Dementie en Neurocognitieve Stoornissen

Een term die gebruikt wordt om dementie te beschrijven, waarbij de nadruk ligt op de brede neurocognitieve stoornissen.

Een syndroom dat wordt gekenmerkt door meerdere cognitieve functiedomeinen die zijn aangetast, wat leidt tot verlies van zelfredzaamheid.

Een mildere vorm van cognitieve stoornissen waarbij de zelfredzaamheid nog niet is aangetast.

De ziekte die de dementie veroorzaakt.

De meest voorkomende oorzaak van dementie, gekenmerkt door plaques en tangles in de hersenen.

Dementie gekenmerkt door afbraak van hersencellen in de frontale en temporale kwabben.

Dementie gekenmerkt door lewylichaampjes in de hersenen.

Dementie veroorzaakt door hersenbeschadiging door beroertes of bloedingen.

De eerste fase van dementie, gekenmerkt door milde cognitieve achteruitgang die voor de persoon zelf vaak niet merkbaar is.

De tweede fase van dementie, gekenmerkt door meer zichtbare cognitieve achteruitgang die dagelijks functioneren beïnvloedt.

De laatste fase van dementie, gekenmerkt door ernstige cognitieve achteruitgang en afhankelijkheid van volledige verzorging.

De dagelijkse activiteiten die nodig zijn om te functioneren in de maatschappij, zoals koken, telefoneren en boodschappen doen.

De basisactiviteiten die nodig zijn voor zelfzorg, zoals wassen, aankleden en eten.

De neiging om je eigen beperkingen te verhullen en een façade op te bouwen om het lijden te maskeren.

De aandachtsstoornis waarbij het moeilijk is zich te concentreren in een omgeving met diverse prikkels.

Het vermogen om mentale taken uit te voeren en te plannen.

Het vermogen om informatie op te nemen, te verwerken en te herinneren.

Het vermogen om te communiceren door middel van taal.

Het vermogen om te bewegen en coördineren.

Het vermogen om sociale signalen te begrijpen en te reageren.

De medische procedure om te achterhalen wat de oorzaak is van de dementie.

De medische procedure om vast te stellen of er sprake is van dementie en wat de ernst is.

De verzameling van symptomen die duiden op dementie.

Het onvermogen om de eigen gedachten te sturen en niet meer in staat zijn om herinneringen op te halen uit het verleden.

Een syndroom dat verwijst naar een verzameling van symptomen, zonder dat de oorzaak direct wordt aangeduid.

De term 'dementie' is in de DSM-5 vervangen door 'uitgebreide neurocognitieve stoornis' (UNCS) vanwege de stigmatiserende connotaties van de eerste term.

Hoewel de term UNCS in de DSM-5 wordt gebruikt, blijft 'dementie' in veel andere gebieden van de gezondheidszorg gangbaar.

Een overkoepelende term die verschillende vormen van UNCS omvat, in lijn met internationale richtlijnen en consensus.

Een toestand waarbij iemand door cognitieve symptomen niet langer (volledig) zelfstandig kan functioneren.

De ernst, het profiel van de cognitieve symptomen en de oorzaak variëren binnen de UNCS.

Een milder stadium van cognitieve achteruitgang, ook wel mild cognitive impairment (MCI) genoemd.

Het beloop van dementie hangt samen met de specifieke oorzaak. De stadiëring van dementie gebruikt schalen om de ernst aan te geven.

Een stadium dat jaren vóór de diagnose dementie kan beginnen, met vroege veranderingen in cognitie en gemoedstoestand.

Een stadium waarin geheugen- en concentratieproblemen, verminderde energie, interesseverlies, emotionele labiliteit en prikkelbaarheid kunnen optreden.

Het stadium waarin patiënten vooral problemen ervaren buiten de dagelijkse routine en zich angstig en onzeker kunnen voelen.

De vroege symptomen van het prodromale stadium kunnen divers en aspecifiek zijn, waardoor een somatische aandoening wordt overwogen.

Screening van de cognitieve functies met behulp van tests (zoals de MMSE of MOCA) kan in het prodromale stadium nog binnen de norm vallen.

Het vermogen om de aandacht vast te houden. Kan getest worden door de patiënt te vragen de maanden van het jaar of de dagen van de week in omgekeerde volgorde op te noemen.

Een test die meet hoe goed iemand woorden kan bedenken die beginnen met een bepaalde letter of tot een bepaalde categorie behoren. Kan problemen met executieve functies aantonen.

Het onvermogen om te beginnen of te stoppen met een handeling.

Het nutteloos doorgaan met dezelfde handeling.

Storingen in het geheugen, die kunnen leiden tot herhalingen, moeite met herinneren van recente gebeurtenissen en afhankelijkheid van aantekeningen.

Het vermogen om informatie voor korte tijd vast te houden. Kan getest worden door de patiënt drie tot vier woorden te laten onthouden en na enkele minuten te herhalen.

Stoornissen in de taal, die zich uiten in vage omschrijvingen, moeite met het vinden van woorden en problemen met lezen, schrijven, benoemen, herhalen en begrijpen.

Het onvermogen om een figuur na te tekenen, ondanks intacte motoriek, gevoel en coördinatie.

Het onvermogen om gebaren na te bootsen of het gebruik van voorwerpen uit te beelden.

Het onvermogen om zichzelf correct aan te kleden.

Het onvermogen om voorwerpen te herkennen, zelfs na ze te hebben betast.

Een test die een globale indruk geeft van het cognitieve functioneren.

Een type dementie dat wordt veroorzaakt door de ophoping van eiwitten in de hersenen, met name bèta-amyloïd en tau.

Methode om de hersenen te onderzoeken met behulp van röntgenstralen. Dit is nuttig om structurele oorzaken van cognitieve achteruitgang uit te sluiten.

Een methode om de hersenen te onderzoeken met behulp van magnetische golven.

Een techniek waarbij stoffen met geringe radioactieve straling intraveneus worden ingebracht om de activiteit van hersengebieden in kaart te brengen.

Onderzoek naar de vloeistof in de hersenen (liquor) om de eiwitconcentraties te meten.

Een eiwit dat een rol speelt bij de pathogenese van de ziekte van Alzheimer.

Een eiwit dat een fosforatoom extra heeft, en een rol speelt bij neurodegeneratie bij de ziekte van Alzheimer.

Een eiwit dat een redelijk betrouwbare marker is voor de ziekte van Creutzfeldt-Jakob (CJD).

Een test die de elektrische activiteit van de hersenen meet.

Specifieke patronen op het EEG die kunnen duiden op dementie met lewylichaampjes.

Een therapie die gericht is op het stimuleren van intacte cognitieve functies om desoriëntatie en verwarring te verminderen. Dit kan in groepen of tijdens dagelijkse interacties met verzorgers.

Een hypothese die stelt dat de ophoping van bèta-amyloïd in de hersenen de primaire oorzaak is van de ziekte van Alzheimer.

Een hypothese die stelt dat de ophoping van tau-eiwitten in de hersenen de primaire oorzaak is van de ziekte van Alzheimer.

Een therapie waarbij herinneringen worden opgehaald om gevoelens van onzekerheid en stress te verminderen en de zelfwaardering te verhogen. Kan focussen op positieve of moeilijke ervaringen.

Een benadering waarbij de belevingswereld van de patiënt centraal staat en er geprobeerd wordt om de patiënt zich zekerder en geaccepteerd te laten voelen.

Een neurotransmitter die belangrijk is voor het geheugen en leren. Het wordt afgebroken door AChE.

Het bieden van praktische ondersteuning voor de patiënt, zoals gezinszorg, wijkverpleging en dagopvang.

Een enzym dat acetylcholine (ACh) afbreekt in de synapsspleet.

Een hypothese die stelt dat vasculaire factoren, zoals hoge bloeddruk en vernauwing van bloedvaten, een rol spelen bij de ontwikkeling van de ziekte van Alzheimer.

Een medische voorziening voor mensen met dementie die intensieve zorg en medische ondersteuning biedt.

Een type dementie dat wordt gekenmerkt door atrofie van de frontale en temporale kwabben van de hersenen.

Een nadeel van realiteitsoriëntatietraining waarbij de patiënt gefrustreerd kan raken door confrontatie met zijn cognitieve beperkingen.

Begeleiding van naasten van patiënten met dementie, gericht op het verwerken en accepteren van de ziekte.

Een benadering die kijkt naar de beleving van de patiënt en die probeert aan te sluiten bij de individuele behoeften.

Een eiwit dat belangrijk is voor het vervoer van cholesterol in het lichaam. Een bepaalde variant van dit eiwit (ApoE4) verhoogt het risico op de ziekte van Alzheimer.

Een vorm van zorg waarbij gerichte behandelingen worden toegepast voor specifieke problemen die bij dementie voorkomen, zoals incontinentie en dwalen.

De invloed van de maatschappij op het welzijn en functioneren van mensen met dementie. Bevat initiatieven voor een dementievriendelijke samenleving.

Een gen dat codeert voor het eiwit ApoE. De variant ApoE4 verhoogt het risico op de ziekte van Alzheimer.

Een neurotransmitter die belangrijk is voor de motoriek, aandacht en stemming. Het wordt geproduceerd in de substantia nigra, een gebied in de hersenen dat bij de ziekte van Parkinson wordt aangetast.

Een eiwit dat zich ophoopt in de hersenen van mensen met de ziekte van Alzheimer. Het vormt seniele plaques.

Een hypothese die stelt dat verschillende factoren, zoals genetica, hormonen en ontstekingen, een rol kunnen spelen bij de ontwikkeling van de ziekte van Alzheimer.

Vergeetachtigheid die bij normale veroudering hoort. Problemen met het terugvinden van informatie, vaak details, niet de gebeurtenis zelf. Zelfredzaamheid blijft intact.

Het plotseling begin en de snelle verandering in bewustzijn en aandacht. Patiënten vertonen verwardheid, desoriëntatie en slaapstoornissen.

Depressie en dementie kunnen samen voorkomen. Soms treden cognitieve problemen op als onderdeel van een depressie. In andere gevallen kan depressie de symptomen van dementie ernstiger maken.

Een vorm van dementie die ontstaat door chronisch alcoholmisbruik, vaak door een tekort aan vitamine B1. Kenmerken zijn geheugenverlies, desoriëntatie en confabulatie.

Een taalaandoening die leidt tot problemen met taalgebruik, zoals het vinden van woorden, grammatica en spreken. Vaak geassocieerd met frontotemporale dementie.

De frequentie waarmee een ziekte zich voordoet in een populatie. Bij dementie neemt de prevalentie toe met de leeftijd.

Het aantal nieuwe gevallen van een ziekte in een bepaalde periode. De incidentie van dementie is hoger voor vrouwen.

Mensen met een hoge score op neuroticisme in de persoonlijkheidstests hebben een grotere kans om depressieve symptomen te ontwikkelen wanneer ze dementie krijgen.

De manier waarop mantelzorgers zorgen voor iemand met dementie kan invloed hebben op het gedrag van de patiënt. Een overbezorgde houding die corrigerend is kan leiden tot meer agitatie.

Mensen met dementie worden vaak geconfronteerd met sociale uitsluiting vanwege de stigmatisering rondom de aandoening.

Cholinesterase-inhibitoren (ChE-I’s) zoals donepezil, rivastigmine en galantamine kunnen de beschikbaarheid van acetylcholine (ACh) in de hersenen verhogen. Dit is een behandelingsmethode voor de ziekte van Alzheimer.

ChE-I’s hebben een beperkt effect op de cognitie, maar kunnen het dagelijks functioneren enigszins verbeteren.

Memantine is een medicijn dat de NMDA-glutamaatreceptoren blokkeert. Het wordt gebruikt voor de behandeling van matige tot ernstige Alzheimer.

Memantine heeft een klein maar consistent effect bij Alzheimerpatiënten met een lage MMSE-score.

Antipsychotica kunnen agitatie bij dementie verminderen, maar werken bij slechts 1 op de 5 mensen.

Haloperidol is vooral effectief bij agressie, terwijl risperidon en olanzapine ook kunnen helpen bij agitatie.

Antipsychotica kunnen bij ouderen ernstige bijwerkingen veroorzaken, zoals extrapiramidale symptomen, cerebrovasculaire problemen en sterfte. Daarom is het belangrijk om ze zo kort mogelijk te gebruiken.

Antipsychotica zijn gecontra-indiceerd bij dementie met lewylichaampjes, omdat ze extrapiramidale symptomen kunnen verergeren.

Psychologische interventies en aanpassingen in de omgeving zijn een alternatief voor antipsychotica bij dementie.

Psychosociale interventies zoals psycho-educatie, counseling en cognitieve gedragstherapie kunnen nuttig zijn bij dementie.

Mantelzorgers van mensen met dementie lopen een verhoogd risico om zelf depressief te worden.