yr 8 all term workbook 2024.pdf

Isem: _______________________ Klassi:________ Il– Ġeografija 8 sena (Form 2) Noti + Taħriġ Term 1 Topic 1:Reviżjoni By Ms Analise Calleja Jones 1 Kisbiet mit-Tagħlim: Referenza LO 8....

Isem: _______________________ Klassi:________ Il– Ġeografija 8 sena (Form 2) Noti + Taħriġ Term 1 Topic 1:Reviżjoni By Ms Analise Calleja Jones 1 Kisbiet mit-Tagħlim: Referenza LO 8.1 – Kapaċi nuża ritratti mill-ajru, mapep, l-internet, mapep interattivi u “software” biex nillokalizza varjeta` ta’ fatturi fiżiċi u umani importanti f ’Malta, fil- Mediterran, fl-Ewropa u fid-dinja. Kartografu (cartographer) Xogħol il-kartografu hu li jagħmel disinji preċiżi ta` mappep ta` żoni kbar bħal partijiet ta` pajjiżi jew pajjiżi sħaħ. By Ms Analise Calleja Jones 2 Żmien ilu dawn il-mappep kienu jsiru bl-idejn, iżda illum il-ġurnata ħafna minnhom jsiru bi programm appost fuq il- kompjuter jissejjaħ GIS (Geographic information system) Il-mappep hu- ma kollha l- istess? By Ms Analise Calleja Jones 3 By Ms Analise Calleja Jones 4 By Ms Analise Calleja Jones 5  Din turina klimi differenti li nsibu f`pajjiżi differenti Il-kulur qed jurina il-popolazzjoni tal-pajjiżi diffferenti. Iżjed mal-kulur jkun skur, aktar il popolazzjoni tkun kbira By Ms Analise Calleja Jones 6  Xi jrid ikollha mappa tajba? By Ms Analise Calleja Jones 7 It-Tifsira (key): Is-simboli tal-mappa Huwa mpossibli li fuq il mappa niktbu kollox bi kliem. Għalhekk nużaw is-simboli (symbols). (reviżjoni 3 Dawn is-simboli jistgħu jkunu: ħafifa tas-7 1. Tpinġija 1 sena) 2. Ittri Ftakar li.... 2 3. Żoni kkuluriti Mingħajr it-tifsira (key) diffiċli tkun taf xi jfissru l-affarijiet impenġija fuq il mappa. Tifsira (Map key) Din id-darba flok tpinġija bħala tifsira, għadna kulur By Ms Analise Calleja Jones 8 Id-Direzzjoni. X’inhi l-boxxla u għalfejn tintuża. Kif nużaw id-direzzjonijiet fuq il-mapep u fil-ħajja ta’ kuljum.. X`inhi boxxla? Il-boxxla huwa l-istrument li jurina d-direzzjoni. Dan dejjem jipponta lejn in-Nord manjetiku (magnetic North) X`inhi warda tar-riħ? Fuq il-boxxla jkun hemm immarkat il-warda tar-riħ. Mela l-warda tar-riħ tintuża biex naqraw d-direzzjoni fuq il-boxxla. By Ms Analise Calleja Jones 9  Il-boxxla hija importanti għaliex ittina d-direzzjoni By Ms Analise Calleja Jones 10 By Ms Analise Calleja Jones 11  Isem: _______________________ Klassi:________ Il– Ġeografija 8 sena (Form 2) Noti + Taħriġ Term 1 Topic 2 Rotazzjoni u Revoluzzjoni By Ms Analise Calleja Jones 12 Kisbiet mit-Tagħlim: Illum se nitgħallem fuq id-dawrien tad-dinja. Referenza LO 8.2 – 1. Jien kapaċi nuża globu biex nuri li d-dinja tieħu 24 siegħa biex iddur dawra sħieħa (rotazzjoni) fuq il-fus tagħha. 2. Jien naf nagħraf postijiet li għandhom id-dawl (filgħodu) u oħrajn li għandhom id-dlam (billejl) fuq il-globu. Kont taf li…. Il-Griegi kienu jemmnu li Helios ( li kien alla Grieg tal-qedem (ancient Greek god) kien idawwar id-dinja kuljum madwar ix-xemx b`karru !!!! Żgur li mhux minnu iżda tajjeb li nkunu nafu li l-ewwel nett id-dinja tagħna għandha forma ta` sfera (sphere) fejn in-nofs hu aktar miftuħu daqsxejn aktar ċatt minn naħa ta` fuq u ta` isfel. Id-dinja iddur f`żewġ mozzjonijiet: By Ms Analise Calleja Jones 13  Rotazzjoni hija meta id-Dinja ddur dawra fuqha innifisha mill-Punent għall-Lvant (West to East). L-istess bħalma l-ballerina qeda ddur fuq saqajha. Huwa għalhekk li meta aħna nħarsu lejn globu dan ma` jkun dritt iżda inklinat. By Ms Analise Calleja Jones 14  Id-Dinja tieħu ġurnata (1 day) jew aħjar 24 hours sabiex tagħmel dawra sħieħa fuq il-fus tagħha. Postijiet li jkunu faċċata tax-xemx jkollhom binhar (filgħodu) filwaqt dawk il-postijiet li jkunu in-naħħa l-oħra tad-dinja jkollhom bil-lejl. Huwa għalhekk li meta fMalta jkun filgħodu, fl-Awstralja jkun bil-lejl. Mela aħna nistgħu ngħidu li x-xemx ma` tiċċaqlaqx iżda hija d-dinja li ddur magħha. Ix-xemx tidher qed tiċċaqlaq By Ms Analise Calleja Jones 15  Isem: _________________________________ Klassi: ________________ Data: ________ Imla l-vojt bilkelma t-tajba (10 marki) sfera Punent Helios żewġ fus Bil-lejl Rotazzjoni 23.4°. 24 siegħa karru 1. Il-Griegi kienu jemmnu li _____________li kien alla Grieg tal-qedem kien idawwar id-dinja kuljum madwar ix-xemx b`_______________. 2. Id-dinja tagħna għandha forma ta` ________________. 3. Id-dinja tagħmel _______________ movimenti. 4. _________________________ hija metaa d-dinja ddur darba fuqha nnifisha. 5. Id-dinja mhux dritta imma hija inklinata bi ___________________________. 6. Il-______________________ tad-dinja hija linja vertikali imaġinarja li tgħaddi min-nofs tad-dinja. 7. Id-Dinja ddur mill-__________________għall-Lvant. 8. Id-Dinja tieħu ________________________ sabiex tagħmel dawra sħieħa fuq il-fus tagħha. 9. Dan jfisser li jek il-Brazil ikun filgħodu, l-Awstarlja li jiġi n-naħħa l-oħra tad-dinja jkun _____________________. By Ms Analise Calleja Jones 16 Meta d-dinja tkun qeda ddur fuq il-fus tagħha, din tkun qeda ddur madwar ix-xemx ukoll. Dan il- proċess nsejħulu Revoluzzjoni (Revolve). Dawra sħieħa madwar ix-xemx tieħu sena (1 year) jew aħjar 365 ġurnata (days) By Ms Analise Calleja Jones 17 By Ms Analise Calleja Jones 18  Isem: _________________________________ Klassi: ________________ Data: ________ Pinġi is-sentenzi li jirreferu għar-Rotazzjoni tad-dinja blu u dawk li jirreferu għar-Revoluzzjoni ħodor. Kif tlesti pinġi l-kontinenti kannella u l-baħar blu fuq id-dinja. (10 marki) By Ms Analise Calleja Jones 19  Isem: _________________________________ Klassi: ________________ Data: ________ Pinġi dan id-disinn biex turi fuq il-globu fejn hemm il-jum b`kulur isfar u fejn hemm il-lejl b`kulur griż. (4 marki) By Ms Analise Calleja Jones 20  Isem: _________________________________ Klassi: ________________ Data: ________ Immarka fuq dan id-disinn bi vleġġeġ biex turi minn fejn ġejjin ir-raġġi tax-xemx (4 marki) By Ms Analise Calleja Jones 21  Isem: _________________________________ Klassi: ________________ Data: ________ Wieġeb il-mistoqsijiet (10 marki) 1. Għaliex hija importanti r-rotazzjoni tad-dinja? (2m) ____________________________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________________________ 2. Għaliex bil-lejl id-dinja tiksaħ? ____________________________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________________________ 3. Għaliex hija importanti l-inklinazzjoni tad-dinja? ____________________________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________________________ By Ms Analise Calleja Jones 22 Kisbiet mit-Tagħlim: Illum se nitgħallem fuq id-dawrien tad-dinja. Referenza LO 8.2 – Ninterpreta mappa tad-dinja li turi l-24 żona tal-ħin standard. Sabiex naqraw il-ħin aħna nużaw mappa gradiljata u nużaw il-lonġitudni. X`inhum a dawn? By Ms Analise Calleja Jones 23 By Ms Analise Calleja Jones 24  B`kollox insibu 360° tal-linji tal-lonġitudni. By Ms Analise Calleja Jones 25  Minn fejn jibda jiġi kkalkulat il-ħin? By Ms Analise Calleja Jones 26  Xi linji minn dawn il-lonġitudni mhumiex dritti. Dan minħabba konfini governattivi sabiex pajjiżi żgħar bħall- Malta ma` jkollhomx aktar minn ħin wieħed. Kull 15° fuq Lvant (East) jiżdied b`siegħa, filwaqt li kull 15° fuq il-Punent jonqos b`siegħa. By Ms Analise Calleja Jones 27  Poġġi l-kliem fejn suppost (6) Immarka t-tweġiba t-tajba (5) Revoluzzjoni 24 hrs / ġurnata 24Jum hrs // ġurnata lejl Sena / 365 jum Xhur Rotazzjoni Dawra fuqa nfisha Ddur max-xemx 1. Xi nsejjħhulu l-movement meta d-dinja dur dawra fuqha nnifisha? Rotazzjoni Revoluzzjoni 2. Meta d-dinja ddur fuqha nnifisha il-pajjiżi jkollhom; Tieħu Tieħu Il-lejl u n-nhar l-istaġuni 3. Kemm tieħu ħin sabiex id-dinja ddur dawra fuqha nnifisha? Tikkawża Tikkawża ġurnata 12 il-xhar 4. Revoluzzjoni hija meta d-dinja ddur; Madwar ix-xemx fuqha nnifisha 5. Sabiex id-dinja tagħmel revoluzzjoni sħieħha, din tieħu: 365 il-ġurnata 24 siegħa By Ms Analise Calleja Jones 28  Attivita` Għandek bżonn: Mqass Glues stick Kartonċina Kuluri Clips By Ms Analise Calleja Jones 29 By Ms Analise Calleja Jones 30 Isem : ___________________ Klassi: ______________________ Iżlanda Franza Malta New Zealand Brazil India Madagascar 1. J`hekk l-Ingilterra huma l– 5am, x`ħin hu : (7) Il-Brażil? _______________ L-Iżlanda? _________________ Franza? _______________ Malta? _____________ Madagascar? ________________ Indja? ______________ New Zealand? _____________ Maria tgħix Ħal-Qormi u tħobb tara X factor. Fuq l-internet hija sabet li il-programm li jmiss ħa jkun ġewwa New Zealand. Hija sabet li l-programm ħa jsir fil 5 ta wara nofsinhar (17.00) New Zealand Time. Iżda sfortunatament xħin marret sabiex tara l-programm, dan kien tiġa spiċċa. Għalehekk hija kkonkludiet li l-informazzjoni li kien hemm fuq l-internert kienet ħażina. 2. Taħseb li Maria ħasbet tajjeb li l-informazzjoni fuq l-internet kienet ħażina? Iva / Le (1) 3. Għaliex? (2) ___________________________________________________________________________________________________________ By Ms Analise Calleja Jones 31  Isem: _______________________ Klassi:________ Il– Ġeografija Is-8 sena (Form 2) Noti + Taħriġ Term 1 Topic 3 Diżastri Naturali By Ms Analise Calleja Jones 32 X’inhu diżastru naturali? Diżastru naturali huma ikkawżati minn proċessi naturali fid-dinja. Dawn id- diżastri naturali kapaċi joħolqu mwiet, ħsara fid-djar tan-nies u jħallu impatt negattiv fl-ekonomiji taz-zoni l-milquta. 1.Maltempati Tropikali ? Dawn għandhom ismijiet differenti madwar id-dinja bħal uragani, ċikluni u tifuni. F’ dawn il-maltempati, ikun hemm ħafna xita, irjieħ qawwija, mewġ kbir ħdejn il-kosta u għargħar. By Ms Analise Calleja Jones 33  Għaliex dawn il-maltempati tropikali jagħmlu ħafna ħsara? Dawn il-maltempati jagħmlu ħafna ħsara minħabba r-riħ qawwi li jkun għaddej waqt il- maltempata fejn ikisser ħafna bini u strutturi oħrajn, kif ukoll itella l-ilma baħar fuq l-art, b`konsegwenza li jgħarraq postijiet viċin tax-xatt. By Ms Analise Calleja Jones 34 2. L-Għargħar 2. Fejn ikun hemm ħafna bini u toroq fejn l-uċuħ ta`l-art ma jkunx jista’ jgħaddi l-ilma minnhom. Dan huwa meta żoni li huma niexfa jiġu mgħerqa malajr f`temp qasir ta` żmien minħabba ċertu fatturi. L-Għargħar jiġi ikkawżat minn: 1. Meta xi xmajjar ifuru meta l-ilma jaqbeż il-ġnub tax-xmajjar u jinfirex fl-art tal-madwar. Din toħloq problemi għan-nies li jgħixu fil-madwar u għal xi bdiewa fil-viċin (minbarra fejn ikabbru r-ross). 3.Meta jifforma mewġ kbir (tsunami) meta jseħħ maremot. Il-pajjiżi l-foqra l-aktar li jdumu ma` jirkupraw. By Ms Analise Calleja Jones 35  X`qed jikkawża dan l-Għargħar : Monsoon: Dan jikkawża xita qawwija ħafna ġeneralment bejn April u Settembru.. Din ix-xita qawwija tfawwar ix-xmajjar tal -Ganges u Brahamputra. L-Effetti tal-Għargħar : Ħsarat kbar lill-ambjent. Nies jitilfu ħajjithom - 80 persuna spiċċaw mejta. Nies bla saqaf fuq rashom. L-uċuħ tar-raba jinqerdu. Dannu kbir għall-ekonomija tal-pajjiż. By Ms Analise Calleja Jones 36  L-Għargħar l-aktar li jseħħ huma f`postijiet fejn ikoll- hom xita qalila għall-perjodu ta` ħin kif ukoll f`postijiet madwar il-kosta. By Ms Analise Calleja Jones 37 3. It-Tsunami: Il-kelma Tsunami hija kelma Ġappuniża li tfisser “harbour waves”. Tsunami hija mewġa kbira li tifforma meta jkun hemm ċaqliq ta’ volumi kbar ta’ ilma baħar. Dawn jistgħu jinħolqu permezz ta’ terremoti fil-qiegħ tal-baħar. Żewġ eżempji ta’ Tsuamis kbar li seħħew dan l-aħħar huma dik li seħħet fl-Oċean Indjan fis-26 ta’ Diċembru, 2004 u dik li seħħet ħdejn il-Ġappun, fil-11 ta’ Marzu, 2011. By Ms Analise Calleja Jones 38  4. Nirien tal-Foresti: Dawn huma nirien kbar u bla-kontroll fix-xagħri bħall- foresti. By Ms Analise Calleja Jones 39  X`jiġifieri ħruq in- tenzzjonali? Dan huwa meta s-siġari jiġu maħruqa apposta sabiex minn flok l-art tintuża għat-tkabbir tal “Palm Oil” 4. In-nirien tal-foresti: Dawn in-nirien ġeneralment ma jkunx faċli li tikkontrollahom malajr minħabba li n- nirien ikunu qed jinfirxu f ’zoni fejn ikun hemm ħafna siġar bħall-foresti. Mal-qerda ta’ bosta siġar, ġieli jinqerdu wkoll d-djar u l-għelieqi wkoll. By Ms Analise Calleja Jones 40  L-effett tan-nirien tal-foresti: Jinħarqu eluf ta` siġar. Imutu ħafna speċi ta` annimali. Taħsbu li Malta jkollna nirien tal-foresti?: By Ms Analise Calleja Jones 41 5. Maltempati bir-ramel: Dawn il-Maltempati tar-ramel huma kkawżati minn riħ li jonfoħ f ’postijiet fejn hemm ħaf- na ramel f ’bajjiet ramlija u f ’deżerti. Ir-riħ kapaċi jonfoħ b’qawwa ta’ 40km fis-siegħa! Ir-riħ jiġbor il-partiċelli tar-ramel mill-art u jpoġġih x’imkien fejn ikun kenni jew meta jieqaf ir-riħ stess. Każ: Fil-15 u t-28 ta’ Marzu, 2021, Beijing esperjenzat l-aktar temp b’saħħtu tar-ramel u t-trab f’għaxar snin fi żmien ġimgħatejn.. Inner Mongolia, Hebei, Beijing u postijiet Maltempati tar-ramel jistgħu jkunu perikolużi għax fihom ma oħra ntlaqtu minn maltempati tar-ramel. Il-viżibilità kienet estremament baxxa u il- tkunx tista’ tara d-direzzjoni ta’ fejn tkun sejjer. Allura faċli ħaf- kwalità tal-arja matul il-ġurnata saret fqira. na li tintilef. Barra minnhekk, ir-ramel jista’ jidħol mill-imnifsejn, mill- għajnejn u mill-ħalq. Dan ir-ramel jista’ jinżel għal ġol-pulmun u jagħmel ħafna ħsara! By Ms Analise Calleja Jones 42 6. Maltempati tas-silġ: Maltempati tas-silġ huma maltempati li jdumu tul ta’ żmien. Dawn ngħidulhom blizzards. F’dawn il-maltempati, ir-riħ ikun qawwi ħafna u jinżel ammont kbir ta’ silġ. Biex tifforma maltempa tas-silġ irid ikun hemm arja kiesħa viċin il-wiċċ tal-art u ammont kbir ta’ um- dita’. Arja sħuna titla’ fuq l-arja kiesħa u b’hekk jifformaw dawn il-maltempati tas-silġ. 7. Terremoti Terremoti huma ċaqlieq fl-art, ikkawżati mill-movimenti tal-qoxra tad-dinja. Dawn jagħmlu ħafna ħsara billi jmutu n- nies, jiġġarraf il-bini u stutturi oħra kbar , nirien u aktar. By Ms Analise Calleja Jones 43  X’ikkawża dan it-terremot tal-2010? Haiti qiegħed bejn ix-xfur tettoniċi tal-Karibew u tal-Amerika ta’ fuq. B’hekk hemm ħafna attivita’ tettonika għaddejja. Fit-12 ta’ Jannar tal-2010, terremot b’qawwa ta’ 7 fuq l-Iskala Richter, laqat lill-Haiti. Dan it-terremot seħħ ftit minuti qabel il-ħamsa ta’ wara nofsinhar. L-epiċentru kien 25 kilometru fil-Punent ta’ Port-au-Prince, li hija l-belt kapitali tal-Haiti. Impatt tat-terremot fuq in-nies Tliet miljun ruħ ġew affettwati. Iżjed minn 220,000 mewt. Madwar 300,000 imweġġa’. 1.3 miljun ruħ mingħajr dar. Ħafna sptarijiet iġġarrfu. By Ms Analise Calleja Jones 44 Impatt tat-terremot ekonomiku: 300,000 binja kummerċjali waqgħet. Qerda ta’ ħafna mill-kummerċ. L-ajruport u l-port ġarrbu l-ħsarat. L-effetti tat-terremot kienu kbar minħabba: Li ma tantx hemm bini li jiflaħ għat-terremoti. Il-bini ma tantx hu b’saħħtu. L-epiċentru kien ħdejn il-kapitali. Ma tantx hemm riżorsi ta’ għajnuna u biex idewwi n-nies. Rispons għat-terremoti Haiti huwa pajjiż fqir li ma tantx hemm riżorsi. Fil-fatt huwa wieħed mill-ifqar pajjiżi fid-dinja. Minħabba li hemm bini li ma jiflaħx għat-terremoti, l-impatt kien kbir ħafna. L-ewwel għajnuna Il-pajjiż tad-Domenican Republic ipprovda ilma u mediċini kif ukoll makkinarju kbir biex jgħin fit-tfittxija għall-persuni mirduma. Bosta pajjiżi bgħatu l-għajnuna ta’ nies kif ukoll ta’ materjal bżonnjuż. Red Cross ipprovdew tined li servew bħala sptarijiet temporanji. Intuża l-GIS u mapep biex jgħinu fit-tfittxija By Ms Analise Calleja Jones 45  Għajnuna Sekondarja Minkejja li bosta gvernijiet bgħatu ħafna flus biex jassistu fil-bini, ix- xogħol mexa bil-mod. Wara sena, kien għad fadal madwar 1,300 kamp mimlijin bin-nies li kien għad m’għandhomx saqaf fuq rashom. L-iskejjel kienu għadhom qed jinbnew anke wara li għaddiet sena mit- terremot. Ħlas beda jingħata lil dawk l-individwi li bdew ineħħu t-terrapien minn ġot-toroq. Il-bdiewa wkoll kien qed jingħatalhom għajnuna finanzjarja biex ikom- plu jkabbru l-ħxejjex tagħhom. By Ms Analise Calleja Jones 46  Kapaċi nirriċerka każ (case study) biex niddiskrivi l- SBA 1: karatteristiċi u l-effetti ta’ wieħed minn dawn id-diżastri natu- Dan il-proġett jġorr miegħu 20% rali, bħall-uragani, l-għargħar, it-tsunami, in-nirien tal-foresti mill-marka tal-eżami annwali u fih (wildfire), maltempati tar-ramel, il-valangi u l-maltempati tas- miegħu 50 marka. silġ (blizzard). Semmi u mmarka id-diżastru naturali fuq mappa u iddiskrivi l-effett tad-diżastru fuq in-nies kif ukoll l-ambjent. L-istudenti jistgħu jużaw metodi differenti kif jistgħu jirraprezentaw ix-xogħol fosthom: brochure, flyer, ittra, jurnal, artiklu tal-gazzetta u aktar. L-istudenti jridu: 1. Isemmu d-diżastru naturali; 2. jimmarkaw fejn kien id-diżastru fuq mappa tad-dinja u tal-post; jinkludu l-postijiet affetwati; 3. Gwida sabiex jkollok 4. jiddiskrivu fil-qosor x`ġara waqt id-diżastru; marki tajbin :-) 5. Tikteb meta ġara u kemm dam; 6. ritatti tal-problemi u l-effett tad-diżastru; 7. Iddeskrivi l-effett tad-diżastru fuq in-nies u l-ambjent. By Ms Analise Calleja Jones 47  Isem: _______________________ Klassi:________ Ċaqlieq Tettoniku 8 sena (Form 2) Noti u karti ta` taħriġ tal– Term 2 Ġeografija By Ms Analise Calleja Jones 48 Huma ħafna d-drabi li ħassejna xi ċaqlieq ma l-art, speċjalment meta jagħddi xi vann kbir minn ħdejna jew xi karozza b`veloċita aċċessiva. Iżda dan iċ-ċaqlieq, żgur ma` jibdiex mat-teżżiż u ċ-ċaqlieq b`saħħtu li tiċċaqlaq bieh id-dinja tagħna. Minn ċertu dokumentazzjoni aħna nafu, li l-art tiċċaqlaq meta jseħħ terrimot jew meta jiżbroffa vulkan bħama huma l- Vessuvju u Etna. Infatti dokumenti miktuba 79WK juruna kif il-belt ta` Pompeii inqerdet permezz tal-Vulkan Vessuvju. Minn hu l-Ġeologu? Xogħol il-ġeologu hu li jistħarreġ l-istorja tad-dinja mill-bidu nett tagħha, ħafna qabel ma deher i-bniedem fuqha. It -tagħrif u l-evidenza kollha ta’ x’ġara miljuni ta’ snin ilu jinsabu fil-blat. Ftit informazzjoni dwar kull saff: 1. Il-qalba ta’ ġewwa hija ta’ madwar 5,500 gradi Celsius. Naħsbu li hi magħmula minn ħadid u nikel. 2. Il-qalba ta’ barra hija madwar 2,000 kilometru u kważi hija likwida. 3. Il- mantell hija bejn likwida u bejn solida u hija madwar 3,000 kilometru. 4. Il-qoxra hija l-parti ta’ fejn ngħixu aħna. Meta mqabbla’ mal-erba’ saffi l-oħra, hija l-irqaq waħda, madwar 50 u 70 kilometru ta’ ħxuna. Il-qoxra hija maqsuma fi qxur tettoniċi. Hemm żewġ tipi ta’ qxur tettoniċi: oċeaniċi (oceanic) u kontinentali (continental). By Ms Analise Calleja Jones 49  Nistgħu nqabblu id-dinja ma avocado jew tuffieħa għaliex l-istess bħad-dinja tagħna, dawn għandhom saffi differenti. Il-qoxra tad-dinja mhix sħieħa, iżda tinqasam f`biċċiet. Dawn il-biċċiet imkissra li jiffurmaw il- qoxra tad-dinja in- sejħulhom:Qxur Tettoniċi (Plate tectonics) Dawn iserrħu kollha fuq is- saff ta taħtu li huwa il-Mantell. By Ms Analise Calleja Jones 50 Isem: ___________________ Klassi: ______________________ Id-dinja minn ġewwa Id-dinja hija vera meravilja !!! 1. Illejbilja id-disinn tad-dinja billi tuża l-kliem provdut (4) Qoxra / qalba ta` ġewwa / qalba ta` barra / mantell 4. Agħżel ir-risposta t-tajba (3) 1. Liema saff nsibu fuq il-Mantell? a) Qalba ta` barra c) Qalba ta `ġewwa b) Qoxra ta` barra d) Mantell 2. Liema huwa l-iżjed saff sħun tad-dinja? a) Qalba ta` barra c) Qalba ta `ġewwa b) Qoxra ta` barra d) Mantell 2. Ikteb jek is-sentenza hix veru jew falza (3) 3. Aħna ngħixu fuq liema saff? 1. Il-Mantell huwa l-eħxen saff tad-dinja. ________ a) Qalba ta` barra c) Qalba ta `ġewwa 2. L-iżjed saff kiesaħ huwa l-Mantell. _________ b) Qoxra ta` barra d) Mantell 3. Aħna ngħixu fil-Mantell. ____________ By Ms Analise Calleja Jones 51  L-Attività Tettonika Id‑dinja tagħna mhix statika iżda dinamika u qed tinbidel il‑ħin kollu. Infatti fid-dinja jeżistu il-fuq minn 600 vulkan attiv, li jistgħu jiżbruffaw minn ħin għall ieħor. Biex nifhmu sewwa kif iseħħu l‑vulkani u t‑terremoti, irridu l‑ewwel nifhmu x’jiġri taħt il‑qoxra tad‑dinja By Ms Analise Calleja Jones 52 Dawn il-kontinenti għadhom jiċċaqilqu? Iva Dan għaliex, meta sħana qawwija tipprova toħroġ ’il barra mill‑qalba tad‑dinja,din toħloq kurrenti konvezzjonali fil‑blat imdewweb tal‑mantell li jġghelu l-platti tal– qoxra tad-dinja jiċċaqilqu. Kont taf li ……. L-idea li dawn il-platti tektoniċi jiċċaqilqu nduna bihom Alfred Wegner? Minn kien Alfred Wegener? Dan kien ġeoloġist ġermaniz li ħareġ bl-idea li xi darba l-kontinenti tad-dinja kienu magħquda kollha fl-imkien (Super Kontinent li xjentisti semmew Pangea) Il-problema ta Wegener kienet li ma kienx jaf jispjega kif dawn il-kontinenti jiċċaqilqu!!. Mela kif jiċċaqilqu dawn il-platti tettoniċi? Miniclips li tista` tuża sabiex tifhem aħjar: Dawn jiċċaqilqu permezz tal-kurrenti konvezzjonali. Kemm il-kitla kif ukoll il- https://www.youtube.com/ borma, jsaħħhnu l-ilma bl-istess metodu: Kurrenti konvezzjonali watch?v=2Kku4Ifcl7w Dan ifisser li sħana li ġejja min-nar tal-kooker issaħħan l-ilma. L-ilma sħun jitla l-fuq peress li huwa eħfef u jiksaħ allura jerġa jinżel l-isfel. X`inhuma kurrenti konvezzjonali? Kurrenti konvezzjonali huma kurrenti ta` magma tiela lejn il-qoxra tad-dinja. Dawn jiffurmaw minħabba t-temperaturi għoljin li nsibu fil-qalba ta` ġewwa tad-dinja. By Ms Analise Calleja Jones 53 Il-kurrenti konvezzjonali wassalu sabiex il-qoxra tad-dinja tinqasam f`7 biċċiet. Meta l-qxur tettoniċi jiċċaqilqu, dawn jikkawżaw terremoti (earthquakes), vulkani (volcanoes) u muntanji mmewġa (fold mountains). By Ms Analise Calleja Jones 54 Dawn il-kontinenti għadhom jiċċaqilqu? Iva… Dan għaliex, meta sħana qawwija tipprova toħroġ ’il barra mill‑qalba tad‑dinja,din toħloq kurrenti konvezzjonali fil‑blat imdewweb tal‑mantell li jġghelu l-platti tal- Qoxra tad-dinja jiċċaqilqu. Infatti l-kontinent Afrikan qed jinqasm u maż-żmien il-parti ta` isfel ħa tiġi gżira. Miniclips li tista` tuża sabiex tifhem aħjar: https://www.youtube.com/watch? v=MmMX83diwl0 https://www.youtube.com/watch? v=0mUU69ParFM By Ms Analise Calleja Jones 55 Id-dinja dejjem kienet l-istess? Le Matul il- 4.6 billjun sena minn mindu ffurmat, id-dinja inbidlet ħafna. Fil-bidu l-kontinenti kienu kollha magħquda flimkien iżda maż-żmien dawn bdew jiċċaqilqu pemezz tal- kurrenti konvezzjonali. By Ms Analise Calleja Jones 56 Isem : ___________________ Klassi: ________ Kurrenti convezzjonali 1: Ħares lejn l-istampa li qeda turi ilma jagħli 2: Billi tqabbel id-dinja mal-borma, agħti kulur aħmar lil-kurrenti ġo borma konvezzjonali li huma sħan, u blu l-kurrenti konvezzjonali li huma kesħin. (2m) 3. Fi kliemek, spjega kif dawn il-kurrenti konvezzjonali jċaqilqu l-platti tettonoċi. (5) ________________________________________________________ ________________________________________________________ ________________________________________________________ ________________________________________________________ ________________________________________________________ By Ms Analise Calleja Jones 57  Isem: _______________________________ Klassi: _______________ Data: __________ Fl-ispazju provdut, pinġi disinn tad-dinja bis-saffi u fuqha pinġi il-kurrenti konvezzjonali. (6m) By Ms Analise Calleja Jones 58  Isem: _______________________________ Klassi: _______________ Data: __________ a. Kompli dawn is-sentenzi. (9m) Id-dinja għandha __________________saffi. Il- __________________________hija s-saff l-aktar il-barra u jifforma l-kontinenti u l-qiegħan tal-oċejani. Il- ______________________ jinsab taħt il-qoxra u huwa magħmul minn _______________________. Il- ________________________ _________________________ huma responsabbli għall-moviment tal- ________________________ li jinsabu fuq il-mantell. Il-qxur tettoniċi jimxu ftit _________________ fis-sena. Il- _______________________ hija l-aktar parti sħuna tad-dinja, b`temperaturi għoljin daqs ix-xemx!. b. Semmi ż-żewġ pjattaformi responsabbli għaċ-ċaqlieq tal-kontinenti tal-Ewropa u l-Afrika. 1.___________________________ 2. ______________________ ċ. Dawn iż-żewġ pjattaformi tettoniċi qed jersqu lejn xulxin jew il-bogħod ? ________________________________. d. X`qed jiġri minħabba dan il-moviment ta` dawn iż-żewġ pjattaformi tettoniċi? __________________________________________________________ e. X`jissejħu l-linji suwed fuq il-mappa? _________________________________. f. Dan iċ-ċaqlieq huwa possibli minħabba l-_________________________ ___________________________ li nsibu fil-mantell. By Ms Analise Calleja Jones 59  Isem: _______________________________ Klassi: _______________ Data: __________ Poġġi numru minn 1-6 ta` kif iridu jiġu l-istampi wara xulxin li qed jispjegaw kif kienet id-dinja mill-bidu sal-lum il-ġurnata. (6m) By Ms Analise Calleja Jones 60 Iċ-ċaqlieq tettoniku Il-kurrenti konvezzjonali jikkawżaw ċaqlieq tettoniku. Dan ifisser li l-qoxra tad-dinja (l-platti tettonoċi /continental plates) jiċċaqilqu. Dawn il-platti tettoniċi jiċċaqilqu f`direzzjonijiet differenti. By Ms Analise Calleja Jones 61  1. Muntanji immewġa (fold mountains) X`inhi muntanja? Muntanja hija art li l-ġeoloġisti jqisuha li tkun iżjed għolja min 600 metru u tkun wieqfa iżjed min 2 gradi. Kif jiffurmaw dawn il-muntanji mmewġa? Dawn jiffurmaw fuq xifer ta kollużjoni (collision plates) meta dawn il-platti tettoniċi kontinentali jersqu lejn xulxin. By Ms Analise Calleja Jones 62  Meta l-muntanji jkunu fejn xulxin ngħidulhom katina ta muntanji (mountain chains) Aħna nużaw l-Atlas sabiex nsibu fejn jinsabu l-muntanji u nużaw il-mappa fiżika. By Ms Analise Calleja Jones 63  Fejn insibu l-muntanji mmewġa?: Il-muntanji mmewġa wkoll issibhom fejn l-iżjed li jseħħu terremoti u fejn l- iżjed li għandna vulkani. B’hekk nistgħu nikkonkludu li l-effett taċ-ċaqlieq tal-qxur tettoniċi huwa l- iżjed b’saħħtu fit-truf tal-qxur tet- toniċi. Xi eżempji ta’ muntanji mmewġa huma l-Alpi, ‘Rockies’ u l-‘Himalayas’. Dawn huma magħmulin minn blat sedimentarju By Ms Analise Calleja Jones 64  1. Himalayas Tinsab fil-kontinent tal-Asja Hija katina ta` muntanji twila madwar 2,400km Tgħaddi mil-pajjiżi tal-Indja, Pakistan, Afghanistan, Ċina, Bhutan u Nepal. Iffurmaw 55 mijun sena ilu u huma kkonsidrati bħala żgħar ikkomparati mal-Alpi li ffurmaw 770 miljun sena ilu!!. L-għola muntanja fosthom hija Mount Everest li hija għolja 8,850 metru u hija l-għola quċċata tad-dinja. Din hija fruntiera bejn il-pajjiżi tan-Nepal u ċ-Ċina. 2. Alpi Huma katina ta` muntanji fl-Ewropa. Dawn jgħaddu minnn 8 pajjiżi: Franza, Monaco, Italja, Switzerland, Leichensten, Austria, Ġermanja u Slovenja. L-Għola muntanja hija Mont Blanc li tinsab bejn Franza u l-Italja u hija għolja madwar 4,807 metru. Din hija l-għola quċċata fil-katina ta muntanji Alpi. By Ms Analise Calleja Jones 65  3. Atlas Katina ta` muntanji fit-Tramuntana tal-kontinent tal-Afrika. Hija katina ta` muntanji twila madwar 2,500km Tgħaddi mil-pajjiżi tal-Indja, Pakistan, Afghanistan, Ċina, Bhutan u Nepal. Dawn jgħaddu mill-pajjiżi tal-Marocc, Alġerija u Tunis. Mount Toubkal hija l-għola quċċata tal-muntanji Atlas u hija għolja madwar 4,167 metru. By Ms Analise Calleja Jones 66  Għaliex huma importanti l-muntanji? 1. Jipprovdu sors ta` ilma ħelu tajjeb għax-xorb. 2. Jipprovdu injam u prodotti tal-foresta u bosta prodotti tal-ikel. 3. Żoni ta` ekosistema għolja fejn jgħixu tipi differenti ta` annimali għal : Alpine goat, African tiger, bengal tiger. 4. Jipprovdu fruntieri naturali bħalma huma l-Himalayas fl-Asja u l-Piriney fl-Ewropa. 5. Jgħinu fl-ekonomija għaliex jattiraw bosta turisti. By Ms Analise Calleja Jones 67  Isem: _______________________________ Klassi: _______________ Data: __________ Ikteb Veru jew Falz fejn kull sentenza. (10m) By Ms Analise Calleja Jones 68  Isem: _______________________________ Klassi: _______________ Data: __________ Għamel linja sabiex tqabbel il-muntanji mal-pajjiż/i, li jinsabu fih / fihom. (10m) By Ms Analise Calleja Jones 69 Meta l-qxur tettoniċi jiċċaqilqu, dawn jikkawżaw terremoti (earthquakes), vulkani (volcanoes) u muntanji immewġa (fold mountains). Iżda x`jikkawża iċ-ċaqlieq tal-qxur tettoniċi? Dan iċ-ċaqlieq ngħidulu terremot. Kif jiġu t-terremoti? Meta l-qxur tettoniċi jiċċaqilqu f ’direzzjonijiet differenti, il-‘friction’ tikkawża l-enerġija biex tinġema’, tant li me- ta din l-enerġija toħroġ, tikkawża shockwave – terremot, l-istess bħalma jiġri meta tħokk sulfarina mall-kaxxa. L-enerġija li jkun hemm tant tinġema li meta toħroġ, din tikkawża “shock waves”. Għalhekk, terremoti jseħħu kulljum u f`postijiet differenti Links lmportanti!! https://earthquake.usgs.gov/ Din l-enerġija li semmejna il-friction, tkun ġejja earthquakes/map/? extent=18.81272,- mill-mantell (mantle), eżattament fejn imissu 125.77148&extent=53.80065,- magħha il-qxur tettoniċi (plate tectonics). L-aktar 64.24805 postijiet li jħossu dan iċ-ċaqlieq huma dawk li jinsagħbu viċin tal-epiċentru (epicenter). https://www.youtube.com/ watch/_YLjIvJXhpg http://ds.iris.edu/seismon/ swaves/ By Ms Analise Calleja Jones 70 By Ms Analise Calleja Jones 71 By Ms Analise Calleja Jones 72 By Ms Analise Calleja Jones 73 By Ms Analise Calleja Jones 74  X`jiġri jek terremot iseħħ fil-baħar? By Ms Analise Calleja Jones 75  Isem: _______________________________ Klassi: _______________ Data: __________ Ħares lejn l-istampa u wieġeb il-mistoqsijiet 1. Fil-Mediterran jseħħu terremot? (2m) 2. Liema huwa l-aktar pajjiż li jkollu terremoti? (2m) By Ms Analise Calleja Jones 76  Isem: _______________________________ Klassi: _______________ Data: __________ Ħares lejn l-istampa u poġġi l-isem tal-pajjiż fejn suppost. (10m) By Ms Analise Calleja Jones 77  Isem: _______________________________ Klassi: _______________ Data: __________ Għażel it-tweġiba t-tajba (8m) By Ms Analise Calleja Jones 78  Isem: _______________________________ Klassi: _______________ Data: __________ By Ms Analise Calleja Jones 79  Isem: _______________________________ Klassi: _______________ Data: __________ (8m) By Ms Analise Calleja Jones 80  Isem: _______________________________ Klassi: _______________ Data: __________ Poġġi l-kliem fejn suppost. (6m) By Ms Analise Calleja Jones 81  Isem: _______________________________ Klassi: _______________ Data: __________ (6m) By Ms Analise Calleja Jones 82  Isem: _______________________________ Klassi: _______________ Data: __________ (8m) By Ms Analise Calleja Jones 83  Isem: _______________________________ Klassi: _______________ Data: __________ (10m) By Ms Analise Calleja Jones 84  Isem: _______________________________ Klassi: _______________ Data: __________ (8m) By Ms Analise Calleja Jones 85 Isem : ___________________ Klassi: ______________________ It-Terremoti Imla kif meħtieġ 1. L-Italja spiss tintlaqat minn terremoti li jħallu ħsara kbira. L-istampa qeda turi l-mewġa sismika ta’ terremot li laqat l-Italja fl-2016. Liema belt immarkata fuq disinn 1 l-aktar tinsab viċin l-epiċentru tat-terremot? You can do it!! ________________________________ (1) 2. Liema belt immarkata fuq disinn 1 x’aktarx li ġarrbet l-aktar ħsarat mit-terremot? Agħti raġuni għaliex għażilt din il-belt. __________________________________________________________ _____________________________________________ (2) 3. Ikteb tliet effetti li t-terremot seta’ kellu fl-inħawi fejn seħħ. _____________________________ _____________________________ _____________________ (3) 4. Semmi pajjiż fil-Mediterran, minbarra l-Italja, li spiss jintlaqat minn terremoti. ________________________________ (1) 5. Agħti eżempju ta’ kif għandek iġġib ruħek jekk tinqabad f’terremot. ______________________________________________________________________ ___________________________________________________________________ (2) By Ms Analise Calleja Jones 86  Kif jitkejjel terremot? Hemm żewġ tipi ta kif wieħed jista jikkalkula iċ-ċaqlieqa tat- terremot Bl-iskala Richter li jikkalkula is-saħħa (magnitude) L-iskala Mercalli li jiddiskrivi l-effett tat-terremot. By Ms Analise Calleja Jones 87 By Ms Analise Calleja Jones 88  Sismologu huwa persuna li jistudja t-terremoti. Iżjed ma` titla l-fuq fin-numru, aktar jkun b`saħħtu t-terremot. By Ms Analise Calleja Jones 89  Miniclips li tista` tuża sabiex tifhem aħjar: https://www.youtube.com/ watch?v=NT_fVQ1LdQY By Ms Analise Calleja Jones 90  Fatti nteressanti regward it- terremoti Iċ-ċaqlieq tal-platti tettoniċi iffurmaw muntanji kbar bħal muntanji Himalayas u l -Andes. Il-Ġappun huwa l-iżjed post sismiku fid-dinja. Infatti terremot qawwi 2011 qatel il-fuq minn 15,000 ruħ u ħoloq “meltdown” fir- reattur nuklejari. By Ms Analise Calleja Jones 91  1. DROP (Inżel): tkun fejn tkun, inżel fuq irkupptejk u fuq idejk. Din il-pożizzjoni tipproteġik milli taqa’ u tgħinek titkaxkar biex issib ilqugħ x’ imkien fil-viċin. 2. COVER (Għatti): Għatti rasek u għonqok b’idejk. Imbgħad jekk issib xi mejda jew desk fil-viċin, tkaxkar u ipprova idħol taħtha. Jekk m’hemmx fejn tidħol, ipprova tħaxkar lejn xi ħajt fuq ġewwa. Evita l-bibien u twieqi. X’ħin jieqaf it-terremot, stenna ftit għaliex ġieli jibqgħu jaqgħu l- 3. HOLD (Żomm): Ipprova oġġetti u tista’ tintlaqat malajr. Tużax il-lifts u evita t-taraġ ukoll. Jekk tista’ ċempel għall-għajnuna, jekk le, ibqa’ f’post sigur żomm ma’ xi oġġett b’id waħda. Jekk tkun fuq barra, ipprova mur xi mkien fejn ma jkunx hemm bini, siġar, arbli tad-dawl jew xi oġġetti li jistgħu jaqgħu fuqek. Fuq kollox ipprova żomm kalm/a kemm jista’ jkun. By Ms Analise Calleja Jones 92 2. Il-Vulkani X`inhu Vulkan? Vulkan huwa fetħa fil-qoxra tad-dinja li minnu toħroġ il- magma (blat jaqbad, li meta joħroġ barra nsejħulu lava), irmied u gassijiet. Ċerti vulkani jidhru qishom muntanji jew għoljiet, jiddependi minn x’tip ta’ vulkan huwa. Kont taf li… L-isem Vulkan ġej mill isem “Vulcan” li kien l-alla tan-nar fil-mitoloġija Rumana? Il-biċċa l-kbira tal-iżbroff tal-vulkani huwa kkawżat Miniclips li tista` tuża sabiex minn qxur tettoniċi li resqin lejn xulxin. tifhem aħjar: Xi vulkani huma perikolużi għax Volcano | The Dr. Binocs Show | Learn ikollhom żbroff vjolenti Videos For Kids - YouTube By Ms Analise Calleja Jones 93  L-iżbroffi vulkaniċi huma fost l‑avvenimenti l‑aktar spettakolari u fl‑istess ħin distruttivi tan‑natura. Joħolqu tibdil kbir fil‑pajsaġġ u fl‑ambjent tal‑madwar, fit‑temp u l‑klima globali, u jaffettwaw miljuni ta’ nies li jgħixu fil‑qrib. Minn hu l-vulkanologu? L-vulkanologu huwa dak il-persuna li xogħlu huwa li jistudja il-vulkani. By Ms Analise Calleja Jones 94 Kif jifforma vulkan? Fejn jiffurmaw il-vulkani? Ħafna mill-vulkani jiffurmaw fit-truf tal- platti tettoniċi. By Ms Analise Calleja Jones 95 Il-vulkani jiffurmaw fuq: By Ms Analise Calleja Jones 96 By Ms Analise Calleja Jones 97  Jek il-vulkani nsibuhom fit-truf tal-platti tet- toniċi, kif insibu xi vulkani fin-nofs tal-baħar? Dawn insejħulhom Hot spots. By Ms Analise Calleja Jones 98  Composite Jeżistu tipi varji ta` vulkani, fosthom: By Ms Analise Calleja Jones 99  Il-vulkani huma ġeneralment attivi għal ftit żmien biss, forsi għal ftit ġimgħat jew xhur. Bejn żbroff u ieħor ikunu reqdin, jew inattivi, u jistgħu jdu- mu hekk għal mijiet ta’ snin. Vulkan jingħad li jkun mejjet jekk għal dawn l‑aħħar elfejn jew tlett elef sena ma jkun wera l‑ebda sinjal ta’ attività. Kien hemm każi meta xi vulkani, li mingħalina kienu mejta, żbruffaw bla mistenni u għamlu ħsara kbira. F’dan il-perjodu, l-arterja vulkanika u l-bokka tal-vulkan jinstaddu bil-lava. Meta l-pressa terġa’ tibda tinbena, iseħħ splużjoni qawwija li tifqa’ l-bokka biex il-magma tkun tista’ toħroġ. By Ms Analise Calleja Jones 100 By Ms Analise Calleja Jones 101  Isem: _______________________________ Klassi: _______________ Data: __________ Ikteb veru jew falz fejn kull sentenza. (7m) By Ms Analise Calleja Jones 102 Kif jidher vulkan minn ġewwa? Struttura tal-vulkan: 2. Arterja vulkanika 1. Ħawt tal-magma Dan huwa ġabra ta magma fil-qoxra tad-dinja taħt il-vulkan Dan huwa l-passaġġ prinċipali minn fejn tgħaddi l-magma. 4. Bokka ewlenija 3. vina vulkanika Dan huwa l-passaġġ sekondarju minn fejn tgħaddi l-magma. Din hija l-fetħa minn fejn toħroġ l-magma. By Ms Analise Calleja Jones 103 Mill-vulkan joħroġ ukoll ġamar u rmied vulkaniku, lava, dħaħen u gassijiet velenużi. Id-dħaħen u trabijiet ġieli jinġarru għal eluf ta’ kilometri fl-atmosfera. By Ms Analise Calleja Jones 104  Kull meta blat maħlul minn ġol‑mantell tad‑dinja, im- sejjaħ magma, isib triqtu lejn wiċċ l‑art, jiżbroffa vulkan. Imbagħad meta l‑magma tiksaħ, tibbies u ssir blat vul- 5. Saffi ta` rmied u lava kaniku bħalma hi l‑lava. Kull darba li jiżbroffa vulkan joħorġu ammonti kbar ta’ lava u rmied. Dawn jibdew jinġemgħu saff fuq ieħor u mal‑medda tas- snin il‑munġbell vulkaniku jikber u jogħla. Jekk il‑magma li toħroġ mill‑vulkan tkun magħquda, din tiksaħ u tibbies Dan is-saffi jinġemgħu fuq xulxin kull darba li jiżbroffa l-vulkan. malajr u tifforma munġbell vulkaniku bil‑ġnub kemxejn weqfin Mill‑banda l‑oħra, lava maħlula u aktar likwida tivvjaġġa mijiet ta’ metri qabel ma tibbies, u tibni vulkani bi ġnub aktar baxxi. F’xi nħawi oħra tad‑dinja, bħall‑Iżlanda u l‑Hawaii, il‑lava toħroġ minn fissuri fondi fil‑blat By Ms Analise Calleja Jones 105  Isem: _______________________________ Klassi: _______________ Data: __________ Imla l-vojt bil-kelma t-tajba. Uża l-kliem provdut. (10m) By Ms Analise Calleja Jones 106 Isem : ___________________ Klassi: ______________________ Il-Vulkan Imla bil-kelma t-tajba (8) Arterja vulkanika Vina vulkanika Ħawt tal-magma Nixxiegħa tal-lava Bokka ewlenija Saffi ta` lava u rmied Xrar u biċċiet tal-blat vulkaniku Vulkan sekondarju By Ms Analise Calleja Jones 107  X`joħloq żbroff vulkaniku? By Ms Analise Calleja Jones 108 By Ms Analise Calleja Jones 109 By Ms Analise Calleja Jones 110 By Ms Analise Calleja Jones 111 Isem : ___________________ Klassi: ______________________ Case study: Pompeii 1: Fuq l-istampa ta` taħt , “il-mappa tad-dinja”, pinġi l-Italja ħadra (2m) 2: Fuq l-istampa ta` taħt , “il-mappa tal-Italja”, immarka fejn jinsab il- Vulkan Vessuvju billi tikteb ismu fl-ispazju provdut (2m) By Ms Analise Calleja Jones 112 Isem : ___________________ Klassi: ______________________ Case study: Pompeii 3: Wieġeb il-mistoqsijiet permezz tal-miniclip li rajt a. Pompeii jinsab fl-Italja Veru / Falz (2) b. Ġewwa Napli nsibu l-vulkan Vessuvju Veru / Falz (2) c. Għaliex kien hemm ħafna nies meta żbroffa l-vulkan? (2) _______________________________________________________________________________________________________________. d. Semmi 2 affarijiet għaliex l-iżbroff tal-vulkan Vessuvju għamel ħerba mill-belt ta Pompeii. (4) 1.__________________________________________________________________________________________________________________ 2. _____________________________________________________________________________________________________________ e. Xġara wara l-iżbroff tal-vulkan li kompla jeqred il-belt ta Pompeii? (2) _______________________________________________________________________________________________________________ f. Għaliex in-nies ġew iffriżati fiż-żmien (ġew qishom statwi) ? (2) ___________________________________________________________________________________________________________________ _______________________________________________________________________________________________________________ By Ms Analise Calleja Jones 113 By Ms Analise Calleja Jones 114  L-Iżlanda għandha diversi vulkani għax qegħdha bejn żewġt iqxur tettoniċi – il-qoxra tal- Amerika ta’ Fuq u l-qoxra Ewroasjatika. Wieħed minnhom huwa l-vulkan Eyjafjallajökull li huwa vulkan attiv. By Ms Analise Calleja Jones 115 Xi Impatti ħżiena fuq l-ekonomija: Xi kumpaniji tal-ajru, minħabba li kellhom jitwaqqfu t-titjiriet, tilfu l-flus. Marru inqas turisti lejn l-Iżlanda minħabba l-biża’ ta’ żbroff ieħor. Il-kummerċ bil-baħar u bl-ajru kellu jitwaqqaf allura intremew diversi prodotti li jitħassru malajr minħabba li ma setgħux jiġu esportati jew importati. Ħafna laqgħat (meetings) ġew imħassra u kien hemm ukoll dewmien fil-posta. By Ms Analise Calleja Jones 116 By Ms Analise Calleja Jones 117  Fil-Mediterran għadna vulkani? By Ms Analise Calleja Jones 118 Isem : ___________________ Klassi: ______________________ You can do Il-Vulkan it!! Imla kif meħtieġ (2) 1. Fuq il-mappa f’disinn 2, ikteb l-isem ta’ vulkan ieħor fil-post it-tajjeb. (1) By Ms Analise Calleja Jones 119  Perikli u benefiċji li wieħed isib f`żoni vulkaniċi By Ms Analise Calleja Jones 120 By Ms Analise Calleja Jones 121 By Ms Analise Calleja Jones 122  Isem: _______________________________ Klassi: _______________ Data: __________ Ħares lejn il-kliem provdut u ara jekk humiex ta vantaġġ jew ta żvantaġġ għan-nies li jgħixu fżoni tettoniikament attivi. Poġġi l-kliem taħt il-kolonna t-tajba. (10m) By Ms Analise Calleja Jones 123 By Ms Analise Calleja Jones 124 By Ms Analise Calleja Jones 125 By Ms Analise Calleja Jones 126 By Ms Analise Calleja Jones 127 By Ms Analise Calleja Jones 128 By Ms Analise Calleja Jones 129 By Ms Analise Calleja Jones 130 By Ms Analise Calleja Jones 131 By Ms Analise Calleja Jones 132 By Ms Analise Calleja Jones 133 By Ms Analise Calleja Jones 134 By Ms Analise Calleja Jones 135