География ғылымының дамуы

География ғылымының дамуы

• География ғылымының атауын грек ғалымы Эратосфен белгілеген.
• Герадот - Қара теңіз бен Каспий теңізі жағалауы, Кіші Азия, Месопотамия және Египет жерлерінде болып жазбалар қалдырған грек тарихшысы және географы.
• Пифей - Батыс Еуропаның жағалауларында жүзіп, өзінің көргендерін сипаттап жазған ғалым.
• Пифей - алғаш рет айдың әсерімен мұхит суының толысуы мен қайтуын түсіндірген ғалым.
• Аристотель - Жердің шар тәріздес екендігін алғаш рет негіздеген ғалым.
• Эратосфен - ғылымға «география» ұғымын енгізген грек ғалымы.
• Герадот - «Тарих» атты еңбегінде география ұғымына ғылыми тұжырымдама берген грек ғалымы.
• Махмұд Қашғари - «Дүниежүзінің дөңгелек картасы» атты еңбегінде түркі халықтарының қалаларына және жер бедеріне сипаттама берген ғалым.
• Масуди - Шығыс Африка жайлы еңбегімен белгілі араб географы.
• әл-Бируни - Геодезия ғылымының дамуына елеулі үлес қосқан хорезмдік ғалым.
• Идриси - Карта құрастырған орта ғасырлық араб ғалымы.
• ибн Батути - Саяхатының баяндаулары өз құнын бүгінге дейін жоймаған араб ғалымы.
• Марко Поло - 1271 жылы Венециядан Қытайға саяхаттап шыққан италияндық көпес.
• Марко Поло - Қытайға жасаған саяхатында үлкен-үлкен шөлдерді, биік тауларды басып өтіп, еліне Азияның оңтүстігін жағалап, теңіз арқылы қайтып оралған саяхатшы.
• Марко Поло - 1298 жылы жарыққа шыққан «Дүниежүзінің алуан-түрлілігі туралы кітап» еңбегінің авторы.
• Афанасий Никитин - Марко Полодан 200 жылдан кейін Шығыс елдерінде болған Тверлік көпес.
• Афанасий Никитин - Ресейден шығып, Персияның үстімен Үндістанға дейін барған Тверлік көпес .
• Афанасий Никитин - Ортағасырлық Үндістан туралы біршама толық мәліметтер жазған алғашқы еуропалық саяхатшы.
• Испания - Христофор Колумб экспедициясы шыққан ел.
• Пиреней - Христофор Колумб экспедициясы шыққан түбек.
• Христофор Колумб -1492 жылы 3 тамыз күні Пиреней түбегінен Үндістанға баратын теңіз жолын ашу үшін саяхатқа шыққан ғалым.
• «Санта-Мария», «Пинте», «Нинья» - Христофор Колумб экспедициясының құрамындағы кемелер.
• Америка - Америго Веспучидің атымен аталған материк.
• Фернан Магеллан - 1519 жылы 20 қыркүйекте ұйымдастырылған испан экспедициясының басшысы.
• Испания - Фернан Магеллан экспедициясы шыққан ел.
• 239 адам, 5 кеме - 1519 жылы 20 қыркүйекте ұйымдастырылған Фернан Магеллан экспедициясының құрамы.
• Фернан Магеллан - «Атлант мұхитынан Ұлы мұхитқа жол ашамын» деп алдына мақсат қойған экспедиция басшысы.
• Ф.Магеллан - Испанияның жағалауынан Оңтүстік Америка жағалауын айналып өтіп, өз атымен аталған бұғаз арқылы келесі мұхитқа өткен саяхатшы.
• Ф.Магеллан - 1520 жылы 28 қарашасында ешбір еуропалықтың кемесі жүзіп өтпеген ұлы мұхиттың шексіз су айдынына кірген экспедиция басшысы.
• Ф.Магеллан - Дүниежүзін айналып шыққан алғашқы эспедиция басшысы.

Қазақстанды зерттеу

• Орыс саяхатшылары - ХVІІ ғасырда Сібір арқылы Оңтүстік-шығысқа, Орта Азия, Үндістан, Моңғолия, Қытайға өткен саяхатшылар.
• ХVІІІ ғасыр - Қазақстан аумағына толыққанды зерттеу жүргізу басталған уақыт.
• П.П.Семенов - 1827-1914 жылдар аралығында өмір сүрген атақты орыс географы.
• П.П.Семенов - 1856-1857 жылдары Іле өлкесін зерттеген танымал географ.
• П.П.Семенов - Орталық Тянь-Шаньды зерттеген алғашқы еуропалық ғалым.
• П.П.Семенов - Тянь-Шань тауына екі рет саяхат жасап, география қоғамына қомақты үлес қосқан ғалым.
• Шоқан Шыңғысұлы Уәлиханов - 1835-1865 жылдар аралығында өмір сүрген қазақтың тұңғыш географ ғалымы.
• Шоқан Шыңғысұлы Уәлиханов - 1835-1865 жылдар аралығында өмір сүрген Сібір кадет корпусының түлегі.
• 2016 жыл маусым - Ш.Ш.Уәлихановтың Қашқарияға аттанған саяхатына 160 жыл толған уақыт.
• Николай Алексеевич Северцов - 10 жылдан астам уақыт бойы Орта Азия мен Қазақстанды, оның ішінде Іле Алатауын, ішкі Тянь-Шаньды, Арал теңізін зерттеген саяхатшы.
• Василий Васильевич Сапожников - Алтай тауының фаунасы мен флорасына толыққанды сипаттама берген ғалым.
• Василий Васильевич Сапожников - Алтай тауындағы көптеген өсімдік түрлерінің кеппешөбін жасаған ғалым.

Қазақстандық ғалымдардың соғыс және соғыстан кейінгі кезеңдердегі ғылыми зерттеулері

• В.Н.Шнитников, Б.С.Виноградов - Соғысқа дейінгі кезеңде Қазақстан аумағының фаунасын зерттеген ғалымдар.
• М.Д.Пономарев, В.Н.Барсук - «Қазақстанның климаттық жағдайы» атты еңбектің авторлары.
• М.Д.Пономарев, В.Н.Барсук - Алғаш рет Қазақстанның климаттық аудандастырылуы туралы жазылған еңбек - «Қазақстанның климаттық жағдайы».
• В.П.Нехорошев, Қ.И.Сәтбаев - Қазақстандағы қазба жұмыстарын зерттеумен айналысқан ғалымдар.
• Мал шаруашылығы - Географиялық ғылыми-зерттеу орталықтарына қосылған ауылшаруашылығының саласы.
• 1921 жылы - 80-100 жылда бір рет болатын жойқын нөсер жаңбыр Кіші Алматы өзенін тасқынды, тасбалшықты ағынға айналдырған уақыт.
• 1922 жылы - Қазақстан географтары мұздықтарды зерттеумен айналыса бастаған уақыт.
• 1946 жылы - Қазақстанның ғылым Академиясы құрылған уақыт.
• Қаныш Имантайұлы Сәтбаев - 1899-1964 жылдар аралығында өмір сүрген қазақтың тұңғыш геолог ғалымы.
• Жезді - Сәтбаевтың жетекшілігімен 1940 жылдары ашылып, игерілген марганец кен орны.
• Жезді - Соғыс жылдарында брондық болат дайындалған кен орны.
• 1950 жылы - Қаныш Имантайұлы Сәтбаевтың «Формациялық металлогендік сараптау және кен орнына болжам жасаудың кешенді әдісі» атты еңбегі әзірленген уақыт.
• «Формациялық металлогендік сараптау және кен орнына болжам жасаудың кешенді әдісі» - Қаныш Имантайұлы Сәтбаевтың 1950 жылы жарыққа шыққан еңбегі.
• 1952 жылы - Қазақстандағы География қоғамы құрылған уақыт.
• 1963 жылы - сел тасқыны болған аймақ - Есік.
• Іле Алатауы - Мұздықтардың еру әрекетінен және тасты лай көшкіндерінен болатын сел жиі қайталанатын аймақ.

Қазіргі Қазақстандық география ғылымы

• Климат, су ресурстары - Қазіргі Қазақстанның география ғылымы ерекше назар аударатын салалар
• ҚР Ұлттық Академиясы және География институты - Қазақстанның қазіргі кезеңдегі география ғылымы басқарылады.
• Қазақстанның Ұлттық атласы - ҚР Ұлттық Академиясы және География институты шығарған атлас.
• «География» - Қазақстанның жоғары оқу орындарына және мектептерге арнап шығарылатын географиялық журнал.
• «Табиғат», «Турист» - Табиғи нысандар туралы қызықты мәліметтер шығаратын журналдар.
• Экспедициялық - ғалымдар мен арнаулы мамандардың тарапынан, географиялық нысандарды және табиғи үдерістерді оқып-үйрену мақсатында жүргізілетін зерттеулер.
• Экспедициялық зерттеулер - Жер бедері, топырақ, карстық құбылыс, климат, өзендер мен көлдер, өсімдіктер мен жануарлар дүниесі, халқы және оның шаруашылығы зерттелетін далалық әдіс.
• Каспий маңы кешенді экспедициясы - Географ-ғалым Б.В.Поляковтың басқаруымен ұйымдастырылған экспедиция.
• Б.В.Поляков - ХХ ғасырдың 50-60 жылдары құрылған «Каспий маңы кешенді экспедициясын» ұйымдастырушы географ-ғалым.
• Экскурсия - Оқушыларға табиғи ортада айналадағы құбылыстарды үйрену мақсатында қысқа уақытта өткізілетін сабақ.
• Картографиялық әдіс - Нысанның орналасқан жерінен басқа, оның өлшемі, әртүрлі құбылыстардың таралу деңгейі туралы ақпаратты бере алатын әдіс.
• Статистикалық әдіс - Халықтарды, елдерді, табиғи нысандарды статистикалық дерексіз қарастыруға және оқып-үйренуге болмайтындығын дәлелдейтін әдіс.
• Тарихи әдіс - Жердің және онда тіршілік етіп жатқан адамзаттың даму тарихын зерттейтін әдіс.
• Бақылау әдісі - Үздіксіз немесе кезеңдік, аудандық және маршруттық, дистанциялық немесе стационарлық болып жіктелетін әдіс.
• Глобус - Географиялық модельдеудің көрінісі.
• Жазамын - Графика сөзінің грек тілінен аударғандағы мағынасы.
• Балқаш, Түркістан, Маңғыстау - Қазақстандағы графикалық суреттердің ежелгі үлгілері табылған жерлер.
• Графиктік есептеу - Әртүрлі математикалық есептеулердің сандық шешімдерін график құру арқылы табу тәсілдері.

Картография және географиялық деректер қоры

• Картографиялық әдіс - Глобустың қисық сызығын тегіс қағаз бетіне түсіргенде белгілі бір мөлшерде өзгертетін әдіс.
• Масштаб - План мен картада жергілікті жер элеметтерінің шынайы көлемінің белгілі бір өлшемге дейін кішірейтіліп берілуі.
• Масштаб - Пландағы нысандардың арасындағы қашықтықтың жергілікті жердегі қашықтықтан қанша есе кіші екендігін көрсететін сан.
• Шартты белгі - Пландағы жергілікті жердің планын оқуға арналған «әліппе».
• Жасыл шырша - Пландағы қылқанжапырақты орманның шартты белгісі.

Географиялық номенклатура

• Географиялық номенклатура - Географиялық нысандардың кеңістіктегі орналасуын білу, картографиялық жұмыстарда еркін бағдар жасау үшін қажет.
• Географиялық номенклатура - Оқушыларға оқып-үйренуге қажетті деген географиялық нысандардың тізімі.

Бұл тест география ғылымының дамуы мен тарыхында маңызды рөл атқарған ғалымдарды талқылайды. Эратосфен, Герадот, Пифей және басқа да танымал ғалымдардың еңбектері мен олардың география ғылымына қосқан үлестері туралы білімдеріңізді тексеріңіз.