Эриксонның эпигенетикалык үсеш теориясе

Эриксонның эпигенетикалык үсеш теориясе

• Э.Эриксонның теориясе психоанализ практикасыннан килеп чыккан.
• Эриксон шәхесләрнең үсешен "Эго" "Супер Эго" инстанцияләрен бүлеп карау аша аңлата.
• Эриксонның концепциясендә иң мөһим төшенчәләрнең берсе "Эго" - бердәмлек.
• Топ бердәмлеге бала тормышының беренче көненнән үк тәрбия аша формалаша.
• Э.Эриксонның фикеренчә, баланың "Минем" сенүен һәм тәвәккәллек, ныклык хисе аның үсеш процессында формалаша.
• Адам үсеше бөтен тормыш буе дәвам итә һәм берничә баскычтан уза.
• Һәр баскыч өчен җәмгыять тарафыннан бирелгән билгеле бер проблема хас.
• Һәр проблеманы чишү ике каршы полюстың арасындагы тапкыр урынны табуга нигезләнә.
• Шәхес үсеше - үсеш баскычларында мөмкинлекләрнең көрәше.

Үсеш баскычлары

• Беренче баскыч (ораль-сенсор): Бу баскыч тормышның беренче елында була.
• Балада тишләрнең чыгуы күзәтелә, көчәйтелгән борчулар икеләтәләнә, ананың эшкә кайту сәбәпле "ана - бала" диадасының зәгыйфьләнүе була.
• Ана белән бала арасындагы элемтәләрнең сыйфатны ныгыту аша бу баскычтан уңышлы чыгу мөмкин.
• Икенче баскыч (мускуль-аналь): Бу баскыч иртә яшькә туры килә.
• Бала үзенең бәйсезлеген һәм автономиясен тота алуны өйрәнә.
• Җәмгыять баланы чистарына өйрәтергә тырыша, ләкин бу баскыч аның үз-үзен аңлавына, "Минем" төп төшенчәсен кабул итүенә каршы килмәскә тиеш.
• Өченче баскыч (локомотор-гениталь): Бала тирә-юньдәге дөньяны актив рәвештә аңлый башлый.
• Ул әңгәмәдәшләр арасындагы үзара элемтәләрне, җәмгыятьтәге урынын аңлый.
• Жыныс идентификациясе башлана һәм бала ир-ат һәм хатын-кыз ролен аңлый башлый.
• Дүртенче баскыч (латент): Бу баскыч инфантиль сексуальлекның уйкуга тарту белән сыйфатлана.
• Балаларда хезмәткә, яңа белемнәргә һәм күнекмәләргә ихтыяҗ туа.
• Бишенче баскыч (егетлек): Бу баскыч иң тирән тормыш кризисы белән сыйфатлана.
• Үсмер чакта барлык үткән кризислы вакытлар кабатлана.
• Дөньяга, җәмгыятькә, бәйсезлек һәм үз-үзеңә сенү формалаша.
• Алтынчы баскыч (яшьлек): Бу баскыч шәхес бердәмлеге формалашу белән сыйфатлана.
• Җиденче баскыч (тулыландыру): Бу баскыч шәхес тәрбия күрү бурычларын башкару белән сыйфатлана.
• Сигезенче баскыч (каршылыксызлык): Бу баскыч шәхес тәрбия күрү бурычларын башкару белән сыйфатлана.
• Аң-фәхемлелек, тәртип, үз-үзеңә сенү, гомерне кабул итү, "постнарцистик" мәхәббәт - шәхес бердәмлегенә мисал була алалар.

Мектепкә әзерлек

• Мектепкә керүче балалар физик яктан, ахлакый яктан, мәдәни яктан, хезмәткә карата мөнәсәбәтләре, ихтыяр көче һәм белемгә кызыксыну белән танылу буенча билгеле бер сыйфатлар белән тәрбияләнергә тиеш.
• Балаларны мектепкә әзерләү - ата-аналар һәм мәктәпкәчә учреждениеләр алдында торган төп бурыч.
• Балаларны мектепкә әзерләү - бу баланы әлифбаны һәм санауны өйрәтү белән генә чикләнми, ә аның психологиясенә дә әзерлек күрү.
• Мәктәп бала тормышында яңа этап башлануны аңлата.
• Мәктәп баладан үткәрелгән бурычларны үтәүне таләп итә.
• Үз-үзеңне контрольдә тоту, материалны истә тоту, мөгаллимны тыңлау - мектеп укучысы өчен мөһим булган үзенчәлекләр.
• Мәктәпкә әзерлек понятиясе бөтен тормыш сфераларын үз эченә ала, шул исәптән әлеуметләшү, психология һәм физиология.
• Мәктәпкә кабул итү балаларның әлеуметтә үз урынын аңлауы, яңа әлеуметтәшү ролене кабул итүе белән бәйле.
• Мәктәпкә әзерлек баланың тапшырмаларны аңлауын, эшләрне башкару ысулларын белүен, ихтыяр сыйфатларын үстерүен, үз-үзеңне контрольдә тотуны, үз-үзеңне бәяләүне, мөгаллимны тыңлауны һәм материалны истә тоту мөмкинлеген үз эченә ала.
• Балаларга үз эшләрен планлаштыру һәм контрольдә тоту, тирә-юньдәге дөнья законнарын аңлау, башкаларны тыңлау һәм логик уйлау мөмкинлеге уйлану әзерлеге формалашуда нигез булып тора.
• Баланың физик әзерлеге нормадагы 6-7 яшьлек балаларның физик күрсәткечләренә туры килергә тиеш.
• Күрү, ишетү, моторика һәм нервы системасының физиологик торышы баланың мектепкә әзерлегенә күз йомдырып карау мөмкин түгел.
• Тулыландыру мектепкә килгән балаларда уку мотивларларын төзергә җитди тәэсир итә.
• Балаларда әлеуметләнү күнекмәләре формалашуы мәктәптә шәхес формалашуына иң мөһим шартларның берсе булып тора.
• Балалар уку процессына кызыксыну һәм яңа белемнәр алуга табигый ихтыяҗ булдыру уку проблемаларыннан саклаган бик мөһим фактор.
• Балалар коллективка шигү һәм үз-үзен әлеуметтә әйләндерә белү күнекмәләре мәктәптә уңышлы белем алу өчен кирәк.
• Үз-үзеңне контрольдә тоту, максат куя белү һәм аңа ирешер өчен тырышып көрәш күнекмәләре баланың психологик үсешенә иң куәтле тәэсир итә.
• Мәктәпкә килгән балаларның башлангыч уку әзерлеге аның мәктәпкә тиз шигүенә китерә һәм аның укуда укышлы булуына ярдәм итә.
• Балалар өчен уен активлыгы яңы уку стильләренә күчү процессы дәвамлы булган өстенлек булып тора.
• Мәктәп балалар өчен җитди үзгәреш китерә, алар яңа хосус, мөгаллимнәр белән элемтә төзергә, яңа коллективка шигү мөмкинлегенә ия булалар.
• Мәктәп туган күнекмәләрен үстерү һәм бала тормышына уку әзерлеген күрү чәрчәү, мотивация юкка чыгу, мектеп неврозы кузгату һәм башка психологик проблемаларның килеп чыгу мөмкинлеген киметә.

Э.Эриксонның эпигенетикалык үсеш теориясе психоанализ практикасына нигезләнгән. Шәхес үсешенең төп баскычлары һәм 'Эго' концепциясе аша үсеш проблемалары анализлана. Бу тест баланың яшендә һәм җәмгыятьтә үзенчәлекләрен аңларга ярдәм итә.