İlaçların Dağılımı: Tıbbi Farmakoloji

İlaçların Dağılımı

• İlaçların dağılımı, kapillerlerden damar dışına (genellikle pasif diffüzyon ile) geçerek interstisyel sıvıya dağılmasıdır.
• Bazı ilaçlar hücrelerin içine de geçerler.

Fizyolojik Sıvı Kompartmanları

• 1. Ekstraselüler Sıvı Kompartmanı (hücre dışı):
  • Plazma (intravasküler sıvı): vücut ağırlığının %4'ü (3.5-4 L)
  • İnterstisyel Sıvı Kompartmanı: vücut ağırlığının %13'ü (9-10 L)
• 2. İntraselüler Sıvı Kompartmanı (hücre içi): vücut ağırlığının %41'i (28 litre)

İlaçların Dağılımı

• Sadece plazmada dağılan ilaçlar: Heparin, Varfarin…
• Bütün sıvı kompartmanlarına dağılan ilaçlar: Alkol, Üre…
• Sadece ekstraselüler sıvı kompartmanında dağılan ilaçlar: Gentamisin, Karbenisilin…

Kan İçindeki Dağılım

• İlaç molekülleri plazma proteinlerine bağlanırlar.
• Bağlanmanın Kompetitif İnhibisyonu: Bağlanma yerine afinitesi yüksek olan ilaç, düşük olanı bağlanma yerinden ayırıp serbest hale getirir.
• Bağlanmanın Nonkompetitif İnhibisyonu: Bir ilaç, diğer ilacın bağlandığı yerin yakınına bağlanır ve bu yerin ya da albumin molekülünün yapısını değiştirerek ilacın bağlanma oranını azaltır.

Plazmada Bağlı ve Serbest İlaç Fraksiyonlarının Özellikleri

• İlaç molekülleri albumin ve diğer makromoleküllere reversibl olarak bağlanırlar.
• Bağlı kısım dolaşan kandan pasif difüzyonla çıkamadığı için eliminasyon olaylarından pek etkilenmez ve kanda ilaç deposu görevi görür.

Plazma Proteinlerine Bağlanmanın İlaç Eliminasyonuna Etkisi

• İlaçlar aşırı dozda alındığında bağlanma yerleri doyurulduğundan serbest ilaç fraksiyonunun oranı artar ve zehirlenme ortaya çıkabilir.

Plazma Proteinlerine Bağlanmanın Hastalık Durumlarında Değişmesi

• Bazı hastalıklarda hipoalbuminemiye bağlı olarak serbest ilaç fraksiyonunun oranı artar ve dozun azaltılması gerekir.

Plazma İlaç Konsantrasyonu

• Terapötik etkinliği izlerken ölçülen konsantrasyon, plazma ya da kandaki total ilaç konsantrasyonudur.
• Normal durumlarda serbest ilaç konsantrasyonu, total ilaç konsantrasyonunun belirli bir yüzdesini oluşturur.

Dokulara Geçiş ve Dağılım

• İlaç veya doku ile ilgili başlıca faktörlere bağlıdır:
  • Difüzyon hızı: Lipofilik ve az iyonize olan ufak moleküllülerde difüzyon hızı yüksektir.
  • Doku perfüzyon hızı: Fazla kanlanan dokuya geçiş hızlıdır.
  • İlacın doku komponentlerine afinitesi: Dokunun kandan ilaç çekme (ekstraksiyon) kapasitesidir.

İlaçların SSS'ye Geçişi

• Kan-beyin engeli: Beyin, ilaç etkisine karşı kendini koruyacak bir yapıya sahiptir.

İlaçların BOS'a Geçişi

• Kan-BOS engeli: BOS'un oluştuğu koroid pleksusların çeperi sıkı kavşaklı endotel tabakasından ve tek sıralı koroid epitelinden oluşur.

İlaçların Plasentadan Fetusa Geçişi

• Liposolubl, non-iyonize ilaç molekülleri kolayca plasentadan fetüse geçebilir.

Sekestrasyon

• İlaçların dokularda bazı hücre içi ve dışı yapılara bağlanıp depo edilmeleridir.
• Bu durum onların dokular arasında eşitsiz dağılımına yol açar.

Redistribüsyon (Yeniden Dağılım)

• Fazla liposolübl maddeler (Genel anestezikler gibi) başlangıçta beyin, kalp, böbrek gibi fazla kanlanan dokularda dağılırlar.
• Sonrasında daha az kanlanan yağ dokusu, kas dokusu gibi dokulara çekilip toplanırlar.

İyon Tuzağı

• Pasif difüzyona elverişli bir membranla ayrılmış olan iki kompartmanda dağılan bir ilacın, pH farkı varsa her bir kompartman içinde denge durumundaki konsantrasyonu eşit olmaz.

Sanal Dağılım Hacmi (Görünen dağılım hacmi)

• Belirli bir dozda ilaç verilip, dağılım dengeye ulaştıktan sonra plazma örneği alınarak bu örnekteki konsantrasyona göre hesapla bulunan dağılım hacmi Sanal Dağılım Hacmi adını alır.
• Vd > Vd büyükse, ilaç dokulara yaygın bir şekilde maruz kalırlar.
• Vd < Vd küçükse, ilaç kısıtlı sayıda dokuya dağılır.

Prof. Dr. A.Şükrü AYNACIOĞLU tarafından Tıp Fakültesi Tıbbi Farmakoloji AD'de verilen ilaçların dağılımı konulu ders notları. İlaçların absorpsiyonu, kapillerlerden dağılımı ve hücre içine geçişleri gibi kavramlar ele alınmaktadır.