Untitled

Narito ang iyong mga study notes tungkol sa Panitikan:

Kahulugan ng Panitikan

• Ang salitang panitikan ay nagmula sa unlaping "pang-" na nagiging "pan-" kapag ang salitang-ugat ay nagsisimula sa d, l, r, s, at t, at sa salitang ugat na "titik" o "letra."
• Nabuo ang salitang panitikan na katumbas ng "literature" sa Ingles at "literatura" sa Kastila, na galing sa Latin na "litera" na ang ibig sabihin ay letra o titik.
• Ang panitikang Filipino ay pasalita o pasulat na pahayag ng damdaming Pilipino tungkol sa pamumuhay, pag-uugaling panlipunan, paniniwalang pampulitika, at pananampalataya.
• Ulat ang panitikan ng isang lahi na nagpapakilala ng pagkukuro at damdamin nito.
• Nababakas sa panitikan ng isang bansa ang mga kaisipan, nilulunggati, kinahuhumalingan, o kinasusuklaman ng lahi nito.
• Nakaiimpluwensya sa panitikan ang pagbabago sa kabuhayan ng isang bansa.
• Ang tunay na panitikan ay matapat na paglalarawan ng buhay sa masining na paraan.
• Ayon kay Long (1917), ang panitikan ay tala ng pinakamabubuting kaisipan at damdamin ng tao.
• Ayon kay Dr. Rufino Alejandro (1949), ang panitikan ay katuturang bungang-isip na isinatitik.

Mga Uri ng Panitikan

• Panggawaing Panitikan: Layunin nitong mapalaganap ang kaalaman ukol sa iba't ibang uri ng gawain at karunungan.
• Masining na Panitikan: Nakatuon sa pagpukaw ng guniguni at paggising ng damdamin, gayundin sa pagtuturo o paghikayat.
• Malikhaing Panitikan: Layunin nitong tahasang pukawin ang guniguni at damdamin na makakakita ng saya sa isang paraluman (ideal).
• Ang bisa ng panitikan ay nanggaling sa kalawakan ng diwa nito, tulad ng pintura na nagsasalita sa pamamagitan ng gramatika ng mga kulay, liwanag at anino. Ang mga salitang nilimbag ay isa lamang kasangkapan.
• Natititik sa panitikan ng isang bansa ang matatag na kaisipan at marahas na damdamin ng puso, tulad ng pag-ibig, kalungkutan, lumbay, galak, pakikiramay, paghihiganti, paninibugho, at mga karanasan ng kaluluwa.

Kahalagahan ng Pag-aaral ng Sariling Panitikan:

• Nalalaman ang kalinangan at kasaysayan.
• Nababatid ang kalakasan o kahinaan ng paniniwala at pag-uugali.
• Nagiging matatag at matibay ang pagkalahi.
• Nakikilala ang mga kapintasan at kagalingan pampanitikan upang lalong mapayabong.
• Nagkakaroon ng pagmamalasakit sa sariling panitikan.

Mga Paraan ng Pagpapahayag:

• Paglalahad: Kung nais magpaliwanag.
• Paglalarawan: Kung nais magpahiwatig ng hitsura, anyo, lagay, hugis, kulay, at iba pa.
• Pagsasalaysay: Kung nais magpakita ng pagkakaugnay-ugnay ng mga pangyayari.
• Pangangatwiran: Kung nais magpaniwala, maghikayat, o magpaganap.

Dalawang Anyo ng Panitikan:

• Patula: Masining na pagsasama-sama ng mga piling kaisipan sa mga taludtod, may sukat at tugma o malayang taludturan.
• Tuluyan: Gumagamit ng payak at direktang paglalahad ng kaisipan at maluwag na pagsasama-sama ng salita sa katutubong takbo ng pangungusap.

Mga Uri ng Tula:

• Tulang Liriko o Tula ng Damdamin: Naglalaman ng marubdob na karanasan, guniguni, o damdamin ng may akda. Ito rin ay matatawag ding tula ng puso.
  • Dalit: Tulang nagbibigay ng parangal sa Maykapal.
  • Soneto: Tulang may labing-apat na taludtod at nagsasaad ng mga aral sa buhay.
  • Elehiya: Ang paksa nito ay ang alaala ng isang namatay, isang uri ng panaghoy o panangis.
  • Oda: Tulang liriko na pumupuri sa isang kadakilaang nagawa ng isang tao o grupo ng mga tao.
  • Awit: Ang mga paksa nito ay pag-ibig, kabiguan, pag-asa, kaligayahan at iba pa.
• Tulang Pasalaysay: Naglalaman ng kwento at may mga pangunahing tauhang gumagalaw at kagitingan ng mga bayani sa pakikidigma ang paksa.
  • Epiko: Mahabang tulang nagsasalaysay ng pakikipagtunggali ng isang bayani sa mga kaaway na may mga tagpong kababalaghang hindi kapani-paniwala.
  • Awit at Korido: Mga tulang nagsasalaysay ng pakikipagsapalaran ng mga kilalang tao sa kaharian gaya ng reyna, hari, duke, prinsipe at prinsesa. May labindalawang pantig ang awit, samantalang wawaluhin naman ang korido.
  • Balad: tulang inaawit habang may sumasayaw.
• Tulang Patnigan:
  • Karagatan - paligsahan sa tula na nilalaro bilang parangal sa isang patay.
  • Duplo- paligsahan sa tula na karaniwang ginaganap sa ikasiyam na gabi sa bakuran ng namatayan matapos mailibing ang patay bilang pang-aliw sa mga naulila nito.
  • Ensileda - isa pang paligsahan sa pagtula na ginagawa bilang pang-aliw sa namatayan. Ito ay ginagawa gabi-gabi hanggang sa ikasiyam ng gabi.
  • Balagtasan - isa pang tagisan ng talino sa pamamagitan ng palitan ng katwiran sa pamamaraang patula.
• Tulang Pandulaan: Dulang isinusulat nang patula tulad ng moro-moro at komedya.

Mga Uri ng Tuluyan:

• Maikling Kwento: Naglalahad ng isang natatangi at mahalagang pangyayari sa buhay ng isang pangunahing tauhan sa isang takdang panahon.
• Sanaysay: Naglalahad ng kuru-kuro at pansariling kaisipan ng manunulat hinggil sa anumang paksa.
  • Pormal o Maanyo: Seryoso ang tono at nakatuon sa paksa ang paglalahad. Gumagamit ng maingat na salita at mabisang pangungusap.
  • Impormal o Personal: Nagpapahayag ng katauhan ng manunulat at hindi seryoso ang paglalahad ng paksa.
• Talambuhay: Kathang prosa tungkol sa buhay ng may-akda o buhay ng isang tao na isinulat ng iba.
  • Talambuhay na Maikli - pinipili ang mga bahagi ng buhay na ilalakip at may tema bilang pokus sa lahat ng gagamiting mga pangyayari.
  • Talambuhay na Mahaba - lahat ng pangyayari sa buhay ng tao ay isinasama, mula sa kapanganakan hanggang sa pagpanaw.
• Dula: uri ng akda na naglalarawan ng buhay o ugali sa pamamagitan ng usapan o dayalogo at ikinikilos ng mga tauhan sa tanghalan.

Mga Akdang Pampanitikan na Nagpapakilala ng Kasaysayan at Kalinangan ng Bansang Pinanggalingan:

• Banal na Kasulatan mula sa Palestina at Gresya
• Koran mula sa Arabia
• Uncle Tom's Cabin mula sa Estados Unidos
• Noli Me Tangere at El Filibusterismo mula sa Pilipinas
• Sanlibo't Isang Gabi mula sa Arabia at Persia
• Canterbury Tales buhat sa Inglatera
• Iliad at Odyssey mula sa Gresya
• El Cid Campeador mula sa Espanya

Mga Panahon ng Panitikang Filipino:

• Panahon Bago Dumating ang mga Kastila (Bago mag ika-6 na siglo).
  • Pasaling-bibig ang panitikan na may impluwensyang Malayo-Indonesyo.
  • Nasa anyo ng alamat, kwentong-bayan, kantahing-bayan, epiko, at mga karunungang-bayan.
• Panahon ng mga Kastila (1565-1898).
  • Naging panrelihiyon ang paksa ng panitikan na may layuning palaganapin ang Kristiyanismo.
  • Panahon ng panunulat at pagkabaguhan sa kaisipang kanluranin.
• Panahon ng Propaganda at Himagsikan laban sa mga Kastila (1872-1898).
  • Naging makabayan at mapanghimagsik ang panitikan.
• Panahon ng mga Amerikano (1899-1941).
  • Ang panitikan ay may impluwensya ng kaisipang demokratiko.
• Panahon ng Hapones (1942-1945).
  • Nakilala ang malayang tula; tinularan ang tulang Hapon na "hoccu" o "haiku."
• Panahon ng Bagong Kalayaan (Simula 1946).
  • Naging masigla muli ang panitikan; maraming manunulat sa Filipino at Ingles.
• Panahon ng Aktibismo (Dekada '70).
  • Maiinit na paksa ng panitikan na kinapalooban ng protesta o paglaban sa pamahalaan.
• Panahon ng Bagong Lipunan (1972-1986).
  • Sikil ang mga panulat; limitado ang paksang matatalakay, at hindi malaya ang pagpapahayag ng damdamin at kaisipan.
• Panahon ng Bagong Demokrasya (Simula 1986).
  • Sumigla ang pamamahayag, naging malaya ang pagtalakay at pagtuligsa sa mga pangyayari sa bayan.

Mga Anyo ng mga Awiting-Bayan:

• Oyayi: Awit sa pagpapatulog ng sanggol.
• Maluway: Awit sa sama-samang paggawa.
• Talindaw: Awit sa pagsagwan.
• Suliranin: Awit sa paggaod.
• Kundiman: Awit ng pag-ibig.
• Kumintang: Awit sa pakikidigma.

Mga Dulang Panrelihiyon:

• Senakulo: Nagsasadula ng pasyon ng Poong Hesukristo tuwing Mahal na Araw. May dalawang uri: Habla (sinasalita) at Cantada (inaawit).
• Tibag: Isang dulang nagsasadula ng paghahanap ni Sta. Elena sa nawawalang krus kung saan ipinako si Hesus. Itinatanghal tuwing buwan ng Mayo.
• Panunuluyan: Isang uri ng dulang panrelihiyon tungkol sa paghahanap ng matutuluyan ng mag-asawang San Jose at Birheng Maria noong bisperas ng Pasko.
• Karilyo: Libangan kung madilim ang gabi sa kapistahan ng bayan, na nagpapagalaw ng mga anino ng kartong hugis tao.
• Sarswela: Melodrama na may tatlong yugto, na nagpapaksa ng pag-ibig, poot, paghihiganti, kasakiman, at iba pang damdamin.
• Moro-moro o Komedya: Puno ng pakikipagsapalaran, pagdanak ng dugo, at digmaan. Pagtatanghal ng paglalaban ng mga Kristiyano at mga Moro.