HC14: Evolutie van strafrecht

• In België verschuiven strafrechtsontwikkelingen richting instrumentalisering van strafrecht, risicojustitie en privé beveiliging, maar zonder excessen van andere landen.

• Gebrek aan middelen en inefficiëntie van strafrechtsbedeling leidt tot meer punitieve houding en beleid, groeiend emotionalisme in reactie op criminaliteit.

• Na incidenten zoals zaak Dutroux en Michelle Martin in 2013 is er een sterke groei van de gevangenisbevolking en een stijging van aantal beklaagden in de gevangenis.

• Langer straffen voor ernstigere delicten en sterke toename van buitenlandse gevangenen: 44% van de gevangenen in België zijn buitenlanders, meer dan elk ander Europees land.

• Belgische strafrechtelijke theorie, wetgeving en praktijk zijn neo-classicistisch geïnspireerd maar gehumaniseerd door nieuwe richtingen en sociale wetenschappen.

• Geen opkomst en ondergang van rehabilitatie-ideaal zoals in de VS en VK.

• Rehabilitatie en behandeling benadrukt voor druggebruikers en zedendelinquenten sinds 1990.

• Geldboetes blijven meest voorkomende sanctie, maar niet altijd in de praktijk gerespecteerd.

• Sinds 2000 is het percentage mensen die zich voortdurend of regelmatig onveilig voelen gedaald: van 12% in 2000 tot 8% in 2008 en 5% in 2018.

• Doodstraf is in 1996 afgeschaft en in 2004 uit de grondwet verwijderd.

• Slechts 6% van de geregistreerde criminaliteitsfeiten komt voor de rechter, maar kortere straffen worden heel vaak niet uitgevoerd.

• Drugsbeleid is veel soepeler geworden, rechten van gedetineerden zijn versterkt met de Basiswet van 2005 betreffende het gevangeniswezen en de rechtspositie van de gedetineerden.

• Er is geen consensus in literatuur en beleid over de doelstelling van bestraffing.

• Effectiviteit van gevangenisstraf is slechts gedeeltelijk bewezen in België.

• Er is buitengewone discretionaire bevoegdheid van de Openbaar Ministerie en een gewone straf arsenaal.

• Er zijn ontwikkelingen in het Europees criminaliteitsbeleid terug te vinden in België, maar ook tekenen van continuïteit en tegentendensen.

• Nieuwsrafrecht: Boek I en II Strafwetboek goedgekeurd in eerste lezing, ontwerpen in praktijk hopelijk in aanwezigheid (motivatie: ouderwetse en complex huidig strafwetboek)

• 8 strafniveaus: hoofdstraffen, bijkomende straffen, afschaffing van gevangenisstraf, vervanging deel tussen overtredingen, wanbedrijven en misdaden, gradatie, bedoelingen van bestraffing, uitschakeling, schadevergoeding, symbolische normbekrachtiging

• Straffen: retributie, vergelding, ius talionis, algemene preventie, resocialisatie, uitschakeling, genoegdoening aan slachtoffer

• Belgische strafpraktijk: huidige straffenarsenaal, beltastingen, betrekkingen met OM (60,8% geseponeerd PV's in 2022, meer bevoegdheden dan seponeren en vervolgen), minnelijke schikking en strafbemiddeling

• gevangenissen: overbevolking, nieuwe gevangenissen, kleine groepen met meer autonomie, focus op re-integratie

• Risicojustitie: proactivering en risicomanagement, risicoreduction, methodes om risico's in te perken

• Responsabilisering en bestuur op afstand: uitzetten beleidslijnen, privé netwerken, overheid precisering en uitvoering beleid, overheid eindcontrole-toezichthouder, uitvoerende instanties pueden ondermijnen bedoelingen van beleid, gevaren commerciële belangen, public-private policing model

Huidige ontwikkelingen in westers criminaliteitsbeleid:

• instrumentalisering en moralisering van strafrecht
• vervangende van normatieve visie door economische logica
• risicojustitie, proactivering en risicomanagement
• responsabilisering en bestuur op afstand

In hoeverre deze ontwikkelingen terug te vinden in Belgisch criminaliteitsbeleid:

• evolutie in praktijk van uitschakeling en rehabilitatie
• toenemende rol van privé sector en public-private policing model
• evolutie in strafpraktijk van risicojustitie en responsabilisering
• evolutie in strafrecht: meer focus op preventie en risicoreduction, uitschakeling, en genoegdoening aan slachtoffer