1982 Anayasası Özeti

• 1982 Türkiye Cumhuriyeti Anayasası'nın çeşitli kısımları, bölümleri ve maddeleri genel hatlarıyla özetlemektedir.
• Anayasa, Türk Vatanı ve Milletinin ebedi varlığı ile Türk Devletinin bölünmez bütünlüğünü esas alır.
• Atatürk'ün milliyetçilik anlayışı, inkılap ve ilkeleri anayasal dayanak olarak kabul edilmiştir.
• Türkiye Cumhuriyeti dünya milletleri ailesinin eşit haklara sahip onurlu bir üyesidir ve çağdaş medeniyet seviyesine ulaşmayı amaçlar.
• Millet iradesinin üstünlüğü, Türk Milletine ait egemenlik ve bunun millet adına kullanılması esastır.
• Kuvvetler ayrılığı ilkesi, devlet organları arasında bir üstünlük ilişkisi değil, iş bölümü ve işbirliği olarak tanımlanır ve üstünlük Anayasa ve kanunlara aittir.
• Laiklik ilkesi gereği din duygularının devlet işlerine karıştırılmaması gerektiği vurgulanmaktadır.
• Her Türk vatandaşının temel hak ve hürriyetlerden eşitlik ve sosyal adalet ilkeleri doğrultusunda yararlanması gerektiği belirtilir.
• Türk vatandaşlarının milli gurur, sevinç, keder, hak ve ödevlerde ortak olduğu, birbirine saygı ve kardeşlik duygularıyla bağlı olduğu ifade edilir.
• Anayasa, Türk Milleti tarafından, demokrasiye aşık Türk evlatlarının vatan ve millet sevgisine emanet edilmiştir.

Birinci Kısım - Genel Esaslar

• Türkiye Devleti'nin şekli Cumhuriyettir (Madde 1).
• Türkiye Cumhuriyeti; demokratik, laik, sosyal bir hukuk devletidir (Madde 2).
• Devletin bütünlüğü, resmi dili, bayrağı ve başkenti tanımlanır; dil Türkçe, bayrak beyaz ay yıldızlı al bayrak, milli marş İstiklal Marşı, başkent Ankara'dır (Madde 3).
• Anayasanın 1, 2 ve 3. maddelerindeki hükümler değiştirilemez ve değiştirilmesi teklif edilemez (Madde 4).
• Devletin temel amaç ve görevleri arasında milletin bağımsızlığı, ülkenin bölünmezliği, Cumhuriyetin korunması, halkın refahı, temel hak ve hürriyetlerin sağlanması sayılır (Madde 5).
• Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir; Türk Milleti egemenliğini Anayasanın esaslarına göre yetkili organları eliyle kullanır (Madde 6).
• Yasama yetkisi Türkiye Büyük Millet Meclisinindir ve devredilemez (Madde 7).
• Yürütme yetkisi Cumhurbaşkanına aittir ve Anayasaya uygun olarak kullanılır (Madde 8).
• Yargı yetkisi Türk Milleti adına bağımsız mahkemelerce kullanılır (Madde 9).
• Herkes kanun önünde eşittir; kadınlar ve erkekler eşit haklara sahiptir; çocukların, yaşlıların, özürlülerin, şehit yakınları ve gazilerin durumları gözetilir (Madde 10).
• Anayasa hükümleri yasama, yürütme, yargı organlarını, idare makamlarını ve diğer kişi ve kuruluşları bağlayan temel hukuk kurallarıdır; kanunlar Anayasaya aykırı olamaz (Madde 11).

İkinci Kısım - Temel Haklar ve Ödevler

• Herkes kişiliğine bağlı dokunulmaz temel hak ve hürriyetlere sahiptir; bu haklar kişinin topluma karşı ödev ve sorumluluklarını da içerir (Madde 12).
• Temel hak ve hürriyetler yalnızca Anayasada belirtilen sebeplerle ve kanunla sınırlanabilir; sınırlamalar Anayasanın özüne aykırı olamaz (Madde 13).
• Anayasada yer alan hak ve hürriyetler, Devletin bölünmez bütünlüğünü bozmayı amaçlayan faaliyetler için kullanılamaz (Madde 14).
• Savaş, seferberlik gibi olağanüstü hallerde temel hak ve hürriyetlerin kullanılması kısmen veya tamamen durdurulabilir (Madde 15).
• Temel hak ve hürriyetler yabancılar için milletlerarası hukuka uygun olarak kanunla sınırlanabilir (Madde 16).

İkinci Bölüm - Kişinin Hakları ve Ödevleri

• Herkesin yaşama, maddi ve manevi varlığını koruma ve geliştirme hakkı vardır; tıbbi zorunluluklar dışında kişinin vücut bütünlüğüne dokunulamaz (Madde 17).
• Zorla çalıştırma yasaktır; angarya yasaktır; bazı durumlar zorla çalıştırma sayılmaz (Madde 18).
• Herkes kişi hürriyeti ve güvenliğine sahiptir; keyfi olarak hürriyetinden yoksun bırakılamaz (Madde 19).
• Herkes özel hayatına ve aile hayatına saygı gösterilmesini isteme hakkına sahiptir; özel hayatın gizliliğine dokunulamaz (Madde 20).
• Kimsenin konutuna dokunulamaz; usulüne göre verilmiş hakim kararı olmadıkça arama yapılamaz (Madde 21).
• Herkes haberleşme hürriyetine sahiptir; haberleşmenin gizliliği esastır ve engellenemez (Madde 22).
• Herkes yerleşme ve seyahat hürriyetine sahiptir (Madde 23).
• Herkes vicdan, dini inanç ve kanaat hürriyetine sahiptir; ibadet serbesttir (Madde 24).
• Herkes düşünce ve kanaat hürriyetine sahiptir; düşüncelerini açıklamaya zorlanamaz (Madde 25).
• Herkes düşünce ve kanaatlerini söz, yazı, resim veya başka yollarla açıklama ve yayma hakkına sahiptir (Madde 26).
• Herkes bilim ve sanatı serbestçe öğrenme ve öğretme, açıklama ve yayma hakkına sahiptir (Madde 27).
• Basın hürdür; sansür edilemez; basımevi kurmak izin alma ve mali teminat yatırma şartına bağlanamaz (Madde 28).
• Süreli veya süresiz yayın önceden izin alma ve mali teminat yatırma şartına bağlanamaz (Madde 29).
• Kanuna uygun şekilde kurulan basımevi ve eklentileri ile basın araçları, suç aleti olduğu gerekçesiyle zapt ve müsadere edilemez (Madde 30).
• Kişiler ve siyasi partiler, kamu tüzel kişilerinin elindeki basın dışı kitle haberleşme ve yayım araçlarından yararlanma hakkına sahiptir (Madde 31).
• Düzeltme ve cevap hakkı, kişilerin haysiyet ve şereflerine dokunulması veya kendileriyle ilgili gerçeğe aykırı yayınlar yapılması hallerinde tanınır (Madde 32).
• Herkes önceden izin almaksızın dernek kurma ve bunlara üye olma ya da üyelikten çıkma hürriyetine sahiptir (Madde 33).
• Herkes önceden izin almadan, silahsız ve saldırısız toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkına sahiptir (Madde 34).
• Herkes mülkiyet ve miras haklarına sahiptir; bu haklar ancak kamu yararı amacıyla, kanunla sınırlanabilir (Madde 35).
• Herkes meşru vasıta ve yollardan faydalanmak suretiyle yargı mercileri önünde davacı veya davalı olarak iddia ve savunma ile adil yargılanma hakkına sahiptir (Madde 36).

Ek Bilgiler

• Hiç kimse kanunen tabi olduğu mahkemeden başka bir merci önüne çıkarılamaz (Madde 37).
• Kimse, işlendiği zaman yürürlükte bulunan kanunun suç saymadığı bir fiilden dolayı cezalandırılamaz (Madde 38).
• Kamu görev ve hizmetinde bulunanlara karşı yapılan hakaret davalarında, sanık, isnadın doğruluğunu ispat hakkına sahiptir (Madde 39).
• Anayasa ile tanınmış hak ve hürriyetleri ihlal edilen herkes, yetkili makama geciktirilmeden başvurma imkanının sağlanmasını isteme hakkına sahiptir (Madde 40).

Üçüncü Bölüm - Sosyal ve Ekonomik Haklar ve Ödevler

• Aile, Türk toplumunun temelidir ve eşler arasında eşitliğe dayanır; Devlet, ailenin huzur ve refahı için gerekli tedbirleri alır (Madde 41).
• Kimse, eğitim ve öğrenim hakkından yoksun bırakılamaz; ilköğretim zorunludur ve parasızdır (Madde 42).
• Kıyılar Devletin hüküm ve tasarrufu altındadır; kıyılardan yararlanmada öncelikle kamu yararı gözetilir (Madde 43).
• Devlet, toprağın verimli olarak işletilmesini korumak, erozyonu önlemek ve topraksız çiftçiye toprak sağlamak amacıyla gerekli tedbirleri alır (Madde 44).
• Devlet tarım arazileri ile çayır ve meraların amaç dışı kullanılmasını önler; tarım ve hayvancılıkla uğraşanların desteklenmesini sağlar (Madde 45).
• Devlet ve kamu tüzel kişileri kamu yararının gerektirdiği hallerde, gerçek karşılıklarını peşin ödemek şartıyla özel mülkiyetteki taşınmaz malları kamulaştırmaya yetkilidir (Madde 46).
• Kamu hizmeti niteliği taşıyan özel teşebbüsler, kamu yararının zorunlu kıldığı hallerde devletleştirilebilir (Madde 47).
• Herkes dilediği alanda çalışma ve sözleşme hürriyetine sahiptir; özel teşebbüsler kurmak serbesttir (Madde 48).
• Çalışma herkesin hakkı ve ödevidir; Devlet, çalışanların hayat seviyesini yükseltmek ve çalışma barışını sağlamak için gerekli tedbirleri alır (Madde 49).
• Kimse yaşına, cinsiyetine veya gücüne uymayan işlerde çalıştırılamaz; küçükler ve kadınlar özel olarak korunur; dinlenmek çalışanların hakkıdır (Madde 50).
• Çalışanlar ve işverenler, üyelerinin hak ve menfaatlerini korumak için önceden izin almaksızın sendikalar ve üst kuruluşlar kurma hakkına sahiptir (Madde 51).
• Toplu iş sözleşmesinin yapılması sırasında, uyuşmazlık çıkması halinde işçiler grev hakkına sahiptirler (Madde 54).
• Ücret emeğin karşılığıdır; Devlet, çalışanların adaletli bir ücret elde etmeleri için gerekli tedbirleri alır (Madde 55).
• Herkes sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkına sahiptir; Devletin ve vatandaşların ödevi çevreyi korumaktır (Madde 56).
• Devlet şehirlerin özelliklerini ve çevre şartlarını gözeten bir planlama çerçevesinde konut sorununu çözmeye ve bu konuda teşebbüsleri desteklemeye çalışır (Madde 57).
• Devlet, gençlerin gelişmesini sağlayıcı tedbirleri alır; onları kötü alışkanlıklardan ve cehaletten korur (Madde 58).
• Devlet, her yaştaki Türk vatandaşlarının beden ve ruh sağlığını geliştirecek tedbirleri alır; sporun kitlelere yayılmasını teşvik eder; başarılı sporcuyu korur (Madde 59).
• Herkes sosyal güvenlik hakkına sahiptir; Devlet, bu güvenliği sağlayacak gerekli tedbirleri alır (Madde 60).
• Devlet harp ve vazife şehitlerinin dul ve yetimleri ile malul ve gazileri korur; sakatların korunmalarını ve toplum hayatına intibaklarını sağlayıcı tedbirleri alır; yaşlılar ve korunmaya muhtaç çocuklar korunur (Madde 61).
• Devlet, yabancı ülkelerde çalışan Türk vatandaşlarının aile birliğinin, eğitiminin, kültürel ihtiyaçlarının ve sosyal güvenliklerinin sağlanması için gereken tedbirleri alır (Madde 62).
• Devlet, tarih, kültür ve tabiat varlıklarını korur ve bu konuda destekleyici tedbirler alır (Madde 63).
• Devlet, sanat faaliyetlerini ve sanatçıyı korur ve teşvik eder (Madde 64).
• Devlet, sosyal ve ekonomik alanlarda Anayasa ile belirlenen görevlerini, mali kaynaklarının yeterliliği ölçüsünde yerine getirir (Madde 65).

Dördüncü Bölüm - Siyasi Haklar ve Ödevler

• Türk Devletine vatandaşlık bağı ile bağlı olan herkes Türktür; Türk babanın veya Türk ananın çocuğu Türktür (Madde 66).
• Vatandaşlar kanunda gösterilen şartlara uygun olarak seçme, seçilme ve siyasi faaliyette bulunma hakkına sahiptir (Madde 67).
• Siyasi partiler, demokratik siyasi hayatın vazgeçilmez unsurlarıdır; parti üyesi olabilmek için onsekiz yaşını doldurmuş olmak gerekir (Madde 68).
• Siyasi partilerin faaliyetleri, parti içi düzenlemeleri ve çalışmaları demokrasi ilkelerine uygun olur; Anayasaya aykırı olamaz (Madde 69).
• Her Türk, kamu hizmetlerine girme hakkına sahiptir; ilgili görevin gerektirdiği niteliklerden başka hiçbir ayrım gözetilemez (Madde 70).
• Kamu hizmetine girenlerin mal bildiriminde bulunmaları zorunludur (Madde 71).
• Vatan hizmeti, her Türkün hakkı ve ödevidir; bu hizmetin ne şekilde yerine getirileceği kanunla düzenlenir (Madde 72).
• Herkes kamu giderlerini karşılamak üzere, mali gücüne göre, vergi ödemekle yükümlüdür (Madde 73).
• Vatandaşlar, Türkiye'de ikamet eden yabancılar da karşılıklılık esası gözetilerek dilek ve şikayetlerini yetkili makamlara iletme hakkına sahiptir (Madde 74).

Seçimlere Hâkim Olan İlkeler

• Eşit oy ilkesi: Her seçmenin bir tek oya sahip olması.
• Tek dereceli seçim ilkesi: Seçmenlerin temsilcileri doğrudan seçmesi.
• Gizli oy ilkesi: Oyun gizli olarak verilmesi.
• Açık sayım ve döküm ilkesi: Oyların sayımının açık bir şekilde yapılması.
• Seçimlerin serbestliği: Seçimlerin serbestçe yapılabilmesi.
• Genel oy ilkesi: Eğitim, maddi durum ve cinsiyete bakılmaksızın herkesin oy kullanabilmesi.
• Geniş çevre ilkesi: Her seçim çevresinde birden çok temsilcinin seçilmesi.

Üçüncü Kısım - Cumhuriyetin Temel Organları

• Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) genel oyla seçilen 600 milletvekilinden oluşur (Madde 75).
• 18 yaşını dolduran her Türk milletvekili seçilebilir (Madde 76).
• TBMM ve Cumhurbaşkanlığı seçimleri beş yılda bir aynı günde yapılır.
• TBMM seçimlerinin geriye bırakılması ve ara seçimler şartları belirtilmiştir (Madde 78).
• Seçimlerin genel yönetim ve denetimi yargı organları tarafından yapılır (Madde 79).
• TBMM üyeleri seçildikleri bölgeyi değil, bütün milleti temsil ederler (Madde 80).
• TBMM üyeleri göreve başlarken andiçerler (Madde 81).
• TBMM üyeleri belirli işlerle uğraşamazlar (Madde 82).
• TBMM üyeleri yasama dokunulmazlığına sahiptir (Madde 83).
• Milletvekilliğinin düşmesi halleri belirtilmiştir (Madde 84).
• Yasama dokunulmazlığının kaldırılması ya da milletvekilliğinin düşmesine karşı iptal istemi koşulları belirtilmiştir (Madde 85).
• TBMM üyelerinin ödenekleri ve yollukları düzenlenir (Madde 86).
• TBMM'nin görev ve yetkileri kanun koymak, bütçe ve kesinhesap kanun tekliflerini görüşmek, para basılmasına ve savaş ilanına karar vermektir (Madde 87).
• Kanun teklif etmeye milletvekilleri yetkilidir (Madde 88).
• Cumhurbaşkanı, TBMM tarafından kabul edilen kanunları 15 gün içinde yayımlar (Madde 89).
• Türkiye Cumhuriyeti adına yabancı devletlerle ve milletlerarası kuruluşlarla yapılacak andlaşmaların onaylanması, TBMM'nin onaylamayı bir kanunla uygun bulmasına bağlıdır (Madde 90).
• TBMM tatildeyken ülkenin ani bir silahlı saldırıya uğraması durumunda Cumhurbaşkanı da Türk Silahlı Kuvvetlerinin kullanılmasına karar verebilir (Madde 92).
• TBMM her sene Ekim ayının ilk gününde toplanır (Madde 93).
• TBMM başkanlık divanın oluşumu ve görevleri tanımlanmıştır (Madde 94).
• TBMM içtüzük, siyasi parti grupları ve kolluk işleri tanımlanmıştır (Madde 95).
• TBMM Toplantı ve karar yeter sayısı belirtilmiştir (Madde 96).
• TBMM Görüşmelerin açıklığı ve yayımlanması koşulları tanımlanmıştır (Madde 97).

Ek Bilgiler

• Türkiye Büyük Millet Meclisinin bilgi edinme ve denetim yolları (Meclis araştırması, genel görüşme, Meclis soruşturması ve yazılı soru) belirtilmiştir (Madde 98).
• Cumhurbaşkanı 40 yaşını doldurmuş, yükseköğrenim görmüş ve milletvekili seçilme yeterliliğine sahip Türk vatandaşları arasından halk tarafından seçilir (Madde 101).
• Cumhurbaşkanının görev süresi 5 yıldır; bir kimse en fazla iki defa Cumhurbaşkanı seçilebilir.

İkinci Bölüm – Yürütme

• Cumhurbaşkanı Devletin başıdır ve yürütme yetkisi ona aittir (Madde 104).
• Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanları atar ve görevlerine son verir (Madde 104).
• Milli Güvenlik Kurulu; Cumhurbaşkanının başkanlığında, Cumhurbaşkanı yardımcıları, Adalet, Millî Savunma, İçişleri, Dışişleri Bakanları, Genelkurmay Başkanı, Kara, Deniz ve Hava kuvvetleri komutanlarından kurulur (Madde 118).
• Cumhurbaşkanı; savaş, seferberlik, ayaklanma gibi durumlarda olağanüstü hal ilan edebilir (Madde 119).

Üçüncü Bölüm - Yargı

• Hâkimler görevlerinde bağımsızdırlar (Madde 138).
• Hâkim ve savcılar azlolunamaz (Madde 139).
• Hâkimlik ve savcılık mesleği ile ilgili esaslar belirtilmiştir (Madde 140).
• Mahkemelerde duruşmalar herkese açıktır; kararlar gerekçeli olmalıdır (Madde 141).
• Mahkemelerin kuruluşu kanunla düzenlenir (Madde 142).
• Anayasa Mahkemesi, kanunların, Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin ve TBMM İçtüzüğünün Anayasaya uygunluğunu denetler (Madde 148).
• Anayasa Mahkemesi 15 üyeden oluşur (Madde 146).
• Yargıtay, adliye mahkemelerince verilen ve kanunun başka bir adli yargı merciine bırakmadığı karar ve hükümlerin son inceleme merciidir (Madde 154).
• Danıştay, idari mahkemelerce verilen ve kanunun başka bir idari yargı merciine bırakmadığı karar ve hükümlerin son inceleme merciidir (Madde 155).
• Uyuşmazlık Mahkemesi adli ve idari yargı mercileri arasındaki görev ve hüküm uyuşmazlıklarını kesin olarak çözümlemeye yetkilidir (Madde 158).
• Hâkimler ve Savcılar Kurulu, mahkemelerin bağımsızlığı ve hâkimlik teminatı esaslarına göre kurulur ve görev yapar (Madde 159).

Dördüncü Kısım – Mali Ve Ekonomik Hükümler

• Kamu idarelerinin harcamaları yıllık bütçelerle yapılır.
• Merkezi yönetim kesinhesap kanunu teklifi, ilgili olduğu malî yılın sonundan başlayarak en geç altı ay sonra Cumhurbaşkanı tarafından Türkiye Büyük Millet Meclisine sunulur (Madde 161).

Ikinci Bölüm – Ekonomik Hükümler

• Ekonomik, sosyal ve kültürel kalkınmayı, özellikle sanayiin ve tarımın yurt düzeyinde dengeli ve uyumlu biçimde hızla gelişmesini, ülke kaynaklarının döküm ve değerlendirilmesini yaparak verimli şekilde kullanılmasını planlamak, bu amaçla gerekli teşkilatı kurmak Devletin görevidir (Madde 166).
• Devlet, para, kredi, sermaye, mal ve hizmet piyasalarının sağlıklı ve düzenli işlemelerini sağlayıcı ve geliştirici tedbirleri alır; piyasalarda fiili veya anlaşma sonucu doğacak tekelleşme ve kartelleşmeyi önler (Madde 167).

Beşinci Kısım – Çeşitli Hükümler

• Anayasanın hiçbir hükmü, Türk toplumunu çağdaş uygarlık seviyesinin üstüne çıkarma ve Türkiye Cumhuriyetinin laiklik niteliğini koruma amacını güden inkılap kanunlarına aykırı anlaşılamaz ve yorumlanamaz (Madde 174).

Yedinci Kısım – Son Hükümler

• Anayasanın değiştirilmesi Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tamsayısının en az üçte biri tarafından yazıyla teklif edilebilir (Madde 175).
• Anayasanın dayandığı temel görüş ve ilkeleri belirten başlangıç kısmı, Anayasa metnine dahildir (Madde 176).
• Yayımlanması ile yürürlüğe girer, Anayasanın yürürlüğe girmesi koşulları (Madde 177).

1982 Türkiye Cumhuriyeti Anayasası Genel Özeti

• 1982 Anayasası, Türk Vatanı ve Milletinin ebedi varlığını ve yüce Türk Devletinin bölünmez bütünlüğünü esas alır.
• Atatürk milliyetçiliği, ilkeleri ve inkılapları, Anayasanın temel dayanağıdır.
• Türkiye Cumhuriyeti, dünya milletleri ailesinin eşit haklara sahip onurlu bir üyesidir ve çağdaş medeniyet seviyesine ulaşmayı hedefler.
• Egemenlik kayıtsız şartsız Türk Milletinindir.

Birinci Kısım: Genel Esaslar

• Türkiye Cumhuriyeti bir Cumhuriyettir, toplumun huzuru, milli dayanışma ve adalet içinde, insan haklarına saygılı, Atatürk milliyetçiliğine bağlı, demokratik, laik ve sosyal bir hukuk devletidir.
• Devletin dili Türkçedir.

İkinci Kısım: Temel Haklar ve Ödevler

• Herkes, kişiliğine bağlı dokunulmaz temel hak ve hürriyetlere sahiptir.
• Temel hak ve hürriyetler, Anayasanın ilgili maddelerinde belirtilen sebeplere bağlı olarak ve kanunla sınırlanabilir.

Üçüncü Kısım: Cumhuriyetin Temel Organları

• Yasama yetkisi TBMM'nindir
• Yürütme yetkisi Cumhurbaşkanına aittir.
• Yargı yetkisi bağımsız mahkemelerce kullanılır.

Dördüncü Kısım: Mali ve Ekonomik Hükümler

• Mali ve ekonomik düzenlemeler kanunlarla düzenlenir.

Beşinci Kısım: Çeşitli Hükümler

• Devrim yasaları korunmaktadır ve Anayasaya aykırı olduğu şeklinde anlaşılamaz veya yorumlanamaz.

Yasal ilkeler

• Eşit oy, tek dereceli seçim, gizli oy, açık sayım ve döküm, seçimlerin serbestliği, genel oy ve geniş çevre ilkeleri seçimlere hakimdir.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi, Yasama yetkisi Türk Milleti adına Türkiye Büyük Millet Meclisinindir. Bu yetki devredilemez.

Son Hükümler

• Anayasa'nın değiştirilmesi, seçimler ve halkoylamasına katılma kriterleri belirtilmiştir
• Cumhurbaşkanı görevleri Anayasaya göre yürütülür.
• Uluslararası anlaşmalar yürürlüktedir.
• Anayasaya ilişkin kurallar belirtilmiştir