Anatomia dhe fiziologjia e lëkurës

Anatomia e Lëkurës

• Lëkura është organi më i madh i trupit, duke mbuluar të gjithë sipërfaqen e jashtme.
• Ka një sipërfaqe prej 1.5-2 m².
• Peshon 5-6 kg, që përbën 10% të peshës trupore.
• Trashësia e lëkurës varion nga 0.5-5mm.
• Lëkura është elastike, por elasticiteti ulet me moshën.
• Ngjyra karakteristike e lëkurës varet nga sasia e melanines, karotenit dhe hemoglobinës.
• Hemoglobina ndodhet në sistemin e qarkullimit të gjakut në nivel të dermës.

Karakteristikat dhe Funksionet e Lëkurës

• Lëkura është kartvizita jonë.
• Sipërfaqja e lëkurës nuk është e lëmuar, por ka brazda, hulliza dhe orificiume të shumta.
• Tregon moshën.
• "Spiunon" për sëmundje të pranishme në organe të tjera.
• Jep të dhëna për racën.
• Mban historinë tonë personale.
• Adnekset e lëkurës përfshijnë flokët, thonjtë dhe gjëndrat e djersës dhe yndyrës

Funksionet e Lëkurës

• Lëkura ka një rol mbrojtës kundër agjentëve infeksiozë dhe rrezeve UV.
• Rregullon temperaturën e trupit nëpërmjet djersitjes dhe qarkullimit të gjakut.
• Funksion perceptues: mbart shumë mbaresa nervore.
• Percepton dhimbjen, prekjen, nxehtësinë, ftohtësinë dhe presionin.
• Funksion sekretues: gjëndrat e djersës dhe gjëndrat e yndyrës sekretojnë ujë, kripëra, yndyrna dhe ure.
• Funksion sintetik prodhon melanine dhe vitaminë D.

Funksione Shtesë të Lëkurës

• Ka funksion absorbues për ujë, kremra dhe pomada.
• Lëkura ka një funksion në respiracion, duke shkëmbyer O2 dhe CO2.

Shtresat e Lëkurës

• Lëkura përbëhet nga tre shtresa: epiderma, derma dhe hipoderma.
• Epiderma (0.2mm) ka 5 shtresa, përbëhet nga epitel shumë-shtresor i keratinizuar, dhe nuk përmban enë gjaku.
  • Ka tre funksione kryesore: veshje, riprodhim dhe mbrojtje.
• Derma (2.2mm) ka 2 shtresa, përbëhet kryesisht nga ind lidhor.
  • Ka funksion mbeshtetje, elasticitet dhe ushqyerje.
• Hipoderma përbëhet nga ind lidhor dhe ind dhjamor.
  • Ka funksion mbeshtetje, mbrojtje, rezervë energjie, termorregullim dhe plasticitet

Epiderma në Detaje

• Epiteli shumë shtresor rigjenerohet vazhdimisht.
• Keratinocitet përbëjnë rreth 90% të qelizave, kanë origjinën në shtresën bazale dhe lëvizin në shtresën korneale.
• Prodhojnë keratinë, citokina, faktorë të rritjes, interleukina dhe faktorë të komplementit.
• Luajnë një rol thelbësor në mbrojtje, duke formuar një barrierë që minimizon humbjen e lagështisë dhe nxehtësisë.
• Qeliza të tjera përfshijnë melanocitet, qelizat Langerhans dhe limfocitet T dhe qelizat Merkel .

Shtresat e Epidermës

• Shtresa korneale përmban 20-30 rrjeshta qelizash të sheshta të vdekura të keratinizuara, yndyrna, kolesterol dhe djersë, duke frenuar dehidratimin.
• Shtresa lucidum formohet nga 2-3 rrjeshta qelizash keratinocite transparente me keratohilinë, duke prodhuar një lëndë yndyrore eleidinë që nuk lejon përçimin e ujit.
• Shtresa granuloze përmban granula me keratinë dhe keratohialinë dhe nuk ka ndarje qelizore.
• Shtresa spinoze përmban një citoskelet të zhvilluar që jep formë karakteristike dhe shërben për të lidhur shtresat e epidermes.
• Shtresa bazale është një rrjesht qelizash në ndarje të vazhdueshme, e përbërë nga keratinocite dhe melanocite

Shtresa Bazale

• Përbëhet nga një shtresë qelizash vitale cilindrike të vendosura mbi dermën.
• Gjenden melanocitet që prodhojnë melanine, e cila mbron nga rrezet UV.
• Gjenden dhe qelizat e Langerhansit (makrofagët e lëkurës).
• Qelizat e kësaj shtrese janë vazhdimisht në ndarje mitotike, duke shtyrë qelizat e tjera drejt sipërfaqes

Shtresa Spinoze

• Është shtresa më e trashë e epidermes, e përbërë nga 4-6 shtresa qelizash të vendosura mbi njëra-tjetrën.
• Shtresa bazale dhe shtresa spinoze janë shtresat më vitale të lëkurës dhe formojnë atë që quhet "Rete Malpighi"

Shtresa Granulomatoze

• Është e përbërë nga 2-3 shtresa qelizash të sheshta.
• Qelizat fillojnë të humbasin ujin, lirojnë lëndë lipidike dhe humbasin organele dhe sheshohen.
• Përmban një numër të rritur granulash me kerato hialine dhe keratine.
• Nuk ka më ndarje qelizore dhe fillon keratinizimi.
• Kjo shtresë nuk gjendet në mukozë.

Shtresa Lucide

• Përbëhet nga 2-3 rrjeshta qelizash keratinocite të vdekura që përmbajnë shumë keratohialinë dhe lirojnë një lëndë yndyrore të quajtur oleinë.
• Kjo shtresë gjendet vetëm në lëkurën e pëllëmbëve të duarve dhe shputave të këmbëve.
• Është e ndritshme, e lëmuar dhe e papërshkueshme nga uji.
• Këto qeliza nuk kanë bërthamë.

Shtresa Korneale

• Përmban rreth 20-30 shtresa me keratinocite të vdekura që prodhojnë keratinë, së bashku me lëndët e yndyrshme të prodhuara, duke krijuar mbrojtje për lëkurën.
• Eksfoliohet dhe eliminohet në formë skuamash.

Derma

• Është shtresa kryesore e lëkurës.
• Kryen funksion mbështetës për shkak të fibrave.
• Kryen funksion ushqyes sepse permban enet e gjakut
• Ndikon në termorregullim nëpërmjet gjëndrave të djersës dhe atyre të yndyrës.
• Ndikon në përçimin e impulseve nervore nga epiderma.
• Është pjesa më e trashë e lëkurës, por trashës

Shtresat e Dërmës

• Derma perbehet nga dy shtresa kryesore: shtresa papilare dhe shtresa retikulare
• Shtresa papilare:
  • Është sipërfaqja e dërmës.
  • Përbëhet nga ene gjaku, ene limfatike, pak fibra të kolagjenit, fibra elastike, fibra retikulare dhe përmban receptor nervor prej dhimbje dhe prekje të lehtë.
  • Kjo shtresë krijon disa ngritje në formë gishti
• Shtresa retikulare:
  • Ka fibra të dendura të kolagjenit të grupuara në grupe.
  • Ka fibra elastike, ene gjaku, ene limfatike, gjëndra të djersës, gjëndra yndyre.
  • Ka receptorë nervorë që perceptojnë nxehtësinë dhe presionin.
  • Këto fibra të indit lidhor shtrihen poshtë në hipodermë dhe mbeshtjellin indin dhjamor në formë paketes

Komponentët Qelizor të Dërmës

• Fibroblastet.
• Qelizat e gjakut (leukocitet).
• Qelizat plazmocitare (prodhojnë antitrupa).
• Makrofagët.
• Mastocitet (lëshojnë serotoninë, histamine dhe heparinë, aktivizohen gjatë fenomeneve alergjike.)

Lëndët e përbërjes së Dermës

• Fibra kolagjeni (funksion mbështetës, i japin fortesinë lëkurës); zëvendësohen vazhdimisht me fibra të reja.
• Fibra retikulare (të ngjashme me fibrat e kolagjenit, por të organizuara në tufa).
• Fibra elastike (japin elasticitet lëkurës); arrijnë deri në një pikë tërheqjeje dhe pastaj kthehen mbrapa)
• Lëndë të tjera si uji (H2O), mukopolisaharidet, glikozaminoglikanët, glikoproteinat, kripërat, vitaminat dhe glukoza).

Hipoderma

• Mbron trupin nga i ftohti, traumat, presionet dhe shërben si depo ushqimi dhe uji
• Indi dhjamor është tepër i zhvilluar në zonën e gjoksit, në pube, abdomen, gluteuse, duar dhe këmbë.
• Në vesh, qepalla, majë të hundës, kërthiza, buzë dhe në penis gjendet në pakicë ose nuk ka.

Detaje të Hipodermës

• Lidh sipër me dermën dhe me muskujt
• Hipdodema përbëhet nga:
  • Indi dhjamor (ai shërben rezervë, termorregullim)
  • Indi lidhor
  • Vaza( gjaku dhe limfatikët)
  • Qeliza nervore

Veçoritë e Mukozës së Gojës

• Gjëndrat e pështymës e mbulojnë epitelin e saj.
• Indi lidhor subepitelial njihet si lamina propria
• Lamina propria në disa regjione ngjitet drejtpërdrejt me kockën, si psh, gingivat.
• Megjithëse mukoza orale rrjedh nga e njëjta origjinë embrionale, është shumë e ndryshme nga lëkura.
• Mukoza orale ka tipa të ndryshëm keratinizimi e mbron organizmin.
• Sipërfaqja epiteliale rigjenerohet me shpejtësi.
• Mungojnë vezikulat dhe gjemba në gojë.
• Mukoza e trashur është pothuajse e bardhë.
• Aftet janë tipike për mukozën e gojës.

Gjëndrat e Yndyrës

• Gjenden kudo në trup, përveç pëllëmbëve dhe shputave.
• Janë prezente në fytyrë (ballë, hundë, mjekër), skalp, shpinë dhe gjoks
• Ato prodhojnë sekrecion holokrin që rritet gjatë adoloshencës dhe zvogëlohet pas moshës 40 vjeç.
• Gjëndrat e yndyrës janë të lidhura me flokët.
• Funksioni i tire është i lubrifikojë flokët.
• Lënda e prodhuar bën lekuren waterproof dhe pengon zhvillimin e mikroorganizmave.

Gjëndrat e Djersës

• Ndodhen në cdo zonë të trupit.
• Ekzistojnë dy tipe:
  • Ekrine, të cilat janë të shpërndarë nëpër trup, përveç buzëve dhe organeve gjenitale.
  • Apokrine, të cilat janë të shpërndarë nëpër aksilë, në organet riprodhuese dhe në gjoks.
  • Funksionin e arrijnë te puberteti.

Flokët

• Përbëhen nga kolona qelizash të keratinizuara dhe të vdekura.
• Mbulojne thuajse plotësisht lëkuren, përveç pëllëmbëve shputave, buzëve, penisit e të tjerat.
• Ndryshojne sipas moshës, seksit dhe racës.
• Funksioni i flokëve është mbrojtjes nga i ftohti dhe nga rrezet e diellit.
• Qepikët mbrojnë sytë e vetullat nga insektet.

Përbërja dhe Ndarja e Flokëve

• Flokët e erret kanë melaninë ndërsa flokët biondë e të kuq përmbajnë hekur.
• Flokët ndahen në:
  • Pjesa e lirë mbi lekure.
  • Rrenjën( pjesa nën lëkurë)
• Folikuli (mbështjell pjesa nën lëkurë).
• Janë të përbëra nga tri shtresa:
  • Kutikula (e fortë).
  • Substancë kortikale.
  • Medulla.
• Ndahen në tri grupe:
  • Flokë të shkurtër(vellus pa gjëndra)
  • Flokë angora ( të trasha).
  • Flokë lanugo.

Thonjtë

• Thonjtë përbëhen nga shtresa të paketuara qelizash të keratinizuara plus një lëndë mbrojtëse.
• Elementet thelbësore të thonjëve janë: Martiksin, Pllaka, pjesa e lirë, shtratin, lunula, dhe hyponichium.

Ky përmbledhje ofron një vështrim të shkurtër të anatomisë dhe fiziologjisë së lëkurës. Ai mbulon shtresat e lëkurës, funksionet e saj dhe adnexa e saj(shtojcat e lëkurës). Ai gjithashtu diskuton rolin e melaninës dhe gjëndrave të djersës.