Dilbilim ve Sentaks Sınavı11

Sözdizimi - Sentaks

• Sözdizimi (Sentaks), insanlar arası iletişim sistemi olan dili inceleyen bilim dalıdır.
• Fonetik/Sesbilim, dilin seslerini akustik, işitsel ve söyleyiş özellikleri bakımından inceler.
• Fonoloji/Sesbilgisi, bir dilin seslerini, bir araya getiriş ve sıralanış gibi kuralları ve edinim düzenini inceler.
• Morfoloji/Biçimbilim, sözcüklerin iç yapılarını inceleyen bilim dalıdır.
• Sentaks/Sözdizimi/Dizinbilgisi, sözcüklerin bir araya gelmesini (kombinasyonlarını) inceleyen bilim dalıdır.
• Semantik/Anlambilim, dilsel/linguistik ifadelerin anlamlarını inceleyen bilim dalıdır.
• Dilbilim alanında bir cümleyi veya söylemi incelediğimizde; dilin bileşenleri arasındaki ilişki, tabloda gözlemlenebilir.
• Bu analiz çerçevesi, "Sentaks/Sözdizimi/Dizinbilgisi" bileşeninin diğer birimlerle ilişkisini anlamamızı sağlar.

Kısaca Hatırlayalım

• Linguistik/Dilbilim: İnsanlar arası iletişim sistemi olarak dili inceleyen bilim dalıdır.
• Fonetik/Sesbilimi: Dilin seslerini akustik, işitsel ve söyleyiş özellikleri bakımından inceler.
• Fonoloji/Sesbilgisi: Bir dilin seslerini, bir araya getiriş ve sıralanış gibi kurallarını ve edinim düzenini inceler.
• Morfoloji/Biçimbilim: Sözcüklerin iç yapılarını inceleyen bilim dalıdır.
• Sentaks/Sözdizimi/Dizinbilgisi: Sözcüklerin bir araya gelmesini/kombinasyonlarını inceleyen bilim dalıdır.
• Semantik/Anlambilim: Dilsel/linguistik ifadelerin anlamlarını inceleyen bilim dalıdır.

Dilbilimde Dilsel Katmanlar

• Dilbilim alanında bir cümleyi veya metni incelediğimizde, dilin bileşenleri arasındaki ilişki tabloda gözlemlenebilir.
• Bu analiz çerçevesinde, "Sentaks/Sözdizimi/Dizinbilgisi" bileşeninin diğer bileşenlerle ilişkisini anlaşılabilir.
• Bu tablo, dilin diğer bileşenlerinin birbirleri arasındaki ilişkisini daha iyi gözlemlemeyi sağlar.

Dilbilimde Dilsel Katmanlar (Diyagram)

• Söylem (metin), metinbilim, anlam (dil içi, semantik), durum ve bağlam içi(pragmatik), cümleler, yan cümleler, sözcük öbekleri, sözcükler (gramer/dilbilgisi- morfoloji ve sentaks), sesler ve harfler (fonoloji, fonetik, grafoloji)

Sentaks Nedir?

• Sentaks, cümlelerin yapısına dair her şeydir.
• Sözcüklerin nerede olması gerektiğini ve bu kararı nasıl verdiğini inceleyen bir alandır.
• Sözdizimini incelemek, dilin nasıl işlediğini anlamamıza yardımcı olur.
• Türkçe'de Sözdizimi/Dizinbilgisi olarak adlandırılır.

Sözcüklerin Kuralları

• Sözcüklerin kurallı bir şekilde cümle içinde sıralanması.
• Bunlar; sözcük sırası, sözcüklerin tümce içinde örgütlenmeleri, sözcükler arası bağıntılar, tümce türleri, sözcük gruplarının / öbeklerinin cümle türlerine göre sıralanmaları.
• Bir dilde hangi sözcük sıralamalarının kabul edilebilir veya edilemez olduğunu tanımlar.
• Her dilin kendine özgü sözcük diziliş kuralları vardır.
• Türkçe'de tümce yapıları, "özne-tümleç-eylem" sıralamasına dayanır.
• İngilizce'de "özne-eylem-tümleç" sıralaması kullanılır.

Sözdizimi, Hangi Sözcük Grupları Ad Öbeği Olarak Kurulabilir?

• Hangi sözcük grupları eylem öbeği olarak kurulabileceğini belirler.

Tümcelerde Ad ve Eylem Öbekleri

• Her tümcede ad ve eylem öbekleri bulunur.

Sözcüklerin İşlevleri

• Sözcüklerin tümcelerdeki işlevleri kurallarla belirlenir.
• Bu kuralarda özne, eylem ve nesne işlevleri yer alır.
• Dillerde değişik tümce yapılarına rastlanır.
• Düz tümce, soru tümcesi, etken-edilgen tümce, dolaylı-dolaysız tümce ve devrik tümcelerdeki yapıları sözdiziminin alt başlıkları altında incelenir

Cümleyi Oluşturan Elemanlar Analizi

• Bir cümleyi oluşturan temel bileşenleri gösteren şematik.

Dilbilgisel Elemanlar (Birimler)

• Çeşitli kompozisyonlarda bulunan, dilsel bir diziliş olarak tanımlanır.
• Dile ait bir yapı taşıdır.
• Tümce (yalın, bileşik), öbek (ad, sıfat öbekleri), sözcük, morfem.

Birbirleri Arasındaki İlişkiler

• Birimler birbirleriyle hiyerarşik olarak ilişkilidir.
• Birimlerin cümlenin içindeki işlevleri onların özelliklerini belirler.

Dilbilgisel Elemanlar İçin Açıklamalar

• Metinbilim: Metinleri inceleyen dilbilim dalıdır.
• Söylem: Cümleden daha büyük birimler.
• Tümce: Aristo'ya göre özne ve yüklemden oluşan iki öğeli bildiri. Seslerden oluşan birimlerin birbirine bağlanmasıyla gerçekleşir.
• Tümce: Anlam, kesinti ve duraklamalar ile sınırlı sözdür. Olayların niteliklerine göre sınıflandırılır.
• Yalın tümce(anatümce): Çeşitli ilişkileri dışa vurur, özne + davranış/durum ilişkisi. Etkilenen diğer varlıklar da bu ağa dahildir.
• Bileşik tümce: Farklı önermeler arasında ilişki kurar. İzleyen olaylar, zaman/mekan ilişkileri, zıtlık, koşullu durumlar, itiraz.

Dilbilgisel Elemanlar İçin Açıklamalar (Devam)

• Öbek: Birden fazla ilişkili sözcüktür.
• İlişki takılar veya dizim özelliği ile belli olur. (sıfat, ad tamlaması...).
• Sahip olma, üretim ilişkisi (örn: Ayşe’nin kitabı).
• Konuşucunun niyeti önemlidir. (Ayşe’nin yazmış olduğu kitap).

Dilbilgisel Elemanlar İçin Açıklamalar (Devam 2)

• Söz öbeği: Söz dizimi birimlerindendir. Cümle oluşturmaz, birden çok sözcükten oluşur.
• Sözce: Konuşucunun ürettiği, iki susku arasında yer alan söz zinciri parçasıdır.
• Yüklem: Özneyle ilgili bilgilendirir.
• Tümleç: Tümcede oluş / kılış niteliğini gösteren ögelerdir.

Sözcük Türleri

• Cümleler sözcüklerden oluşur, sözcükler dilin en önemli öğeleridir.
• Sözcükler cümlede farklı görevler üstlenir ve bu görevler sözcüğün türünü belirler.
• Sözcüğün türünü belirlemek için sözcüğün cümle içindeki kullanımını incelemek gerekir. Türkçede bazı sözcükler cümledeki kullanımına göre tür olarak değişebilir.

Sözcük Türleri (Liste)

• Adlar (İsim)
• Fiiller
• Sıfatlar (Önad)
• Zamirler (Adıl)
• Zarflar (Belirteç)
• Edatlar (İlgeç)
• Ünlemler
• Bağlaçlar

Bu quiz, dilbilim ve sentaks üzerine önemli bilgileri test etmektedir. Cümle yapıları, dilbilgisel elemanlar ve sözdizimi gibi konulara dair sorular içermektedir. Hem teorik hem de pratik bilgilerinizi ölçmenize yardımcı olacaktır.