İlaçların Dağılımı: Tıbbi Farmakoloji

İlaçların Dağılımı

• İlaçların dağılımı, kapillerlerden damar dışına (genellikle pasif diffüzyon ile) geçerek interstisyel sıvıya dağılmasıdır.
• Bazı ilaçlar hücrelerin içine de geçerler.

Fizyolojik Sıvı Kompartmanları

• 1. Ekstraselüler Sıvı Kompartmanı (hücre dışı):
  • Plazma (intravasküler sıvı): vücut ağırlığının %4'ü (3.5-4 L)
  • İnterstisyel Sıvı Kompartmanı: vücut ağırlığının %13'ü (9-10 L)
• 2. İntraselüler Sıvı Kompartmanı (hücre içi): vücut ağırlığının %41'i (28 litre)

İlaçların Dağılımı

• Sadece plazmada dağılan ilaçlar: Heparin, Varfarin…
• Bütün sıvı kompartmanlarına dağılan ilaçlar: Alkol, Üre…
• Sadece ekstraselüler sıvı kompartmanında dağılan ilaçlar: Gentamisin, Karbenisilin…

Kan İçindeki Dağılım

• İlaç molekülleri plazma proteinlerine bağlanırlar.
• Bağlanmanın Kompetitif İnhibisyonu: Bağlanma yerine afinitesi yüksek olan ilaç, düşük olanı bağlanma yerinden ayırıp serbest hale getirir.
• Bağlanmanın Nonkompetitif İnhibisyonu: Bir ilaç, diğer ilacın bağlandığı yerin yakınına bağlanır ve bu yerin ya da albumin molekülünün yapısını değiştirerek ilacın bağlanma oranını azaltır.

Plazmada Bağlı ve Serbest İlaç Fraksiyonlarının Özellikleri

• İlaç molekülleri albumin ve diğer makromoleküllere reversibl olarak bağlanırlar.
• Bağlı kısım dolaşan kandan pasif difüzyonla çıkamadığı için eliminasyon olaylarından pek etkilenmez ve kanda ilaç deposu görevi görür.

Plazma Proteinlerine Bağlanmanın İlaç Eliminasyonuna Etkisi

• İlaçlar aşırı dozda alındığında bağlanma yerleri doyurulduğundan serbest ilaç fraksiyonunun oranı artar ve zehirlenme ortaya çıkabilir.

Plazma Proteinlerine Bağlanmanın Hastalık Durumlarında Değişmesi

• Bazı hastalıklarda hipoalbuminemiye bağlı olarak serbest ilaç fraksiyonunun oranı artar ve dozun azaltılması gerekir.

Plazma İlaç Konsantrasyonu

• Terapötik etkinliği izlerken ölçülen konsantrasyon, plazma ya da kandaki total ilaç konsantrasyonudur.
• Normal durumlarda serbest ilaç konsantrasyonu, total ilaç konsantrasyonunun belirli bir yüzdesini oluşturur.

Dokulara Geçiş ve Dağılım

• İlaç veya doku ile ilgili başlıca faktörlere bağlıdır:
  • Difüzyon hızı: Lipofilik ve az iyonize olan ufak moleküllülerde difüzyon hızı yüksektir.
  • Doku perfüzyon hızı: Fazla kanlanan dokuya geçiş hızlıdır.
  • İlacın doku komponentlerine afinitesi: Dokunun kandan ilaç çekme (ekstraksiyon) kapasitesidir.

İlaçların SSS'ye Geçişi

• Kan-beyin engeli: Beyin, ilaç etkisine karşı kendini koruyacak bir yapıya sahiptir.

İlaçların BOS'a Geçişi

• Kan-BOS engeli: BOS'un oluştuğu koroid pleksusların çeperi sıkı kavşaklı endotel tabakasından ve tek sıralı koroid epitelinden oluşur.

İlaçların Plasentadan Fetusa Geçişi

• Liposolubl, non-iyonize ilaç molekülleri kolayca plasentadan fetüse geçebilir.

Sekestrasyon

• İlaçların dokularda bazı hücre içi ve dışı yapılara bağlanıp depo edilmeleridir.
• Bu durum onların dokular arasında eşitsiz dağılımına yol açar.

Redistribüsyon (Yeniden Dağılım)

• Fazla liposolübl maddeler (Genel anestezikler gibi) başlangıçta beyin, kalp, böbrek gibi fazla kanlanan dokularda dağılırlar.
• Sonrasında daha az kanlanan yağ dokusu, kas dokusu gibi dokulara çekilip toplanırlar.

İyon Tuzağı

• Pasif difüzyona elverişli bir membranla ayrılmış olan iki kompartmanda dağılan bir ilacın, pH farkı varsa her bir kompartman içinde denge durumundaki konsantrasyonu eşit olmaz.

Sanal Dağılım Hacmi (Görünen dağılım hacmi)

• Belirli bir dozda ilaç verilip, dağılım dengeye ulaştıktan sonra plazma örneği alınarak bu örnekteki konsantrasyona göre hesapla bulunan dağılım hacmi Sanal Dağılım Hacmi adını alır.
• Vd > Vd büyükse, ilaç dokulara yaygın bir şekilde maruz kalırlar.
• Vd < Vd küçükse, ilaç kısıtlı sayıda dokuya dağılır.