Mga Kontemporaryong Isyu: Mga Hamon ng Kasalukuyang Panahon PDF

Bulacan Ecumenical School 154 Primero de Junio St., Liang, City of Malolos Academic Year 2023-2024 MACIPRISA General Information Quiz Bee...

Bulacan Ecumenical School 154 Primero de Junio St., Liang, City of Malolos Academic Year 2023-2024 MACIPRISA General Information Quiz Bee Reviewer Aklat: Mga Kontemporaryong Isyu: Mga Hamon ng Kasalukuyang Panahon Tagapaglathala: JO-ES Publishing House, Inc. Karapatang-ari: 2020 YUNIT I Kabanata 1: Kahalagahan ng Pag-aaral ng mga Kontemporaryong Isyu pg. Kontemporaryong Isyu Tumutukoy sa anumang kaganapan, ideya, opinyon, o paksang may kaugnayan sa kasalukuyang panahon. 5 Mga Halimbawa ng Kontemporaryong Isyu Karahasan Prostitusyon Politika Pagsasalegal ng same-sex marriage Moralidad Giyera laban sa illegal na droga Terorismo Climate change Mga Halimbawa ng Kontemporaryong Isyu pg. A. Suliraning Pangkapaligiran 5-6 Natural Mga natural na kalamidad Man-made calamities Dulot ng mga gawain ng tao 1. MGA NATURAL NA KALAMIDAD Bagyo Storm surge Hindi pangkaraniwan o abnormal na pagtaas ng tubig-dagat dulot ng paparating na bagyo. Baha/pagbaha Prepared by: Althea Maryse M. San Diego  Flash flood Rumaragasang agos ng tubig na may kasamang ibang bagay. Landslide Pagbagsak o pagguho ng lupa, putik, o malalaking bato. Epidemya Mabilis na paglaganap ng sakit sa isang mas maliit na pamayanan o pook sa loob ng isang panahon. Pandemya Mabilis na paglaganap ng sakit sa isang mas malaking pamayanan o pook sa loob ng isang panahon. Lindol Biglaan at mabilis na pag-uga ng lupa. Buhawi Unos ng malakas at umiikot na hangin gaya ng alimpuyo, tornado, o ipo ipo. Tsunami Serye ng malalaking alon na nabubuo matapos ang paggalaw sa ilalim ng dagat dulot ng lindol atbp. 2. DULOT NG MGA GAWAIN NG TAO (MAN-MADE) Polusyon Tumutukoy sa dumi, ingay, at hindi kaaya-ayang amoy sa kapaligiran. ➔ Polusyon sa hangin ➔ Polusyon sa lupa ➔ Polusyon sa tubig Oil Spill Deforestation Pagkakalbo ng kagubatan dahil sa illegal logging, illegal mining, at ilegal na pagkakaingin. Climate Change May kaugnayan sa global warming o pagtaas ng temperatura sa daigdig. MGA NAGPAPALALA SA PAGTAAS NG TEMPERATURA ○ Pagsusunog sa mga produktong mula sa langis ○ Pagkalbo sa kagubatan ○ Industriyalisasyon ○ Mga kemikal tulad ng chlorofluorocarbon at hydrofluorocarbon Disaster Risk Mitigation Isang sistematikong paraan ng pagtukoy, pagtataya, at pagbabawas ng panganib ng trahedya o kalamidad. Prepared by: Althea Maryse M. San Diego pg. B. Mga Isyung Pang-ekonomiya 6-7 Tumutukoy sa kawalan ng trabaho. Unemployment Ang mga tao na walang trabaho ay aktibong naghahanap ng trabaho subalit wala pa ring makitang hanapbuhay. Unemployment Rate SUKATAN ng pagiging malaganap ng kawalan ng trabaho. Proseso ng internasyonal na integrasyon bunga ng pagpapalitan ng mga pananaw, ideya, produkto, at iba pang mga aspeto ng kultura ng mga tao mula sa iba’t ibang bansa. Globalisasyon KAPARAANAN kung paano nagiging pang-internasyonal ang mga lokal o pambansang gawi o paraan. MGA PANGUNAHING SALIK NG GLOBALISASYON ○ Paglago ng teknolohiya sa: Kasangkapang pangkomunikasyon Kasangkapang pangtransportasyon Interdependence Pagpapalitan at pagtutulungan Sustainable Ito ang pag-unlad na nakatutugon sa mga pangangailangan at aspirasyon ng kasalukuyan na hindi ikinokompromiso Development ang kakayahan ng mga susunod na henerasyon na matugunan ang kanilang mga sariling pangangailangan. (Likas-kayang “Napapanatiling pag-unlad” Pag-unlad) Ito ang prinsipyo sa pag-aayos para sa pagpapanatili ng mga may limitasyong mapagkukunan (finite sources). Tumutukoy sa pagsasanay ng pagtitipid o makatuwirang paggamit ng kasalukuyang resources nang walang pinsala sa Sustainability kalikasan at mga bahagi nito. pg. C. Mga Isyung Politikal at Pangkapayapaan 7-8 Tumutukoy sa mga paksang may kinalaman sa mga teorya o sa mismong pamamalakad sa gobyerno, mga aktibidad na Isyung Politikal may kaugnayan sa pamamahala, o anumang konektado sa gobyerno. 1. Isyung Peace and order Pangkapayapaan 2. Migrasyon Pagkilos o paglipat ng mga tao mula sa isang lugar patungo sa iba pang dako upang doon na manirahan. Prepared by: Althea Maryse M. San Diego  3. Suliraning Teritoryal Hindi pagkakasundo sa pagmamay-ari o kontrol sa isang bahagi ng lupa o karagatan ng dalawa o higit pang (Territorial magkatabing nation-states. Dispute and Border Conflict) Ang pamahalaan ay pinaghaharian ng ilang mayayaman at makakapangyarihang pamilya na nakaukit na ang pangalan sa kasaysayan ng bansa. 4. Political Dynasty Nagaganap kung saan ang isang pamilya ng mga politiko na namamahala sa isang lugar ay naipapasa sa kanilang kapamilya ang katungkulang ginagampanan sa pamahalaan. Oligarchy Ruling of the few rich families 5. Korapsyon Isang maling gawi na kinasasangkutan ng opisyal ng isang institusyon. Ito ay ang pang-aabuso sa hawak na posisyon / (Corruption) kapangyarihan upang magkaroon ng pakinabang. MGA ANYO NG KORAPSIYON ○ Paglustay ○ Panunuhol ○ Pandaraya ○ Pangingikil Graft Isang anyo ng political corruption kung saan ang opisyal ng gobyerno ay nagkakamal ng pinansyal na pakinabang. pg. D. Mga Isyu sa Karapatang Pantao at Gender 8-1 0 Ito ang mga karapatang magkakaugnay, hindi mapaghihiwalay, at hindi marapat ipagkait sapagkat ito ay kaakibat ng Human Rights pagiging isang tao. Tumutukoy sa mga katangian, gampanin, at pag-uugali na kaakibat ng pagiging isang lalaki o babae ng isang tao. Gender Natututuhan, nakukuha, at nahuhubog sa pamamagitan ng kultura at mga panlipunang institusyon tulad ng pamilya, relihiyon, paaralan, at media; cultural category Kasarian Tumutukoy sa biyolohikal na kaibahan ng lalaki at babae. Prepared by: Althea Maryse M. San Diego  Republic Act no. 10354 Layunin ng batas na ito na magkaloob ng kabatiran at access sa mga mamamayan sa mga methods o kaparaanan ukol Responsible Parenthood sa contraception, fertility control, sexual education, at maternal care. and Reproductive Health Act of 2012 May pagtatalo pa rin ukol sa pagpopondo at pamamahagi ng mga gamit ukol sa pagpaplano ng pamilya gaya ng condom, birth control pills, at intrauterine device (IUD). Reproductive Health Law Same-Sex Marriage Ito ang kasalan o pag-iisang dibdib ng dalawang taong may magkatulad na kasarian. Ito ay isang uri ng human trafficking na tumutukoy sa mga gawaing sekswal na may kabayarang salapi o iba pang Prostitusyon materyal na bagay na may halaga tulad ng alahas, ari-arian, at mga pabor. Commercial Sex Pagbebenta ng katawan o panandaliang ligaya sa kahit anong paraan para lamang kumita ng pera. Ito ay isang uri ng sekswal na panghahalay o “sexual assault” na karaniwang nasa anyo ng sapilitang pakikipagtalik (forced sexual intercourse), o iba pang sekswal na gawain o penetrasyon sa isang indibidwal nang walang pahintulot, o sa taong hindi makapagbibigay ng pahintulot. Maaaring gawin sa pamamagitan ng: Rape a. Pisikal na lakas b. Pamimilit c. Pananakot d. Intimidasyon e. Pang-aabuso ng kapangyarihan pg. E. Mga Isyung Pang-edukasyon, Pansibiko, at Pagkamamamayan (Civics and Citizenship) 11-1 2 Isang programang pinaniniwalaang makalulutas sa suliranin ukol sa mababang kalidad ng edukasyon sa bansa. K to 12 Iminungkahi ng DepEd sa termino ni dating Presidente Benigno Aquino III. Dating Presidente Nagkaroon ng pahayag laban sa K to 12. Rodrigo Roa Duterte Civic Engagement Tumutukoy sa mga indibidwal o kolektibong aksyon na idinisenyo upang malaman at matugunan ang mga isyu ukol sa (Gawaing Pansibiko) kapakanang pampubliko. Prepared by: Althea Maryse M. San Diego  MGA ANYO NG CIVIC ENGAGEMENT ○ Indibidwal na pagboboluntaryo (individual volunteerism) ○ Pakikilahok sa organisasyon / partisipasyong elektoral Sense of Personal Ito ang nag-uudyok sa mga mamamayan upang itaguyod ang kanilang mga obligasyon bilang bahagi ng anumang Responsibility komunidad. MGA HALIMBAWA NG PAGLAHOK SA GAWAING POLITIKAL ○ Pagpaparehistro at pagboto ng mga mamamayang may edad na 18 pataas. Kabanata 2: Ukol sa mga Suliraning Pangkapaligiran Aralin 1: Disaster Risk Mitigation pg. Nagaganap madalas 24 Suliraning May pagbabago sa kalidad o dami ng anumang salik pangkapaligiran. Pangkapaligiran Tuwiran o hindi tuwirang nakaaapekto sa kalusugan at kagalingan (well-being) ng tao sa isang nakapipinsalang paraan. DALAWANG URI NG PANANAW SA PAG-AARAL NG MGA SULIRANING PANGKAPALIGIRAN ○ Simpleng pagtingin sa mga nakapipinsalang epekto nang walang pagsasaalang-alang sa pinanggalingan ng mga ito ○ Pagsubok na unawain ang relasyong cause at effect upang mas makagawa ng mahusay at wastong pangangasiwa pg. DISASTER MITIGATION 26 Disaster Risk Naglalayong mabawasan ang mga pinsalang bunga ng mga sakuna, lalo na ng mga likas na panganib (natural Mitigation (Disaster hazards) o mga kalamidad tulad ng baha at bagyo. Risk Reduction) Nagsusulong ng tamang paghahanda at pag-iwas sa mga sakuna at kalamidad. MGA KALAMIDAD AT PANGANIB SA KOMUNIDAD AT BANSA ○ Ito ay mga pangyayaring likas o gawa ng tao na maaaring magdulot ng pinsala sa buhay, ari-arian, at kabuhayan ng mga ito/ a. Nag-iisa (hal. sunog) Hazard b. Magkasunod o dulot ng isa pang hazard (hal. Lindol + tsunami, lindol + landslide, malakas na ulan + landslide) c. Kombinasyon (hal. Bagyo + malakas na ulan + landslide, bagyo + baha + landslide) Prepared by: Althea Maryse M. San Diego pg. Isang weather system na may malakas na hanging kumikilos nang paikot na madalas may kasamang kulog, kidlat, 27 at malakas at matagal na pag-ulan. 1. Bagyo Isang higanteng buhawi. Sa mata ng bagyo ay walang hangin subalit malakas naman ang hangin sa eyewall nito. Public Storm Warning Mga babalang inilalabas ng Philippine Atmospheric, Geophysical, and Astronomical Services Administration (PAGASA) Signals (PSWS) Storm Surge: ○ Hindi pangkaraniwang pagtaas ng tubig-dagat na kaugnay ng low pressure weather system gaya ng mga tropical cyclone at malalakas na extratropical cyclone. 2. Storm Surge at ○ Ito ay dahil sa high winds na tumutulak sa ibabaw ng dagat. Ang malalakas na hangin ang nagiging dahilan Storm Tide upang magkumpol ang tubig na mas mataas kaysa sa ordinaryong sea level. Storm Tide: ○ Ang water level ng dagat ay tumataas dahil sa kombinasyon ng storm surge at astronomical tide. pg. Ito ang pagtaas ng tubig nang higit sa kapasidad ng ilog at iba pang daluyan ng tubig bunga ng pag-apaw nito sa lupa o 3. Baha 28 sa mga lugar na karaniwang hindi inaabot nito. Ito ay ang rumaragasang agos ng tubig na may kasamang iba’t ibang bagay; mabilis ang pagdating at mabilis din ang 4. Flash Flood paghupa. Ito ay ang pagbagsak ng lupa, putik, o malalaking bato dahil sa pagiging mabuway ng burol o bundok, o dahil sa malakas 5. Landslide at tuloy-tuloy na pag-ulan at lindol. Ito ay ang mabilis na paglaganap ng nakahahawang sakit sa na lugar at ang pagtaas ng bilang ng mga 6. Epidemya apektado nito kaysa sa normal nitong pagkalat. pg. Ito ang biglaan at mabilis na pagyanig o paggalaw ng fault sa ibabaw ng daigdig o earth crust. 28- a. Volcanic Earthquake - Lindol na sanhi ng pagsabog ng bulkan; paggalaw ng magma sa ilalim ng lupa 29 b. Tectonic Earthquake - Lindol na sanhi ng paggalaw o pag-uga sa ilalim ng daigdig 7. Lindol Intensity (Katindihan): Tumutukoy sa antas ng pinsala sa isang lugar dulot ng isang lindol. Seismograph / Seismograpo - Naging malinaw ang pagkakaroon ng siyentipikong paraan ng pagsusukat batay sa seismikong talaan sa halip na paggamit ng mga walang katiyakang pansariling taya at opinyon Prepared by: Althea Maryse M. San Diego pg. “Alimpuyo, tornado, ipuipo” 29 Ito ay isang marahas, mapanganib, at umiikot na kolumna ng hangin na dumarapo o sumasayad sa kalatagan ng 8. Buhawi lupa. Pinakamapaminsalang bagyo ng kalikasan Maaring lumitaw nang walang babala “Seismic sea waves” Malalaking along nabubuo sa ilalim ng dagat sanhi ng paglindol, pagsabog ng bulkan, pagguho ng lupa, etc. 9. Tsunami Maaaring kumilos nang daan-daang milya kada oras sa malawak na karagatan at humampas sa lupa dala ng mga alon na umaabot ng 100 talampakan at iba pa. pg. A. MAN-MADE CALAMITIES 30- 33 Tumutukoy sa dumi, ingay, at hindi kaaya-ayang amoy sa kapaligiran. Ex. Kung ang isang bansa ay may plantang nukleyar, ito ay maaaring panggalingan ng polusyon dahil sa mapanganib nitong basurang radioactive. a) Polusyon sa Hangin - Isang uri ng polusyon na dulot ng masasama at nakalalasong gas at iba pang fumes na humahalo sa malinis na hangin. Paninigarilyo - Masama hindi lamang sa taong gumagawa nito kundi pati na rin sa hangin sa kapaligiran nito at mga taong nakalalanghap ng usok nito. Polusyon Passive / Second-hand smokers - Mga taong hindi naninigarilyo subalit nabibiktima ng masasamang epekto nito. b) Polusyon sa Lupa - Isa sa mga sanhi ng uri ng polusyon na ito ay ang pagmimina, paghuhukay, at pagkuha ng mahahalaga at mamahaling mineral gaya ng ginto. c) Polusyon sa Tubig - Isang uri ng polusyon na tumutukoy sa maruming kalagayan ng tubig o proseso ng pagdumi ng tubig. Ang ilang sanhi ay pagtatapon ng mga tao ng basurang mula sa kanilang bahay sa lawa, sapa, o ilog, at ang mga pabrikang nagtatapon sa ilog o dagat ng mga kemikal. Prepared by: Althea Maryse M. San Diego  Ito ang pagtagas ng produktong petrolyo sa malaking bahagi ng tubig gaya ng lawa, karagatan, at ilog bunga ng Oil Spill aksidente na kinasasangkutan ng tankers, barges, drilling, etc. Deporestasyon Ang pagkakalbo ng kagubatan B. KAPWA GAWA NG KALIKASAN AT GAWA NG TAO Baha Flash flood Landslide Epidemya Climate Change pg. 40-44 | MGA AHENSYA NG GOBYERNO NA TUMUTUGON SA PANAHON NG KALAMIDAD MGA AHENSYA MGA GAWAIN AT TUNGKULIN National Disaster Risk Reduction and NDRRMC Pagpapalakas sa sistema ng mas maagang babala sa paghahanda at Management Council pagsasamapa ng mga mapanganib na lugar. Paghahanda ng mga planong pambansa sa DRM at pagbubuo ng mga batas para mapalakas ang pagpapatupad ng DRM. Pagpapaunlad ng database at pagpapalaganap ng impormasyon ukol sa mga sakuna. Philippine Atmospheric, Geophysical, and PAGASA Nagbibigay ng real-time sabay sa mga kasalukuyang update ng mga babala Astronomical Services ukol sa panahon at bagyo. Naglalabas ng Public Storm Warning Signals para bigyang-babala ang publiko sa pagdating ng masamang panahon, lalo na tungkol sa lakas o signal ng bagyo. Flood Forecasting and Warning Section Philippine Institute of Volcanology and PHIVOLCS Isang institusyong panserbisyo sa ilalim ng DOST. Seismology Inatasan ang ahensyang ito na paliitin ang epekto ng sakunang dulot ng pagputok ng bulkan, lindol. Tsunami, at iba pang heotektonikong phenomenon. Prepared by: Althea Maryse M. San Diego Department of Transportation DOTr Ahensya ng pambansang gobyerno na naatasan sa pampublikong transportasyon sa bansa tulad ng mga byahe sa himpapawid, karagatan, at kalupaan, lalo na sa panahon ng kalamidad. Civil Aviation Authority of the Philippines CAAP Isang ahensya sa ilalim ng DOTr Inatasan na magpatupad ng mga patakaran ukol sa civil aviation o pagpapalipad ng mga sibilyan ng sasakyang panghimpapawid. Nagbibigay ng mga ulat sa mga operasyon at problema ukol sa biyaheng panghimpapawid, lalo na sa panahon ng kalamidad. Philippine Coast Guard PCG Isang ahensya sa ilalim ng DOTr Nagpapatupad ng kaligtasang pandagat, seguridad, at search and rescue operations na lubhang napakahalaga sa panahon ng mga sakuna at mga kalamidad. Nagbibigay babala sa biyaheng pandagat at ukol sa operasyon sa mga pantalan. Philippine Information Agency PIA Naglalabas ng mga impormasyon ukol sa relief and rescue efforts sa mga lugar na apektado ng natural na kalamidad. Ahensyang nagpapalaganap ng impormasyon ukol sa mga programa, proyekto, at serbisyo ng gobyerno sa mga mamamayan. National Grid Corporation of the Philippines NGCP Entitad na tumitiyak sa pagbabahagi ng ligtas at maaasahang elektrisidad sa kapuluan ng Pilipinas. Nagbibigay ng babala ukol sa suplay ng kuryente maging sa panahon ng panganib o kalamidad. Metropolitan Manila Development Authority MMDA Nagbibigay ng sabay sa panahong ulat sa lagay ng mga kalsada sa Metro Manila at tumutulong sa pagkontrol ng mga rito. Development of Social Welfare and DSWD Ahensyang responsable sa paghahatid ng serbisyong panlipunan at Development pangangalaga ng karapatan ng mga mamamayang Pilipino. Pinamumunuan nito ang mga relief operations tuwing may mga kalamidad. Department of Education DepEd Nagbibigay ng update ukol sa mga anunsiyo mula sa mga lokal na gobyerno tungkol sa pagsususpinde ng klase sa iba’t ibang lugar sa bansa lalo na sa Prepared by: Althea Maryse M. San Diego  panahon ng trahedya o panganib. Executive Order No. 66, s. 2012 - Naglalaman ng panuntunan sa awtomatikong pagsususpinde ng klase. pg. Isang napakalakas na lindol na pinaghahandaan ng Pilipinas na idudulot ng West Valley Fault sa silangang bahagi 45 ng Metro Manila. The Big One Itinatayang magkakaroon ng magnitude na 7.2 batay sa haba ng West Valley Fault na halos 100 kilometro ang haba. Isang biyak bunga ng paggalaw ng tectonic plates ng mundo Fault line Lugar kung saan inaasahan ang pagkakaroon ng lindol Fault line na magdudulot ng pinaghahandaang The Big One West Valley Fault Mula sa itaas ng Sierra Madre pababa ng Laguna pg. Metropolitan Manila 46 Earthquake Impact Ayon sa MMEIRS, ang ganitong lindol ay magreresulta ng pagkasira ng 170,000 tirahan at pagkamatay ng 34,000 Reduction Study katao. 114,000 ang masasaktan at 340,000 ang bahagyang masisira. (MMEIRS) Prepared by: Althea Maryse M. San Diego  Aralin 2: Climate Change pg. Isang pagbabago sa estadistikal na katangian ng sistema ng klima kapag isinaalang-alang ang paglipas ng 53 mahabang panahon. Climate Change a) Pagbabago ng klima dulot ng mga gawain ng tao b) Pagbabago dulot ng mga natural na proseso ng mundo GLOBAL WARMING vs. CLIMATE CHANGE Pagtaas ng temperatura sa ibabaw ng mundo Kinapapalooban ng global warming at lahat ng apektado ng tumataas na greenhouse gas Enerhiya na ibinibigay ng araw na nagdudulot ng liwanag at init sa mundo: a) Short-wave radiation - Pumapasok sa atmospera at nasisipsip ng ibabaw ng mundo b) Long-wave radiation - Mga init na ibinubuga ng ibabaw ng mundo Isang propesor na nagtuturo ng Environment Biology and Global Changes sa Stanford University Dr. Stephen H. “Sumisipsip at nagbubuga ng init na mula sa mundo ang mga gas na ito na para bagang salamin sa isang Schneider greenhouse, at kaya kilala bilang greenhouse gases.” pg. Ito ay tumutukoy sa proseso kung saan pinananatili ng greenhouse gases sa mundo ang enerhiya o init na 54 Greenhouse Effect ibinibigay ng araw. Kung wala ito, ang mundo ay magiging masyadong malamig at matatakpan ng yelo ang buong planeta. Sa panahon ng rebolusyong ito nagsimula ang patuloy at walang patid na pagdami ng mga greenhouse gas na Industrial Revolution higit sa kailangang greenhouse gases sa atmospera dahil sa mga gawain ng tao tulad ng pagsusunog ng fossil fuel, langis, at natural gas. Isang mananaliksik na nagtrabaho sa Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) Michael Mastrandrea “Dahil may sobrang greenhouse gases, ang atmospera ay tila baga isang makapal na kumot na lumalambat ng higit na init.” Ito ay ang mga gas na nalalambat sa atmospera na maaaring likha ng kalikasan o bunga ng gawain ng tao. Greenhouse Gases Kasama sa mga uri nito ay water vapor, carbon dioxide, methane, nitrous oxide, at iba pa. MGA URI NG GREENHOUSE GASES Pinakamasaganang greenhouse gas sa atmospera at kapaligiran. Water vapor Ito ay nakararating sa atmospera mula sa mga karagatan, dagat, ilog, at lawa. Prepared by: Althea Maryse M. San Diego  Ang lawak ng greenhouse gas na ito sa atmospera ay hindi gaanong apektado ng mga gawain ng tao. Pangalawang pinakamaraming greenhouse gas sa mundo. Nakararating sa atmospera dahil sa mga natural na proseso tulad ng pagsabog ng bulkan at paghinga ng mga Carbon dioxide hayop at tao. Ito ay isang greenhouse gas na hinihigop ng mga puno sa pamamagitan ng photosynthesis. pg. Isang greenhouse gas na nakaaapekto sa global warming nang humigit kumulang isa sa tatlong bahagi kumpara 55 sa epekto ng carbon dioxide. Inilalabas ng kapaligiran sa pamamagitan ng pagmimina ng mga carbon at ng produksyon ng natural gas at Methane langis. Ito ay inilalabas din ng mga nabubulok na organikong bagay sa landfill, wetland, at sakahan, ilang mga hayop, at mga halaman. Nalilikha sa pamamagitan ng pagsusunog ng fossil fuel at pag-aararo sa mga lupain sa pagsasaka. Nitrous oxide May kapasidad na sumipsip ng init na higit 300 beses kaysa sa carbon dioxide. Nagdaragdag ng humigit-kumulang sa isa sa sampung bahagi ng epekto ng carbon dioxide sa global warming. Bahagi ng isang mapanganib na uri ng polusyon sa hangin na tinatawag na smog. Ozone Ang ozone sa smog ay nabubuo sa pamamagitan ng kombinasyon ng nitrogen oxide at volatile organic gas na inilalabas ng mga pabrika at mga sasakyan. Mga Sintetikong Gawa ng tao na may taglay na mga chemical bond na siyang sanhi kung kaya’t matagal ang pag-iral nito sa Kemikal kapaligiran. MGA HALIMBAWA NG MGA SINTETIKONG KEMIKAL Isang halimbawa ng sintetikong kemikal na isang pamilya ng chlorine-containing gas na malawakang ginamit sa Chlorofluorocarbon ika-20 siglo bilang mga refrigerant, aerosol spray propellant, at panlinis. (CFC) MGA IPINALIT SA CFC: hydrofluorocarbon (HFC) at perfluorocarbon (PFC) Isang sintetikong kemikal na ginagamit sa paggawa at casting ng magnesiyo at bilang insulasyon para sa mga high-voltage electrical apparatus. Sulfur hexafluoride Isang uri ng napakatibay na gas na may tinatayang lifespan na 3200 taon sa sandaling ito ay inilabas sa kapaligiran. Prepared by: Althea Maryse M. San Diego pg. A. ASPEKTONG POLITIKAL 56 Ito ang mga pagbabago sa kasaysayan na sanhi ng pagtatayo ng maraming pabrika, at paglikha ng mga makina, mga Industriyalisasyon kagamitan, at mga sasakyang naglalabas ng maraming greenhouse gas sa atmospera. Ito ay ang pagsali ng iba’t ibang bansa sa isang pagpupulong sa internasyonal na kasunduan sa paglalagay ng limit sa Kyoto Protocol emisyon ng greenhouse gas na naganap sa Japan. B. ASPEKTONG PANG-EKONOMIYA Liquefied Petroleum Gas (LPG) - Nakapaglalabas ng greenhouse gas sa simpleng gawain tulad ng pagluluto. Hybrid Electric Vehicle (HEV) - Naglalabas ng mas kaunting greenhouse gas. C. ASPEKTONG PANLIPUNAN Anthropogenic global warming IBA’T IBANG PROGRAMA, POLISIYA, AT PATAKARAN NG GOBYERNO AT NG MGA PANDAIGDIGANG SAMAHAN TUNGKOL SA CLIMATE CHANGE pg. Kauna-unahang internasyonal na pagpupulong ukol sa climate change. 58 Ito ay ginanap sa Rio de Janeiro, Brazil, noong 1992. Earth Summit Tinatawag ding “United Nations Conference on Environment and Development” Sa pagpupulong na ito nilagdaan ang United Nations Framework Convention on Climate Change ng 150 na bansa. United Nations Framework Convention Isang kasunduaan na nilagdaan ng 150 na bansa na nangangakong patatatagin o aayusin ang konsentrasyon ng on Climate Change greenhouse gases sa atmospera. (UNFCCC) Internasyonal na pagpupulong na isinasagawa taon-taon ng mga kinatawan ng mga bansa ukol sa climate change. United Nations Climate Ginaganap sa balangkas ng UNFCCC. Change Conferences Nagsisilbing pormal na pulong ng UNFCCC Parties (Conference of the Parties o COP) upang masuri ang proseso ng pagharap sa pagbabago ng klima. Prepared by: Althea Maryse M. San Diego  Ang kauna-unahang UN Climate Change Conferences ay ginanap noong 1995 sa Berlin, Germany. Disyembre 1997, Japan — 160 bansa ang nagtipon at lumikha sa kasunduan na ito bilang isang pagbabago sa UNFCCC na nagtatakda ng mga mandatory target para sa pagbabawas ng greenhouse gas emission. 2001 — Binawi ng presidente ng United States na si George W. Bush ang kanilang suporta para sa Kyoto Protocol Kyoto Protocol dahil sa ang kasunduan diumano ay naglalagay ng hindi makatarungang pasanin sa mauunlad na bansa at makapipinsala sa ekonomiya ng United States. 2006 — 166 na bansa ang nakalagda at nagpatibay sa Kyoto Protocol ○ Hindi na kasama ang Australia at United States Marso 2007 — Isinagawa ng European Union (EU) ang summit na ito upang makabuo ng isang bagong internasyonal na estratehiya na tutugon sa global warming. Green Summit ○ 27 bansa ang lumahok Nakagawa ng isang milestone accord na humigit pa sa Kyoto Protocol pg. Kasunduang nagtatakda ng tiyak na porsiyento ng dapat ibaba sa greenhouse gas emission ng bawat bansang 59 Paris Agreement kasapi sa kasunduan. Nabuo noong Disyembre 12, 2015 sa 21st Conference of the Parties of the UNFCCC sa Paris, France Republic Act No. 9729 Nilagdaan upang maging batas noong Oktubre 23, 2009 o Climate Change Act Ang pangunahing mithiin ng batas na ito ay ang pagbuo ng Climate Change Commission. of 2009 Climate Change Komisyong nabuo mula sa CCA of 2009 na nakikipagtulungan sa mga Local Government Unit (LGU) sa paggawa Commission ng mga batas o polisiyang may kinalaman sa pagbabago ng klima. Inilabas noong 2010 na nagpapahinto sa Climate Change Commission na isama sa saklaw ng koordinasyon nito Executive Order No. ang mga programa at planong aksiyon na may kaugnayan sa Reducing Emissions from Deforestation and 881 Natural Resources Degradation-Plus at mga katulad na mekanismo sapagkat DENR ang hinirang na magpapatupad ng REDD+ Isa sa mahahalagang hakbang na ipinatupad ng gobyerno ng Pilipinas para mapigil ang paglala ng global warming at climate change sa paghahanda sa taunang pondo ng mga ahensya ng gobyerno. Budget Tagging Gamit ito, madaling makikita ang mga programa o proyekto na tumutugon sa climate change para gawing mas ligtas ang mga pamayanan sa masasamang epekto ng climate change. Prepared by: Althea Maryse M. San Diego  Isa pang hakbang na ginawa ng Pilipinas. Mula sa dating 15, ito ay naging 115 bago matapos ang taong 2014. Ecotown Isang bagong bayan na espesyal na idinisenyo upang gawing madali para sa mga tao na manirahan doon na may kaunting epekto sa kapaligiran hangga't maaari. pg. Kabilang sa makabagong teknolohiya na isang computer application na ginagamit para matiyak ang eksaktong Climate Exposure 60 mga lugar ng mga bukirin, mga impraestruktura, at iba pang gusali pati ang aktwal na kinatitirikan ng mga bahay, Database atbp. An extension of Project Climate Twin Phoenix, aims to support long-term recovery of local government units and Resilience and communities in Yolanda-affected areas. It focuses on risk management, emergency preparedness, Preparedness for climate/disaster risk reduction, and strengthened regulatory framework. Funded by the Australian Government Inclusive Development and UNDP, it concluded in 2019. (RAPID) Programme https://climate.gov.ph/our-programs/foreign-assisted-project-management-system/resilience-and-preparedness -towards-inclusive-development Naganap sa Lima, Peru noong 2014 UNFCCC COP 20 Sa pagpupulong na ito itinalaga ang Pilipinas bilang pangulo ng Climate Vulnerability Forum Climate Vulnerability Isang samahan ng 19 na maliliit na bansang lubhang apektado ng climate change. Forum Pinirmahan ng dating Presidente Benigno Aquino III noong Nobyembre 2014. Isang climate change mitigation policy ng gobyerno. Iniatas nito ang pagsasagawa ng Philippine Greenhouse Gas Inventory Management and Reporting System Executive Order 174 (PGHGIMRS). Ninanais nito na makakalap ng datos o baseline information na may kinalaman sa GHG emission ng ilang piling sektor gaya ng pagsasaka, transportasyon, enerhiya, at iba pa. Nilalayon nito ang pagkakaroon ng climate-resilient pathway at matiyak ang isang sustainable development. Philippine Greenhouse The PGHGIMRS is hereby established to institutionalize the GHG inventory management and reporting system in Gas Inventory relevant government agencies to enable the country to transition towards a climate-resilient pathway for Management and sustainable development. Reporting System MGA MUNGKAHING PARAAN UPANG TUGUNAN ANG CLIMATE CHANGE AT GLOBAL WARMING Prepared by: Althea Maryse M. San Diego pg. Greenhouse Gas Pagbabawas ng emisyon ng greenhouse gases. 62 Mitigation pg. Sa artikulo ni Professor Jensen DG. Mañebog, “Climate Change: Causes, Effects, and Solutions”, 62- 65 Isa sa mga pangunahing paraan sa pagpapabagal ng akumulasyon ng greenhouse gases sa kapaligiran kung saan ang carbon dioxide ay pinipigilan na lumaganap sa atmospera sa pamamagitan ng pagdeposito nito o ng 1. Pagsamsam ng kaniyang carbon component sa ibang lugar. karbon o MGA PARAAN: Carbon ○ Pagpapalago at pagpapanatili ng marami pang halaman. sequestration ○ Ang ibang kompanya ay itinuturok ang carbon dioxide sa nauubos nang oil well upang makahigop ng marami pang langis mula sa seafloor o lupa. Direktang paraan ng pagbabawas sa emisyon ng greenhouse gases. MGA PARAAN: 2. Pagbabawas sa ○ Paggamit ng mga fuel na nagpapakawala ng mas kaunting heat-trapping gas pagkonsumo ng ○ Paggamit ng mas bagong teknolohiya para sa mas malinis na mga coal-burning power plant mga fossil fuel ○ Hybrid electric vehicle - Isang behikulo na gumagamit ng isang motor na de-kuryente at isang makinang de-gasolina o de-krudo na nagpapakawala ng mas kaunting carbon dioxide kaysa sa karaniwang mga sasakyan. Wind power, solar Maaaring maging magagandang alternatibo sa mga fossil fuel dahil ang mga ito ay hindi naglalabas ng mga greenhouse power, at hydrogen gas. fuel cell Biodiesel Fuel na ginawa mula sa halaman na mula sa langis ng gulay Ethanol Fuel na ginawa mula sa halaman na isang plant-based gasoline additive 3. Mga internasyonal Hal. United Nations Conference on Environment and Development, “Earth Summit” - Rio de Janeiro, Brazil, 1992 na kasunduan Energy Star - Isang pamamaraan na nagbibigay antas sa appliances ukol sa paggamit ng enerhiya, at nagbibigay ng 4. Kooperasyon ng diskuwento o insentibo sa mga mamimiling tumangkilik ng mga episyenteng kagamitan. mga lokal na Prepared by: Althea Maryse M. San Diego  gobyerno, mga pribadong Climate Engineering - Ito ang intensyonal na malakihang interbensyon sa sistema ng klima ng Earth upang kontrahin ang negosyo, pagbabago ng klima. kabahayan, at mga indibidwal pg. 67 | Practice Test Prepared by: Althea Maryse M. San Diego  Aralin 3: Suliraning Pangkapaligiran sa Sariling Pamayanan pg. Suliraning Tumutukoy sa mga pagbabago sa kalidad o dami ng anumang salik pangkapaligiran na tuwiran o di-tuwirang 73 Pangkapaligiran nakaaapekto sa kalusugan at kagalingan ng tao sa isang nakapipinsalang paraan. MGA SULIRANING PANGKAPALIGIRAN SA SARILING PAMAYANAN pg. Sa inilabas ng Numbeo.com na Pollution Index 2019 Mid Year ukol sa ginawang pagsukat sa polusyon sa lahat ng lugar sa buong mundo, anim na 73- siyudad sa Pilipinas ang nakasama sa listahan. 76 PINAKAMARUMI SA BUONG MUNDO 15 - Maynila 31 - Cebu City 32 - Quezon City 81 - Makati City 93 - Baguio City 132 - Davao City Polusyon sa Hangin Bunga ng masasama at nakalalasong gas at iba pang fumes na humahalo sa malinis na hangin. Tumutukoy sa mga indibidwal at grupo na nagtatag ng kanilang pangunahing paninirahan sa karamihan sa mga urban na Informal Settler lugar at mga uri ng mga tirahan na itinuturing na labag sa batas o salungat sa nangingibabaw na pamantayan ng lipunan. MGA BATAS SA PANGANGALAGA NG KALIKASAN pg National Integrated Protected Ang batas na ito ay kumikilala sa kritikal na kahalagahan ng pangangalaga at 76- Republic Act No. 7586 Areas System Act of 1992 (NIPAS pagpapanatili sa mga likas na biyolohikal at pisikal na pagkakaiba-iba sa 78 Act of 1992) kapaligiran. Itinatakda ng batas na ito ang pagkilala sa lahat ng yamang mineral na Republic Act No. 7942 Philippine Mining Act of 1995 matatagpuan sa mga lupaing pampubliko at pribado na nasa loob ng hangganan at tanging sonang ekonomiko ng Pilipinas bilang pag-aari ng estado. Ecological Solid Waste Ang batas na ito ay nagtatakda sa mga kinauukulan ng iba’t ibang pamamaraan Republic Act No. 9003 Management Act of 2000 upang makolekta at mapagbukod-bukod ang mga solid waste sa bawat barangay. Prepared by: Althea Maryse M. San Diego  Sa pamamagitan ng batas na ito, itinataguyod ng estado ang isang patakaran upang makamit ang balanse sa pagitan ng kaunlaran at pangangalaga ng Republic Act No. 8749 Philippine Clean Air Act of 1999 kalikasan. Kinikilala ng estado ang karapatan ng mga mamamayang makalanghap ng malinis na hangin at magamit nang kasiya-siya ang lakas ng yamang-likas. Tinutukoy ng Presidential Decree na ito ang tubig sa karagatan na nasa hurisdiksyon ng Pilipinas. Pangunahing nilalayon ng batas na maitatag ang batayan Presidential Decree No. Water Code of the Philippines sa konserbasyon ng tubig. Hinahangad din ng batas na ito na matukoy ang mga 1067 karapatan at obligasyon ng mga gumagamit ng tubig gayundin ang proteksiyon ng mga nasabing karapatan. Ang batas na ito ay ukol sa konserbasyon at proteksiyon ng maiilap na hayop at ng kanilang tirahan na mahalaga upang mapaunlad ang ecological balance at Wildlife Resources Conservation Republic Act No. 9147 ecological diversity. Ito ay regulasyon sa pangongolekta at pangangalakal ng and Protection Act maiilap na hayop at pagsuporta sa mga pag-aaral tungkol sa konserbasyon ng biological diversity. Upang makasiguro na patuloy at sapat ang suplay ng enerhiya, itinatag ang Department of Energy (DOE). Republic Act No. 7838 Department of Energy Act of 1992 Department of Energy - Nilalayon ng kagawarang ito ang maisaayos, subaybayan, at isakatuparan ang mga plano at programa na may kaugnayan sa enerhiya lalo na sa konserbasyon nito. Philippine Clean Water Act of Ang batas na ito ay para sa proteksiyon, preserbasyon, at revival ng kalidad ng Republic Act No. 9275 2004 malinis na tubig sa bansa at maging ng tubig-dagat. Presidential Decree No. Revised Forestry Code of the Ang batas na ito ay tungkol sa pagpoprotekta, pagpapaunlad, at rehabilitasyon ng 705 Philippines mga lupaing pangkagubatan at kakahuyan sa bansa. Ito ay batas na nagpapalakas ng proteksyon at nagdaragdag ng higit sa 100 na Expanded National Integrated mga protektadong lugar sa bansa, kabilang ang Philippine Rise Marine Resources Republic Act No. 11038 Protected Areas System (ENIPAS) Reserve. Ang batas na ito ay nilagdaan ni dating Presidente Rodrigo Duterte na Act of 2018 naglalayong amyendahan at palakasin ang NIPAS. MGA URI NG BASURA Prepared by: Althea Maryse M. San Diego  pg. Kinabibilangan ng mga basang basura. 78- Wet waste Hal. gulay, balat at piraso ng prutas, dahon ng tsaa, coffee grounds, balat ng itlog, buto at lamang-loob, kaliskis 79 ng isda, mga lutong pagkain Mga bagay na maaaring itago sa pinalawig na panahon na walang pagkabulok. Dry waste Hal. plastik, tuyong papel, metal, salamin, goma, styrofoam, tela, leather, kahoy a) E-waste Hal. baterya, bahagi ng computer, de-kuryenteng kagamitan, relo, cellphones, mga compact fluorescent lamps (CFL) b) Toxic substances Hazardous Waste Mga nakalalasong sangkap Hal. pintura, cleaning agents, solvents, insecticides c) Biomedical waste Kahit anong materyales na kontaminado ng dugo o iba pang likido sa katawan Hal. gamit na menstrual cloth, sanitary napkins, disposable diapers, benda pg. 79-80 | Practice Test Kabanata 3: Mga Isyung Pang-ekonomiya Aralin 1: Unemployment pg. Tumutukoy sa kawalan ng trabaho. Ito ay umiiral kapag ang mga taong walang hanapbuhay ay aktibong naghahanap ng Unemployment 85- trabaho subalit wala pa ring makitang mapapasukan. 87 Ito ay sukatan ng pagiging malaganap ng kawalan ng trabaho at ito ay sinusukat sa pamamagitan ng percentage o Unemployment Rate pagbabahagi ng bilang ng mga walang trabaho sa bilang ng mga indibidwal na kasalukuyang nasa lakas-paggawa (labor force). MGA SANHI NG UNEMPLOYMENT 1. Ekonomikong Isa sa mga pangunahing dahilan ng kawalan ng trabaho sa United States noong 2007. resesyon Ang antas ng kawalan ng trabaho ay naging tila baga walang hangganan. Prepared by: Althea Maryse M. San Diego  (Economic Ang mga tao ay nanatiling walang trabaho hanggang sa makabawi ang ekonomiya. recession) Ang mga tulong na ibinibigay ng gobyerno sa mga walang trabaho ay nagpapawalang-gana sa kanila na humanap 2. Welfare ng trabaho. payment Isang hindi tuwirang negatibong epekto ng mga extended unemployment benefit dahil ang mga tao ay mas nagiging palaasa sa mga gawad na kanilang natatanggap. Dahil hindi mapigil ang pagsulong ng teknolohiya sa paglipas ng panahon, karamihan sa mga kompanya ay 3. Pagpapalit ng naghahangad ng pagbabago sa workforce. Ang mga empleyado ay napapalitan ng mga taong dalubhasa sa mga teknolohiya bago o advanced na mga teknik. Ang mga job cut na dulot ng pagbabago ng teknolohiya ay nagpapataas ng antas ng seasonal unemployment. 4. Ekonomikong Ito ang paglobo o pagtaas ng pangkalahatang antas ng mga presyo ng mga kalakal at mga serbisyo sa isang implasyon ekonomiya sa loob ng isang period o yugto ng panahon. 5. Kawalang- kasiyahan sa Job satisfaction - Lubhang napakahalaga para sa sariling pag-unlad at pagkakaroon ng katatagan sa trabaho. trabaho 6. Pagpapahalaga ng empleyado 7. Diskriminasyon sa lahi 8. Mismatch ng nag-aaplay sa makukuha o bakanteng trabaho Refers to the economic downturn from 2007 to 2009 after the bursting of the U.S. housing bubble and the global The Great Recession financial crisis. The Great Recession was the most severe economic recession in the United States since the Great Depression of the 1930s. MGA MUNGKAHING PAMAMARAAN UPANG MALUTAS ANG UNEMPLOYMENT pg. 1. Kredito sa 90- buwis (Tax Isang halaga ng pera na maaaring ibawas ng taxpayer mula sa mga buwis na dapat niyang bayaran sa gobyerno. 92 credit) Prepared by: Althea Maryse M. San Diego  2. Pagpondo sa bawas na Ito ay nagbibigay sa mga negosyo na magnanais na magdagdag ng mga manggagawa ng kakayahang pondohan pasahod ang isang bahagi ng kanilang gastusin sa pamamagitan ng pagputol ng mga oras ng mga kasalukuyang (Funding manggagawa, at may nagsisilbing tulong pinansyal pa mula sa gobyerno. reduced pay) 3. Pagsagip sa Sinasabi ng mga ekonomista at ng mga organisasyon tulad ng Small Business Administration na ang maliliit na maliliit na negosyo ang noon pa man ay siyang pangunahing makina ng paglikha ng trabaho sa mga bansa. negosyo 4. Pagtatrabaho para sa gobyerno 5. Pag-a-underwrite sa mga eksport 6. Mga trabaho sa konstruksyon Aralin 2: Globalisasyon pg. Ito ay ang proseso ng internasyonal na integrasyon bunga ng pagpapalitan ng mga pananaw, produkto, ideya, at 97 Globalisasyon iba pang aspeto ng kultura ng mga tao mula sa iba’t ibang bansa. Kaparaanan kung paano nagiging pang-internasyonal o global ang mga lokal o pambansang gawi o paraan. pg. Noong 2000, kinilala nito ang apat na pangunahing aspeto ng globalisasyon. International Monetary 98 A major financial agency of the United Nations, and an international financial institution funded by 190 member Fund (IMF) countries, with headquarters in Washington, D.C. 1) Kalakalan at mga transaksyon MGA PANGUNAHING 2) Kapital at paggalaw ng pamumuhunan (Investment movement) ASPETO NG GLOBALISASYON 3) Migrasyon at paggalaw ng mga tao 4) Diseminasyon ng kaalaman Isang sosyolohista na isa sa mga nagpasimula ng teorya ng globalisasyon. Roland Robertson Ayon sa kaniya: Prepared by: Althea Maryse M. San Diego  “Ang globalisasyon ay isang pinabilis na kompresyon ng kontemporaryong mundo at nagpapatindi sa kamalayan ng mundo bilang iisang entitad (singular entity). Sa pamamagitan ng globalisasyon, ang pagiging natatangi ng mga panlipunan at pangkulturang pagkakakilanlan at tradisyon (societal and ethnic identities and traditions) ay waring hindi na napapansin dahil sa mabilis na pagkalat ng mga ideya sa mundo.” Human Development Publikasyon ng United Nations Report ANG PINAGMULAN NG GLOBALISASYON pg. PANGKASAYSAYANG PINAGMULAN 98- 99 Isa sa mga sosyolohistang unang naglabas ng teorya ukol sa globalisasyon. Ang sosyolohistang unang gumamit ng terminong globalisasyon. Roland Robertson Sinasabi niya na ang kasaysayan ng globalisasyon ay matagal nang nagsimula. Ang globalisasyon ay lumitaw raw bago pa ang pagdating ng modernity at bago pa umusbong ang kapitalismo. pg. ROLAND ROBERTSON’S MAPPING OF GLOBALIZATION HISTORY 99- 100 UNANG YUGTO Ang Pag-usbong o Germinal Phase — Europa (1400–1750) Ito ang simula ng mga internasyonal na relasyong pangkalakalan sa Europa. Sa panahong ito: ○ Ang mga simbahan ay itinuturing na global o pang-internasyonal ○ Dumating ang “Enlightenment” ○ Kumalat ang mga ideya tungkol sa pag-unlad ○ Paglaganap ng humanismo at pagkamakasarili (individualism) ○ Ginamit ang Gregorian calendar sa halos lahat ng bansa sa Kanluran IKALAWANG YUGTO Ang Pagsisimula o Incipient Phase — Europa (1750–1825) Nagkaroon ng biglang pagkiling tungo sa ideya ng homogeneous, unitary state. Ang mga pormal na relasyong internasyonal ay nagpasimulang magkaroon ng anyo. Paglitaw ng mga: ○ Estadong-bansa (nation-states) Prepared by: Althea Maryse M. San Diego  ○ Diplomatikong relasyon sa pagitan ng mga estadong-bansa ○ Mga internasyonal kasunduan ○ Mga unang hindi Europeanong bansa ○ Mga unang ideya tungkol sa internasyonalismo at unibersalismo (universalism) IKATLONG YUGTO Ang Take-off Phase (1875–1925) Lumitaw ang mga ideya ukol sa katanggap-tanggap na pambansang lipunan (acceptable national society). Komunikasyong global Nagkaroon ng mga pandaigdigang kompetisyon: ○ Olympics ○ Nobel Prize Pagpapatupad ng world time Pagsiklab ng Unang Digmaang Pandaigdig Nabuo ang League of Nations Sa panahong ito, ang globalisasyon ay isang konseptuwalisasyon ng mundo sa larangan ng apat na globalizing reference point. IKAAPAT NA YUGTO Ang Pakikibaka para sa Dominasyon (1925–1969) Nagkaroon ng hindi pagkakaunawaan o hindi pagkakasundo. Lumitaw ang mga isyu ukol sa: ○ Holocaust ○ Atomic bomb ○ United Nations (1933–1945) Holocaust The systematic, state-sponsored persecution and murder (genocide) of six million European Jews by the Nazi German regime and its allies and collaborators. The first worldwide intergovernmental organization whose principal mission was to maintain world peace. It was League of Nations founded on 10 January 1920 by the Paris Peace Conference that ended the First World War. A global conflict that lasted from 1939 to 1945. The vast majority of the world's countries, including all the great Ikalawang Digmaang powers, fought as part of two opposing military alliances: the Allied Powers and the Axis Power. Pandaigdig ○ Allied Powers: Britain, France, Russia, and the United States. Prepared by: Althea Maryse M. San Diego  The original members of the Allies included Great Britain, France and Poland. When Germany invaded Poland, Great Britain and France declared war on Germany. ○ Axis Powers: Germany, Italy, and Japan Cold War Isang digmaan; labanan ng ideolohiya na hindi ginagamitan ng dahas. IKALIMANG YUGTO Ang Kawalan ng Katiyakan o Uncertainty Phase (1969–1992) Tinawag itong yugto ng kawalan ng katiyakan sapagkat sa panahong ito, ang mundo mismo ay hindi nakatitiyak sa kaniyang hinaharap na direksyon. World community Post-materialist values Paglago ng global institutions and movements Space exploration and technology Global mass media pg. PAMPOLITIKANG PINAGMULAN 101 Politikal na globalisasyon (political Tumutukoy sa akumulasyon o pagtitipon ng kapangyarihan sa isang internasyonal na gobyerno. globalization) Binubuo ng 193 miyembrong estado sa kasalukuyan. Isa itong magandang halimbawa ng isang diplomatikong global na pamayanan (diplomatic global village). United Nations Ang mga delegasyong mula sa bawat bansa ay nagkasundo tungkol sa ilang mga panuntunan at patakaran, at dahil dito ay nababawasan o naiiwasan ang ilang mga salungatan. pg. PANG-EKONOMIYANG PINAGMULAN 102 -10 Pang-ekonomikong 3 globalisasyon Ito ay lumitaw bilang isang resulta ng pagsasama-sama ng ekonomiya sa buong mundo sa pamamagitan ng (economic malayang daloy ng kapital, kalakal, teknolohiya, at mga kasanayan. globalization) Prepared by: Althea Maryse M. San Diego  Ito ay nagpapabuti sa pagkakataon sa trabaho, nagpapataas ng eksport na maaaring magpabuti sa Gross Foreign investment Domestic Product ng bansa na maaaring makatulong sa ekonomiya ng isang bansa. SOSYO-KULTURAL NA PINAGMULAN MGA INSTITUSYONG MAY BAHAGING GINAGAMPANAN SA GLOBALISASYON pg. Gobyerno 104 -111 United States Agency for International Development (USAID) Paaralan United Nations Educational, Scientific, and Cultural Organization (UNESCO) Political ideology - Isang tiyak na hanay ng mga etikal na mithiin, prinsipyo, doktrina, mito o simbolo ng isang panlipunang kilusan, institusyon, klase o malaking grupo na nagpapaliwanag kung paano dapat gumana ang lipunan at nag-aalok ng ilang politikal at kultural na blueprint para sa isang tiyak na kaayusan sa lipunan. Mass Media Communal society - Isang lipunan kung saan ang lahat ay nakatira at nagtutulungan at ang mga ari-arian at ari-arian ay pinagsasaluhan sa halip na pagmamay-ari ng isang partikular na tao Multinasyonal na korporasyon Ito ay tumutukoy sa isang corporate enterprise na namamahala sa produksyon o naghahatid ng mga serbisyo sa (Multinational higit sa isang bansa. Corporation or MNC, Tumutukoy sa mga pambansang kompanyang may mga banyagang subsidiary. Multinational Enterprise May malalakas na impluwensiya sa lokal na ekonomiya at ekonomiya ng mundo. or MNE) Lumilikha ng mga pampublikong kalakal na kailangan ng mga mamamayan na hindi karaniwang matatagpuan sa profit-oriented na pamilihan. Nongovernmental Ang mga NGO ay bumubuo ng isang natatanging ikatlong sektor na hiwalay sa negosyo at gobyerno. Organizations (NGOs) Nagbibigay ng mahahalagang serbisyong panlipunan. Ang mga gawain ng NGO ay hindi limitado sa mga agenda ng gobyerno. Organization of Petroleum Exporting Countries (OPEC), 1960 Mga Internasyonal na Assembly of European Regions / European Union’s Committee of the Regions, 1970 Organisasyon International Federation of Stock Exchange, 1961 Prepared by: Althea Maryse M. San Diego pg. 113-114 | Practice Test Aralin 3: Sustainable Development pg. Ito ay ang pag-unlad na nakatutugon sa mga pangangailangan at mithiin ng kasalukuyan na hindi Sustainable 117 ikinokompromiso ang kakayahan ng mga hinaharap na henerasyon na matugunan ang kanila namang mga sariling development pangangailangan. (likas-kayang “Napananatiling pag-unlad” pag-unlad) Ito ay prinsipyo sa pag-aayos para sa pagsusustini ng finite resource. Sa konseptong sustainable development, ito ay tumutukoy sa pagsasanay ng pagtitipid o makatuwirang paggamit Sustainability ng mga kasalukuyang resource para sa hinaharap na henerasyon nang walang anumang pinsala sa kalikasan at iba pang bahagi nito. Ito ay ang pag-aaral ng mga konseptong sustainable development at agham pangkapaligiran (environmental science). Sustainability science Dito ay may dagdag na pagtuon sa responsibilidad ng kasalukuyang henerasyon upang i-regenerate, pananatilihin, at pagbutihin ang planetary resources para sa paggamit ng susunod na mga henerasyon. ANG PINAGMULAN NG KONSEPTONG SUSTAINABLE DEVELOPMENT pg. World Commission on Komisyong nilikha noong 1983 upang tugunan ang lumalagong pag-aalala tungkol sa bumibilis na pagkasira ng 118 Environment and kapaligiran ng tao at mga likas na yaman, at ang mga epekto ng gayong pagkasira sa pang-ekonomiya at Development (WCED) panlipunang pag-unlad. Gro Harlem Brundtland Chairman ng World Commission on Environment and Development o “Brundtland Commission” National Environmental Isang batas-pangkapaligiran ng United States na nagtataguyod ng pagpapahusay sa kapaligiran. Policy Act (NEPA) Environmental magna carta ng US. ANG KAUGNAYAN NG MGA GAWAIN AT DESISYON NG TAO SA PAGBABAGONG PANGKAPALIGIRAN Binubuo ng mga komunidad ng mga halaman, mga hayop, at iba pang mga organismo sa isang partikular na lugar na Ecosystem nakikipag-ugnayan sa bawat isa at sa kanilang kapaligiran. Prepared by: Althea Maryse M. San Diego pg. EPEKTO NG KAPITALISMO AT IMPERYALISMO SA KALIKASAN 120 -12 Isang sistemang pang-ekonomiya na batay sa pribadong pagmamay-ari ng mga paraan ng paggawa at ang 2 Kapitalismo kanilang operasyon para tumubo. Ang layunin ng produksiyon sa sistemang kapitalismo ay lumikha ng tubo. Kapitalista Kumokontrol ng mga rekurso para sa produksiyon at pangunahing nakikinabang World Commission on Batay sa pag-aaral ng organisasyong ito, ang paglikha ng malalaking dam ay nagbubunga ng mas maraming perwisyo sa Dams (WCD) kapaligiran kaysa benepisyo sa tao. Open-pit mining Ang paggamit ng method na ito sa pagmimina sa layuning makatipid sa paggugol ay nagdudulot ng pagkasira ng method kalikasan at pagdumi ng bukirin, ilog, at dagat. Imperyalismo Ito ang pananakop, pagkontrol, at pag-iimpluwensiya ng mga makapangyarihang bansa sa mahihinang bansa. Kumokontrol sa rekurso mula sa kalikasan at dinarambong o sinasamantala nila ang mga likas-yaman at mga Imperyalista mamamayan ng mga kolonyal at neokolonyal na bansa. pg. PAGKASIRA NG KALIKASAN NG PILIPINAS 125 pg. HAMON SA PAGTATAMO NG SUSTAINABLE DEVELOPMENT 126 Nonrenewable Uri ito ng resources gaya ng mga fossil fuel na mawawala na habampanahon sa sandaling ang reserba ng mundo ay resources maubos na. Walang paraan ang alinmang negosyo upang i-reproduce ang langis at gas. Ang populasyon sa mundo ay lubhang mabilis na naragdagan nitong huling 200 taon, at ang paglago nito ay tila walang Population explosion katapusan. Kapag nagpatuloy ito, maraming tao ang mangangailangan at gagamit ng limitadong likas na yaman ng mundo. Hindi Ang mga mahihirap na bansa, sa layuning makaagapay sa mauunlad na bansa, ay maaaring isantabi ang limitasyon sa pagkakapantay-pantay paggamit ng likas na yaman o pagsusunog ng mga fossil fuel. ng kita ng mga bansa MGA ESTRATEHIYA AT POLISIYA Prepared by: Althea Maryse M. San Diego pg. Ito ang plano o blueprint sa bansa para sa sustainable development. Ito ay pinagtibay noong Setyembre 26, 1996, sa 127 Philippine Agenda 21 pagpapalabas ng Memorandum Order No. 399 ni dating Presidente Fidel V. Ramos na kinilala ang mga tungkulin ng (PA 21) Philippine Council for Sustainable Development (PCSD) at ang bawat sektor na may kinalaman sa pagsasagawa at pagpapatupad ng PA 21. Isang framework policy na pinasimulang ipatupad noong 1989. Kasama sa konseptong ito ukol sa sustainable Philippine Strategy for development strategy ang integrasyon ng mga konsiderasyong pangkapaligiran sa paggawa ng mga desisyon, tamang Sustainable pagpepresyo sa mga likas na yaman, konserbasyon ng biodiversity, at rehabilitasyon o pagbabagong-tatag ng Development (PSSD) ecosystem. pg. Ito ay idinisenyo upang kilalanin ang kaugnayan ng kahirapan at integridad ng kapaligiran. 128 Ito ay nakatutok sa pagbabawas ng kahirapan (poverty reduction) at sustainable development sa pamamagitan Philippine ng pagsasama sa pro-poor agenda at mga alalahaning pangkapaligiran (environmental concerns) sa mga Poverty-Environment pagpaplano at paggawa ng desisyon ukol sa pag-unlad. Initiative (PPEI) Gumagana sa pambansa at lokal na mga antas na nagbubunsod sa pambansa at lokal na gobyerno na tiyakin ang mga kinita o kinikita (kinikita) mula sa kapaligiran at likas na yaman ay makatuwirang naibabahagi sa mga komunidad. pg. Komisyong itinatag ng United Nations noong 1987 para pag-aralan at bigyan ng kaukulang solusyon ang problema ng World Commission of 130 kalikasan at kaunlaran. Binigyang-diin ng komisyon na ito na ang kaunlaran ay dapat tumugon sa pangangailangan ng Environment and kasalukuyang henerasyon, na may pagsasaalang-alang din sa mga pangangailangan ng susunod pang mga Development henerasyon, o sa madaling sabi, isang likas-kayang kaunlaran o sustainable development. pg.1 United Nations 35 Conference on Isang conference na ginanap sa Rio de Janeiro, Brazil noong Hunyo 2012 na nakalikha ng 49-pahinang dokumento na Sustainable may titulong “The Future We Want”. Nananawagan ito sa mga bansa na bumuo at magpatupad ng mga science-based Development / Earth na plano para maibalik sa sustainable level ang ocean stock. Summit 2012 / Rio 2012 / Rio 20 Titulo ng 49-pahinang dokumento na nalikha sa United Nations Conference on Sustainable Development 2012 na “The Future We Want” kinapapalooban ng mga tiyakang Sustainable Development Goals (SDGs) na nagsusulong ng pambuong mundong sustainable development. pg. 137 | Practice Test Prepared by: Althea Maryse M. San Diego YUNIT II Kabanata 1: Isyung Politikal, Pangkapayapaan, at Migrasyon Aralin 1: Isyung Politikal pg. Tumutukoy sa mga paksang may kinalaman sa mga teorya o sa mismong pamamalakad sa gobyerno, mga aktibidad na 147 Isyung Politikal may kaugnayan sa pamamahala, mga sistema sa pagkamit ng kapangyarihang panlehislatura at pang-ehekutibo, at pagbuo at pagpapatakbo ng mga sangay ng gobyerno o anumang organisasyong konektado sa gobyerno. MGA KONTROBERSYAL NA ISYU pg. 1. Bangsamoro Organic Law (BOL) 147 Republic Act 11054 -14 Dating tinawag na “Bangsamoro Basic Law” 8 Ang pagpapatibay ng batas na ito ay ang naging paraan ng administrasyon ni Duterte upang matamo ang kapayapaan sa Mindanao at tapusin ang mahabang panahon ng pakikibaka. Naglalayong makapagtatag ng awtonomo na pampolitikang entidad na tinatawag na Bangsamoro Autonomous Region, bilang kapalit ng Autonomous Region in Muslim Mindanao (ARMM). Ang malaking bahagi ng Mindanao na tahanan ng mga muslim na nakikipaglaban para sa kanilang awtonomiya at mga Bangsamoro aspirasyon para sa isang mapayapa at progresibong rehiyon. Moro Islamic Liberation Front (MILF) Mga rebeldeng grupong nakabase sa Mindanao Moro National Liberation Front (MNLF) pg. 2. Isyu ng Basura sa Canada 148 Noong Mayo 31, 2019, tuluyan nang naibalik sa Canada ang mga basura nito matapos ang ilegal na pananatili sa Pilipinas nang anim na -14 taon. 9 MV Bavaria Barkong pinagsakyan ng mga basura pabalik sa Canada. Republic Act No. 6969 Kilala rin sa tawag na Toxic Substances and Hazardous and Nuclear Wastes Control Act of 1990. Prepared by: Althea Maryse M. San Diego  Isang internasyonal na kasunduan na idinisenyo upang bawasan ang paggalaw ng mga mapanganib na basura sa pagitan ng mga bansa, at partikular na upang maiwasan ang paglipat ng mga mapanganib na basura mula sa Basel Convention mauunlad na bansa patungo sa hindi gaanong mauunlad na bansa. Ito ang kasunduang nilabag ng Canada matapos nilang ideklara bilang recyclable ang mga basurang ilegal nilang inilipat sa Pilipinas. pg. 3. Pag-alis sa puwesto kay Chief Justice Sereno 149 Naging matagumpay ang quo warranto petition laban kay dating Chief Justice Maria Lourdes Sereno -15 “Republic of the Philippines vs. Maria Lourdes Sereno” 0 Former Solicitor Naghain ng petisyon hinggil sa diumano kawalan ng integridad ni Sereno. General Jose Calida Antonio Carpio Acting Chief Justice matapos ng pagkaalis sa puwesto ni Sereno. Teresita de Castro Mga hinirang bilang bagong Chief Justice. Lucas Bersamin Diosdado Peralta Hinirang bilang kahaliling Punong Mahistrado. pg. 4. War on drugs at extrajudicial killings 150 Simula nang umupo si Former President Rodrigo Roa Duterte noong Hunyo 30, 2016, pinaigting niya ang kampanya laban sa ilegal na droga na tinawag na War on Drugs. Ayon sa dating hepe ng PNP na si Ronald “Bato” dela Rosa, ito ay nakatuon sa neutralisasyon ng mga sangkot sa ilegal Philippine Drug War na droga sa buong bansa. Malawakang kinondena ng patakarang ito dahil sa bilang ng mga namatay bunga ng operasyon ng pulisya at mga diumano ay sistematikong extrajudicial na pagpatay. pg. 5. Federalismo 150 -15 Ito ang anyo ng gobyerno na isinulong ni dating Presidente Rodrigo Duterte sa Pilipinas. 1 Federalism / Ito ay isang ipinapanukalang uri ng gobyerno kung saann ang soberanya ay hinahati sa Konstitusyon sa pagitan Feredalismo ng mga pambansang gobyerno at subdibisyonal na gobyerno ng mga probinsya o estado. Hinahati nito ang mga bansa sa maraming awtonomong estado na may pambansang gobyerno. Prepared by: Althea Maryse M. San Diego  Liga ng mga Probinsya Isa itong samahan ng 81 gobernador ng iba’t ibang probinsya na nagbigay suporta sa panukalang Federalismo noong ng Pilipinas (LPP) Pebrero 2018. Ito ang komiteng nilikha ni dating Presidente Rodrigo Roa Duterte noong Abril 25, 2018 upang magpanukala ng mga pagbabago sa 1987 Konstitusyon na sumang-ayon na ang panimulang punto para sa mga talakayan ukol sa Federalismo ay ang pagtatatag ng 17 federated regions at ng National Capital Region bilang kapital na rehiyon. Consultative Committee (ConCom) 17 FEDERATED REGIONS: Ilocos, Cordillera, Cagayan Valley, Central Luzon, CALABARZON, Bicol, MIMAROPA, Eastern Visayas, Central Visayas, Negros, Panay, Caraga, Northern Mindanao, Davao, SOCCSKSARGEN, Muslim Mindanao, at Zamboanga. MGA NAGING KRITIKO UKOL SA PANUKALANG FEDERALISMO ○ Carlos Dominguez III - Dating Kalihim ng Pananalapi ○ Ernesto Pernia - Dating Kalihim ng Socio economic Planning pg. 6. KAPA investment scam 152 -15 Iniutos ni dating Presidente Rodrigo Duterte na ipasara noong Hunyo 2019 dahil sa mga alegasyon na ang 3 KAPA Community korporasyon ay nagpapatakbo ng isang mapanlinlang na pamamaraan sa pamumuhunan. Ministry International, Inirehistro bilang isang domestic nonstock organization noong Marso 2017. Inc. Itinatag ni Joel A. Apolinario KAPA = Kabus Padatoon = Make the poor rich Securities and Ayon sa komisyong ito, ang KAPA ay nangangalap ng mga kaanib na magbibigay ng donasyon o mag-aabuloy ng halaga Exchange Commission kapalit ng 30% interes o tinatawag nilang blessing buwan-buwan habambuhay. (SEC) Ayon sa Securities and Exchange Commission (SEC), ito ang paraan ng pagkuha ng KAPA ng investment. Ponzi scheme Ito ay isang programa ng pamumuhunan na nag-aalok ng imposibleng mataas na return at nagbabayad sa mga namumuhunan mula sa kapital na inambag ng sumunod na mga namumuhunan. Isang pastor at presidente ng KAPA Community Ministry International, Inc. Joel A. Apolinario Tinawag ni dating Presidente Rodrigo Duterte na “con artist”. Siya ang ngtatag at ang pinuno ng restaurasyonistang simbahang nakabase sa Pilipinas na Kingdom of Jesus Christ, The Apollo Quiboloy Name Above Every Name, Inc. Prepared by: Althea Maryse M. San Diego  7. Bikoy Controversy Nagsimula sa pagpapalabas ng ilang serye ng video na nag-uugnay sa pamilya at mga pangunahing taong nakapalibot Bikoy Controversy kay dating Presidente Rodrigo Duterte na pinagbibintangang miyembro ng sindikato ng droga. Dating Justice Secretary Menardo Nag-utos sa NBI na imbestigahan ang mga nasa likod ng mga video. Guevarra Isang supporter ng Liberal Party, siya ang lumikha ng website kung saan unang inilabas ang “Bikoy videos”. Kinasuhan Rodel Jayme siya ng inciting to sedition. Siya ang nagpapakilalang si Bikoy na nasa likod ng “Bikoy videos”. Ayon sa kaniya, ginamit siya ng Liberal Party, Peter Joemel kasabwat ang noon ay senador na si Antonio Trillanes IV, dating Bise Presidente Leni Robredo, at mga madre at paring Advincula Katoliko, upang patalsikin sa puwesto si dating Presidente Rodrigo Duterte. MGA USAPING PANGKAPAYAPAAN SA MINDANAO Jabidah Lihim na operasyong militar ukol sa panukalang pagbawi ng Pilipinas sa Sabah. Lider ng Moro National Liberation Front (MNLF) na noo’y isang propesor ng Political Science sa Unibersidad ng Nur Misuari Pilipinas. Grupong pinamumunuan ni Nur Misuari Ito ang nagpasimula sa tunggalian ng gobyerno at ng mga Muslim sa Mindanao sa panahon ni dating Presidente Moro National Ferdinand Marcos. Liberation Front Grupong idineklara ni Nur Misuari bilang isang partidong politikal noong 1970. (MNLF) Ang pangunahing layunin ng grupong ito ay ang magkamit ng pagsasarili ang Lupaing Bangsamoro o Nasyong Mindanao mula sa gobyerno ng Pilipinas. Noong Agosto 1, 1989, batay sa itinadhana ng 1987 Constitution, ipinasa ng Kongreso ang batas na ito na lumikha ng RA 6743 Autonomous Region in Muslim Mindanao. Sa 13 probinsya at siyam na lungsod na lumahok sa plebisito, lima lamang ang nagpasyang maging bahagi ng ARMM. Prepared by: Althea Maryse M. San Diego Autonomous Region in Muslim Mindanao Ito ay pormal na itinatag noong Nobyembre 6, 1990. Ang rehiyonal na kabisera nito ay nasa Lungsod ng Cotabato. (ARMM) May orihinal na pangalan na “Bagong MNLF” Humiwalay ito sa MNLF sa pangunguna ng lider nitong si Hashim Salamat dahil: Moro Islamic Liberation a) Naniniwala sila na ang Bangsamoro ay dapat na isang Independent Islamic State Front (MILF) b) At ang mga Bangsamoro Freedom Fighter ay hindi dapat nakikipag-ayos sa Government of the Republic of the Philippines. Dating Presidente Nagdeklara ng all-out war laban sa MILF dahil sa patuloy na pagtindi ng putukan sa pagitan ng kampo ng MILF at Joseph Estrada gobyerno. Dating Presidente Gloria Sa administrasyon niya nakipagnegosasyon ang gobyerno sa MILF. Macapagal-Arroyo Isinaad niya noong Oktubre 7, 2012 na ang kaniyang gobyerno ay naglalayong magkaroon ng kapayapaan sa Dating Presidente ARMM na magiging kilala bilang Bangsamoro. Benigno Aquino III Sa ilalim ng administrasyon ni dating Presidente Benigno Aquino III, nagkaloob ang gobyerno ng Pilipinas ng pondo sa MILF. Bangsamoro Islamic Pinamumunuan ni Ameril Umbra Kato Freedom Fighters Isang separatistang grupong humiwalay sa MILF (BIFF) Humiwalay siya sa MILF noong 2010 nang hindi siya isama sa MILF-GRPH Peace Process. Pinuno ng BIFF Ameril Umbra Kato Isa sa mga MILF commander na responsable sa 2008 Kauswagan massacre Noong Marso 27, 2014, nilagdaan ng gobyernong Aquino at ng kinatawan ng MILF ang panukalang ito na inaasahang magiging pinal na solusyon sa suliraning pangkapayapaan sa Mindanao. Bangsamoro Basic Law Ang pagpasa ng panukalang ito sa Kongreso ay naantala dahil sa Mamasapano incident noong Enero 25, 2015. (BBL) Bagaman nabigong ipasa bilang batas sa Ika-16 na Kongreso ng Pilipinas, ito ay muling natalakay sa ika-17 Kongreso bilang Bangsamoro Organic Law. Prepared by: Althea Maryse M. San Diego  Isang insidente sa Mindanao na naging dahilan ng pagkaantala ng pagpasa ng Bangsamoro Basic Law kung saan Mamasapano Incident ang mga Philippine National Police-Special Action Force (PNP-SAF) trooper na nagsagawa ng operasyon laban sa ilang terorista sa Maguindanao ay walang awang pinaslang ng pinagsamang puwersa ng MILF at BIFF. RA 11054 Dating tinatawag na “Bangsamoro Basic Law” na napagtibay at nilagdaan bilang batas ni dating Presidente Bangsamoro Organic Rodrigo Duterte sa ika-17 Kongreso. Law Sa ilalim ng batas na ito, ang mga dati nang sakop ng bubuwaging Autonomous Region in Muslim Mindanao o ARMM (Basilan, Lanao del Sur, Maguindanao, Sulu, at Tawi-Tawi) ay mananatiling bahagi ng itatatag na bagong rehiyon, ang Bangsamoro Autonomous Region in Muslim Mindanao (BARMM). Aralin 2: Migrasyon pg. Tumutukoy sa pagkilos o paglipat ng mga tao mula sa isang lugar patungo sa isang dako sa layuning doon mamalagi o Migrasyon 156 manirahan. -15 9 1. Involuntary Migration Isang uri ng migrasyon na maaaring sapilitan. Halimbawa nito ay ang slave trade (i.e. black slavery), human trafficking (i.e. prostitusyon), at ethnic cleansing. Dalawang Uri ng Migrasyon 2. Voluntary Migration Isang uri ng migrasyon kung saan ang mga tao mismo ang nagbalak na lumipat at permanenteng manirahan sa mga lugar na kanilang pupuntahan. 1. Immigrant - Sa pinuntahan nilang bansa, ito ang tawag sa mga taong nag-migrate. Dalawang Uri ng Tao sa Migrasyon 2. Emigrant - Sa iniwan nilang bansa, ito naman ang tawag sa mga taong nag-migrate. Push Factor - Tumutukoy sa mga negatibong salik para umalis ang mga tao sa isang lugar. Mga Sanhi ng Migrasyon Pull Factor - Tumutukoy ito sa mga positibong salik para mandayuhan o tumungo ang mga tao sa isang pook. Ito ay tumutukoy sa proseso kung saan ang isang kultural na kaugalian, materyal na bagay, ideya, o padron ng Cultural diffusion pag-uugali ay kumakalat mula sa isang lipunan patungo sa isa pa. Prepared by: Althea Maryse M. San Diego ➔ Relocation Isang uri ng cultural diffusion o ang pagkalat ng isang ideya sa pamamagitan ng pisikal na pagkilos ng mga tao mula sa diffusion isang lugar patungo sa ibang dako (i.e. migrasyon). Prepared by: Althea Maryse M. San Diego  Kabanata 2: Mga Territorial Dispute at Border Conflict pg. Ito ay ang hindi pagkakasundo sa pagmamay-ari o kontrol sa isang bahagi ng lupa o karagatan ng dalawa o higit 166 pang magkakatabing nation-states. Territorial dispute