Begrippenkader: Waarden en Normen

Begrippenkader

• Waarden: algemene morele uitgangspunten, aspecten van het leven die we belangrijk vinden, hetgene waarop je bestaat, waaruit je vertrekt
• Voorbeeld van een waarde: tolerantie is de basis van onze democratie
• Soorten waarden: veiligheid, vrijheid, vriendschap, rechtvaardigheid, integriteit

Normen

• Concrete gedragsbepalingen, specifieke regels die ons voorschrijven wat we moeten of mogen doen
• Voorbeeld van een norm: wees eerlijk, werk af waaraan je begint, wees mild voor de anderen

Moreel, Immoreel en Amoreel

• Moreel: wat overeenstemt met de heersende waarden en normen
• Immoreel: wat de heersende waarden en normen schendt
• Amoreel: waarbij geen waarden en normen betrokken zijn

Moraal en Ethiek

• Moraal: stelsel van normen en waarden, dat betrekking heeft op het handelen van mensen
• Ethiek: studie van normen en waarden, die zich richt op de vraag welke normen en waarden we kunnen rechtvaardigen

Kernvraag van de Ethiek

• Welke normen en waarden kunnen we met goede redenen verdedigen?

Het Probleem van het Relativisme

• Cultuurrelativisme: fundamentele verschillen tussen culturen
• Subjectivisme: fundamentele verschillen tussen individuen
• Emotivisme: een moreel oordeel is slechts de uitdrukking van een moreel gevoel

Vrijheid, Authenticiteit en Geluk

• Drie centrale waarden:
  • Vrijheid: de mate waarin je keuzes kunt maken
  • Authenticiteit: de mate waarin je trouw blijft aan jezelf
  • Geluk: een gevoel van blijdschap, diepe tevredenheid, zelfs van extase

Utilitarisme versus Ethiek van Kant

• Utilitarisme: een vorm van consequentialisme, het gaat om de gevolgen van de handeling
• Ethiek van Kant: het gaat om het principe op basis waarvan gehandeld wordt, plichtethiek of deontologische ethiek

De Juiste Levenswijze

• Normen: concrete gedragsbepalingen
• Waarden: algemene morele uitgangspunten
• Utilitarisme: handel altijd volgens de maxime die tot zoveel mogelijk netto-geluk leidt
• Ethiek van Kant: handel zo dat jij het menszijn zowel in eigen persoon als in de persoon van ieder ander, altijd tegelijk als doel, nooit louter als middel gebruikt

De Rechtvaardige Samenleving

• Politieke filosofie: de studie van de rechtvaardiging van de politieke ordening
• Basisbegrippen:
  • Het politieke: de organisatie van het menselijk samenleven
  • Politieke filosofie: wat is politiek nu eigenlijk?, wat zou politiek moeten zijn?
• De relatie tussen moreel en macht: het politieke is noodzakelijk geacht zodra mensen op grote schaal willen (of moeten) samenleven

Hobbes, Aristoteles en Rousseau

• Drie fundamentele posities:
  • Hobbes: het mogelijke bepaalt alles, je hebt niets te wensen
  • Aristoteles: naturalisme, aard van de mens + natuurlijke omstandigheden
  • Rousseau: conventionalisme, hypothetisch 'samenlevingscontract'

Het Probleem van de Rechtvaardiging

• Het wenselijke en het mogelijke: politieke filosofie is niet het werk van naïeve wereldverbeteraars of utopisten
• De relatie tussen moreel en macht: macht is nodig, maar ook controle nodig