Zagadnienia z Dorosia - PDF

1 Temat 1. Koncepcje rozwoju nauki (Popper, Kuhn, Lakatos) Karl Popper: Nauka rozwija się poprzez falsyfikację hipotez. Teoria naukowa musi być obalalna, a postęp naukowy wynika z eliminacji błędnych teorii. Thomas Kuhn: Rozwój nauki odbywa się poprzez zmiany paradygmatów, przechodząc od nauki norma...

1 Temat 1. Koncepcje rozwoju nauki (Popper, Kuhn, Lakatos) Karl Popper: Nauka rozwija się poprzez falsyfikację hipotez. Teoria naukowa musi być obalalna, a postęp naukowy wynika z eliminacji błędnych teorii. Thomas Kuhn: Rozwój nauki odbywa się poprzez zmiany paradygmatów, przechodząc od nauki normalnej do rewolucji naukowych, które zastępują stare sposoby myślenia. Imre Lakatos: Programy badawcze, które składają się z twardego rdzenia i pasa ochronnego, rozwijają się poprzez postępowe lub degenerujące zmiany. 2. Paradygmat naukowy i rewolucja naukowa (Kuhn) Paradygmat: Zbiór założeń, metod i teorii akceptowanych przez daną społeczność naukową. Rewolucja naukowa: Moment, w którym nowy paradygmat zastępuje stary, zmieniając podstawowe sposoby interpretacji rzeczywistości. 3. Kryteria postępu naukowego (Popper) Falsyfikowalność: Teoria musi być sprawdzalna i potencjalnie obalalna. Postęp poprzez eliminację: Nauka rozwija się poprzez odrzucanie błędnych hipotez. Obiektywizm: Nauka powinna unikać subiektywnych założeń i być oparta na metodzie naukowej. 4. Główne elementy i cechy teorii społecznych i politycznych Normatywność: Określenie wartości i norm społecznych. Empiryczność: Opiera się na danych i faktach. Koncepcyjność: Wykorzystuje modele teoretyczne do wyjaśniania zjawisk. Przewidywalność: Powinna dostarczać prognoz dotyczących przyszłych wydarzeń. 5. Nurty teoretyczne i badań w naukach politycznych Pozytywistyczny: Opiera się na metodach empirycznych i analizie danych. Realistyczny: Skupia się na interesach państw i władzy. Interpretacjonistyczny: Koncentruje się na znaczeniach i subiektywnych interpretacjach aktorów politycznych. 6. Nurt pozytywistyczny (w ramach teorii i metodologii nauk politycznych) Opiera się na metodach ilościowych i obserwacji empirycznej. Dąży do tworzenia uniwersalnych praw w naukach politycznych. Podkreśla obiektywizm i metodologiczną rygorystyczność. 7. Nurt realistyczny (w ramach teorii i metodologii nauk politycznych) Skupia się na konfliktach interesów, sile i władzy w stosunkach międzynarodowych. Państwa działają w anarchicznym systemie, kierując się własnym interesem. Przykładem jest teoria realizmu politycznego Hansa Morgenthaua. 8. Nurt interpretacjonistyczny (w ramach teorii i metodologii nauk politycznych) Analizuje subiektywne znaczenia, jakie aktorzy przypisują zjawiskom politycznym. Wykorzystuje metody jakościowe, np. hermeneutykę i analizę dyskursu. 2 Temat Przykładem jest teoria konstruktywizmu w stosunkach międzynarodowych. Pojęcie i obraz polityki w ujęciu Arystotelesa Arystoteles, jeden z najważniejszych filozofów starożytnej Grecji, rozwijał swoją koncepcję polityki w dziele Polityka. Według niego człowiek jest zoon politikon – istotą społeczną, stworzoną do życia we wspólnocie. Polityka jest więc naturalnym i niezbędnym elementem życia człowieka, a państwo (polis) to najwyższa forma wspólnoty, mająca na celu zapewnienie obywatelom dobrego życia. Arystoteles uważał, że polityka powinna kierować się zasadami sprawiedliwości i dobra wspólnego. Krytykował zarówno tyranię, jak i demokrację, jeśli prowadziła do rządów mas pozbawionych cnoty. Uznawał, że najlepszym ustrojem jest politeia – mieszanka demokracji i arystokracji, w której władza spoczywa w rękach ludzi cnotliwych i kompetentnych. Cnoty człowieka i obywatela w ujęciu Arystotelesa W etyce Arystotelesa kluczową rolę odgrywa pojęcie arete – cnoty, rozumianej jako doskonałość moralna i intelektualna. Dzielił cnoty na: 1.​Cnoty etyczne – związane z charakterem, np. męstwo, umiarkowanie, sprawiedliwość, hojność. Wynikają one z przyzwyczajenia i wychowania. 2.​Cnoty dianoetyczne – związane z rozumem, np. mądrość, roztropność, inteligencja. Rozwijają się poprzez naukę i doświadczenie. Arystoteles rozróżniał również cnoty dobrego człowieka i dobrego obywatela. Obywatel powinien posiadać cnoty umożliwiające mu udział w życiu publicznym, zwłaszcza sprawiedliwość i roztropność. Natomiast cnoty doskonałego człowieka są pełniejsze i odnoszą się do ideału moralnego. Według Arystotelesa, życie zgodne z cnotą prowadzi do eudajmonii – szczęścia, które jest najwyższym celem ludzkiego istnienia. Państwo powinno zatem dążyć do kształtowania obywateli cnotliwych, gdyż tylko wtedy może osiągnąć dobro wspólne. 3 Temat 1. Polityk i polityka w ujęciu Platona Platon przedstawia swoją koncepcję polityki w Państwie i Prawach. Uważał, że polityka powinna być oparta na sprawiedliwości i wiedzy, a idealnym ustrojem jest arystokracja filozoficzna, w której władzę sprawują mędrcy. Polityk w ujęciu Platona to filozof-król, czyli osoba posiadająca wiedzę o dobru i sprawiedliwości. Według niego tylko ci, którzy osiągnęli prawdziwą mądrość, mogą właściwie rządzić państwem, ponieważ kierują się dobrem wspólnym, a nie własnym interesem. Platon krytykował demokrację, twierdząc, że prowadzi do chaosu i rządów ludzi niekompetentnych. Wskazywał, że polityka nie powinna być polem walki o władzę, lecz służbą społeczną, opartą na znajomości idei dobra. 2. Alegoria jaskini jako obraz polityki i polityka (filozofa) w ujęciu Platona Alegoria jaskini, przedstawiona w Państwie, symbolizuje sytuację ludzi żyjących w świecie pozorów. Więźniowie w jaskini widzą jedynie cienie rzeczywistości, nie znając prawdy. Wyjście z jaskini oznacza poznanie świata idei i osiągnięcie prawdziwej wiedzy. Polityka w tym ujęciu to rządy ludzi, którzy często nie dostrzegają rzeczywistości i kierują się fałszywymi przekonaniami. Polityk-filozof to ten, kto wydostał się z jaskini, poznał prawdę i wraca, by przewodzić innym. Jest to jego moralny obowiązek, mimo że może spotkać się z niezrozumieniem i wrogością. Platon sugeruje, że społeczeństwo nie powinno wybierać polityków na podstawie popularności, lecz kierować się ich wiedzą i cnotą. 3. Polityk i polityka w ujęciu Sofistów Sofiści mieli zupełnie inne podejście do polityki niż Platon. Uważali, że nie istnieje jedna uniwersalna prawda, a rzeczywistość polityczna zależy od ludzkich opinii i perswazji. Dla sofistów polityk to osoba, która potrafi skutecznie przekonywać innych i zdobywać władzę. Kluczową umiejętnością polityka jest retoryka – sztuka przekonywania, która pozwala wpływać na społeczeństwo. Sofiści odrzucali koncepcję rządów filozofów, twierdząc, że władza należy do tych, którzy potrafią przekonać ludzi do swoich racji. Ich podejście często było krytykowane za relatywizm moralny i brak odniesienia do obiektywnego dobra. 4. Polityka w starożytnej Grecji jako przestrzeń wolności i równości Polityka w starożytnej Grecji, zwłaszcza w Atenach, była rozumiana jako przestrzeń wolności i równości (isonomia). Obywatele mieli prawo do uczestnictwa w życiu publicznym, debatach i podejmowaniu decyzji na zgromadzeniach ludowych. Demokracja ateńska opierała się na zasadach:  ​ Wolności słowa (isegoria) – każdy obywatel mógł zabierać głos w sprawach państwowych. ​ Równości wobec prawa (isonomia) – wszyscy obywatele mieli równe prawa polityczne. ​ Losowania urzędów – aby unikać korupcji i dominacji elit, większość urzędów była obsadzana losowo. Jednak ta wolność i równość dotyczyła wyłącznie obywateli – kobiety, niewolnicy i cudzoziemcy byli wykluczeni z polityki. Polityka była więc uważana za najwyższy wymiar życia obywatelskiego i obowiązek każdego wolnego człowieka. 4 Temat Różne kierunki rozwoju pojęcia władzy Pojęcie władzy ewoluowało na przestrzeni dziejów i jest analizowane w różnych nurtach: ​ Klasyczna teoria władzy – utożsamia władzę z możliwością wydawania rozkazów i ich egzekwowania (Platon, Arystoteles, Hobbes). ​ Teorie socjologiczne – władza rozumiana jako relacja społeczna (Max Weber, Talcott Parsons). ​ Teorie konfliktowe – skupiają się na władzy jako narzędziu dominacji i opresji (Marks, Foucault). ​ Teorie psychologiczne – badają władzę w kontekście wpływu i motywacji jednostek (Kohlberg, Lukes). ​ Nowoczesne podejścia – podkreślają znaczenie ideologii, dyskursu i hegemonii w kształtowaniu władzy (Gramsci, Habermas). Typy panowania według M. WeberaMax Weber wyróżnił trzy typy panowania (dominacji), oparte na legitymizacji władzy: 1.​Panowanie legalne (biurokratyczne) – oparte na przepisach prawnych, np. nowoczesne państwa demokratyczne. 2.​Panowanie tradycyjne – oparte na zwyczajach i dziedziczności, np. monarchie. 3.​Panowanie charyzmatyczne – wynikające z osobistych cech przywódcy, np. rewolucyjni liderzy jak Napoleon czy Gandhi. Typy definicji władzy (Wiatr) Władysław Wiatr wyróżnił kilka sposobów definiowania władzy: 1.​Definicje prakseologiczne – koncentrują się na skuteczności działań władczych. 2.​Definicje strukturalne – opisują hierarchię i zależności w systemach społecznych.  3.​Definicje behawioralne – badają władze jako relację wpływu jednych jednostek na drugie. 4.​Definicje funkcjonalne – podkreślają rolę władzy w stabilizowaniu i regulowaniu systemów społecznych. Władza, władza polityczna i władza państwowa (Wiatr) Wiatr rozróżnia trzy poziomy władzy: ​ Władza – szerokie pojęcie oznaczające możliwość wpływania na innych. ​ Władza polityczna – forma władzy związana z rządzeniem społeczeństwem i podejmowaniem decyzji politycznych. ​ Władza państwowa – formalna, instytucjonalna władza, posiadająca monopol na przymus i egzekwowanie prawa. Trójwymiarowa koncepcja władzy w ujęciu S. Lukesa Steven Lukes wyróżnił trzy wymiary władzy: 1.​Władza decyzyjna – zdolność do podejmowania decyzji i ich egzekwowania. 2.​Władza nad agendą – zdolność do określania tematów debaty publicznej i eliminowania niewygodnych kwestii. 3.​Władza ideologiczna – zdolność do kształtowania świadomości i manipulowania przekonaniami społeczeństwa. Legitymizacja władzy na podstawie koncepcji rozwoju moralnego L. Kohlberga Lawrence Kohlberg opisał sześć stadiów rozwoju moralnego, które mogą odnosić się do akceptacji władzy: 1.​Poziom przedkonwencjonalny – akceptacja władzy oparta na strachu przed karą. 2.​Poziom konwencjonalny – uznanie władzy jako elementu porządku społecznego. 3.​Poziom postkonwencjonalny – legitymizacja władzy w oparciu o uniwersalne zasady moralne i prawa jednostki. Według Kohlberga, władza powinna dążyć do wyższego poziomu legitymizacji opartego na etyce i wartościach, a nie na przymusie. Koncepcja wpływu i form wpływu według R. Dahla i B. Stinebricknera Robert Dahl i Bruce Stinebrickner opisali różne formy wpływu, które kształtują relacje władzy: 1.​Przymus – stosowanie siły i sankcji. 2.​Nagradzanie – oferowanie korzyści w zamian za posłuszeństwo. 3.​Wpływ normatywny – kształtowanie wartości i norm społecznych. 4.​Wpływ informacyjny – manipulowanie dostępem do informacji. Ich teoria podkreśla, że władza nie opiera się wyłącznie na przymusie, ale także na zdolności do wpływania na przekonania i zachowania ludzi. 5 Temat Dominacja i agresja w koncepcjach biologicznych i socjobiologicznych Biologiczne i socjobiologiczne koncepcje dominacji i agresji opierają się na założeniu, że zachowania te wynikają z ewolucyjnych mechanizmów przystosowawczych. ​ Biologiczne podejście: ​ Dominacja i agresja są efektem doboru naturalnego, zapewniają przewagę w dostępie do zasobów i reprodukcji. ​ Badania nad zwierzętami (np. wilki, szympansy) pokazują, że hierarchia i agresja regulują życie społeczne i stabilizują grupę. ​ Testosteron i inne hormony mają wpływ na zachowania agresywne i dominacyjne. ​ Socjobiologia (np. Edward O. Wilson): ​ Podkreśla, że dominacja i agresja nie są jedynie instynktowne, ale pełnią funkcję adaptacyjną w społeczeństwie. ​ U ludzi agresja może być modyfikowana przez kulturę i normy społeczne. ​ Władza i polityka są często wyrazem ewolucyjnej tendencji do rywalizacji o status. Mechanizmy uspołecznienia w koncepcjach socjobiologicznych (np. Van Der Berg, O. Wilson) i ich znaczenie dla kształtowania się wspólnot politycznych Socjobiologowie podkreślają, że proces uspołecznienia (socjalizacji) jest wynikiem ewolucyjnych mechanizmów, które pozwoliły ludziom tworzyć trwałe wspólnoty. ​ Edward O. Wilson (socjobiologia): ​ Ludzie, podobnie jak zwierzęta społeczne, rozwijali mechanizmy kooperacji w wyniku doboru naturalnego. ​ Altruizm i hierarchia społeczna są adaptacjami, które zwiększają szanse przetrwania grupy. ​ Moralność i normy społeczne wyewoluowały jako narzędzia regulujące współpracę i minimalizujące konflikt. ​ J. H. van der Berg: ​ Wskazuje, że kultura i biologia współdziałają w kształtowaniu społeczeństw. ​ Religia, mitologia i ideologie polityczne są przedłużeniem ewolucyjnych mechanizmów, które służą integracji wspólnoty. Znaczenie dla wspólnot politycznych: ​ Uspołecznienie pozwoliło ludziom na tworzenie bardziej złożonych struktur politycznych.  ​ Hierarchia i organizacja państwowa odzwierciedlają pierwotne mechanizmy dominacji i współpracy. ​ Normy moralne i prawo regulują naturalne tendencje do agresji i rywalizacji. Ewolucja moralności i poziomy moralności (de Waal) oraz ich znaczenie dla kształtowania się wspólnot politycznych Frans de Waal badał ewolucję moralności, wskazując, że podstawowe zasady etyczne nie są wyłącznie ludzką cechą, lecz występują również u naczelnych. ​ Poziomy moralności (de Waal): 1.​Moralność pierwotna – instynktowna empatia i współczucie (obserwowane u zwierząt, np. małp pomagających sobie nawzajem). 2.​Moralność społeczna – rozwój norm społecznych, opartych na wzajemności i hierarchii. 3.​Moralność normatywna – abstrakcyjne zasady etyczne, które umożliwiają tworzenie prawa i instytucji politycznych. Znaczenie dla wspólnot politycznych: ​ Współczucie i empatia stanowią fundament stabilnych społeczeństw. ​ Instytucje polityczne odzwierciedlają ewolucyjne mechanizmy moralności – prawo i systemy sprawiedliwości służą utrzymaniu spójności grupy. ​ Władza oparta na legitymizacji moralnej jest trwalsza niż oparta wyłącznie na sile. Podsumowując, ewolucja moralności miała kluczowe znaczenie dla rozwoju systemów politycznych, umożliwiając ludziom organizowanie bardziej złożonych i stabilnych 6 Temat społeczeństw. Pojęcie biopolityki w naukach społecznych Biopolityka to koncepcja analizująca, w jaki sposób władza reguluje życie biologiczne jednostek i populacji. W naukach społecznych termin ten odnosi się do strategii i technik, za pomocą których instytucje kontrolują ciało i życie społeczne. Biopolityka bada, jak państwa wpływają na zdrowie, reprodukcję, medycynę i politykę populacyjną. Michel Foucault – pojęcie biopolityki Michel Foucault wprowadził pojęcie biopolityki, analizując, jak władza nie ogranicza się jedynie do prawa i przemocy, ale organizuje życie biologiczne ludzi. Władza biopolityczna zarządza narodzinami, śmiercią, zdrowiem i demografią, tworząc mechanizmy kontroli społeczeństwa. Foucault wyróżnił dwa aspekty biopolityki: 1.​Anatomopolityka – kontrola indywidualnych ciał (np. poprzez dyscyplinę w szkole, wojsku, szpitalach).  2.​Biopolityka populacji – regulacja całych społeczeństw (np. polityka zdrowotna, higiena, statystyki demograficzne). Biopolityka jest podstawą nowoczesnego państwa, które ingeruje w życie obywateli poprzez regulacje sanitarne, programy szczepień czy edukację zdrowotną. Michel Foucault – koncepcja wiedzy i władzy Foucault uważał, że wiedza i władza są ze sobą ściśle powiązane – ten, kto kontroluje wiedzę, sprawuje władzę. Nie ma „neutralnej” wiedzy, ponieważ każda forma wiedzy wynika z relacji władzy. Przykłady: ​ Medycyna i psychiatria jako narzędzia kontroli społecznej. ​ Statystyki i demografia pozwalają państwu zarządzać społeczeństwem. ​ Edukacja kształtuje pożądane postawy obywatelskie. Władza nie działa tylko przez przymus – funkcjonuje także poprzez normy i dyskursy, które określają, co jest prawdziwe i jakie zachowania są akceptowalne. Michel Foucault – polityczna technologia ciała Foucault analizował, jak władza dyscyplinuje ciała jednostek. Polityczna technologia ciała to zestaw praktyk i instytucji, które mają na celu kontrolowanie, normalizowanie i optymalizowanie ciała obywateli. Przykłady: ​ Szkoły i wojsko kształtują „posłuszne ciała” poprzez rygorystyczne systemy ćwiczeń. ​ Szpitale regulują zdrowie, uznając pewne stany za „normalne” lub „patologiczne”. ​ Więzienia nie tylko karzą, ale też „resocjalizują” jednostki poprzez narzucone rytuały i obserwację. Ciało jest miejscem działania władzy – nie tylko poprzez przymus, ale przez codzienne praktyki i instytucje społeczne. Michel Foucault – władza dyscyplinowania i techniki dyscyplinowania Foucault wyróżniał władzę dyscyplinarną, która nie opiera się na brutalnym przymusie, lecz na subtelnych technikach nadzoru i regulacji. Techniki dyscyplinowania: 1.​Hierarchiczny nadzór – instytucje takie jak szkoły, szpitale, więzienia monitorują jednostki. 2.​Normalizacja – określenie norm i wartości, do których ludzie powinni się dostosować. 3.​Egzaminacja – testy, rankingi i oceny służą ocenie i klasyfikacji jednostek. Foucault podkreślał, że władza nie jest tylko represyjna, ale także produktywna – kształtuje ludzi tak, aby stawali się „pożądanymi” obywatelami. Giorgio Agamben – koncepcja Homo sacer Giorgio Agamben rozwijał teorię biopolityki, wskazując, że nowoczesne państwa coraz częściej traktują obywateli jako „nagie życie” – pozbawione praw i poddane arbitralnej władzy. ​ Homo sacer (człowiek wykluczony) to jednostka, której można odebrać wszystkie prawa, nie popełniając przestępstwa (np. więźniowie obozów koncentracyjnych, osoby bezpaństwowe). ​ Nowoczesne państwa mogą wprowadzać mechanizmy wykluczenia, uznając niektóre grupy za „niegodne” ochrony prawnej. ​ Obozy (np. Guantanamo, uchodźcy w strefach zamkniętych) są nowoczesnymi przykładami „stref wyjątkowych”, gdzie prawo przestaje obowiązywać. Agamben pokazuje, jak biopolityka może prowadzić do sytuacji, w której państwo decyduje, kto zasługuje na życie i prawa. Giorgio Agamben – koncepcja stanu wyjątkowego Agamben analizował, jak państwa wykorzystują stan wyjątkowy, aby zawiesić prawa obywatelskie w imię bezpieczeństwa. ​ Stan wyjątkowy to sytuacja, w której rządy mogą działać poza konstytucją (np. wojna, pandemia, terroryzm). ​ Władza może wtedy ograniczać wolności, np. poprzez inwigilację, zawieszanie praw obywatelskich, aresztowania bez procesu. ​ Przykłady: Patriot Act po 11 września w USA, lockdowny podczas pandemii COVID-19. Agamben twierdzi, że stan wyjątkowy staje się normą, a państwa coraz częściej używają go do utrzymania kontroli nad społeczeństwem. Podsumowanie ​ Foucault: Biopolityka kontroluje życie jednostek i populacji poprzez wiedzę, dyscyplinę i instytucje. ​ Agamben: Nowoczesne państwa tworzą „nagie życie” i używają stanu wyjątkowego do sprawowania nieograniczonej władzy. Obie koncepcje pokazują, jak współczesna polityka coraz bardziej koncentruje się na 7 Temat kontroli ciała, zdrowia i wolności jednostek. 1. Charakterystyka fal feminizmu (kwestie teoretyczne, społeczne i polityczne) Feminizm rozwijał się w kilku etapach, zwanych falami, które koncentrowały się na różnych problemach społecznych i teoretycznych. ​ Pierwsza fala (XIX w. – pocz. XX w.)  ​ Walka o prawa polityczne kobiet (prawo do głosu, edukacji, pracy). ​ Główne postaci: Mary Wollstonecraft, John Stuart Mill, sufrażystki. ​ Efekty: uzyskanie praw wyborczych przez kobiety w wielu krajach. ​ Druga fala (lata 60.–80. XX w.) ​ Krytyka patriarchatu, walka o prawa reprodukcyjne, równość w pracy i rodzinie. ​ Pojawia się feminizm radykalny, marksistowski, liberalny. ​ Główne postaci: Simone de Beauvoir, Betty Friedan, Kate Millett. ​ Efekty: legalizacja aborcji (w wielu krajach), rozwój studiów gender. ​ Trzecia fala (lata 90.–XXI w.) ​ Kwestionowanie uniwersalizmu poprzednich fal (uwzględnienie różnic rasowych, kulturowych, klasowych). ​ Rozwój teorii queer, intersekcjonalności (Kimberlé Crenshaw). ​ Główne postaci: Judith Butler, bell hooks. ​ Efekty: większa reprezentacja kobiet w polityce, prawna ochrona osób LGBT+. ​ Czwarta fala (XXI w.) ​ Wykorzystanie internetu do walki o prawa kobiet (np. #MeToo). ​ Feministyczna krytyka przemocy seksualnej, molestowania, nierówności płac. ​ Rozwój ekofeminizmu i feminizmu cyfrowego. 2. Charakterystyka teorii Queer (J. Butler) Judith Butler jest jedną z kluczowych postaci teorii queer, która podważa tradycyjne kategorie płci i seksualności. ​ Dekonstrukcja płci (gender performativity) ​ Płeć nie jest biologicznie dana, ale jest efektem powtarzanych aktów społecznych (performans). ​ Nie istnieje „naturalna” kobiecość lub męskość – to konstrukty społeczne. ​ Krytyka binarności płci ​ Podział na kobiety i mężczyzn jest narzędziem władzy, utrzymującym dominację heteronormatywną. ​ Osoby niebinarne, transpłciowe podważają ten system. ​ Wpływ na politykę i społeczeństwo ​ Teoria queer otworzyła debatę nad prawami osób LGBT+. ​ Podważyła tradycyjne pojęcia rodziny, tożsamości, orientacji seksualnej. 3. "Polityka" ciała (K. Millett i J. Butler) ​ Kate Millett („Sexual Politics”, 1970) ​ Patriarchat kontroluje kobiece ciało poprzez normy seksualne, reprodukcyjne i społeczne.  ​ Seksualność jest narzędziem władzy – mężczyźni dominują w sferze seksualnej, ekonomicznej i politycznej. ​ Krytyka literatury, kultury i nauki jako narzędzi podtrzymujących opresję kobiet. ​ Judith Butler („Gender Trouble”, 1990) ​ Płeć biologiczna i kulturowa są płynnymi kategoriami, a ciało nie ma jednej, narzuconej tożsamości. ​ Krytyka „naturalnych” ról płciowych jako efektu społecznych performansów. ​ Władza kontroluje ciała poprzez dyskurs (np. naukę, religię, prawo). 4. Charakterystyka polityki i władzy w ujęciach feministycznych Feministyczna teoria polityki i władzy podważa tradycyjne koncepcje rządzenia i dominacji. ​ Krytyka patriarchatu ​ Władza polityczna jest historycznie skonstruowana tak, aby wykluczać kobiety (np. brak praw wyborczych, ograniczenia w dostępie do edukacji i kariery). ​ Feminizm liberalny (Betty Friedan, Martha Nussbaum) ​ Równość można osiągnąć poprzez reformy prawne i edukację. ​ Feminizm radykalny (Kate Millett, Shulamith Firestone) ​ Władza mężczyzn nad kobietami jest fundamentalnym źródłem nierówności – potrzebna jest głęboka rewolucja społeczna. ​ Feminizm intersekcjonalny (Kimberlé Crenshaw, bell hooks) ​ Nierówności nie wynikają tylko z płci, ale także z rasy, klasy, orientacji seksualnej. ​ Walka o prawa kobiet musi uwzględniać różnice społeczne i kulturowe. ​ Władza a seksualność (Judith Butler, Michel Foucault) ​ Władza działa poprzez kontrolowanie tożsamości i norm seksualnych. ​ Heteronormatywność jest mechanizmem podporządkowania. Podsumowanie Feminizm i teoria queer zmieniły sposób myślenia o polityce, władzy i społeczeństwie, podważając tradycyjne kategorie płci i seksualności. Ewolucja feminizmu od walki o prawa wyborcze do teorii intersekcjonalności i queer pokazuje, jak ruchy społeczne reagują na 8 Temat nowe wyzwania i redefiniują kwestie równości. Strukturalizm Pierre’a Bourdieu Pierre Bourdieu rozwijał teorię strukturalizmu, w której badał, jak społeczne struktury kształtują jednostki i ich działania. Twierdził, że ludzie nie są całkowicie wolni, ale działają w ramach określonych schematów społecznych, które determinują ich możliwości. 1. Habitus ​ Habitus to system trwałych schematów myślenia, percepcji i działania, który jednostka przyswaja poprzez wychowanie i doświadczenie społeczne. ​ Kształtuje sposób postrzegania świata, preferencje estetyczne, sposób mówienia, zachowania i ambicje. ​ Jest wynikiem społecznej internalizacji norm i struktur – nie jest świadomie wybierany, lecz wynika z pozycji w społeczeństwie. Przykłady: ​ Dzieci z rodzin inteligenckich rozwijają nawyki czytania książek, a dzieci z rodzin robotniczych mają inne wzorce kulturowe. ​ Styl życia osób z różnych klas społecznych wynika z ich habitusu, np. różnice w sposobie ubierania się, jedzeniu, preferencjach artystycznych. 2. Pola społeczne ​ Społeczeństwo składa się z różnych pól – autonomicznych sfer działalności społecznej, w których jednostki walczą o dominację. ​ Przykłady pól: pole polityczne, pole nauki, pole ekonomiczne, pole kultury, pole sportowe. ​ Każde pole ma swoje własne zasady gry (np. w polu naukowym ważne są publikacje, a w polu ekonomicznym kapitał finansowy). Relacja habitusu i pola: ​ Habitus określa, jak jednostka odnajduje się w danym polu. ​ Jednostki posiadają różne zasoby, które pozwalają im rywalizować o pozycję w polu. 3. Pola władzy ​ Pole władzy to meta-pole, które kontroluje inne pola (np. politycy, elity ekonomiczne). ​ Władza w polach jest nierówno rozłożona – ci, którzy posiadają dominujące kapitały, kontrolują pole. Przykład: ​ W polu politycznym dominują osoby, które mają kapitał polityczny i społeczny, co pozwala im wpływać na prawo i decyzje rządowe. 4. Kapitały Bourdieu rozszerzył pojęcie kapitału poza ekonomię – wskazał, że władza opiera się nie tylko na pieniądzach, ale także na innych formach kapitału. ​ Kapitał ekonomiczny – majątek, dochody, dostęp do zasobów finansowych. ​ Kapitał kulturowy – wiedza, wykształcenie, kompetencje językowe, gusta estetyczne. ​ Kapitał społeczny – sieć znajomości i kontaktów, które ułatwiają zdobycie pozycji w społeczeństwie. ​ Kapitał symboliczny – prestiż, uznanie społeczne, autorytet. Transformacja kapitałów: ​ Kapitały mogą się wzajemnie przekształcać – np. kapitał kulturowy (dyplom) może prowadzić do zdobycia kapitału ekonomicznego (dobrze płatnej pracy). ​ Rodziny z wyższych klas przekazują dzieciom kapitał kulturowy, który pomaga im w zdobyciu wykształcenia i sukcesu zawodowego. 5. Przemoc symboliczna ​ Przemoc symboliczna to niewidzialna forma dominacji, w której jednostki akceptują swoją podległość jako coś naturalnego. ​ Działa poprzez język, kulturę, normy społeczne – narzuca pewne sposoby myślenia jako „oczywiste”. ​ Ludzie podporządkowują się regułom społecznym, nawet jeśli są dla nich niekorzystne. Przykłady: ​ Kobiety przez wieki były przekonywane, że ich miejsce jest w domu, a nie w polityce. ​ Klasy niższe uznają, że „elity są lepsze”, ponieważ mają wykształcenie i lepsze maniery. Relacje władzy i władza symboliczna w koncepcji Bourdieu ​ Władza nie polega tylko na przymusie fizycznym, ale także na narzucaniu znaczeń i hierarchii wartości. ​ Elity definiują, co jest „dobrym gustem”, „inteligencją”, „kompetencją”, co pozwala im utrzymać dominację. ​ Władza symboliczna jest skuteczna, ponieważ działa poza świadomością – ludzie uznają ją za naturalną. Przykład: ​ Język akademicki i elitarne formy kultury są uznawane za „wyższe”, co sprawia, że osoby z niższych klas czują się gorsze i mają trudniejszy dostęp do tych przestrzeni. Podsumowanie Pierre Bourdieu pokazuje, jak społeczne struktury determinują życie jednostek. Habitus kształtuje nasze wybory, pola definiują możliwości działania, a kapitały decydują o pozycji społecznej. Władza symboliczna sprawia, że akceptujemy nierówności jako coś 9 Temat naturalnego, co utrwala dominację elit. Polityka i władza w interakcjonizmie symbolicznym Interakcjonizm symboliczny to nurt w socjologii, który koncentruje się na znaczeniu interakcji społecznych, symboli oraz roli jednostek w konstruowaniu rzeczywistości społecznej. W kontekście polityki interakcjonizm bada, jak politycy kreują swój wizerunek, jakie odgrywają role i jak obywatele interpretują ich działania. 1. Interakcjonizm i podejście dramaturgiczne w analizie polityki Interakcjonizm symboliczny (G.H. Mead, H. Blumer) zakłada, że społeczeństwo nie jest statycznym systemem, lecz dynamicznym procesem interakcji między jednostkami. ​ Ludzie nadają znaczenia sytuacjom i reagują na podstawie symboli i interpretacji. ​ Władza i polityka są konstruowane przez interakcje, gesty, rytuały i narracje, a nie tylko przez formalne instytucje. ​ Erving Goffman wprowadził podejście dramaturgiczne, analizując życie społeczne jako teatr, w którym ludzie odgrywają role. 2. Rodzaje ról, występów i stosunek do nich aktora społecznego i politycznego Według Goffmana jednostki pełnią różne role społeczne w zależności od sytuacji. W polityce kluczowe są: ​ Rola oficjalna (frontstage) – to, co politycy pokazują publicznie, np. przemówienia, debaty, kampanie wyborcze. ​ Rola prywatna (backstage) – rzeczywiste zachowania polityków poza kamerami, np. negocjacje za kulisami, rozmowy z doradcami. ​ Rola publiczna a prywatna – im lepiej polityk ukrywa „backstage”, tym skuteczniej utrzymuje autorytet. ​ Strategie autoprezentacji – politycy stosują różne techniki kreowania wizerunku (np. charyzma, styl ubioru, kontrolowanie emocji). Przykłady: ​ Wystąpienie prezydenta to starannie zaplanowany „występ” dla publiczności. ​ Skandale polityczne ujawniają różnice między „sceną” a „zapleczem”. 3. Metafora teatru politycznego w ujęciu interakcjonizmu i podejścia dramaturgicznego Polityka jest teatrem, w którym:  ​ Politycy są aktorami, ​ Instytucje państwowe tworzą scenę, ​ Obywatele są publicznością, ​ Kampanie wyborcze i debaty to spektakle, które mają przekonać widownię. Elementy teatru politycznego: ​ Scenografia – miejsce wystąpień (np. mównica, biały dom, flagi). ​ Kostiumy – strój polityka, który podkreśla władzę lub „bliskość ludu” (np. garnitur vs. koszula z podwiniętymi rękawami). ​ Scenariusz – przemówienia, debaty, spotkania z wyborcami. ​ Improwizacja – reakcja na nieoczekiwane sytuacje (np. kryzysy medialne). Przykład: ​ Barack Obama budował swój wizerunek jako „bliskiego ludziom”, pokazując się w luźnym stroju, podkreślając emocjonalne historie i używając prostego języka. Podsumowanie Interakcjonizm symboliczny pozwala zrozumieć, że polityka nie jest tylko walką o władzę, ale także sztuką kreowania wizerunku. Politycy są aktorami na scenie publicznej, a ich skuteczność zależy od umiejętności kontrolowania ról i manipulowania symbolami.