Географиялық зерттеулердің әдістері PDF

ГЕОГРАФИЯЛЫҚ ЗЕРТТЕУЛЕРДІҢ ӘДІСТЕРІ ЗЕРТТЕУЛЕР ЖӘНЕ ЗЕРТТЕУШІЛЕР ================================================================ \*Алғашқы саяхатшылар мен теңізшілердің арқасында дамыған ғылым -- География. ========== \*География ғылымының атауын белгілеген грек ғалымы -- **Эратосфен.** \*Жер б...

ГЕОГРАФИЯЛЫҚ ЗЕРТТЕУЛЕРДІҢ ӘДІСТЕРІ ЗЕРТТЕУЛЕР ЖӘНЕ ЗЕРТТЕУШІЛЕР ================================================================ \*Алғашқы саяхатшылар мен теңізшілердің арқасында дамыған ғылым -- География. ========== \*География ғылымының атауын белгілеген грек ғалымы -- **Эратосфен.** \*Жер бетінің табиғаты мен даму заңдылықтарын, табиғи үдерістерін және шаруашылығы мен тұрғындарының бір-бірімен тығыз байланысын зерттейтін ғылыми жүйе -- **Заманауи география.** \*Елтану бағытындағы мемлекеттер және оның тұрғындарын зерттеумен айналысатын ғылым саласы -- **Саяси география.** \*«Географияның екінші тілі» - **Карта.** \*Материалдық өндірістің көзі, тіршіліктің ортасы -- **Табиғат.** \*Табиғаттың негізгі қозғаушы күші -- **Адам.** \*Табиғаттың бір бөлшегі және оның өзгертушісі -- **Адам.** \*Табиғатты оқып-үйренудің жолдары: =================================== 1. Табиғаттың жеке құрамдас бөліктерін тыңғылықты зерттеу, оның қасиетін, ерекшелігін және кеңістіктегі өзгерісін танып білу. 2. \*Жаратылыстану ғылымы туралы білімді, Жердің біртұтастығы жайлы ұғымды, табиғат, қоғам, экономика арасындағы байланыспен, одан туындайтын заңдылықты зерттейтін ғылым -- **География.** География ғылымының дамуы ========================= \*Алғашқы жорық кезінде, шаруашылық іс-әрекеттерге сәйкес жерді өңдеу, суармалы жерлер, жабайы өсімдіктер мен жануарларды қолға үйрету мәселелеріне арналған алғашқы географиялық құжаттар пайда болған кезең -- **Антикалық кезең.** \*Птолемейдің материалдары негізінде ІV ғасырда пайда болды -- **Әлем картасы.** \*Қара теңіз бен Каспий теңізі жағалауы, Кіші Азия, Месопотамия және Египет жерлерінде болып жазбалар қалдырған грек тарихшысы және географы -- **Герадот.** \*Батыс Еуропаның жағалауларында жүзіп, өзінің көргендерін сипаттап жазған ғалым -- **Пифей.** \*Алғаш рет айдың әсерімен мұхит суының толысуы мен қайтуын түсіндірген ғалым -- **Пифей.** \*Жердің шар тәріздес екендігін алғаш рет негіздеген ғалым -- **Аристотель.** \*Ғылымға «география» ұғымын енгізген грек ғалымы -- **Эратосфен.** \*Географиялық өзгерістерді ғылыми тілде түсіндіріп, алғаш рет масштабты \*«Тарих» атты еңбегінде география ұғымына ғылыми тұжырымдама берген грек ғалымы -- **Герадот.** \*«Дүниежүзінің дөңгелек картасы» атты еңбегінде түркі халықтарының қалаларына және жер бедеріне сипаттама берген ғалым -- **Махмұд Қашғари.** \*Шығыс Африка жайлы еңбегімен белгілі араб географы -- **Масуди.** \*Геодезия ғылымының дамуына елеулі үлес қосқан хорезмдік ғалым -- **әл-Бируни.** \*Карта құрастырған орта ғасырлық араб ғалымы -- **Идриси.** \*Саяхатының баяндаулары өз құнын бүгінге дейін жоймаған араб ғалымы -- **ибн Батути.** \*1271 жылы Венециядан Қытайға саяхаттап шыққан италияндық көпес -- **Марко Поло.** \*Қытайға жасаған саяхатында үлкен-үлкен шөлдерді, биік тауларды басып өтіп, еліне Азияның оңтүстігін жағалап, теңіз арқылы қайтып оралған саяхатшы -- **Марко Поло.** \*1298 жылы жарыққа шыққан «Дүниежүзінің алуан-түрлілігі туралы кітап» еңбегінің авторы -- **Марко Поло.** \*Марко Полодан 200 жылдан кейін Шығыс елдерінде болған Тверлік көпес -- Афанасий Никитин. ================= \*Ресейден шығып, Персияның үстімен Үндістанға дейін барған Тверлік көпес -- Афанасий Никитин. ================= \*Ортағасырлық Үндістан туралы біршама толық мәліметтер жазған алғашқы еуропалық саяхатшы -- **Афанасий Никитин.**  \*Христофор Колумб экспедициясы шыққан ел -- **Испания.** \*Христофор Колумб экспедициясы шыққан түбек -- **Пиреней.** \*1492 жылы 3 тамыз күні Пиреней түбегінен Үндістанға баратын теңіз жолын ашу үшін саяхатқа шыққан ғалым -- **Христофор Колумб.** \*Христофор Колумб экспедициясының құрамындағы кемелер -- **«Санта-Мария»,** «Пинте», «Нинья». ================= \*Америго Веспучидің атымен аталған материк -- **Америка.** \*1519 жылы 20 қыркүйекте ұйымдастырылған испан экспедициясының басшысы -- **Фернан Магеллан.** \*Фернан Магеллан экспедициясы шыққан ел -- **Испания.** \*1519 жылы 20 қыркүйекте ұйымдастырылған Фернан Магеллан экспедициясының құрамы -- **239 адам, 5 кеме.** \*«Атлант мұхитынан Ұлы мұхитқа жол ашамын» деп алдына мақсат қойған экспедиция басшысы -- **Фернан Магеллан.** \*Испанияның жағалауынан Оңтүстік Америка жағалауын айналып өтіп, өз атымен аталған бұғаз арқылы келесі мұхитқа өткен саяхатшы -- **Ф.Магеллан.** \*1520 жылы 28 қарашасында ешбір еуропалықтың кемесі жүзіп өтпеген ұлы мұхиттың шексіз су айдынына кірген экспедиция басшысы -- **Ф.Магеллан.** \*Дүниежүзін айналып шыққан алғашқы эспедиция басшысы -- **Ф.Магеллан.** \*Фернан Магеллан экспедициясының нәтижесінде дәлелденді: ========================================================= 1. 2. 3. \*ХVІІ ғасырда Сібір арқылы Оңтүстік-шығысқа, Орта Азия, Үндістан, Моңғолия, Қытайға өткен саяхатшылар -- **Орыс саяхатшылары.** \*Қазақстан аумағына толыққанды зерттеу жүргізу басталған уақыт -- **ХVІІІ ғасыр.** \*1827-1914 жылдар аралығында өмір сүрген атақты орыс географы -- П.П.Семенов. ============ \*1856-1857 жылдары Іле өлкесін зерттеген танымал географ -- **П.П.Семенов.** \*Орталық Тянь-Шаньды зерттеген алғашқы еуропалық ғалым -- **П.П.Семенов.** \*Тянь-Шань тауына екі рет саяхат жасап, география қоғамына қомақты үлес қосқан ғалым -- **П.П.Семенов.**  \*1835-1865 жылдар аралығында өмір сүрген қазақтың тұңғыш географ ғалымы -- Шоқан Шыңғысұлы Уәлиханов. ========================== \*1835-1865 жылдар аралығында өмір сүрген Сібір кадет корпусының түлегі -- Шоқан Шыңғысұлы Уәлиханов. ========================== \*Ш.Ш.Уәлихановтың Қашқарияға аттанған саяхатына 160 жыл толған уақыт -- 2016 жыл маусым. ================ \*10 жылдан астам уақыт бойы Орта Азия мен Қазақстанды, оның ішінде Іле Алатауын, ішкі Тянь-Шаньды, Арал теңізін зерттеген саяхатшы -- **Николай Алексеевич Северцов.** \*Алтай тауының фаунасы мен флорасына толыққанды сипаттама берген ғалым -- Василий Васильевич Сапожников. ============================== \*Алтай тауындағы көптеген өсімдік түрлерінің кеппешөбін жасаған ғалым -- Василий Васильевич Сапожников. ==============================  Қазақстандық ғалымдардың соғыс және соғыстан кейінгі кезеңдердегі ғылыми зерттеулері ==================================================================================== \*Соғысқа дейінгі кезеңде Қазақстан аумағының фаунасын зерттеген ғалымдар -- В.Н.Шнитников, Б.С.Виноградов. ============================== \*«Қазақстанның климаттық жағдайы» атты еңбектің авторлары -- М.Д.Пономарев, В.Н.Барсук. ========================== \*Алғаш рет Қазақстанның климаттық аудандастырылуы туралы жазылған еңбек -- «Қазақстанның климаттық жағдайы». ================================= \*Қазақстанның климаттық аудандастырылуы туралы жазған ғалымдар -- М.Д.Пономарев, В.Н.Барсук. ========================== \*Қазақстандағы қазба жұмыстарын зерттеумен айналысқан ғалымдар -- В.П.Нехорошев, Қ.И.Сәтбаев. =========================== \*Географиялық ғылыми-зерттеу орталықтарына қосылған ауылшаруашылығының саласы -- **Мал шаруашылығы.** \*80-100 жылда бір рет болатын жойқын нөсер жаңбыр Кіші Алматы өзенін тасқынды, тасбалшықты ағынға айналдырған уақыт -- **1921 жылы.** \*Қазақстан географтары мұздықтарды зерттеумен айналыса бастаған уақыт -- **1922 жылы.** \*Қазақстанның ғылым Академиясы құрылған уақыт -- **1946 жылы.** \*1899-1964 жылдар аралығында өмір сүрген қазақтың тұңғыш геолог ғалымы -- Қаныш Имантайұлы Сәтбаев. ========================= \*Сәтбаевтың жетекшілігімен 1940 жылдары ашылып, игерілген марганец кен орны -- **Жезді.** \*Соғыс жылдарында брондық болат дайындалған кен орны -- **Жезді.** \*Қаныш Имантайұлы Сәтбаевтың «Формациялық металлогендік сараптау және кен орнына болжам жасаудың кешенді әдісі» атты еңбегі әзірленген уақыт -- **1950 жылы.** \*Қаныш Имантайұлы Сәтбаевтың 1950 жылы жарыққа шыққан еңбегі - «Формациялық металлогендік сараптау және кен орнына болжам жасаудың кешенді әдісі». =================================================================================== \*Қазақстандағы География қоғамы құрылған уақыт -- **1952 жылы.** \*1963 жылы сел тасқыны болған аймақ -- **Есік.** \*Мұздықтардың еру әрекетінен және тасты лай көшкіндерінен болатын сел жиі қайталанатын аймақ -- **Іле Алатауы.** \*Қазіргі Қазақстанның география ғылымы ерекше назар аударатын салалар -- Климат, су ресурстары. ====================== \*Қазақстанның қазіргі кезеңдегі география ғылымы басқарылады: ============================================================== 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. \*ҚР Ұлттық Академиясы және География институты шығарған атлас -- Қазақстанның Ұлттық атласы. =========================== \*Қазақстанның жоғары оқу орындарына және мектептерге арнап шығарылатын географиялық журнал -- **«География».** \*Табиғи нысандар туралы қызықты мәліметтер шығаратын журналдар -- «Табиғат», «Турист». ==================== \*Географиялық ақпарат көздеріне жататын энциклопедиялық басылымдар -- \*Ғалымдар мен арнаулы мамандардың тарапынан, географиялық нысандарды және табиғи үдерістерді оқып-үйрену мақсатында жүргізілетін зерттеулер -- **Экспедициялық.** \*Жер бедері, топырақ, карстық құбылыс, климат, өзендер мен көлдер, өсімдіктер мен жануарлар дүниесі, халқы және оның шаруашылығы зерттелетін далалық әдіс -- **Экспедициялық зерттеулер.** \*Географ-ғалым Б.В.Поляковтың басқаруымен ұйымдастырылған экспедиция -- Каспий маңы кешенді экспедициясы. ================================= \*ХХ ғасырдың 50-60 жылдары құрылған «Каспий маңы кешенді экспедициясын» ұйымдастырушы географ-ғалым **-- Б.В.Поляков.** \*Оқушыларға табиғи ортада айналадағы құбылыстарды үйрену мақсатында қысқа уақытта өткізілетін сабақ -- **Экскурсия.** \*Нысанның орналасқан жерінен басқа, оның өлшемі, әртүрлі құбылыстардың таралу деңгейі туралы ақпаратты бере алатын әдіс -- **Картографиялық әдіс.** \*Халықтарды, елдерді, табиғи нысандарды статистикалық дерексіз қарастыруға және оқып-үйренуге болмайтындығын дәлелдейтін әдіс -- **Статистикалық әдіс.** \*Жердің және онда тіршілік етіп жатқан адамзаттың даму тарихын зерттейтін әдіс -- **Тарихи әдіс.** \*Үздіксіз немесе кезеңдік, аудандық және маршруттық, дистанциялық немесе стационарлық болып жіктелетін әдіс -- **Бақылау әдісі.** \*Географиялық модельдеудің көрінісі -- **Глобус.** \*Графика сөзінің грек тілінен аударғандағы мағынасы -- **Жазамын.** \*Қазақстандағы графикалық суреттердің ежелгі үлгілері табылған жерлер -- Балқаш, Түркістан, Маңғыстау. ============================= \*Әртүрлі математикалық есептеулердің сандық шешімдерін график құру арқылы табу тәсілдері -- **Графиктік есептеу.** КАРТОГРАФИЯ ЖӘНЕ ГЕОГРАФИЯЛЫҚ ДЕРЕКТЕР ҚОРЫ ===========================================  \*Глобустың қисық сызығын тегіс қағаз бетіне түсіргенде белгілі бір мөлшерде өзгертетін әдіс -- **Картографиялық әдіс.** \*План мен картада жергілікті жер элеметтерінің шынайы көлемінің белгілі бір өлшемге дейін кішірейтіліп берілуі -- **Масштаб.** \*Пландағы нысандардың арасындағы қашықтықтың жергілікті жердегі қашықтықтан қанша есе кіші екендігін көрсететін сан -- **Масштаб.** \*Жергілікті жердің планын оқуға арналған «әліппе» -- **Шартты белгі.** \*Пландағы қылқанжапырақты орманның шартты белгісі -- **Жасыл шырша.** Географиялық номенклатура ========================= \*Географиялық нысандардың кеңістіктегі орналасуын білу, картографиялық жұмыстарда еркін бағдар жасау үшін қажет -- **Географиялық номенклатура.** \*Оқушыларға оқып-үйренуге қажетті деген географиялық нысандардың тізімі -- Географиялық номенклатура. ========================== \*Географиялық атауларды мектеп географиясының және география ғылымының арнайы тілі деп бағалаған ғалым -- **В.П.Максаковский.** \*Картаның түрлері, шартты белгілері және қалай қолдану керектігі туралы негізгі тәсілдерді меңгеру -- **Картаны түсіну.** \*Шартты белгілерді меңгере отырып, табиғаттағы құбылыстарды, олардың арасындағы қарым-қатынасты және адамның іс-әрекеттерін анықтау -- **Картаны оқу.** \*Оқып жатқан география курсындағы нысандардың жеке пішінін және аттарын, салыстырмалы өлшемін, орналасқан жерін жатқа білу -- **Картаны білу.** \*Поляр сызығының солтүстігінде орналасқан ең үлкен көл -- **Таймыр.** -------- -- Арал Өзен Түбек Теңіз Ойпат Үстірт Көл Тау -------- --