İletişim ve Dilbilime Giriş Sunumu PDF

İletişim ve Dilbilime Giriş Temel Kavramlar: Dil - Konuşma - İletişim Ö ğ r. G ö r. M e l t e m Ş E N A K S Ü T [email protected] D i l v e Ko n u ş m a Te r a p i s i B ö l ü m ü İçerik DİL İLETİŞİM KONUŞMA DİLBİLİM TANIMLARI...

İletişim ve Dilbilime Giriş Temel Kavramlar: Dil - Konuşma - İletişim Ö ğ r. G ö r. M e l t e m Ş E N A K S Ü T [email protected] D i l v e Ko n u ş m a Te r a p i s i B ö l ü m ü İçerik DİL İLETİŞİM KONUŞMA DİLBİLİM TANIMLARI 2 Dil, Konuşma ve İletişim Nedir? Dilbilim Nedir? Dil, Konuşma, İletişim Sorunları / Bozuklukları? 3  Ne anlıyoruz? Dil nedir? İletişim nedir? Dilbilim nedir? 4  Dil nedir? Dil hakkında yanlış düşünceler Bazı diller diğerlerine göre daha zordur. Bazı dillerin dilbilgisi yoktur. Ağızlar dilin bozuk biçimleridir, düzeltilmeleri gereklidir. Yazı dili temeldir, konuşma dili onun yansımasıdır. Dilde “doğru kullanım”, “yanlış kullanım” ya da “iyi kullanım”, “kötü kullanım” ayrımı yapılabilir. Dilin değişmesi bir bozulmadır. Çocuklar dili sadece çevrelerinden duydukları ile edinirler, başkaca bir kaynak yoktur. … Dil sözcüğü pek çok farklı biçimde kullanılmaktadır. Örneğin trafik işaretlerinin dilinden, arıların dilinden, bilgisayar dillerinden ya da renklerin dilinden söz edilir.  Dil nedir? Tüm bu kullanımlar, aslında temelde bir yapıya işaret etmektedir. Dilbilimciler için bu yapı, insan zihninde var olan ve insanın konuşma organı aracılığıyla ürettiği sesleri kullanarak iletişim gereksinimini karşıladığı, soyut bir işlemlemedir. Bu yapı olmaksızın iletişim gerçekleşemez.  Dil nedir? 1. İnsan iletişimi amacıyla kullanılan ve sözcüklerin alışıldık-bilinen bir yapı içinde kullanılmasını içeren bir yöntem; sözlü veya yazılı olabilir. 2. Bir ülke veya topluluk tarafından kullanılan bir iletişim sistemi, örn., «kitap 25 dile tercüme edildi« eş anlamlısı: ana dil. 8  Dil nedir? 3. Bir sosyal grup olarak ve bu grubun kültürünün katılımcıları olarak, kendilerini ifade etmek için kullandıkları bilindik ve geleneksel bir sistemdir; sözlü, yazılı veya elle yapılan işaretlerden oluşan sembollerdir. Dilin işlevleri arasında iletişim, kimliğini ifade, oyun, hayali/yaratıcı ifade ve 9  Dil nedir ? Tat alma organı. Ağız boşluğunda bulunan, çizgili kaslardan oluşmuş, lokmanın biçimlenmesinde, yutma, tat alma ve konuşmanın biçimlenmesinde görev alan çok hareketli bir organ. Ağız boşluğunda, tatmaya, yutkunmaya, sesleri boğumlamaya (artikülasyon, eklemleme) yarayan etli, uzun, hareketli organ. 10  Dil nedir ? Bir yiyecek. Büyükbaş hayvanların haşlanıp pişirildikten sonra yenebilen dili. Örnek: «Birkaç dilim ekmek, ince bir iki dilim peynir veya dil, bazen de haşlanmış bir sebze yemeği.» S. F. Abasıyanık Ayakkabı bağlarının ayağı rahatsız etmemesini sağlayan ve bağ altına rastlayan parçası. Birçok aletin uzun, yassı ve çoğu hareketli 11  Dil nedir? İnsanların düşündüklerini ve duyduklarını bildirmek için kelimelerle veya işaretlerle yaptıkları anlaşma, lisan. Örnek: «Dilinden Anadolulu olduğu ancak belli oluyordu.» S. F. Abasıyanık Bir çağa, bir gruba, bir yazara özgü söz dağarcığı ve söz dizimi. Örnek: «Halk dilinin günebakan ismini verdiği bu çiçek, güneşe âşıktır.» H. S. Tanrıöver 12  Dil nedir? Düşünce ve duyguları bildirmeye yarayan bir anlatım aracı. İnsanların düşündüklerini ve duyduklarını bildirmek için sözcüklerle veya işaretlerle yaptıkları anlaşma. Belli durumlara, mesleklere, konulara özgü dil. 13  Dil nedir? Dil, düşünce ve iletişim amacıyla üzerinde uzlaşılmış ve geleneksel özellik kazanmış, dinamik ve karmaşık bir semboller- simgeler sistemidir. 14  İletişim nedir ? «İletişim» Sözcüğünün kaynağı: Kökeni Latince: "communicare": paylaşmak, ifade etmek, bir şeylere ortak olmak. 15  İletişim nedir? Bazı Alıntılar – Katılıyor muyuz? Aristotle: «İletişim tüm ikna yollarının araştırılmasıdır.» Prof. Parkhurst: "İletişim tüm insan ilişkileri için ana yoldur.» Oxford Dictionary: "İletişim bilgi ve fikirlerin aktarılması ya da değişimi eylemidir.» George Terry: "İletişim, iki veya daha fazla kişi arasında gerçeklerin, fikirlerin, düşüncelerin veya duyguların 16  İletişim nedir ? İnsanlar arasında mesajların alışverişidir. Bilginin, önerilerin diğerleri ile paylaşımı eylemidir. 17 İletişim (communication) nedir? İki yönlü bir işlemdir: Gönderici ile alıcı arasındaki etkileşim sürecidir. 18  İletişim nedir? İletişim, kişiler arasında sözel (verbal) veya sözel olmayan (nonverbal) yollarla bilginin alışverişi, değişimidir. Jestler, yüz ifadeleri, sözcükler, sözcüklerle birlikte işaretler buna dahil olabilir. 19  İletişim nedir? Çocukların anne babaları ile ya da birincil bakıcıları ile en erken iletişimi, sözcükleri veya işaretleri kullanmaya başlamalarından önce 20  Konuşma nedir ? Konuşma (speech) terimi, A) bir dilin ses sistemi ile ilgili olarak; B) aynı zamanda sözlü/sesli söylenen sözcüklerin ağız içinde nasıl oluşturulduğu ile ilgili olarak kullanılır. Seslerin özellikleri ile ilgili olarak da bu terim kullanılabilir. 21 22 Konuşma nedir? 23  Konuşma nedir? Bütün dillerin kendilerine özgü bir ses sistemi vardır. Bebekler de konuşmayı öğrenebilmek için çevrelerinde işitmekte oldukları dilin (anadillerinin) seslerine duyarlılık geliştirmeyi öğrenirler. Öğrenmek zorundadırlar. Bazı çocuklar çok iyi dil becerileri geliştirebilirler fakat aynı zamanda konuşma seslerinin bazılarını doğru olarak üretemeyebilirler. 24  Konuşma nedir? İnsan iletişiminin önemli bir boyutu sözel iletişimdir. Aristo insan için «konuşan hayvandır» ibaresini kullanmış olsa da insanı hayvanlardan ayıran en önemli özelliği sembollerle iletişim kurabiliyor olması ve geliştirdiği karmaşık dil sistemidir. 25  Konuşma nedir? İnsanlar dil sayesinde duygularını, düşüncelerini ve birikimlerini birbirlerine aktarabilmektedirler. Dilin doğuşu ile ilgili birçok değerlendirme olsa da sosyal bir varlık olarak nitelenen insanın, doğada yalnız kalamamazlığını aşması için bir arada durabilmesini ve en önemlisi anlaşabilmesini, uzlaşabilmesini sağlayan yetisi dil ve konuşmadır. 26  Konuşma nedir? Farklı bir anlam! Konuşma dili – spoken language: Günlük konuşmalardan parlemento konuşmalarına, konferanslardan meydanlardaki konuşmalara, kitle iletişim araçlarındaki konuşmalardan tiyatro sahnelerindeki oyuncuların konuşmalarına kadar her türlü sözlü iletişimde kullanılan dil. Konuşma dili, bölgesel değişkelere karşıt olarak daha çok ölçünlü (standart) dilin özelliklerini27  Konuşma nedir? Farklı bir anlam! Konuşma (conversation): İki ya da daha çok kişi arasındaki sözlü etkileşim. Konuşmanın yaygın bir toplumsal söylem türü olması son yıllarda derinliğine incelenmesine yol açmıştır (İmer ve ark., s. 182.). 28  Konuşma nedir? Farklı bir anlam! Konuşma çözümlemesi (conversation analysis): Karşılıklı konuşmada ya da konuşmayı da içeren öteki etkileşim biçimlerinde insanların kullandıkları yöntemlerin çözümlemesine verilen ad. 29  Dil nedir? Dil, düşünce paylaşımı ve iletişim amacıyla üzerinde uzlaşılmış ve geleneksel özellik kazanmış, dinamik, karmaşık bir semboller-simgeler sistemidir. 30 31 Dil veya Konuşma Bozuklukları Terimi Speech or Language Impairment Amerika Birleşik Devletleri Özürlü Bireyler için Eğitim Yasası ya da orijinal adıyla ‘The Individuals with Disabilities Education Act – IDEA’nın tanımı: Dil ve konuşma bozuklukları terimi ile, kekemelik, bozuk ya da sorunlu artikülasyon, dil yetersizliği veya ses sorunu gibi çocuğun eğitim performansını olumsuz etkileyen bir iletişim bozukluğu anlaşılır. 32 İletişim (communication) nedir? Konuşma (speech) nedir? Konuşma dili (spoken language) nedir? Dil (language) nedir? 33  Dilbilim (linguistics) nedir? Dilin bilimsel yöntemlerle incelenmesiyle uğraşan bilim dalıdır. Çağdaş anlamda bilimsel ve bağımsız dil incelemeleri 19. yüzyılda karşılaştırmalı dil çalışmaları olarak başlamıştır. 20. yüzyılın başlarında, F. de Saussure’ün ‘dili kendi içinde kendisi için inceleme’ ilkesi çerçevesinde özerk bir 34  Dilbilim nedir? Kendine özgü yöntemlerle genel olarak dil olayını, özel olarak da doğal dilleri, yapıları, işleyişleri, süre içindeki değişimleri, edinimleri, vb. açısından inceleyen insan bilimidir. İnsan bilimlerinin en gelişmişi sayılan dilbilim, günümüzde sözlü dile öncelik tanıyan, yansız gözlemlere, nesnel bakış açılarına dayanan betimleyici ve açıklayıcı bir bilim dalı özelliği taşır (Vardar ve ark. 1998, s. 77). 35 Ferdinand de Saussure terimleri SÖZ (parole) DİL (langua) (language) 36  SÖZ (parole) DİL (language) Söz: (Fr.: parole; İng.: speech/talk) Dil (Fr.: lingua; İng.: language) F. de Saussure’ün dilbilim kuramındaki öğelerden biri. Dil toplumsal özellikli bir kurumdur, bir değerler dizgesidir; Söz ise bireysel bir seçme ve gerçekleştirme edimidir. 37  SÖZ (parole) DİL (language) F. de Saussure: 1857-1913. Ders notları 1916 da yayınlandı. « Dilin tüm insanlarda ortak olan bir dil yetisine dayandığını söyler. Dil yetisi karmaşık ve büyük bir sistemdir.» 38 F. de Saussure: SÖZ (parole) DİL (language) Tek tek diller (Türkçe, İngilizce, … gibi) bu genel yetiye dayanan alt dizgelerdir. İnsanlar bu alt dizgeleri kullanarak iletişim kurarlar. Ancak, herkesin bir olayı, bir durumu, bir duyguyu ifade ediş şekli farklıdır. Herkes, dilin genel dizgesinden kendine göre yararlanarak bireysel söylemler oluşturur. 39 F. de Saussure: SÖZ (parole) DİL (language) Bu söylemler bir kezlik ve bir kişiye özgüdür. Ne var ki, söylemin kuruluşu, dilin genel dizgesine uyar, çünkü dizge ortaktır ve söylemlerin anlaşılması için ortak dizgenin kullanılmasına gerek vardır. Kısacası, dilin genel dizgesi ortak, söylemler ise bireyseldir. 40  Söylem: (discourse): Konuşan öznenin üstlendiği/ kullandığı dil. Bu özelliği ile söylem, Saussure’ün söz (Fr. parole) kavramıyla eşanlamlıdır. «Bildirilerin üretilmesi», «sözceleme= sözce üretme» kavramını da çağrıştırır. 41  Söylem: (discourse): Tümceye eşit ya da tümceden daha büyük boyuttaki birim: Bir bildiri oluşturan ve bir başlangıcı ile bir kapanışı olan sözce (Rifat, 2013, s. 207). 42  Söylem: (discourse): Göstergebilimde tümceötesi anlamlı bütünlere verilen ad: siyasal söylem, yazınsal söylem, vbg. (Rifat, 2013, s. 207). 43