Pozycja anatomiczna - osie, płaszczyzny i ruchy PDF

 Pozycja anatomiczna - osie, płaszczyzny i ruchy Pozycja anatomiczna Pozycja anatomiczna to taka, w której osoba znajduje się w pozycji stojącej z głową skierowaną na wprost. Kończyny dolne ustawione blisko siebie, stopy w lekkiej rotacji zewnętrznej. Z kolei kończyny górne wyprostowane, s...

 Pozycja anatomiczna - osie, płaszczyzny i ruchy Pozycja anatomiczna Pozycja anatomiczna to taka, w której osoba znajduje się w pozycji stojącej z głową skierowaną na wprost. Kończyny dolne ustawione blisko siebie, stopy w lekkiej rotacji zewnętrznej. Z kolei kończyny górne wyprostowane, swobodnie zwieszone wzdłuż tułowia, stroną dłoniową ręki skierowane ku przodowi. Oczy są otwarte i zwrócone do przodu. Oglądana osoba wykazuje neutralny wyraz twarzy i ma zamknięte usta. Ponadto palce stóp są wyprostowane, a stopy złączone. W tak przyjętej pozycji można rozpocząć opisywanie poszczególnych elementów ludzkiego ciała za pomocą osi i płaszczyzn.  Osie ciała Wyróżnia się 3 podstawowe osie ciała, które przecinają się wzajemnie pod kątem prostym: oś pionowa/długa (łac. axes verticales) – przebiegająca z góry na dół; oś pozioma/poprzeczna (łac. axes transversales) – biegnąca prostopadle do pionowej; oś strzałkowa (łac. axes sagittales) – przebieg prostopadły do obu powyższych. Najdłuższą osią jest oś pionowa, zwana również długą. Przebiega ona bowiem z góry w dół, czyli od szczytu głowy, aż po palce u stóp (kończąc się w punkcie równej odległości pomiędzy stopami ustawionymi w pozycji anatomicznej ciała). Osie ciała  Płaszczyzny ciała Płaszczyzny ciała przecinają się pod kątem prostym i dzielą ciało człowieka w różnych kierunkach. Wyróżnia się płaszczyzny takie jak: płaszczyzna strzałkowa (łac. planum sagittale) – wyznaczona przez oś strałkową i pionową. W efekcie dzieli ludzkie ciało na 2 połowy: prawą oraz lewą; płaszczyzna czołowa (łac. planum frontale) – wyznaczona przez oś poprzeczną i oś pionową. W efekcie dzieli ona ludzkie ciało na część przednią i tylną; płaszczyzna poprzeczna (łac. planum transversale) – określona przez oś poprzeczną i oś strzałkową. W efekcie dzieli ona ludzkie ciało na część górną i dolną. Ruchy anatomiczne  Anatomiczne słownictwo w pozycji anatomicznej Znajomość anatomicznej pozycji oraz nazewnictwa opisującego lokalizacje danej struktury anatomicznej pozwala uniknąć nieporozumień związanych z odniesieniem się do wybranej partii ciała człowieka, ponieważ w środowisku medycznym na całym świecie używa się nomenklatury łacińskiej. Podstawowe zwroty opisujące pozycję anatomiczną to: górny (superior) i dolny (inferior); przyśrodkowy (medialis) i boczny (lateralis); przedni (anterior) i tylny (posterior); koniec bliższy (proximal) i koniec dalszy (distal); wewnętrzny (internal) i zewnętrzny (external); brzuszny (palmar) i grzbietowy (dorsal); powierzchowny (superficial) i głęboki (profundus); środkowy (central) i obwodowy (peripheral); ipsilateralny, czyli po tej samej stronie np. lewe oko leży ipsilateralnie do lewego ucha oraz contralateralny, po drugiej stronie np. lewe oko jest contralateralnie do prawego oka.  Ruchy anatomiczne Wykonywanie ruchów w stawach opisuje się następującymi zwrotami, zgodnie z płaszczyznami ciała: prostowanie i zginanie; odwodzenie i przywodzenie; nawracanie i odwracanie; unoszenie i obniżanie; zginanie w bok; obracanie. Wszystkie te ruchy można opisać w odniesieniu do płaszczyzny ciała. W rezultacie, prostowanie i zginanie odnosi się do płaszczyzny strzałkowej, odwodzenie i przywodzenie do płaszczyzny czołowej, zaś nawracanie i obracanie do płaszczyzny poprzecznej. Ponadto wykonywanie poszczególnych ruchów częściami ciała w odniesieniu do płaszczyzn znalazło zastosowanie w badaniu zakresu ruchomości stawów. W związku z tym zapis wyników takiego badania staje się czytelny dla każdego, bez względu na narodowość i stosowany język. Ruchy anatomiczne Układ kostno-więzadłowy Podział układu ruchu a) Bierny: kostny stawowo-więzadłowy b) Czynny: mięśniowy Układ kostny stanowiący rusztowanie dla mięśni pełni też w naszym organizmie rolę ochronną dla najważniejszych n arządówwewnętrznych, które składają się z tkanek miękkich (mózg, rdzeń kręgowy, serce). Szkielet dzielimy na 3 główne części: 1. Szkielet osiowy: czaszka, mostek, kręgosłup, żebra 2. Szkielet kończyn górnych 3. Szkielet kończyn dolnych Funkcje szkieletu podporowa ochronna stabilizacyjna płaszczyzna przyczepów mięśni i ścięgien krwiotwórcza magazynowa  Czynność kości Kościec określa kształt i wielkość ciała. Jest on zrębem budowy całego ustroju Wiele kości służy za ochronę narządów, np. czaszka ochrania mózgowie, kręgi - rdzeń kręgowy, mostek i żebra do pewnego stopnia chronią serce i płuca. Inne kości są dostosowane do dźwigania masy ciała, np. kości udowe, które dźwigają ją w położeniu stojącym, przy chodzeniu, czy też w biegu Poza tym kości te, jak znaczna większość wszystkich kości szkieletu, stanowią dźwignie i są istotnymi składnikami narządów ruchu Kości łącząc się z sobą w określony sposób są wprawiane w ruch przez narządy, którymi są mięśnie; na swych końcach zaopatrzone są w specjalne narządy - stawy, które umożliwiają ruchy tych kości i poszczególnych odcinków ciała. Tym samym cały układ narządów ruchu możemy podzielić na dwie części: część statyczną, składającą się z kości, więzadeł i stawów, części poruszanych, stanowiących więc bierne narządy ruchu, i część dynamiczną, składającą się z mięśni, części poruszających, które stanowią czynne narządy ruchu Poza tym czynność kości, ściślej mówiąc czynność specjalnej tkanki zwanej szpikiem, zawartej w kościach, polegam.in. na wytwarzaniu czerwonych krwinek, erytrocytów, pewnego rodzaju białych krwinek, granulocytów i płytek krwi (trombocytów) Anatomia człowieka. Tom 1 Bochenek Adam, Reicher Michał, 2010  Czynność kości Nazwą kośćca obejmujemy składniki kostne i chrzęstne ustroju wraz z łączącymi je stawami i więzadłami. Kości są to mocne i twarde twory barwy białawej, przybierające w zależności od zawartości krwi kolor bardziej żółtawy lub czerwonawy. Kość składa się głównie z tkanki kostnej, nadającej kształt kości, i ze szpiku zawartego wewnątrz kości; poza tym w jej budowie biorą udział inne składniki. I tak na powierzchniach łączących kość z sąsiednimi częściami kostnymi większość ich pokryta jest mniej lub bardziej cienką warstwą chrząstki, inne znowu kości pokryte tu są łącznotkankową powłoką. Pozostała część powierzchni kości otoczona jest cienką i mocną błonką, tzw. okostną. Dłuższe części chrzęstne szkieletu łączące się z częściami kostnymi, np. żebra chrzęstne, objęte są podobną błonką, zwaną ochrzęstną, która jest przedłużeniem okostnej. Innymi składnikami kości są naczynia krwionośne, naczynia chłonne, nerwy i już wyżej wspomniany szpik, czerwony i żółty, wraz z delikatną, włóknistą błonką, śródkościem, czyli wy ściółką jam szpikowych, która obejmuje szpik i jest odpowiednikiem okostnej. Anatomia człowieka. Tom 1 Bochenek Adam, Reicher Michał, 2010 https://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Bone_cross-section-pl.svg  Kształt kości Kształt kości zależy od ich zastosowania w ustroju. Kości długie służą do dźwigania mięśni, kości krótkie - tworzą sprężyste człony lub sklepienia, kości płaskie budują mocne i trwałe puszki lub tworzą powierzchnie dla szerokich mięśni (np. łopatka). Czynniki dziedziczne i czynnościowe kształtują kość w zależności od jej zastosowania w kośćcu. Pod względem kształtu odróżniamy: 1. Kości długie, w których jeden z trzech wymiarów przewyższa znacznie oba pozostałe. Do tej grupy należy wiele kości kończyn. Składają się one z części środkowej, trzonu, kształtu wydrążonego walca lub graniastosłupa, oraz z dwóch, zwykle nieco zgrubiałych, części końcowych: końca bliższego, czyli górnego i końca dalszego, czyli dolnego. Trzon zawiera przestrzeń, tzw. jamę szpikową, wypełnioną szpikiem kostnym 2. Kości płaskie, np. kości sklepienia czaszki, łopatka, kość biodrowa, są wydłużone w dwóch kierunkach, bardzo znacznie zaś spłaszczone w kierunku trzecim 3. Kości krótkie występują przeważnie w tych okolicach kośćca, w których masywna i silna budowa łączy się z ograniczoną ruchomością, np. w nadgarstku czy kościach stępu. Są one mniej więcej równomiernie rozwinięte we wszystkich trzech kierunkach 4. Kości różnokształtne; miano to obejmuje wszystkie te kości, które nie dają się zaliczyć do żadnej z poprzednich grup. Występują one jako bryły najrozmaitszej postaci 5. Kości pneumatyczne, jak kość sitowa, klinowa, szczęka czy inne, zawierają przestrzenie wysłane błoną śluzową i wypełnione powietrzem Anatomia człowieka. Tom 1 Bochenek Adam, Reicher Michał, 2010 https://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Bone_cross-section-pl.svg Skład chemiczny kości: składniki organiczne – 35% masy kostnej substancja białkowa zwana osseiną sole mineralne 65% masy kostnej – związki węglanu wapnia i fosforany wapnia inne substancje nieorganiczne – związki sodu, magnezu, potasu, chloru, fluoru  Połączenia kości Połączenia kości mogą stanowić formę ciągłą jako połączenia ścisłe lub nieruchome; mogą one przybierać postać połączenia włóknistego, czyli więzozrostu, połączenia chrzęstnego, czyli chrząstkozrostu, czy kościozrostu. Wyższą formą połączenia jest połączenie ruchome, stawowe, czyli staw, zwane też połączeniem maziowym. Więzozrost występuje jako: 1) więzozrost włóknisty, 2) sprężysty, 3) szew, 4) wklinowanie Jego odmianą jest szew rozszczepiony lub rowkowy. Szew może być: a) gładki lub prosty, b) łuskowy, c) piłowaty. Anatomia człowieka. Tom 1 Bochenek Adam, Reicher Michał, 2010  Połączenia kości Chrząstkozrost jest połączeniem dwóch kości warstwą chrząstki szklistej lub (w wieku późniejszym) włóknistej. Kościozrost powstaje z wiekiem z więzozrostu lub z chrząstkozrostu. Ruchomość (przesuwalność) kości w połączeniach ścisłych jest mała lub w ogóle wykluczona. Staw lub połączenie maziowe jest połączeniem dwóch lub większej liczby końców kostnych, których powierzchnie stawowe pokryte są chrząstkami stawowymi; otacza je torebka stawowa, która wraz z powierzchniami stawowymi obejmuje jamę stawową. Wymienione elementy stanowią tzw. główne lub stałe składniki stawowe. Powierzchnie stawowe pokryte są chrząstkami stawowymi, najczęściej utworzonymi z tkanki chrzęstnej szklistej, rzadko włóknistej. Powierzchnie stawowe często, choć nie zawsze, są z jednej strony wklęsłe (panewka), z drugiej wypukłe (główka). Chrząstka stawowa, odporna na tarcie, cieńczeje z wiekiem; pod wpływem ucisku odkształca się. Nie jest pokryta ochrzęstną, toteż nie może się regenerować; pozbawiona jest też naczyń i nerwów. Anatomia człowieka. Tom 1 Bochenek Adam, Reicher Michał, 2010  Połączenia kości Torebka stawowa zawiera warstwę zewnętrzną, błonę włóknistą i wewnętrzną błonę maziową. Błona włóknista w niektórych miejscach grubieje, tworząc więzadła stawowe z błoną włóknistą często zrastają się włókna mięśniowe lub ścięgna okolicznych mięśni. Ścięgna zawierają niekiedy trzeszczki. Błona maziowa wydziela do jamy stawowej maź stawową. Do wnętrza jamy stawowej mogą też wpuklać się jej fałdy wyrównujące nierówności powierzchni stawowych. Są to: a) fałdy maziowe, b) fałdy tłuszczowe, c) kosmki maziowe Uwypuklenia błony maziowej przez cienką błonę włóknistą poza staw stanowią kaletki maziowe. Jama stawowa wypełniona mazią stawową na przekrojach występuje w postaci linii stawowej. Anatomia człowieka. Tom 1 Bochenek Adam, Reicher Michał, 2010  Połączenia kości Do niestałych składników stawów zaliczamy: 1) więzadła stawowe; mogą one a) przebiegać jako zgrubienia błony włóknistej torebki stawowej, b) pozostawać w pewnej odległości od stawu lub c) wpuklać się w jamę stawową i przebiegać pozornie przez nią jako więzadło międzykostne; 2) obrąbki stawowe, pierścieniowate, chrzęstne przedłużenia panewki stawowej; 3) krążki stawowe i łąkotki stawowe, zrośnięte na obwodzie z torebką stawową, dzielące całkowicie (krążki) lub częściowo (łąkotki) jamę stawową na dwie komory. Anatomia człowieka. Tom 1 Bochenek Adam, Reicher Michał, 2010  Stawy Staw prosty- dwie tworzące go kości staw złożony- jeśli większa liczba kości W zależności od liczby osi, w stosunku do których odbywają się ruchy w danym stawie, rozróżniamy: stawy jednoosiowe dwuosiowe wieloosiowe.  Połączenia kości Do stawów jednoosiowych zaliczamy: 1) staw zawiasowy - odbywa się tu tylko zgięcie i prostowanie. Charakterystyczne dla stawów zawiasowych są więzadła poboczne; (staw skokowo-goleniowy, stawy międzypaliczkowe stopy i dłoni 2) staw obrotowy, w którym odbywają się ruchy obrotowe w obie strony, (staw szczytowo-obrotowy pośrodkowy, staw promieniowo-łokciowy bliższy) 3) staw śrubowy, w którym ruch obrotowy łączy się z ruchem wzdłuż osi stawu (stawy zęba kręgu obrotowego) Stawy dwuosiowe to: 1) staw elipsoidalny, czyli kłykciowy, w którym odbywa się zgięcie i prostowanie, przywodzenie i odwodzenie i wypadkowa ruchów poprzednich, obwodzenie; (staw promieniowo-nadgarstkowy) 2) staw siodełkowy - odbywają się tu ruchy przywodzenia i odwodzenia, przeciwstawiania i odprowadzania i ich wypadkowa - ruch obwodzenia (staw nadgarstkowo-śródręczny kciuka) Do stawów wieloosiowych zaliczamy 1) staw kulisty wolny -odbywa się tu zginanie i prostowanie, przywodzenie i odwodzenie oraz ruchy obrotowe do wewnątrz, czyli nawracanie, i na zewnątrz, czyli odwracanie. Połączenie tych ruchów daje ruchy obwodzenia. O ile główka stawu kulistego wolnego tkwi w panewce płytko (mniej niż połowa główki), (staw ramienny) 2) staw kulisty panewkowy panewka obejmuje więcej niż połowę główki (staw biodrowy) Stawy nie składające się z główki i panewki, o niewielkiej ruchomości, o powierzchniach nieregularnych lub płaskich to 1) stawy nieregularne, zawierające często krążki stawowe, (staw mostkowo-obojczykowy) 2) stawy płaskie (staw mostkowo-obojczykowy) Staw kulisty Staw zawiasowy  KRĘGOSŁUP Kręgosłup stanowi ruchomą oś tułowia i szyi, położoną pośrodkowo po stronie grzbietowej ciała. Biegnie on od podstawy czaszki do dolnego końca tułowia i razem z żebrami i mostkiem tworzy kościec osiowy ustroju. Kręgosłup spełnia funkcję narządu ochronnego rdzenia, narządu podpory ciała, a także narządu ruchu. Kręgosłup składa się z 33-34 nieparzystych, symetrycznie zbudowanych kręgów, poukładanych jeden na drugim. W zależności od okolicy, w której się znajdują, dzielimy je na kręgi szyjne, czyli karkowe, w liczbie siedmiu, kręgi piersiowe, czyli grzbietowe, w liczbie dwunastu, kręgi lędźwiowe i kręgi krzyżowe po pięć w obu odcinkach oraz kręgi ogonowe, czyli guziczne, w liczbie 4-5. Jako podpora górnej części naszego ciała kręgosłup przybiera na mocy i odporności stopniowo ku dołowi wskutek coraz silniejszej budowy i coraz większych rozmiarów tworzących go kręgów. Stąd też kręgi piersiowe są większe i silniej zbudowane niż szyjne, lędźwiowe odznaczają się masywniejszą budową i większymi rozmiarami niż piersiowe, krzyżowe zaś zrastają się w jedną kość krzyżową, która tym wydatniej spełnia zadanie dźwigania masy tułowia. Część ogonowa kręgosłupa nie wchodzi tutaj w rachubę, gdyż u człowieka znajduje się w stanie szczątkowym Anatomia człowieka. Tom 1 Bochenek Adam, Reicher Michał, 2010  KRĘGOSŁUP Kręgosłup obejmuje 7 kręgów szyjnych, 12 piersiowych, 5 lędźwiowych, 5 krzyżowych oraz 4-5 kręgów guzicznych. Kręgi krzyżowe i guziczne, zrastające się w dwie oddzielne kości, zwane są kręgami rzekomymi w odróżnieniu od pozostałych, zwanych prawdziwymi lub przed krzyżowymi. Typowy kręg składa się z trzonu i łuku; obejmują one otwór kręgowy. Otwory wszystkich kręgów zamykają kanał kręgowy. Od łuku każdego kręgu odchodzi 7 wyrostków: nieparzysty wyrostek kolczysty, po jednej parze wyrostków stawowych górnych i dolnych i para wyrostków poprzecznych. Łuk kręgu łączy się obustronnie z trzonem nasadą; pozostałą część tworzą blaszki łuku kręgu. Nasada na górnym brzegu ma wcięcie kręgowe górne, na dolnym - wcięcie kręgowe dolne. Wcięcia (górne i dolne) sąsiadujących ze sobą nasad kręgów wraz z krążkiem międzykręgowym ograniczają otwór międzykręgowy. Kręgi szyjne obejmują trójkątne otwory kręgowe. Ich wyrostki kolczyste, są rozdwojone na końcu Na górnej powierzchni wyrostka poprzecznego przebiega bruzda nerwu rdzeniowego. Anatomia człowieka. Tom 1 Bochenek Adam, Reicher Michał, 2010  KRĘGOSŁUP Kręg szczytowy (atlas) nie ma trzonu; w toku rozwoju trzon zrasta się z trzonem kręgu obrotowego, tworząc jego ząb. Pozostałość trzonu stanowi łuk przedni, zaopatrzony na swej przed niej powierzchni w guzek przedni. Łuk tylny, właściwy łuk kręgu, nosi szczątkowy wyrostek kolczysty w postaci guzka tylnego. Po górnej powierzchni łuku tylnego prze biega bruzda tętnicy kręgowej. Bocznie między obu łukami znajdują się części boczne, na których znajdują się dołki stawowe górne dla połączenia z kłykciami potylicznymi i dołki stawowe dolne dla połączenia stawowego z kręgiem obrotowym. Otwór kręgowy dzieli czołowo więzadło poprzeczne kręgu szczytowego na dwie części: przednią dla zęba kręgu obrotowego i tylną, właściwy otwór kręgowy.  KRĘGOSŁUP Kręg obrotowy (axis) wyróżnia się zębem, wystającym z górnej powierzchni trzonu, zaopatrzonym w powierzchnie stawowe przed nią i tylną. Guzek przedni wyrostka poprzecznego VI kręgu, nieco większy od innych, nazywamy guzkiem tętnicy szyjnej. Siódmy kręg szyjny, kręg wystający, charakteryzuje szczególnie długi wyrostek kolczysty. Kręgi piersiowe cechują dołki żebrowe po obu stronach trzonu; przeważ nie (z wyjątkiem kręgu I, XI i XII) dwa sąsiadujące z sobą kręgi wraz z krążkiem międzykręgowym tworzą powierzchnie stawowe dla połączenia z głowami żeber. Wyrostki poprzeczne mają dołki żebrowe wyrostka poprzecznego do połączenia z guzkami żeber. Wyrostki kolczyste, coraz dłuższe ku dołowi, są silnie pochylone. Otwór kręgowy jest okrągły. Kręgi lędźwiowe, masywne, nie mają powierzchni stawowych dla żeber. Wyrostki poprzeczne nazywamy tu wyrostkami żebrowymi. Właściwym wyrostkiem poprzecznym jest mały wyrostek dodatkowy. Na bocznej stronie wyrostków stawowych górnych znajduje się mały wyrostek suteczkowaty. Kość krzyżową tworzą zrośnięte kręgi krzyżowe. Jej górna część stanowi podstawę, dolna - wierzchołek.  KRĘGOSŁUP Dolna część lędźwiowego odcinka kręgosłupa z podstawą k. krzyżowej tworzy kąt lędźwiowo- krzyżowy. Wierzchołek tego kąta leży na krążku międzykręgowym między V kręgiem lędźwiowym a podstawą k. krzyżowej, tj. na wzgórku. Kość zamyka trójkątny kanał krzyżowy. Wyrostki poprzeczne i żebra zlewają się tu w części boczne k. krzyżowej. W tylnej części podstawy sterczą wyrostki stawowe górne. Na powierzchni miednicznej zaznaczają się miejsca zrostu poszczególnych kręgów jako kresy poprzeczne, sięgające bocznie do otworów krzyżowych miednicznych. Kanał krzyżowy kończy się u dołu rozwarem krzyżowym. Kość guziczna stanowi szczątkową pozostałość trzonów kręgów. Pierwszy z nich wysyła ku górze rożki guziczne, łączące się z rożkami krzyżowymi. Kręgosłup jako całość charakteryzują krzywizny: szyjna do przodu, piersiowa do tyłu, lędźwiowa do przodu oraz wspomniana krzyżowa do tyłu.  KRĘGOSŁUP Trzony kręgów łączą się z sobą chrząstkozrostami bądź więzozrostami. Zwrócone do siebie powierzchnie stawowe łączą chrzęstne krążki międzykręgowe w liczbie 23. Występujące w młodym wieku krążki między kręgami krzyżowymi i guzicznymi z wiekiem kostnieją. Krążek międzykręgowy składa się z zewnętrznego pierścienia włóknistego, który obejmuje jądro miażdżyste. Krążki zmniejszają wstrząsy kręgosłupa. Trzony kręgów zespalają z sobą również więzozrosty. Wyrostki stawowe górne i dolne tworzą 23 pary stawów międzykręgowych. Zwrócone ku sobie powierzchnie sąsiadujących z sobą łuków kręgów łączą więzadła żółte lub między łukowe. Między wyrostkami poprzecznymi sąsiednich kręgów prze biegają więzadła międzypoprzeczne, zaś między odpowiednimi wyrostkami kolczystymi- więzadła między kolcowe. Mocne pasmo więzadłowe łączące końce wyrostków kolczystych od C7 do grzebienia pośrodkowego kości krzyżowej stanowi więzadło nadkolcowe. Więzadło karkowe rozpięte jest w płaszczyźnie po środkowej między kością potyliczną a wyrostkami kolczystymi kręgów szyjnych.  KRĘGOSŁUP Staw szczytowo-potyliczny prawy i lewy, zwany łącznie górnym stawem głowy, utworzony jest obustronnie przez kłykieć potyliczny i dołek stawowy górny kręgu szczytowego. W skład tego połączenia wchodzą prócz torebek stawowych błona szczytowo-potyliczna przednia i tylna. Staw szczytowo- obrotowy, czyli dolny staw głowy, składa się z czterech stawów: szczytowo-obrotowych pośrodkowych przed niego i tylnego oraz dwóch (prawego i lewego) stawów szczytowo-obrotowych bocznych. Stawy te wzmacniają: 1) więzadło krzyżowe kręgu szczytowego; składa się ono z części poziomej - więzadła poprzecznego kręgu szczytowego i pęczków podłużnych; 2) więzadło wierzchołka zęba; 3) więzadła skrzydłowe i 4) błona pokrywająca.  KRĘGOSŁUP Możliwe są: 1) ruchy zgięcia i prostowania lub zgięcia do przodu i do tyłu. Zakres ruchów wynosi tu 170-250°; 2) boczne ruchy zgięcia w płaszczyźnie czołowej, w zakresie ruchów ok. 110°; 3) ruchy obrotowe w prawo i w lewo - ok. 80° w każdą stronę; 4) ruchy obwodzenia-kombinacja pierwszych trzech typów ruchów. Ruchy prostowania wykonywane są z większą siłą niż ruchy zgięcia. Prostowanie wykonują biernie więzadła żółte i czynnie zespół mięśni prostowników; jako zginacze służą mięśnie brzucha. Bocznie zginają kręgosłup brzuszne i grzbietowe pasma mięśniowe jednej strony. Ruchy obrotowe kręgosłupa wykonują „spirale mięśniowe", w skład których wchodzą mięśnie grzbietu i brzucha obu stron.  3. 2. 1. Widok od góry Widok od tyłu  2. 1. 3. 4. 1. Widok od tyłu Widok od tyłu  KRĘGOSŁUP Ruchy w górnym stawie głowy - to głównie ruch zgięcia głowy do przodu i do tyłu (ruchy przytakiwania). W znacznie mniejszym stopniu odbywają się tu także ruchy boczne głowy. Jedne i drugie pogłębiają ruchy w stawach szyjnego odcinka kręgosłupa. W dolnym stawie głowy odbywa się głównie ruch obrotowy głowy ze współudziałem szyjnego odcinka kręgosłupa, a także nieznaczne ruchy zgięcia głowy do przodu i do tyłu. Na powierzchni tylnej wyrostki kolczyste są na ogół wyczuwalne przez skórę. Na powierzchni bocznej znajdują się otwory międzykręgowe (w odcinku szyjnym 8, w pozostałych - w liczbie kręgów danego odcinka) dla przejścia nerwów rdzeniowych i naczyń. Niezupełne zlanie się w toku rozwoju łuków kręgów powoduje różnego stopnia rozszczepienie kręgosłupa.  ŻEBRA Każde żebro składa się z części kostnej i części chrzęstnej. Ma ono dwa końce, kręgosłupowy i mostkowy, oraz odcinek środkowy - trzon. Na i końcu kręgosłupowym wyróżnia się głowę, szyjkę i guzek. Wśród żeber wyróżniamy siedem par łączących się bezpośrednio z mostkiem - żebra prawdziwe w odróżnieniu od żeber rzekomych, które łączą się z mostkiem pośrednio lub kończą się swobodnie. Te ostatnie (XI i XII) noszą nazwę żeber wolnych. Żebra VIII, IX i X łączą się z mostkiem pośrednio przez żebro wyżej leżące i wraz z żebrem VII tworzą obustronnie łuk żebrowy. Mostek składa się z rękojeści, trzonu i wyrostka mieczykowatego.  KLATKA PIERSIOWA Połączenia żebrowo-mostkowe tworzy siedem górnych żeber. Żebro pierwsze łączy się z rękojeścią mostka chrząstkozrostem; żebra II - VII tworzą stawy prawdziwe. Torebkę stawową każdego z nich wzmacniają więzadła: 1) więzadła promieniste mostkowo-żebrowe przednie i tylne. 2) Tworzą one błonę mostka przednią i tylną; więzadło śród stawowe mostkowo-żebrowe. Występuje ono stale tylko między drugą chrząstką żebrową i miejscem połączenia rękojeści z trzonem mostka; 3) więzadła żebrowo-mieczykowe, łączące trzon mostka, żebra VI i VII oraz wyrostek mieczykowaty. Ruchomość klatki piersiowej zapewniają również połączenia: 1) kości żebrowych z chrząstkami żebrowymi, 2) połączenia chrząstek żebrowych VI - VIII (V - IX), czyli stawy międzychrząstkowe oraz 3) chrząstkozrosty mostkowe górny i dolny.  KLATKA PIERSIOWA Klatka piersiowa ograniczona jest z tyłu częścią piersiową kręgosłupa, z przodu mostkiem, z boków żebrami oddzielonymi od siebie przestrzeniami międzyżebrowymi. Otwór górny klatki piersiowej ograniczony jest trzonem I kręgu piersiowego, pierwszymi żebrami i górnym brzegiem rękojeści mostka. Znacznie większy otwór dolny klatki piersiowej jest ograniczony XII kręgiem piersiowym, dolnymi brzegami żeber XI i XII, chrząstkami żeber X - VII oraz wyrostkiem mieczykowatym. Chrząstki żeber VII - X łącząc się tworzą obustronnie łuk żebrowy, zaś kąt zawarty między łukami żeber nazywamy kątem podmostkowym. Część górna klatki piersiowej jest więc zajęta przez jamę klatki piersiowej, część dolna - przez jamę brzuszną. Kształt klatki piersiowej zależy od płci, wieku, fazy oddechu, typu konstytucjonalnego i ew. zniekształceń patologicznych i sztucznych. Ruchomość poszczególnych żeber w stawach żebrowo-kręgowych, zresztą bardzo zróżnicowana, ruchy i sprężystość chrząstek żebrowych oraz zależne od pierwszych dwóch czynników bierne ruchy mostka zapewniają ruchomość klatki piersiowej.  KOŚCI KOŃCZYNY GÓRNEJ Kość ramienna składa się z trzonu i dwóch końców. Trzon na powierzchni przedniej bocznej nosi guzowatość naramienną. Na powierzchni przedniej przyśrodkowej znajduje się zwykle większy otwór odżywczy. Na powierzchni tylnej prze biega bruzda nerwu promieniowego. Trzy powierzchnie trzonu oddzielają dwa brzegi, przy środkowy i boczny. Przyczepiają się do nich przegrody międzymięśniowe, oddzielające przednią grupę mięśni ramienia od tylnej. Koniec bliższy kości zakończony jest głową k. ramiennej. Oddziela ją od reszty kości szyjka anatomiczna, do której przyczepia się torebka stawowa Kościec przedramienia tworzą dwie kości, promieniowa i łokciowa, połączone błoną międzykostną przedramienia. W położeniu odwróconym obie kości przebiegają równolegle do siebie, podczas gdy w nawróconym są skrzyżowane. Ramię i przedramię łączą się z sobą w stawie łokciowym pod kątem zwanym całkowitym kątem łokciowym (165-170°).  KOŚCI KOŃCZYNY GÓRNEJ W skład kośćca ręki wchodzi 27 kości, które dzielimy na kości nadgarstka, śródręcza i palców. Kościec nadgarstka stanowi osiem kości ułożonych w dwa szeregi, bliższy i dalszy, po cztery kości. Szereg bliższy, od strony promieniowej ku łokciowej, stanowią kości: 1. łódeczkowata, 2. księżycowata, 3. trójgraniasta 4. i grochowata Szereg dalszy -w tym samym porządku - stanowią kości: A. czworoboczna większa, B. czworoboczna mniejsza, C. główkowata D. i haczykowata. D. 4. A. 3. D. B. A. 2. C. 4. B. 1. 3. C. 1. 2.  KOŚCI KOŃCZYNY GÓRNEJ Kości śródręcza w liczbie pięciu, składają się każda z trzonu, końca bliższego, czyli podstawy, i końca dalszego, czyli głowy. Oznaczamy je liczbami począwszy od strony promieniowej. Każda z nich podstawą łączy się stawowo z kośćmi dalszego szeregu nadgarstka, głową - z pod stawą pierwszego paliczka odpowiedniego palca. Przestrzenie międzykostne śródręcza, w liczbie czterech, wypełnione są mięśniami międzykostnymi. Kości śródręcza łączą się głowami z paliczkami bliższymi palców, ich podstawy łączą się: kość I - z k. czworoboczną większą, kość II - również z k. czworoboczną większą, czworoboczną mniejszą, główkowatą i k. III śródręcza, kość III - z k. główkowatą oraz II i IV k. śródręcza, kość IV - z k. główkowatą, haczykowatą oraz k. III i V śródręcza, kość V - z k. haczykowatą i IV k. śródręcza. Kościec palców ręki tworzą paliczki. Palce II-V mają po trzy paliczki, bliższy, środkowy i dalszy, jedynie palec I ma ich dwa, bliższy i dalszy. Na każdym paliczku rozróżniamy trzon i dwa końce. Koniec bliższy stanowi podstawę, koniec dalszy głowę. Koniec dalszy paliczka dalszego spłaszcza się i rozszerza tworząc guzowatość paliczka dalszego. Palec II zwany jest też wskazicielem, III - palcem środkowym, IV - serdecznym, obrączkowym lub pierściennym, V - palcem małym.  KOŚCI KOŃCZYNY GÓRNEJ Staw mostkowo-obojczykowy łączy obojczyk z klatką piersiową. Powierzchnie stawowe tworzy koniec mostkowy o boj czy ka i wcięcie obojczykowe mostka wraz z przylegającą doń częścią chrząstki pierwszego żebra. Między główką stawową obojczyka a panewką mostka znajduje się krążek stawowy, dzielący jamę stawową na dwie odrębne komory, górno-boczną i dolno-przyśrodkową. Torebka stawowa jest luźna, lecz gruba i odporna. Wzmacniają ją silne więzadła: mostkowo-obojczykowe przed nie i tylne, międzyobojczykowe i żebrowo- obojczykowe. Ruchy w stawie mostkowo-obojczykowym odbywają się jak w stawach kulistych. Wyrostek barkowy obojczyka opisuje ruchy na powierzchni stożka, którego podstawa ma średnicę 10-12 cm. Ruchy te odbywają się do przodu i do tyłu ku dołowi i ku górze oraz ruchy obrotowe wzdłuż długiej osi obojczyka. Staw barkowo-obojczykowy łączy koniec barkowy obojczyka (główka stawowa) z wyrostkiem barkowym łopatki (panewka stawowa). Często w stawie położony jest krążek stawowy całkowity lub niezupełny. Nieraz wypełnia on całą jamę stawową, przekształcając staw w połączenie chrząstkozrostowe. Luźną torebkę stawową przyczepiającą się wzdłuż granic powierzchni stawowych wzmacniają więzadła: barkowo-obojczykowe i kruczo-obojczykowe; to ostatnie składa się z dwóch silnych pasm: więzadła czworobocznego i stożkowego. Między obiema częściami leży często kaletka maziowa. Ruchy w tym stawie odbywają się w stosunku do trzech głównych osi: unoszenie i obniżanie łopatki, wysuwanie łopatki do przodu i cofanie jej do tyłu, oraz ruchy obrotowe.  KOŚCI KOŃCZYNY GÓRNEJ Ze stawem łączą się zwykle kaletki maziowe: 1) wzdłuż ścięgna długiej głowy m. dwugłowego ramienia w bruździe między guzkowej - pochewka maziowa między guzkowa, 2) kaletka podścięgnowa m. podłopatkowego, 3) kaletka wsuwająca się pod nasadę wyrostka kruczego, 4) kaletka podbarkowa i 5) kaletka m. kruczo-ramiennego. Zakres ruchów jest znaczny, jako że jest to staw kulisty wolny, panewka stosunkowo płytka, główka stawowa duża, a torebka stawowa luźna. Są to: 1. Ruch odwodzenia i przywodzenia. Ruch odwodzenia odbywa się w stawie tylko do poziomu (90°). 2. Ruchy zginania i prostowania (unoszenia do przodu i do tyłu, czyli ruchy wahadłowe) - łącznie około 115° - ze znaczną przewagą kierunku do przodu. 3. Ruchy obwodzenia wynikające z połączenia ruchów zginania i prostowania z ruchami odwodzenia i przywodzenia. 4. Ruchy obrotowe długiej osik. ramiennej. Dla tych ruchów staw ramienny jest składową łańcucha stawowego, w którym łącznie obrót ręki może dochodzić do 360°.  Staw łokciowy jest stawem złożonym z trzech stawów objętych wspólną torebką stawową. Jego składowymi są stawy ramienno-łokciowy, o typie zawiasowym, ramienno-promieniowy - kulisty i promieniowo-łokciowy bliższy, obrotowy. Ten ostatni wraz ze stawem promieniowo-łokciowym dalszym umożliwia ruchy nawracania i odwracania przed ramienia wraz z ręką. Staw łokciowy jest stawem w zasadzie zawiasowym. Jego oś przebiega poniżej obu nadkłykci k. ramiennej, przez środek bloczka i środek główki k. ramiennej. W położeniu wyprostowanym ramię i przedramię tworzą kąt 175-180°, w położeniu maksymalnego zgięcia ok. 40°. Staw ramienno-promieniowy jest stawem kulistym. Zakres ruchów nie odpowiada jednak w pełni zakresowi w typowym stawie kulistym. Ruchy w nim to jednak tylko zginanie i prostowanie oraz ruchy obrotowe. Brak w nim typowych dla stawu kulistego trzeciego rodzaju ruchów, w tym przypadku ruchów odwodzenia k. promieniowej. Najbardziej wystające i macalne punkty kostne, wyrostek łokciowy i oba nadkłykcie w położeniu wyprostowanym znajdują się na jednej linii. W położeniu zgiętym tworzą trójkąt równoramienny. Odchylenia od tej zasady wskazują na chorobowe przesunięcia końców kości. Anatomia człowieka. Tom 1 Bochenek Adam, Reicher Michał, 2010  KOŚCI KOŃCZYNY GÓRNEJ Połączenia kości przedramienia łokciowej i promieniowej stanowią stawy promieniowo-łokciowy bliższy i dalszy oraz błona międzykostna przedramienia. Staw promieniowo-łokciowy bliższy jest stawem obrotowym. Główkę stawową tworzy obwód stawowy głowy k. promieniowej, panewkę - wcięcie promieniowe k. łokciowej i więzadło pierścieniowate. 1) Więzadło pierścieniowate obejmuje obwód stawowy głowy k. promieniowej, przyczepiając się do przedniego i tylnego brzegu wcięcia promieniowego k. łokciowej. 2) Więzadło czworokątne jest silnym pasmem włóknistym wzmacniającym staw promieniowo-łokciowy bliższy, rozpiętym między dolnym brzegiem wcięcia promieniowego k. łokciowej a szyjką k. promieniowej. Ogranicza ono ruchy nawracania i odwracania owijając się koło szyjki k. promieniowej. Anatomia człowieka. Tom 1 Bochenek Adam, Reicher Michał, 2010 1) 2)  KOŚCI KOŃCZYNY GÓRNEJ Staw promieniowo-nadgarstkowy, albo też staw bliższy ręki, łączy k. promieniową z szeregiem bliższym kości nadgarstka. Jest stawem elipsoidalnym; oś jego ruchów prze biega po przecz nie do długiej osi przed ramienia i ręki. Ruchy ręki: 1) obrotowe - nawracanie i odwracanie przedramienia - odbywają się w obu stawach promieniowo-łokciowych. Ich zakres zwiększa ruch obrotowy w stawie ramiennym; 2) zgięcie dłoniowe i zgięcie grzbietowe; 3) odwodzenie łokciowe i promieniowe; 4) obwodzenie - kombinacja ruchów zgięcia i odwodzenia. Anatomia człowieka. Tom 1 Bochenek Adam, Reicher Michał, 2010  KOŚCI, STAWY I WIĘZADŁA KOŃCZYNY DOLNEJ Obręcz kończyny dolnej obustronnie stanowi kość miedniczna składa się z trzonu i talerza oddzielające kość biodrową od kości kulszowej. Kość łonowa składa się z trzonu, gałęzi górnej i gałęzi dolnej. Więzadła umacniające staw krzyżowo-biodrowy: 1) więzadła krzyżowo-biodrowe brzuszne i 2) więzadła krzyżowo-biodrowe grzbietowe 3) więzadła krzyżowo-biodrowe między kostne wypełniają szczelinę między guzowatością krzyżową i guzowatością biodrową, 4) więzadło biodrowo-lędźwiowe łączy wyrostki poprzeczne IV i V kręgu lędźwiowego z grzebieniem biodrowym, talerzem k. biodrowej i k. krzyżową. Anatomia człowieka. Tom 1 Bochenek Adam, Reicher Michał, 2010  MIEDNICA Miednicę dzieli kresa graniczna na miednicę większą (pe lvis major) i miednicę mniejszą Podskórne skupienie tkanki tłuszczowej nad spojeniem łonowym zaznacza się jako wzgórek łonowy miednicy oddziela miednicę większą od mniejszej. Anatomia człowieka. Tom 1 Bochenek Adam, Reicher Michał, 2010  KOŚCI, STAWY I WIĘZADŁA KOŃCZYNY DOLNEJ Staw biodrowy łączy kość miedniczną z kością udową. We wcięciu panewki tworzy on więzadło poprzeczne panewki. Panewkę stawową kości miednicznej pogłębia wysoki obrąbek stawowy wypełniony jest tkanką tłuszczową, kosmkami maziowymi i więzadłem głowy kości udowej. Druga składowa stawu, głowa kości udowej pokryta jest chrząstką szklistą z wyjątkiem dołka głowy kości udowej do którego przyczepia się więzadło głowy kości udowej. Torebka stawowa obejmująca obrąbek stawowy, głowę kości udowej i większą część szyjki wzmocniona jest więzadłami: 1) biodrowo-udowym 2) łonowo-udowym 3) kulszowo-udowym 4) warstwą okrężną Wewnątrz stawowo przebiega 5) więzadło głowy kości udowej W pionowej postawie ciała staw biodrowy znajduje się w położeniu krańcowym. Położenie pośrednie stawu polega na lekkim zgięciu, odwiedzeniu i obrocie na zewnątrz. Ponieważ jest to staw kulisty panewkowy, ruchy odbywają się tu w stosunku do nieskończonej liczby osi. Główne z nich to oś poprzeczna, czołowa i oś obrotu biegnąca przez środek głowy i środek stawu kolanowego. Przez połączenie ruchów dokoła osi czołowej i strzałkowej powstaje ruch obwodzenia.  1) 2) 1) 3) 4)  KOŚCI, STAWY I WIĘZADŁA KOŃCZYNY DOLNEJ Kość udowa jak każda kość długa składa się z trzonu i dwóch końców. Kość udowa wykazuje skręcenie trzonu, mierzone kątem zawartym między płaszczyzną szyjki i głowy a płaszczyzną styczną do powierzchni tylnej obu kłykci. Skręcenie to zwiększa się z wiekiem. Na końcu bliższym wyróżniamy 1) głowę, 2) szyjkę, 3) krętarz większy i 4) krętarz mniejszy. Szyjka w stosunku do trzonu ustawiona jest pod kątem 150-120°. Kąt ten zmniejsza się z wiekiem. Strome ustawienie szyjki, o zwiększonym kącie trzonowo-szyjkowym cechuje biodro koślawe, odwrotnie, mały kąt - biodro szpotawe. Krętarz większy, wymacywalny przez skórę, ma na powierzchni przy środkowej dół krętarzowy. Oba krętarze połączone są na powierzchni tylnej silnym grzebieniem międzykrętarzowym, na powierzchni przedniej słabo zaznaczoną kresą międzykrętarzową. Kresa międzykrętarzowa ku tyłowi łączy się z wargą przyśrodkową kresy chropawej. Koniec dalszy odznacza się dwoma wydatnymi zgrubieniami, kłykciami, przedzielonymi dołem międzykłykciowym. Dół ten odgranicza u góry od powierzchni podkolanowej kresa międzykłykciowa. Połączone oba kłykcie tworzą z przodu powierzchnię rzepkową ; nad nią znajduje się nierówne pole nadrzepkowe.  3) 3) 4) 1) 2) 4)  KOŚCI, STAWY I WIĘZADŁA KOŃCZYNY DOLNEJ Staw kolanowy łączy kość udową z k. piszczelową. Główkę stawową tworzą kłykcie kości udowej, panewkę- górne powierzchnie kłykci piszczelowej. Powierzchnię stawową kości piszczelowej pogłębiają łąkotki boczna i przyśrodkowa łączą się silnymi pasmami łącznotkankowymi z kością piszczelową. Między kłykciami kości udowej a łąkotkami odbywają się głównie ruchy zgięcia i prostowania; między łąkotkami a kością piszczelową głównie ruchy obrotowe. W pierwszym typie ruchów łąkotki przesuwają się ku przodowi i ku tyłowi po kłykciach kości piszczelowej. Ze względu na silniejsze umocowanie znacz nie częstsze są uszkodzenia łąkotki przyśrodkowej. Staw kolanowy wzmacniają więzadła: W otoczeniu stawu kolanowego znajdują się kaletki maziowe: 1) zachyłek podkolanowy 2) kaletka podskórna przedrzepkowa 3) kaletka podpowięziowa przedrzepkowa 4) kaletka podścięgnowa przedrzepkowa 5) kaletka podrzepkowa głęboka 6) kaletka nadrzepkowa 7) kaletka mięśnia półbłoniastego Unaczynienie tętnicze stawu pochodzi od sieci stawowej naczyniowej kolana i sieci rzepki.  1) 6) 1) 1) 6) 7)  4) 4) 6) 2) 5)  KOŚCI, STAWY I WIĘZADŁA KOŃCZYNY DOLNEJ Kościec goleni albo podudzia składa się z dwóch kości: kości piszczelowej strzałki ograniczających przestrzeń międzykostną goleni jest położona przyśrodkowo w stosunku do strzałki. Kość piszczelowa i strzałka ściśle się łączą. Na połączenie to składa się u góry staw piszczelowo-strzałkowy, u dołu więzozrost (staw) piszczelowo-strzałkowy oraz błona międzykostna goleni, która łączy obie kości prawie na całej ich długości Jej trzon ma trzy brzegi, przedni, przyśrodkowy i boczny, czyli między kostny i guzkiem między kłykciowym bocznym końcem dalszym na zewnątrz waha się od 10 do 30°. Kąt zawarty między długą osią trzonu kości udowej wobec trzonu kości piszczelowej rozwarty bocznie wynosi 174-145°; jest to fizjologiczne kolano koślawe stanowi kolano szpotawe położona jest po bocznej stronie kości piszczelowej.  b) b) 1. 1. 3. 3. a) c) a) b) 2.  KOŚCI, STAWY I WIĘZADŁA KOŃCZYNY DOLNEJ Szkielet stępu buduje siedem kości: 1. Kość skokowa 2. Kość piętowa 3. Kość łódkowata 4, 5, 6. Trzy kości klinowate, przy środkowa, pośrednia i boczna 7. Kość sześcienna W skład śródstopia wchodzi pięć kości (ossa metatarsalia). W każdej z nich wyróżniamy trzon, podstawę i głowę. Podstawy (bases), grubsze od trzonów, łączą się stawowo z trzema kośćmi klinowatymi i kością sześcienną. Anatomia człowieka. Tom 1 Bochenek Adam, Reicher Michał, 2010  I-V 4., 5., 6. 3. 7. 2. 1. I-V 4., 5., 6. 7. 3. 2. 1.  KOŚCI CZASZKI MOZGOWEJ „Idąc od przodu ku tyłowi wzdłuż sklepienia, a następnie wracając ku przodowi wzdłuż podstawy czaszki, odróżnia się następujące kości: 1) kość czołową (os frontale), 2) kość sitową (os ethmoidale), 3) dwie kości ciemieniowe (ossa parietalia), 4) kość potyliczną (os occipitale), 5) dwie kości skroniowe (ossa temporalia) i 6) kość klinową (os sphenoidale)”.