عقد مزارعه و ارکان آن

عقد مزارعه (Sharecropping Contract)

• مزارعه، معامله ای است بر سر زمین در برابر بخشی از حاصل آن، تا زمانی معین.
• طرفین این معامله، مالک زمین و برزگر هستند که بر سر اشتراک در محصول توافق می کنند.
• صورتبندی لفظی این قرارداد می تواند به شکل «زمین را به تو مزارعه دادم» یا «با تو در معامله زمین قرارداد بستم» و امثال آن باشد.
• این قرارداد لازم و معتبر است و با مرگ یکی از طرفین باطل نمی شود، مگر اینکه مباشرت عامل شرط شده باشد.

ارکان عقد مزارعه

• مالک (مزارع): صاحب زمین.
• زارع (عامل): شخص زراعت کننده.
• تعیین مدت: مدت قرارداد زراعت.

احکام عقد مزارعه

• تعیین حصه: سهم هر طرف در محصول باید به وضوح و به شکل مشاع (مثل ربع، ثلث، نصف) مشخص شود.
• شرط اضافه بر حصه: شرط دادن چیز اضافی بر سهم (مثلا طلا، نقره) از سوی یکی از طرفین به دیگری، صحیح است.
• عدم تعیین حصه به صورت دیگر: اگر حصه به صورت مشاع تعیین نشود، احکام مزارعه جاری نمی شود.
• انقضای مدت و حق قلع: اگر زمان معین شده سپری شود و محصول هنوز نرسیده باشد، برزگر باید اجرت مدت باقی مانده را بپردازد و مالک حق دارد محصول را از زمین بردارد.
• عدم زراعت توسط عامل: اگر عامل زراعت نکند، مالک مستحق اجرت المثل است.
• نرسیدن اتفاقی زرع: اگر مدت تمام شود ولی محصول نرسد، مالک حق دارد زراعت را از بین ببرد یا با پرداخت اجرت المثل، ادامه دهد. این اتفاق بایستی به طور اتفاقی باشد.

شرایط زمین

• قابل زراعت بودن: زمین مورد مزارعه باید برای کشت محصول مورد نظر آماده باشد (مانند دسترسی به آب).

اختیارات عامل

• زراعت برای دیگران: عامل می‌تواند با دیگران مزارعه کند یا شریک شود، مگر اینکه مالک شرط کرده باشد که عامل به تنهایی زراعت را انجام دهد.
• تبدیل قرارداد: انتقال قرارداد یا تسلیم زمین به دیگری نیاز به رضایت مالک دارد.

خراج زمین

• به عهده مالک: خراج زمین (مالیات) به عهده مالک است، مگر اینکه شرط دیگری شده باشد.

• اختلاف مالک و زارع: در اختلاف در مورد مدت یا سهم، قسم خوردن و یا ارائه شاهد برای اثبات ادعا صورت می‌گیرد.

موارد بطلان، انفساخ، و فسخ

• بطلان: مواردی مانند عدم تعیین مدت، عدم تناسب مدت با زرع مقصود، شرط تعلق تمام میوه به یک طرف، عیب زمین مانع از بهره وری و... می‌تواند باعث بطلان قرارداد شود.
• انفساخ: موارد مانند فوت عامل در صورت مباشرت یا فوت مالک (در صورت وجود شرایط خاص) باعث انفساخ قرارداد می‌شود.
• فسخ: مواردی مانند جهالت عامل در مورد نیاز زمین به اقدامات، مزاحمت مانع تسلیم، غبن، ترک زرع توسط عامل و ... می‌تواند دلیل فسخ قرارداد باشد.

مالکیت محصول در صورت فسخ یا بطلان

• در صورت بطلان یا فسخ، محصول متعلق به مالک بذر یا عامل است.

ضمانت عامل

• عامل در صورتی ضامن تفاوت محصول است که نتواند مراقبت لازم را در زراعت انجام داده و در این نتیجه خسارتی به مالک وارد شده باشد.

مساقات

• مساقات، معامله ای است بر سر درختان (یا محصولات مشابه) در برابر حصه معینی از ثمره.
• مساقات از دو طرف لازم است.
• باید برای عامل عملی باقی بماند که منجر به افزایش میوه شود.