Biologija 10. razreda - Ćelijska struktura

Podcast

Play an AI-generated podcast conversation about this lesson

Questions and Answers

Koju funkciju ima transportna RNK?

Skladišti energiju u obliku ATP-a

Prebacuje aminokiseline do ribozoma (correct)

Sinhronizuje rad mitohondrija

Razgrađuje lipide u ćeliji

Koje karakteristike imaju mitohondrije?

Razgrađuju samo ugljikohidrate

Sadrže samo jednu membranu

Ne mogu se razmnožavati

Imaju sopstveni DNK i ribozome (correct)

Koja je uloga unutrašnje mitohondrijalne membrane?

Pruža otpornost na kemijske reakcije

Sadrži enzime i proteine za metabolizam (correct)

Propušta sve molekule bez ograničenja

Određuje oblik organele

Kako se mitohondrijska DNK prenosi na potomstvo?

Samo od majke preko jajne ćelije Signup and view all the answers

Kakvu funkciju ima endoplazmatski retikulum?

Sinteza i transport različitih materija Signup and view all the answers

Šta karakteriše hrapavi endoplazmatski retikulum?

Sadrži ribozome na svojoj površini Signup and view all the answers

Koju strukturu sadrže mitohondriji u svojim unutrašnjim delovima?

Krista Signup and view all the answers

Šta se dešava tokom Krebsovog ciklusa u mitohondrijima?

Konvertuju se metaboliti do ugljen-dioksida i vode Signup and view all the answers

Koji događaj označava početak prometafaze?

Raspad jedrove membrane Signup and view all the answers

Koja faza mitoze traje najkraće?

Metafaza Signup and view all the answers

Šta se dešava u anafazi mitoze?

Hromosomi se razdvajaju u suprotne polove ćelije Signup and view all the answers

Šta se događa sa hromosomima tokom metafaze?

Nema jedrove membrane Signup and view all the answers

Koja struktura je odgovorna za vezivanje niti diobenog vretena za hromosome?

Kinetohor Signup and view all the answers

Kako se mijenja količina DNK tokom mitoze?

Smanjuje se u anafazi Signup and view all the answers

Koje strukture čine diobeno vreteno?

Polarne i astralne niti Signup and view all the answers

Koji fenomen se dešava na kraju anafaze mitoze?

Hromosomi leže u dvije skupine na suprotnim polovima Signup and view all the answers

Koji polisaharid koristi životinje kao rezervu energije?

Glikogen Signup and view all the answers

Koji tip lipida sadrži fosfatnu grupu?

Složeni lipidi Signup and view all the answers

Koje od sljedećih uloga obavljaju proteini u organizmu?

Transport gasova Signup and view all the answers

Koji od navedenih sastojaka čini primarnu strukturu proteina?

Aminokiseline Signup and view all the answers

Koje su glavne komponente prostih lipida?

Glicerol i masne kiseline Signup and view all the answers

Šta čini gradivni polisaharid bilja?

Celuloza Signup and view all the answers

Koji od navedenih molekula doprinosi stvaranju glikoproteina?

Monosaharidi Signup and view all the answers

Koja je funkcija bočnih lanaca šećera u plazma membrani?

Pomažu u zaštiti stanične površine Signup and view all the answers

Koji od navedenih elemenata čini građu centriola?

Devet trostrukih mikrotubula Signup and view all the answers

Koje ćelije nemaju jedro?

Eritrociti sisara Signup and view all the answers

Koji oblik može imati jedro ćelije?

Različite oblike kao što su okrugao, izduženi i bubrežasti Signup and view all the answers

Koliko je prečnik jedra obično u mikrometrima?

5-10 μm Signup and view all the answers

Šta čini jedrov omotač?

Vanjska i unutrašnja jedova membrana Signup and view all the answers

Koje ćelije su dvojedarne?

Kardiomiociti Signup and view all the answers

Koji faktor definiše odnos nukleocitoplazme (N/C) u ćelijama?

Omjer između veličine jedra i ćelije Signup and view all the answers

Koje strukture su slične centriolama i zadužene su za pokretljivost eukariotskih ćelija?

Cilije i flagele Signup and view all the answers

Šta uzrokuje apoptozu kod ćelija?

Kaspaze izvršitelji Signup and view all the answers

Koji je marker za određivanje količine DNK u haploidnom jedru?

C vrijednost Signup and view all the answers

Koji je glavni cilj apoptoze kod višećelijskih organizama?

Uništavanje potencijalno opasnih ćelija Signup and view all the answers

Šta označava KI-67 indeks u kliničkoj praksi?

Stupanj rasta tumora Signup and view all the answers

Koje su faze mejoze nakon premejotičke interfaze?

Mejoza I i Metafaza II Signup and view all the answers

Koje su kaspaze uključene u proces apoptoze?

Pokretači i izvršitelji Signup and view all the answers

Šta se dešava sa količinom DNK tokom mejoze II?

Smanjuje se Signup and view all the answers

Study Notes

Profaza

Počinje formiranje mitotičkog vretena, koje se inicira u ekstranuklearnoj regiji.
Hromosomi postaju kraći i deblji zbog spiralizacije.
Jedarce se razgrađuje, a jedrova membrana se raspada.

Prometafaza

Jedrova membrana se raspada u sitne vezikule.
Hromosomi se i dalje skraćuju.
Hromosomi počinju migrirati prema sredini ćelije, formirajući buduću ekvatorijalnu ravan.
Jedarce potpuno iščezava.

Metafaza

Najkraća i najtipičnija faza mitoze.
Hromosomi su maksimalno spiralizirani, tanki i smješteni u ekvatorijalnoj ravni.
Diobeno vreteno je formirano, omogućavajući analizu hromosoma pojedinačno.
Nema jedrove membrane niti jedarceta.
Sustrinske hromatide su orijentirane suprotno jedna prema drugoj.
Centromere: centralno suženje na hromosomu.
Kinetohor: mjesto na hromosomu gdje se pričvršćuju niti diobenog vretena.
Diobeno vreteno se sastoji od:
- Astralne niti: mikrotubule koje se pružaju radijalno od centriola prema polovima.
- Polarne niti: protežu se od pola prema drugom polu.
- Hromosomske niti: vezuju se za centromere svakog hromosoma.

Anafaza

Počinje podjelom centromera i razdvajanjem kinetohora svake hromatide.
Sustrinske hromatide se razdvajaju i kreću prema suprotnim polovima ćelije.
Hromatide postaju nezavisni hromosomi.
Na svaki pol ćelije odlazi diploidan broj jednohromatidnih hromosoma.
Hromosomi na kraju anafaze leže u dvije skupine na suprotnim polovima diobenog vretena.

Polisaharidi

Makromolekuli nastali povezivanjem velikog broja monosaharida u dugačke lance.
Rezervni polisaharidi (glikogen kod životinja, skrob kod biljaka) služe kao magacini energije.
Gradivni polisaharidi uključuju celulozu (biljke), hitin (životinje) i agar (alge).
Oligosaharidi se mogu povezati s proteinima (glikoproteini) ili lipidima (glikolipidi), koji se nalaze u ćelijskoj membrani.
Šećerni lanci glikoproteina i glikolipida pomažu u zaštiti površine ćelije te omogućavaju međusobno povezivanje ćelija.

Lipidi (masti)

Energetski najbogatija organska jedinjenja koja se ne rastvaraju u vodi.
Prosti lipidi se sastoje od glicerola i masnih kiselina.
Složeni lipidi sadrže dodatnu komponentu (npr. fosfatnu grupu kod fosfolipida).
Fosfolipidi i holesterol su važni gradivni lipidi membrana životinjskih ćelija.
Holesterol je derivat lipida, a steroidima pripadaju i neki hormoni (polni hormoni, hormoni kore nadbubrežne žlijezde).

Proteini (bjelančevine)

Sastavljene od velikog broja aminokiselina, povezanih peptidnim vezama u polipeptidne lance.
Broj, vrsta i slijed aminokiselina određuju primarnu strukturu proteina, koja je genetski programirana.
Učestvuju u mnogim procesima u organizmu, djelujući kao enzimi, hormoni, antitijela, gradivni materijali (keratin), transportni proteini (hemoglobin), kontraktilni proteini (aktin, miozin) i rezervni proteini (u jajima i sjemenima).
Prema uputstvu iz i-RNK, transportna RNK donosi aminokiseline do ribozoma gdje se povezuju u polipeptidni lanac.

Mitohondriji

Prisutno je nekoliko stotina mitohondrija po ćeliji.
Vidljive su i svjetlosnim mikroskopom.
Obavijeni su ovojnicom koja se sastoji od dvije membrane.
Unutrašnja membrana je naborana, sadrži enzime i proteine, a nabori ulaze duboko u matriks.
Matriks sadrži prstenastu molekulu DNK, ribosome i enzime.
Mitohondrijalna DNK podsjeća na onu u prokariotske stanice.
Spoljašnja mitohondrijalna membrana određuje oblik organele. Kanal porin je propustljiv za određene molekule.
Unutrašnja mitohondrijalna membrana ima nekoliko puta veću površinu od vanjske.
Kriste su nabori unutrašnje membrane koji povećavaju površinu.
Matriks sadrži nekoliko stotina enzima koji pretvaraju produkte metabolizma ugljenih-hidrata, lipida i proteina u ugljen-dioksid i vodu, uz oslobađanje energije u obliku ATP-a.
Mitohodrije nasljeđuju se od majke putem jajne ćelije.
Mitohondrijalna DNK kodira sintezu 13 proteina, dok se ostali mitohondrijalni proteini kodiraju sa DNK u jedru.
Mitohondrije imaju nekoliko, za organele neuobičajenih karakteristika, podsjećajući na bakterijske ćelije:
- Semiautonomna organela s dvostrukim, kružno uobličenim lancem DNK.
- Sadrže ribosome slične bakterijskim ćelijama.
- Nove mitohondrije nastaju deobom postojećih.

Endoplazmatski Retikulum (ER)

Mreža membrana koje ograničavaju unutrašnje prostore (cisterne).
Pruža se od jedra prema spoljašnoj ćelijskoj membrani.
Uloga ER-a: sinteza i transport različitih materija kroz ćeliju.
Dva tipa ER-a:
- Hrapavi (granularni - GER): sadrži ribosome.
- Glatki (agranularni - aGER): nema ribosome.

Goldžijev Kompleks

Nastavlja proces sinteze proteina i lipida koji je započet u ER-u.

Centrosom

U životinjskim ćelijama nalazi se par centriola, svaki sa po 9 trostrukih mikrotubula.
Centrioli se repliciraju tokom diobe ćelije.
Cilije i flagele imaju sličnu građu kao i centrioli.
Razlikuju se po dužini: flagele su duže.
Cilije i flagele služe za kretanje jednoćelijskih organizama i spermatozoida.
U osnovi svake cilije i flagele nalazi se bazalno telašce, koje ima isti promjer.

JEDRO

Informacioni centar ćelije.
Prisutno u svim eukariotskim ćelijama osim eritrocitima sisara i keratocitima.
Jednojedarne (mononukleusne).
Dvijejedarne (binukleusne) –hepatociti, kardiomiociti.
Višejedarne (polinukleusne)-osteoklasti, skeletne mišićne ćelije.
Sadrži DNK kod eukariota.
Najjasnije vidljivo u interfazi.
Oblik i veličina jedra ovise o vrsti ćelije i funkcionalnom stanju.
Veličina je obično u korelaciji s veličinom ćelije.
Nukleocitoplazmatski odnos N/C je stalan (1:5 ili 1:4).
Prečnik jedra se kreće od 5-10 μm.

Građa jedra

Jedrov omotač (nukleusni ovoj):
- Unutrašnja i vanjska jedrova membrana.
- Pore jedrove membrane.
- Jedrova lamina.
Nukleoplazma (karioplazma).
Hromatin.
Jedarce (nukleolus).
Jedrov omotač:
- Spoljašnja membrana.
- Perinukleusna cisterna.
- Unutrašnja membrana.
- Jedrove pore.
Jedrova lamina: građena od intermedijalnih filameneta.

Regulacija ćelijskog ciklusa

Ćelijski ciklus se kontroliše složenim mehanizmom s mnogo signalnih puteva.
Kontrola se ostvaruje na prelazu iz G1 u S fazu, između G2 i M faze, te na početku mitoze.
Proteini koji učestvuju u regulaciji ćelijskog ciklusa nazivaju se ciklini i ciklin-ovisne kinaze (CDK).
Uloga ciklina je da aktiviraju CDK.
Ciklini se sinteziraju i razgrađuju tokom ćelijskog ciklusa.
Ciklini i CDK kontrolišu aktivnosti drugih enzima (replikacije DNA, sinteze proteina, razgradnje proteina) koji su neophodni za progresiju kroz ćelijsku diobu.
Faktori koji mogu stimulirati ili inhibirati ćelijsku diobu:
- Unutarnji signali:
  - Šteta na DNK (inhibira daljnju diobu).
  - Dovoljna količina citoplazme (pokreće mitozu).
  - Spremnost jedra za replikaciju DNK.
  - Okruženje jedra (kontrolu jedrove membrane nad reorganizacijom mikrotubula u diobeno vreteno).
- Vanćelijski signali:
  - Faktori rasta.
  - Mitogeni i hormoni.

Apoptoza

Programirana ćelijska smrt.
Uzrokovana aktiviranjem kaspaza.
Kaspaze pokretači aktiviraju kaspaze izvršitelje.
Kaspaze izvršitelji aktiviraju enzime koji razgrađuju ćeliju i njenu DNK.
Apoptoza je jedan od osnovnih kontrolnih mehanizama kod višećelijskih organizama – prirodna, genetički programirana smrt ćelije.
Apoptoza se može pokrenuti i raznim agensima koji oštećuju ćeliju.
Mutacije koje inhibiraju apoptozu su opasne, npr. tumorska transformsacija.
Organizam štiti svoju genetičku informaciju potičući samouništenje potencijalno opasnih ćelija.

Karbonska vrijednost (C-vrijednost)

Predstavlja količinu DNK po genomu po garnituri hromosoma.
C1: količina DNK u haploidnom jedru (spermatozoidi, jajne stanice, spore).
C2: količina DNK u diploidnom jedru somatskih ćelija.
C4: količina DNK na kraju S podfaze ćelijskog ciklusa.
C-vrijednost je marker za jednostruku količinu DNK u haploidnom jedru ili dvostruku količinu u diploidnoj somatskoj ćeliji eukariotskih organizama.

Mejoza

Jedno udvostručavanje hromosoma u interfazi (premejotička interfaza).
Dvije uzastopne diobe: mejoza jedan (redukciona dioba) i mejoza dva (ekvaciona dioba).

Mjesto mitoze u kliničkoj praksi

KI-67 indeks
- Ki-67 je proliferativni ćelijski marker koji se eksprimira u svim fazama ćelijskih ciklusa osim G0.
- KI-67 se koristi kao način za određivanje malignih potencijala tumora i kao prognostički marker kod bolesnika s malignim neoplazmama (tumori mozga, gastrointestinalni i pankreatični neuroendokrini tumori, limfomi i karcinomi dojke).

Studying That Suits You

Use AI to generate personalized quizzes and flashcards to suit your learning preferences.

Description

Ovaj kviz testira vaše znanje o ključnim funkcijama ćelijskih organela kao što su mitohondriji i endoplazmatski retikulum. Takođe se fokusira na procese poput mitoze i Krebsovog ciklusa. Prođite kroz pitanja kako biste provjerili svoje razumevanje ovih važnih biologijskih tema.