Diyet ve Lipidler Quiz

Yağ Metabolizması

• Yağlar, diyetin önemli bir bileşenidir.
• Batı tipi beslenmede günlük diyette 100-150 gram lipid bulunur (enerjinin %35'i veya daha fazlası).
• Akdeniz tipi diyetin enerjisinin yağdan gelen oranı %36-39'dur.
• AMDR - Kabul Edilebilir Makro Besin Öğesi Dağılım Aralıkları...

Yağ Asitleri

• Basit ve kompleks lipidlerin yapı taşıdır.
• Serbest veya yağ asit esterleri şeklinde bulunur (plazmada %90 yağ asit esterleri).
• Kimyasal yapısı: Metil ucu ve karboksil ucu.

Lipid ve Yağ

• İngilizce'deki "lipid" yerine günlük hayatta "yağ" kelimesi daha sık kullanılır.
• Bilimsel dilde genellikle "lipid" tercih edilir.
• Günlük kullanımda "lipid" veya "yağ" yerine "yağ" kelimesi kullanılmaktadır.

Besinlerin Yapısındaki Yağlar

• Katı yağlar (oda sıcaklığında katı haldedir, genellikle hayvansal kaynaklıdır).
• Sıvı yağlar (oda sıcaklığında sıvı haldedir, genellikle bitkisel kaynaklıdır).
• Balık yağı (fish oil) istisnai olarak oda sıcaklığında sıvı haldedir.
• Hindistan cevizi yağı (coconut oil), kakao yağı (cocoa nut butter), palmiye yağı (palm oil/palm kernel oil) oda sıcaklığında katı haldedir.

Yağlardan Zengin Besinler

• Hayvansal kaynaklı: Etler (meats), kümes hayvanları etleri (poultry), süt ürünleri (dairy products), özellikle peynir çeşitleri.
• Bitkisel kaynaklı: Yağlı tohumlar (oil seeds), sert kabuklu yemişler (nuts), avokado (avocado fruit), zeytin (olives).

Görünür ve Görünmez Yağlar

• Görünür yağlar (visible fats): Yemeklerde eklenen yağlar.
• Görünmez yağlar (invisible fats): Gıdaların bileşiminde doğal olarak bulunan yağlar.

Yağ Asitlerinin Sınıflandırılması

• C sayısına göre (karbon atomları sayısına göre sınıflandırma)
• Çift bağ sayısına göre (doymuş/doymamış)
• Çift bağ konumuna göre (cis/trans konfigürasyonları)

Trans Yağ Asitleri

• Doğal yağ asitlerinde cis konfigürasyonu görülür.
• Endüstriyel yağların hidrojenasyonu ile trans konfigürasyon oluşur.

Yağ Asitlerinin Genel Formülü

• Karboksil grubu
• Metil grubu
• Hidrokarbon zinciri

Omega-3 ve Omega-6 Yağ Asitleri

• Omega-3 ve Omega-6 yağ asitleri, insan beslenmesi için önemlidir.
• Çeşitli kaynaklardan elde edilebilir.
• İnsan vücudu tarafından sentezlenemez.

Metabolizma ve Biyoyararlılık

• Yağ asitleri, ince bağırsakta emilimden önce pankreatik enzimler tarafından hidrolize edilmelidir.

Lipitlerin Sindirimi ve Emilimi

• Diyet ile alınan lipidlerin %90'ı trigliserit formundadır.
• Fosfolipidler
• Kolesterol
• Kolesterol esterleri
• Ağızda sindirim sınırlı, mide sindirimi sınırlıdır.
• İnce bağırsakta sindirim daha kapsamlıdır.

Trigliseridler (Triacilgliseroller)

• Gliserol ve 3 yağ asidinin esteridir.
• Lipid grubundaki tüm moleküllerin %95'i trigliserittir.

Mide Sindirimi

• Gastrik lipaz enzimi, TAG'ların %10-30'unu midede sindirir.

İnce Bağırsakta Sindirim

• Safra asitleri ve tuzları, kısmen emülsifiye etme rol oynar.
• Pankreatik lipaz, TAG'ları MAG ve yağ asitlerine parçalar.

Lipid Ürünlerinin Emilimi ve Dolaşıma Katılımı

• Duodenum ve jejenumda emilir.
• Safra tuzları enterohepatik dolaşıma katılır.

TG den Açığa Çıkan Serbest Yağ Asitleri (SYA)

• Enerji için okside edilir.
• Yağ dokularına taşınır, esterleştirilerek yeniden TAG olarak depolanır
• Yağ asitlerinin metabolik yolları

De Novo Lipogenez

• Yağ asitleri sentezleyen metabolik yoldur, karaciğer ve yağ dokusunda önemlidir.
• Glukozdan yağ asitlerine dönüştürme işlemidir.
• Beslenme ile ilgilidir.

Yağ Asidi Sentezinin Lokalizasyonu

• Sitozolde gerçekleşir.
• Hepatositler ve adipositler sentezleme yeteneğine sahiptir.

Yağ asidi sentezinin aktif olduğu durumlar

• Postabsorptif dönemde aktiftir.

Asetil CoA'nın Önemi

• Yağ asidi sentezinin ilk adımında rol oynar.
• Çeşitli metabolik yolaklarda bulunur.

Malonil CoA'nın Önemi

• Yüksek enerjil bir ara maddedir.
• Yağ asidi sentezi için hayati önem taşır.

Mitokondrideki Asetil CoA' nın Sitozole Transportu

• Sitrat şeklinde mitokondri dışına taşınır,
• Sitozolda asetil CoA'ya ve oksaloasetik aside dönüştürülür.

Asetil CoA Karboksilaz Enzimi

• Malonil CoA sentezini katalize eder.
• Yağ asidi sentezi için hız sınırlayıcı enzimdir.

Asetil CoA Karboksilaz Aktivitesinin Regüle Edilmesi

• Allosterik modülasyon; sitrat (aktivatör), palmitoil CoA (inhibitör).
• Fosforilasyon/defosforilasyon; glukagon (inhibitör), insülin (aktivatör).

Enzim Sentezinin Regüle Edilmesi

• İnsülin, lipojenik enzim sentezini uyarır (SREBP1 yoluyla).
• Glukagon ise lipojenik enzim sentezini inhibe eder.

Yağ Asidi Sentaz (FAS) Kompleksi

• Yağ asidi sentezi için 7 farklı enzimden ve bir taşıma proteini (ACP) içerir.

Yağ Asidi Zincirinin Sonlandırılması

• Thioesteraz enzimi ile palmitoil CoA'dan palmitat ayrılır

Yağ Asitlerinin Triasilgliserol Olarak Depolanması

• TAG, organizmadaki enerji deposudur.
• Aşırı enerji, TAG olarak adipoz dokuda depolanır.
• İhtiyaç duyulduğunda TAG hidrolize edilir ve yağ asitleri dolaşıma salınır.

Lipogenez

• Yağ asitlerinin sentezi ve depolanması
• İnsülin-uyarımlı
• Tokluk durumu

Lipoliz

• Yağ asitlerinin hücrelerden salınması
• Glucagon-uyarımlı
• Açlık durumu

DNL'nin Düzenlenmesi: Hormonal Faktörler

• İnsülin, lipogenezi uyarır.
• Glukagon ve glukokortikoidler, lipogenezi azaltır.

DNL'nin Doku Spesifik Rolleri

• Karaciğer, VLDL üretimi ve salgılanmasında rol oynar.
• Yağ dokusu, enerji depolamasında rol oynar.

DNL ve Obezite İlişkisi

• Obezitenin, hepatik lipogenezde artışla ilişkilidir.
• Bu, vücuttaki fazla yağ birikmesine katkıda bulunabilir.

DNL ve Metabolik Sendrom İlişkisi

• Artan DNL, metabolik sendromun bileşenlerine katkıda bulunur.
• Metabolik sendrom, NAFLD riskini artırır.

DNL, Fiziksel Aktivite İlişkisi

• Düzenli aerobik egzersiz insülin duyarlılığını artırarak hepatik DNL'yi azaltabilir.

DNL ve Stres İlişkisi

• Kronik stres, kortizol seviyelerini artırarak insülin direncine ve DNL uyarılmasına yol açabilir.

DNL ve Mikrobiyom İlişkisi

• Yararlı bağırsak bakterileri, lipid metabolizmasını etkiler.
• Probiyotikler ve prebiyotikler, DNL'yi dolaylı olarak etkileyebilir.

Dolaşımda Yağ Asidi Taşımacılığı

• Albumin ile veya lipoproteinler ile taşınımı
• Aktive edilmiş yağ asitleri karnitin taşıyıcı sistemiyle mitokondriye taşınır.

Yağ Asitlerinin Mitokondriye Taşınması

• Karnitin sistemiyle gerçekleşir.
• Asetil-CoA karboksilaz aktivitesi düşük olduğunda transport gerçekleşir.

Beta Oksidasyon

• Dört aşamalı metabolik bir süreçtir.
• Yağ asitlerinin asetil-CoA'ya dönüştürülmesi ve enerji üretimi sağlanır.

Beta-oksidasyonun Regülasyonu

• Enerji durumuna bağlı olarak regüle edilir.
• Tokluk durumunda malonil-CoA, keton cisimleri üretimini baskılar.
• Açlık durumunda ise AMP-aktive protein kinaz (AMPK) aktivitesi artar ve yağ asitlerinin oksidasyonu uyarılır.

Keton Cismi Sentezi

• Uzun süreli açlık ve kontrolsüz diyabet durumunda olur.
• Yağ asitlerinin asetil-CoA'ya dönüştürülmesi ve keton cisimlerine (asetoasetat, beta-hidroksibutirat, aseton) dönüştürülmesidir.

Keton Cisimlerinin Kullanımı

• Periferik dokular keton cisimlerini enerji kaynağı olarak kullanır.
• Kanda yüksek seviyeler, ketoasidoza yol açabilir.

Kolesterol

• Vücutta temel bir bileşik,
• Hücre zarlarının bir yapısal bileşeni,
• Çok sayıda hormon ve diğer moleküllerin öncüsüdür.

Safra Asitleri ve Tuzları

• Kolesterolün metabolizması için kritik önem taşır.
• İnce bağırsağın sindirim ve emiliminde önemli rol oynar.

Omega-3 Yağ Asitleri

• İnsan vücudu tarafından üretilemez ve diyetle alınmalıdır.
• İnsan sağlığı için birçok faydası bulunmaktadır.

Genetik ve PUFA

• Genetik faktörler, omega-3 ve omega-6 yağ asitlerinin üretim kapasitesini etkileyebilir.

Membran Yapısı ve Fonksiyonu

• Yağ asitleri (özellikle omega-3'ler), membranların yapısal ve fonksiyonel özelliklerini etkiler.
• Membran akışkanlığı, geçirgenliği ve protein aktivitesi gibi süreçler üzerinde etkilidirler.

Antioksidan Etki

• Bazı yağ asitleri (özellikle omega-3'ler), antioksidan aktivite gösterir.

Sinir Sistemi

• Yağ asitleri (özellikle omega-3'ler), sinir sistemi metabolizması ve fonksiyonu için önemli bileşenlerdir.
• Nöronal büyüme ve sinaptik plastisite ile ilişkilidir.

Omega-3 Yağ Asitlerinin Düşük Seviyeleri

• Birçok hastalıkla bağlantılı olabilir(örneğin, şizofreni, depresyon, bipolar bozukluk vb.)