20e-eeuwse Roman: Literaire & Historische Context

Literaire en Historische Context van de Roman in de 20e Eeuw

• Het concept van de traditionele roman werd in de vroege 20e eeuw in twijfel getrokken.
• Focus verschoof van sociale aspecten naar psychologische aspecten rond 1900.
• Modernistische auteurs plaatsten het identiteitsprobleem centraal.
• Personages verkenden hun innerlijke wereld in plaats van de realiteit.
• Er was een invloed van de psychoanalyse van Freud en het filosofisch existentialisme.
• De rol van het onderbewustzijn in menselijk gedrag werd benadrukt.
• Vaak werd een autobiografische antiheld de centrale figuur.
• Franz Kafka schreef over personages verpletterd door hun absurde omgeving.
• Maurice Roelants schreef de eerste psychologische roman in Vlaanderen.
• Cyriel Buysse leverde een meesterwerk af met "Tantes".
• Aandacht verschoof van de vertelinhoud naar de manier van vertellen.

Vormexperimenten

• Er waren drie opvallende tendensen in vormexperimenten.
• Romans verschoven vaak focus van uiterlijke gebeurtenissen naar innerlijk bewustzijn.
• Technieken zoals de innerlijke monoloog werden gebruikt, bekend van James Joyce's "Ulysses".
• Ivo Michiels' "Alfa-cyclus" markeerde de doorbraak van de experimentele roman in Vlaanderen.
• De beleving van tijd en ruimte werd een belangrijk thema of element van vormgeving.
• Er werd geëxperimenteerd met chronologie en simultaan vertellen, Marcel Proust is hier een voorbeeld van.
• Verteltechnieken werden vernieuwd, waardoor het verhaal minder belangrijk werd.
• Genres en tekstsoorten werden gemengd en de alwetende verteller werd vervangen.
• Vervreemde personages, een onbevattelijke realiteit en vormexperimenten kenmerken de experimentele roman.

Het Vitalisme (1920-1940)

• Het vitalisme, beïnvloed door filosofen zoals Henry Bergson en Friedrich Nietzsche, waardeerde intuïtie en instinct meer dan ratio.
• Het verkiest het lichamelijke boven het geestelijke en zag primitieve natuur als superieur aan cultuur.
• Het vitalisme verheerlijkt het leven en het scheppen van leven zelf.
• Beschavingskritiek richtte zich tegen utilitarisme, technologie en het stadsleven.
• Het ging gepaard met een verering van de natuur en een verlangen naar de primitieve mens ("le bon sauvage").
• Vruchtbaarheidsrituelen met motieven als de aarde als moederschoot kwamen vaak voor.
• Elementen als animale erotiek, heldhaftigheid en een paradijsverlangen waren aanwezig.
• Ernest Hemingway, John Steinbeck en D.H. Lawrence schreven vitalistische werken.

Vitalisme in Vlaanderen

• Felix Timmermans' "Pallieter" wordt gezien als het eerste vitalistische werk in Vlaanderen.
• Stijn Streuvels' "De teleurgang van de waterhoek" behandelt de botsing tussen natuur en cultuur.
• Gerard Walschap, met "Houtekiet", is een belangrijke vertegenwoordiger van het vitalisme.

De Nieuwe Zakelijkheid (1916-)

• Rond 1925-1930 ontstond een tendens naar versobering in stijl en inhoud.
• Deze tendens heeft zich voortgezet, en de nieuwe zakelijkheid is representatief.
• De auteur noteert zakelijk, helder en sober in een reportageachtige stijl.
• Er is een directe, nuchtere en waarheidsgetrouwe benadering van onderwerpen met een afstandelijke toon.
• Het verhaal speelt zich vaak af in de stad, maar er zijn weinig milieu-omschrijvingen.
• De psychologie van de personages is weinig uitgewerkt.
• Er is weinig karaktertekening en gevoelsuitingen worden sterk gereduceerd.
• Er wordt gestreefd naar een sobere vorm zonder versiering.
• "Gewapende betonstijl" kenmerkt de taal, met koele, korte, afstandelijke zinnen en kernachtige formuleringen.
• Er is een overvloedig gebruik van werkwoorden en weinig stijlfiguren.
• In Nederland schreef Ferdinand Bordewijk klassiekers in deze stijl.
• Willem Elsschot oogstte er succes mee in Vlaanderen.

Deze les behandelt de literaire en historische context van de roman in de 20e eeuw. De focus verschoof van sociale naar psychologische aspecten, waarbij modernistische auteurs het identiteitsprobleem centraal stelden. Invloeden van psychoanalyse en existentialisme zijn merkbaar.