Cognitieve, conatieve en affectieve functies

Hogere Cerebrale Functies: Een Overzicht

• Hogere cerebrale functies omvatten waarnemen, herinneren, redeneren, plannen en emotionele reacties.
• Er wordt onderscheid gemaakt tussen cognitieve (kennen), conatieve (willen) en affectieve (voelen) functies.
• Cognitieve functies omvatten waarnemen, geheugen en redeneren.
• Conatieve functies omvatten motivatie, aandrift, initiatief en wilsbesluiten.
• Affectieve functies omvatten stemmingen en emoties.

Inleiding tot Hogere Cerebrale Functies

• De term "hogere cerebrale functies" benadrukt de samenhang met het functioneren van de hersenen.
• Hersenbeschadigingen leiden vaak tot stoornissen in deze functies.
• Cognitieve functies zijn verbonden met de temporale, pariëtale en occipitale cortex.
• Conatieve functies zijn verbonden met de frontale cortex.
• Emoties en stemming zijn verbonden met het limbische systeem.
• Basale kernen en de thalamus spelen een rol bij het reguleren van deze functies.
• Niet alleen de cerebrale cortex is betrokken bij hogere cerebrale functies, ook subcorticale structuren.

Functionele Neuroanatomie: Functies en Deelfuncties

• Functies zoals zien, lezen, geheugen en spraak bestaan uit verschillende deelfuncties.
• Bij het zien is onderscheid mogelijk tussen vorm, kleur, beweging en ruimtelijke locatie.
• Elk van deze deelfuncties kan afzonderlijk gestoord zijn door specifieke gebieden in occipitale, temporale en pariëtale cortex.
• Iemand kan bijvoorbeeld wel een banaan herkennen, maar niet de grijstint zien.

Distributie van Deelfuncties

• Cortexgebieden die betrokken zijn bij complexe functies zijn vaak verspreid over een groot deel van de hersenen.
• Uitval van deelfuncties kan verklaard worden door beschadiging of disconnectie van deelgebieden.
• Een concreet voorbeeld is alexie zonder agrafie: niet kunnen lezen, wel schrijven door een afsluiting van de linker a. cerebri posterior.
• De visuele informatie is niet meer beschikbaar voor de taalgebieden in de linkerhemisfeer.

Gespecialiseerde Cortexgebieden en Neuronale Netwerken

• Gespecialiseerde cortexgebieden maken deel uit van neuronale netwerken voor complexe functies.
• Delen van de rechter pariëtale cortex zijn gespecialiseerd in ruimtelijke lokalisatie.
• Sensorische netwerken hebben temporale, pariëtale en occipitale lokalisaties.
• Motorische netwerken hebben frontale lokalisaties.
• De rechter pariëtale cortex coördineert de ruimtelijke lokalisatie van prikkels voor gerichte bewegingen.
• Rechts pariëtale laesies kunnen leiden tot stoornissen in cognitieve en motorische domeinen.

Instrumentele en Uitvoerende Functies

• Cognitieve functies zoals visuele perceptie, geheugen en taal worden instrumentele functies genoemd.
• Uitvoerende functies omvatten beginnen en stoppen, aandacht richten en vasthouden, en aanpassingen aan situaties.
• Instrumentele functies kunnen geïsoleerd gestoord zijn bij kleine laesies.
• Een stoornis in uitvoerende functies uit zich in apathie, initiatiefloosheid en afname van flexibiliteit.
• Uitvoerende functies kunnen gestoord zijn bij prefrontale laesies of pathologie van de basale kernen.

Specialisatie van Hemisferen (Lateralisatie)

• Cortexgebieden voor hogere cerebrale functies zijn niet altijd symmetrisch verdeeld.
• De dominante hemisfeer, meestal de linker, bevat de taalfuncties bij meer dan 90% van de mensen.
• De rechterhemisfeer is verantwoordelijk voor de melodie en intonatie van spraak.
• Laesies van de linkerhemisfeer veroorzaken taalstoornissen (afasie).
• Laesies van de rechterhemisfeer leiden tot inhoudelijk intacte spraak, maar vaak vlak en monotoon (aprosodie).

Aandacht, Concentratie, Oriëntatie en Verwaarlozing

• Aandacht is het vermogen om gericht bezig te zijn met een taak, met negeren van irrelevante prikkels.
• Concentratie is het vermogen de aandacht voor een taak lang vol te houden.
• Goede aandacht vereist gecoördineerde activiteit van de cerebrale cortex en een deel van de pariëtale cortex.
• Stoornissen in de aandacht leiden tot snelle afleiding of juist niet snel kunnen wisselen van aandacht.
• Gestoorde aandacht leidt tot desoriëntatie in tijd en plaats.
• Aandachtsstoornissen komen voor bij diffuse aandoeningen.

Verwaarlozing (Neglect)

• Een bijzonder soort aandachtsstoornis is die voor slechts één helft van de omgeving en van het eigen lichaam, meestal links.
• De patiënt merkt voorwerpen of mensen niet op in de linkerhelft van zijn gezichtsveld.
• Verwaarlozing wordt gezien bij grote laesies in de rechterhemisfeer.

Geheugen: Impliciet versus Expliciet

• Geheugen is het vermogen om informatie op te nemen, op te slaan en weer op te roepen.
• Er is onderscheid tussen impliciet (procedureel) en expliciet (declaratief) geheugen.
• Het impliciete geheugen verwijst naar automatische handelingen die niet beschikbaar zijn voor bewuste reflectie.
• Het expliciete geheugen verwijst naar geheugeninhouden die wel beschikbaar zijn voor bewuste reflectie.

Onderdelen van het Expliciete Geheugen

• Het alledaagse begrip 'geheugen' is een complexe functie met verschillende onderdelen.
• Werkgeheugen: voor het vasthouden van een beperkte hoeveelheid informatie voor een korte tijd (seconden).
• Episodisch geheugen: Persoonlijk ervaren gebeurtenissen die aan een tijd en context gebonden zijn.
• Semantisch geheugen: Algemene begrippen, zoals 'appel', 'schaamte' of 'rente' zijn ooit in specifieke context geleerd, maar de kennis is nu context onafhankelijk.

Functionele Neuroanatomie van het Geheugen

• Voor het werkgeheugen zijn de cortexgebieden waarin de informatie in eerste instantie werdt verwerkt van belang.
• Alle informatieverwerkende corticale gebieden zijn verbonden met de hippocampus.
• Die hippocampus heeft een belangrijke rol bij het vasthouden van de informatie voor een langere periode (dagen, weken; anterograad episodisch geheugen) en voor de uiteindelijke consolidatie ervan.
• Die consolidatie vindt plaats in neuronale netwerken in de cortex, waarna de beschikbaarheid ervan weer onafhankelijk is geworden van de hippocampus (retrograad episodisch geheugen).

Afasie: Taalstoornis, geen spraakstoornis

• Afasie is een taalstoornis, geen spraakstoornis en omvat problemen met spreken, begrijpen, lezen (alexie) en schrijven (agrafie).
• Mutisme, het zwijgen van een wakkere en alerte patiënt, berust op een stoornis in de initiatie van de spraakmotoriek.

Centra van Broca en Wernicke

• Het centrum van Broca ligt in de frontale kwab en verzorgt de motorische expressie van taal in spraak en schrift.
• Het centrum van Wernicke ligt in de gyrus temporalis superior en analyseert de gesproken taal.
• De gebieden zijn verbonden door de fasciculus arcuatus.

Initiatie en regulatie van handelingen

• Stoornissen hierin komen vooral voor bij patiënten met frontale laesies.
• De patiënt kan apathisch en initiatiefloos zijn, met mentale en motorische traagheid.
• Hij kan echter ook seksueel of agressief ontremd zijn, vaak met bot en egoïstisch gedrag.
• Soms worden handelingen door bepaalde situaties uitgelokt, zoals het automatisch opzetten van een toevallig ergens aangetroffen bril, soms zelfs over de eigen bril heen (utilisatiegedrag).

Ruimtelijk inzicht

• Patiënten met een gestoord ruimtelijk inzicht hebben problemen met het vinden van de weg in vertrouwde omgevingen en verdwalen daardoor.
• Ze kunnen ook niet uitleggen hoe ze bijvoorbeeld van hun slaapkamer naar het toilet moeten lopen.
• Het aflezen van de tijd van een wijzerplaat lukt niet, dit is soms moeilijk te onderscheiden van een stoornis in het waarnemen.

Negrologisch onderzoek

• Net als met het onderzoek van de hersenzenuwen, de motoriek en de sensibiliteit kunnen we met het onderzoek van de hogere cerebrale functies het ziekteproces dat verantwoordelijk is voor een functiestoornis in het zenuwstelsel lokaliseren.
• Over de hogere cerebrale functies krijg je uit de ziektegeschiedenis en uit de observatie tijdens het afnemen van de anamnese vaak al een goede indruk.
• Met behulp van een aantal eenvoudige tests die aan het bed of in de spreekkamer zijn uit te voeren, kun je hierover op een gerichte manier meer te weten komen.

Stemming en gedrag

• Stemmingsstoornissen zoals depressie, angst of verhoogde prikkelbaarheid worden meestal bij het eerste contact al snel duidelijk.
• Let ook op het spontane gedrag: de mate van initiatief, persevereren, echolalie en ongevraagde imitatie van de onderzoeker.
• Deze symptomen kunnen vooral voorkomen bij frontale laesies.

Taal test

• Spontane spraak
• Nazeggen
• Benoemen
• Taalbegrip
• Lezen en schrijven

Deze quiz test je kennis van cognitieve, conatieve en affectieve functies. Er wordt onder andere ingegaan op de hersengebieden die betrokken zijn bij cognitieve functies, de rol van de basale kernen en de thalamus en de term 'hogere cerebrale functies'.