Finansowanie Ubezpieczeń Społecznych

Podstawy finansów Cz. II

• Przedmiot to finanse ubezpieczeń społecznych
• Finanse te składają się z wydatków na świadczenia oraz dochodów (składki, dotacje)
• Zakres i skala finansowania zależą od przyjętych rozwiązań
• System repartycyjny (system umowy międzypokoleniowej)
• Charakterystyczny powszechny i obowiązkowy
• Składki pobierane i zarządzane łącznie, prawo do świadczeń nie wynika ze składek ale z faktu zatrudnienia
• System obarczony ryzykiem politycznym i naciskami społecznych
• Brak korelacji między wpłaconymi składkami a otrzymywanymi świadczenia

System kapitałowy

• Składki pobierane i zarządzane indywidualnie
• Emerytura pochodzi z procentującego kapitału
• Istnieje ryzyko inflacji i zmian na rynkach kapitałowych
• Wysokie koszty funkcjonowania

System mieszany

• Łączy system repartycyjny i kapitałowy
• Emerytury pochodzą z bieżących składek i procentującego kapitału
• Uważany za odporny na zmiany na rynkach finansowych i demograficzne
• Niski poziom ryzyka

Kategorie ryzyka ubezpieczeniowego

• Ubezpieczenia emerytalne
• Ubezpieczenia rentowe
• Ubezpieczenia w razie choroby i macierzyństwa (ubezpieczenie chorobowe)
• Ubezpieczenie z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (ubezpieczenie wypadkowe)
• Składki różnicowane zależnie od rodzaju ubezpieczenia

Filary polskiego systemu emerytalnego

• System trójfilarowy
• I filar - Fundusz Ubezpieczeń Społecznych (zarządzany przez ZUS)
• II filar - Otwarte Fundusze Emerytalne (OFE)
• III filar - Pracownicze Programy Emerytalne (PPE), Indywidualne Konta Emerytalne (IKE), Indywidualne Konta Zabezpieczenia Emerytalnego (IKZE), Pracownicze Plany Kapitałowe (PPK), Ogólnoeuropejski Indywidualny Produkt Emerytalny (OIPE)

I filar (obowiązkowy)

• Emerytura zależy głównie od wysokości wpłaconych składek i trwania życia
• Brak możliwości wcześniejszej wypłaty
• Składka na emeryturę wynosi 12,22% wynagrodzenia
• Środki nie podlegają dziedziczeniu

Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS)

• Państwowa jednostka, posiada osobowość prawną
• Realizuje przepisy, dysponuje środkami finansowymi Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz Funduszu Rezerwy Demograficznej
• Kontroluje obowiązki płatników składek i ubezpieczonych
• Rozlicza wypłaty świadczeń

Fundusz Ubezpieczeń Społecznych (FUS)

• Wyszczególnienie czterech podfunduszy: emerytalny, rentowy, chorobowy i wypadkowy
• Na wysokość wydatków FUS ma wpływ: liczba świadczeniobiorców, wysokość waloryzacji rent i emerytur, przeciętne wynagrodzenie i poziom zatrudnienia
• Przychody - składki na ubezpieczenia społeczne i dotacje z budżetu państwa

Czynniki kształtujące poziom dochodów i wydatków FUS

• Sytuacja makroekonomiczna (wynagrodzenie, zatrudnienie, stopy procentowe, inflacja)
• Sytuacja demograficzna (liczba urodzeń, zgonów, struktura demograficzna)
• Przyjęte założenia dotyczące świadczeń (dostępność, liczba, wysokość)

Otwarte Fundusze Emerytalne (OFE)

• Zarządzane przez Powszechne Towarzystwa Emerytalne (PTE)
• Są pod nadzorem Komisji Nadzoru Finansowego
• Inwestują w rynkach finansowych
• Środki są przeliczane na jednostki rozrachunkowe
• Ponoszą ryzyko inwestycyjne
• Powstały istotne zmiany w polityce inwestycyjnej OFE, w kierunku inwestycji akcyjnych

III filar (dobrowolny)

• Zapewnia oszczędzanie na emerytury poprzez programy: PPE, IKE i IKZE oraz od 2019 PPK i od 2023 OIPE
• Są dobrowolne i dziedziczone przez uczestników

Pracownicze Plany Kapitałowe (PPK)

• Program dobrowolny dla pracowników, obowiązkowy dla pracodawców
• Zapewnia dodatkowe zabezpieczenie finansowe po 60 roku życia
• Uruchomiony od lipca 2019 roku, najpierw dla pracodawców zatrudniających powyżej 250 pracowników; od stycznia 2021 dla wszystkich

Wpłaty do PPK

• Finansowanie wpłat przez pracodawcę (podstawowa i dodatkowa)
• Finansowanie wpłat przez pracownika (podstawowa i dodatkowa)
• Dodatkowe dopłaty z Funduszu Pracy

PPE (Pracownicze Programy Emerytalne)

• Pracodawcy mogą oferować pracownikom uczestnictwo w kilku programach, takich jak: pracowniczy fundusz emerytalny, umowa o wnoszenie składek do funduszu inwestycyjnego, umowa grupowego ubezpieczenia na życie
• Środki pochodzą z podstawowych składek od pracodawców (maksymalnie 7% wynagrodzenia) i dodatkowych składek od pracowników
• Pracodawca ponosi niższe koszty, a pracownik odlicza wpłatę od swojego wynagrodzenia w ramach ubezpieczeń społecznych
• Wypłaty dla uczestników są wolne od zryczałtowanego podatku dochodowego

IKE (Indywidualne Konta Emerytalne)

• Prawo do IKE ma osoba fizyczna
• Dochody są zwolnione z podatku od dochodów kapitałowych
• Konieczne oszczędzanie przez co najmniej 5 lat kalendarzowych
• Limit rocznej wpłaty, który zmienia się w zależności od roku
• Wypłata jest możliwa po osiągnięciu 60 roku życia lub po 55 roku życia (wcześniej po spełnieniu określonych warunków)
• Wypłata może być jednorazowa lub ratalna

IKZE (Indywidualne Konta Zabezpieczenia Emerytalnego)

• Wpłaty można odliczyć od podstawy opodatkowania, jedno IKZE na osobę
• Poziom wpłat limitowany w zależności od roku
• Wypłata podlega opodatkowaniu (obecnie 10%) po osiągnięciu 65 roku życia
• Środki mogą być wypłacone jednorazowo lub w ratach

OIPE (Ogólnoeuropejski Indywidualny Produkt Emerytalny)

• Dobrowolna forma inwestowania uzupełniająca III filar
• Oparte na unijnym rozporządzeniu z 2019 roku, gwarantujące mobilność na terenie Unii
• Limit kosztów i opłat do 1% zgromadzonego kapitału
• Zasady opodatkowania podobne jak dla IKE
• Przewiduje oszczędzanie do 60 roku życia lub 55 lat w przypadku osób, które osiągnęły uprawnienia emerytalne

OFE (dane statystyczne II kwartał 2024)

• 14 398 033 członków
• Aktywa netto OFE ogółem 229,373 mld PLN
• Największe OFE: Nationale Nederlanden - 62,74 mld PLN i Allianz Polska - 59,00 mld PLN.
• Struktura portfelu inwestycyjnego OFE (akcje, depozyty bankowe, obligacje)

PPK (dane statystyczne kwartał 2024)

• 4 131 211 uczestników PPK (23,9% aktywnych zawodowo)
• Wartość aktywów netto funduszy: 27,54 mld PLN

IKE (dane statystyczne 30.06.2024)

• 881 383 IKE (5,1% aktywnych zawodowo)
• Wartość zgromadzonych aktywów: 20,43 mld PLN

IKZE (dane statystyczne 30.06.2024)

• 526 283 IKZE (3,0% aktywnych zawodowo)
• Wartość zgromadzonych aktywów: 10,34 mld PLN

PPE (dane statystyczne stan na koniec 2023)

• 2082 pracownicze programy emerytalne
• 1573 umowy z funduszem inwestycyjnym
• 487 umowy z zakładem ubezpieczeń
• 22 pracownicze fundusze emerytalne
• Wartość aktywów: 25,60 mld PLN
• 675 626 osób objętych PPE (3,9% aktywnych zawodowo)

Finanse systemu ochrony zdrowia

• Źródła finansowania (środki publiczne z budżetu państwa, składki na ubezpieczenia zdrowotne, instytucje finansowe, agencje rządowe, ubezpieczenia prywatne i dodatkowe, współpłacenie przez pacjentów, specjalne podatki)
• Przykładowe modele finansowania (USA, Wielka Brytania, Belgia, Niemcy - cechy wspólne - różnice w pokryciu publicznym vs. prywatnym oraz w stopniu współpłacenia)
• Finansowanie systemu ochrony zdrowia w Polsce (środki publiczne z Narodowego Funduszu Zdrowia, samorządu terytorialnego, prywatne źródła)

Quiz bada różne aspekty systemów finansowania ubezpieczeń społecznych w Polsce. Skupia się na wpływie zmian demograficznych, systemach repartycyjnych oraz kapitałowych, a także reformie emerytalnej z końca XX wieku. Sprawdź swoją wiedzę na temat OFE i składek pracowniczych.