Wykorzystywanie seksualne dzieci PDF

WY Wykorzystywanie seksualne dzieci Wykorzystywanie seksualne dziecka to włączanie dziecka w aktywność seksualną, której nie jest ono w stanie w pełni zrozumieć i udzielić na nią świadomej zgody i/lub na którą nie jest dojrzałe rozwojowo i nie może zgodzić się w ważny prawnie sposób i/lub która jes...

WY Wykorzystywanie seksualne dzieci Wykorzystywanie seksualne dziecka to włączanie dziecka w aktywność seksualną, której nie jest ono w stanie w pełni zrozumieć i udzielić na nią świadomej zgody i/lub na którą nie jest dojrzałe rozwojowo i nie może zgodzić się w ważny prawnie sposób i/lub która jest niezgodna z normami prawnymi lub obyczajowymi danego społeczeństwa. Z wykorzystywaniem seksualnym mamy do czynienia, gdy taka aktywność wystąpi pomiędzy dzieckiem a dorosłym lub dzieckiem a innym dzieckiem, jeśli te osoby ze względu na wiek bądź stopień rozwoju pozostają w relacji opieki, zależności, władzy. Celem takiej aktywności jest zaspokojenie potrzeb innej osoby. Aktywność taka może dotyczyć: Namawiania lub zmuszania dziecka do angażowania się w prawnie zabronione czynności seksualne; Wykorzystywanie dziecka do prostytucji lub innych prawnie zakazanych praktyk o charakterze seksualnym; Wykorzystywanie dziecka do produkcji materiałów lub przedstawień o charakterze pornograficznym. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) Za dziecko seksualnie wykorzystywane uznać można każdą jednostkę w wieku bezwzględnej ochrony, jeśli osoba dojrzała seksualnie, czy to przez świadome działanie, czy też przez zaniedbywanie swoich społecznych obowiązków lub obowiązków wynikających ze specyficznej odpowiedzialności za dziecko, dopuszcza się zaangażowania dziecka w jakąkolwiek aktywność natury seksualnej, której intencją jest zaspokojenie osoby dorosłej. (SCSAC), Wielka Brytania Wykorzystywane seksualne dziecka to niewłaściwe zachowania seksualne z udziałem dziecka, takie jak: dotykanie genitaliów dziecka i doprowadzanie do dotykania przez dziecko genitaliów innej osoby, stosunek seksualny z dzieckiem, kazirodztwo, gwałt, sodomia, ekshibicjonizm i komercyjna eksploatacja dziecka. Zachowania takie uznawane są za wykorzystywanie seksualne dziecka jedynie wtedy, gdy sprawcą jest osoba odpowiedzialna za opiekę nad dzieckiem bądź spokrewniona z dzieckiem. (CAPTA), USA Wykorzystywanie seksualne to każdy akt pomiędzy osobami o różnym stopniu rozwoju, którego celem jest seksualna gratyfikacja osoby na wyższym stopniu rozwoju. Faller 1988 Wykorzystywanie seksualne dziecka to wciągnięcie zależnego niedojrzałego rozwojowo i niezdolnego do wyrażenie pełnej zgody dziecka albo osoby w okresie dorastania w seksualną 1 aktywność, do której osoby te nie są przygotowane, w aktywność naruszającą społeczne tabu oraz zasady życia rodzinnego. Schechter i Roberge 1976 Określenie molestowanie częściej używa się w odniesieniu do zachowań mniej drastycznych. Stałą dyspozycję wyrażającą się skłonnością do uprawiania różnego rodzaju praktyk seksualnych z dziećmi określa się pojęciem Pedofilii. Prawnej ochronie dziecka przed seksualnym wykorzystaniem służą głównie dwa źródła: Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka z 1953 roku Międzynarodowa Konwencja Praw Dziecka z roku 1989 Kodeksy karne poszczególnych krajów. Fazy nadużycia seksualnego dzieci Faza wciągania Faza interakcji seksualnych Faza zapewniania skrytości Faza ujawnienia Faza wytłumiania (Murphy) * Faza powrotu do normalnego życia Faza wciągania Molestujący zachęca i wciąga w pułapkę. Zachęcanie to zwodzenie, uciekanie się do sztuczek i nagród, wykorzystywanie autorytetu dorosłego. Wciąganie w pułapkę to manipulowanie dzieckiem np. szantaż, zrzucanie na dziecko odpowiedzialności za to co się stało. Faza interakcji seksualnych Otwarta lub skryta masturbacja (przed dokonaniem fizycznego kontaktu z dzieckiem). Dotykanie dziecka, penetracja przy użyciu palców, penetracja oralna lub analna. Stosunek „na sucho”, stosunek płciowy, zmuszanie dziecka do dotykania genitaliów sprawcy. Przymuszanie dziecka do prostytucji i pornografii. Faza zapewniania skrytości Cel sprawcy: kontynuowanie czynności, uniknięcie zdemaskowania, dostęp do dziecka. Wprowadzanie reguł, gier, które warunkują aktywny udział dziecka i obciążają je odpowiedzialnością za zachowanie sekretu. 2 Faza ujawniania Sprawca zostaje zdemaskowany celowo (przez dziecko, osoby trzecie) lub przypadkowo (ciąża, choroba weneryczna, zachowania o charakterze seksualnym, rozwiązłość, uraz fizyczny). Reakcja niedowierzających dorosłych: oskarżanie dziecka, karanie i przyzwalanie na kontynuację wykorzystywania seksualnego. Faza wytłumienia Próby wyciszenia sprawy podejmują: sprawca, dziecko, rodzice, inny członkowie rodziny, profesjonaliści powołani do tej sprawy, społeczność lokalna. Powody: ochrona reputacji rodziny, chęć uniknięcia postępowania karnego, odpowiedzialności, chronienia dziecka, uniknięcie kłopotliwych sytuacji, konfrontacji, niechęć do angażowania się. Faza powrotu do normalnego życia Wdrażanie strategii pomagania dziecku i rodzinie Położenie kresu nadużyciom, zapewnienie dziecku pomocy medycznej i psychologicznej oraz pomaganie osobom z bliskiego otoczenia dziecka. Zapobieganie dalszym nadużyciom. Postępowanie karne i/ lub terapia sprawcy. Skutki nadużyć seksualnych doznanych w dzieciństwie Skutki urazu psychicznego Depresja, poczucie lęku, wstydu, upokorzenia. Zespół stresu pourazowego. Podatne na dokonywane na nich nadużycia seksualne w wieku dorosłym. Wiktymizacja wtórna, powtórzenie nadużycia seksualnego, czyli odtwarzanie przez ofiarę fizycznej, seksualnej lub emocjonalnej napaści doznanej w dzieciństwie. W życiu dorosłym maja tendencję do stawania się ofiarami gwałtu, maltretowania, napaści i innych form prześladowania. (Bieschke, Briere, Kesller, Schetky) Długotrwałe skutki nadużyć seksualnych Alienacja, zahamowanie, introwersja społeczna, nadwrażliwość interpersonalna (Lundberg- Love). Długotrwałe problemy ze zdrowiem fizycznym (Moeller). Nękające uczucie wstydu, objawy dysocjacyjne (Kessler, Bieschke). Inne problemy dzieci molestowanych seksualnie Trudności z koncentracją, zachowania agresywne, wycofanie społeczne, dolegliwości somatyczne, nadmierne podporządkowanie. Tendencje antyspołeczne, regresja behawioralna, złe wyobrażenie własnego ciała i niska samoocena. 3 Nadaktywność, myśli samobójcze i skrajne, uogólnione stany lękowe. (Conte, Schuerman, Justice, Sgroi, Porter, Blick) Rodzinne mechanizmy nadużyć seksualnych Nie okazuj żadnych uczuć, a w szczególności gniewu. Kontroluj się przez cały czas; nie proś o pomoc. Zaprzeczaj temu, co się dzieje, nie ufaj własnym zmysłom i postrzeganiu. Nikt nie jest godny zaufania. Zachowaj tajemnicę, bo i tak nikt ci nie uwierzy. Wstydź się, to wszystko Twoja wina. (Courtois) Skutki nadużyć seksualnych dramatycznie wpływają na dorosłe życie ofiary Kompulsywne zachowania seksualne, sadomasochistyczne fantazje seksualne. Problemy z identyfikacją seksualną, utrata zainteresowania seksem. Często alkoholem i narkotykami zagluszaja złe wspomnienia. Mężczyźni dodatkowo: ambiwalencja orientacji seksualnej, homofobia, brak zaufania do dorosłych mężczyzn. (Briere, Runtz, Kovach, Rew, Myers) Dzieci molestowane seksualnie Przychodzą wcześniej do szkoły, pozostają w niej długo, rzadko opuszczają zajęcia. Barykadują się w swoich pokojach, ukrywają, usiłując odgrodzić się od prześladowców. Angażują się w niestosowne i uporczywe zabawy seksualne z rówieśnikami. Maja szczegółową i nieadekwatną do wieku znajomość seksualnych zachowań, zdarzają się u nich objawy fizyczne i somatyczne związane z aktywnością seksualną. Mogą masturbować się nadmiernie, kompulsywne, publicznie i czynić awanse seksualne wobec innych osób doroslych. Małe dzieci- akty seksualne z żywymi lub wypchanymi zwierzętami. Nastolatki- prostytucja. ( Goodwin) STRATEGIE INTERWENCJI Terapia indywidualna dzieci- terapia przez zabawę, interwencje poznawczo- behawioralne: trening relaksacyjny, pozytywnego myślenia, poznawczej restrukturyzacji, uodparniania na stres, obrazowania emocji ( redukcja leku, depresji). Zapewnienia poczucia bezpieczeństwa. Odzyskanie poczucia kontroli nad własnym życiem- rysowanie, malowanie, lepienie z gliny, pisanie, uczenie się werbalizowanie emocji środki terapeutyczne). Edukacja seksualna i informacje o tym co taka napaść oznacza. (Baker, Gil, JohnsonMerrick, Allen, Crase, Salter) Profilaktyka Działania zapobiegawcze w szkołach i w rodzinach. 4 Nauka skutecznego radzenia sobie z zagrożeniem. Wdrażanie programów profilaktycznych od pierwszych klas szkoły podstawowej i kontynuowanie w kolejnych latach nauki szkolnej. Interwencja edukacyjna w postaci programów profilaktyczno- edukacyjnych np. Teatr kukiełkowy „Dzieciaki z osiedla”. Trening asertywności nie jest wystarczający, ale bardzo pomocny. (Caschwell, Bloss, McFarland, Cole, Minard) Sytuacje kryzysowe Para, która jest ze sobą dłuższy czas podejmuje decyzje o współżyciu seksualnym. Chłopak jest pewny a dziewczyna ma obawy. Po szczerej rozmowie okazuje się ze dziewczyna była w dzieciństwie molestowana seksualnie. Jak można jej pomóc? Co powinien zrobić chłopak? Matka 9 letniej dziewczynki dowiaduje się od dziecka, że matematyk kilka razy w tygodniu zaprasza do siebie do domu dziewczynki, pod pretekstem pomocy w lekcjach i zabawy. Tam robi im zdjęcia w różnych sytuacjach np. Podczas kąpieli bez ubrania w basenie. Jak powinna zareagować matka? Jak pomóc dziewczynce? BIEGŁY SĄDOWY - PSYCHOLOG Biegły sądowy to ekspert w danej dziedzinie, posiadający specjalną wiedzę teoretyczną i bogate doświadczenie zawodowe, powoływany w postępowaniu sądowym w celu przedstawienia fachowej opinii o okolicznościach mających znaczenie dla wyniku sprawy sądowej, a których wyjaśnienie wymaga specjalistycznej wiedzy. Biegły sądowy musi posiadać nie tylko niekwestionowaną wiedzę i najwyższe kwalifikacje zawodowe, ale także cieszyć się zaufaniem publicznym oraz charakteryzować sumiennością i bezstronnością. Zadania w zależności jaki jest cel ekspertyzy psychologicznej - procedury o charakterze klinicznym - diagnozy aktuarialne - procedury eksperymentalne - procedura eksperymentu klinicznego - procedury rekonstrukcyjne o charakterze ex- post facto - badanie opinii w postaci wniosku Strategia umiaru- pewność jako kategoria użytkowa, prawdopodobienstwowo wskazywane jako przedział procentowy Biegły sądowy to specjalista, który zostaje powołany przez sąd w celu udzielenia opinii w sprawach wymagających specjalistycznej wiedzy. Jego zadania są różnorodne, a jego opinie mają kluczowe znaczenie dla procesu sądowego. Do głównych zadań biegłego sądowego należą: 5  1. Wydawanie opinii eksperckich – Biegły sądowy jest zobowiązany do przygotowania szczegółowej opinii na temat kwestii wymagających specjalistycznej wiedzy. Może to obejmować na przykład analizę dokumentów, materiałów dowodowych, przeprowadzanie badań czy ocenę stanu zdrowia stron postępowania. Opinia biegłego jest dowodem, który może wpłynąć na wynik sprawy. 2. Przeprowadzanie ekspertyz – W niektórych przypadkach biegły sądowy przeprowadza badania lub eksperymenty, aby uzyskać niezbędne informacje do oceny sytuacji, w której sąd potrzebuje specjalistycznej wiedzy (np. w sprawach medycznych, technicznych, finansowych czy kryminalnych). 3. Udzielanie odpowiedzi na pytania sądu – Biegły jest zobowiązany do odpowiedzi na pytania sądu dotyczące jego opinii, wyjaśnienia wątpliwości lub szczegółowych kwestii, które pojawiają się podczas postępowania. 4. Objaśnianie skomplikowanych zagadnień – Biegły sądowy tłumaczy złożone kwestie specjalistyczne w sposób zrozumiały dla sądu, który nie musi posiadać wiedzy w danej dziedzinie. Jego rola polega również na uproszczeniu trudnych zagadnień, by umożliwić pełne zrozumienie sprawy. 5. Opracowywanie opinii uzupełniających – Jeśli sąd uzna, że opinia biegłego wymaga dodatkowych wyjaśnień, może zwrócić się do niego o opracowanie opinii uzupełniającej lub sprecyzowanie pewnych kwestii. 6. Obecność na rozprawach – Biegły sądowy może zostać wezwany do sądu, by wziąć udział w rozprawie i wyjaśnić szczegóły swojej opinii, odpowiedzieć na pytania stron, sędziego czy innych biegłych. 7. Przeszukanie, eksperyment kiedy nie ma sprawcy, konfrontacja, przesłuchanie i przesłuchanie dziecka 8. Funkcja opiniodawczą biegłego - ekspertyza na podstawie diagnozy 9. Źródłem zasad etycznych biegłego sądowego są normy etyczne ludzki wszystkich, kodeks etyczno- Zawodowy psychologa, doświadczenie zawodowe, prawo 10. Przedmiot kontroli etycznego wypełnienia funkcji biegłego sądowego - pole wiadomości specjalnych, realizacja zadań diagnostycznych, orientacja w sobie, Biegły sądowy pełni więc rolę eksperta, którego zadaniem jest pomoc w rozwiązaniu sprawy poprzez dostarczenie wiedzy, której sąd nie posiada. Cechą charakterystyczną biegłego sądowego jest jego niezależność i obiektywizm, ponieważ jego zadaniem jest jedynie przedstawienie opinii zgodnej z jego wiedzą i doświadczeniem, a nie wspieranie jednej ze stron. Etyka w pracy biegłego sądowego PROBANT- OSOBA DIAGNOZOWANA (EKSPERTYZA) OSKARŻONA W SĄDZIE Zasady pracy biegłego sądowego: 1. poszanowanie godności ludzkiej i ochranianie dobra diagnozowanej osoby 6  2. przestrzeganie tajemnicy zawodowej i selektywności informacji 3. przestrzeganie pola wiadomości specjalnych (wiedza, kompetencje, umiejętności biegłego, motywacja do pracy, rezultaty rozstrzygnięć eksperymentalnych i preferencje aksjologiczne (włącza się system wartości), biegły musi też wiedzieć czego nie potrafi zrobić 4. zasada rzetelności metodycznej i metodologicznej (osoba prowadząca musi być dobrze przygotowana, mieć ogromną wiedzę, wie jak sporządzić opinię i ekspertyzę, nie może stosować niesprawdzonych i niewystandaryzowanych metod, dostosowanie metody do problemu 5. zasada dostatecznej racji (odnosi się do przepisów prawa 6. zasada ostrożności interpretacyjnej wyników badań ( nie można wyciągać daleko idących wniosków 7. zasada przydatności rozstrzygnięć ekspertalnych - w przypadku danej sprawy mamy do czynienia z tym i tym, konkrente wskazanie, specjalistyczna pomoc sądowi, pro 8. zasada komunikatywności języka opinii 9. zasada posiadania dobrej wiedzy psychologicznej - wgląd w siebie 10. zasada słusznej inicjatywy 11. współpraca biegłego z innymi specjalistami W myśl obowiązujących dotychczas przepisów prawnych „Kuratorzy sądowi realizują określone przez prawo zadania o charakterze wychowawczo-resocjalizacyjnym, diagnostycznym, profilaktycznym i kontrolnym, związane z wykonywaniem orzeczeń sądu.” (art. 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o kuratorach sądowych, Dz.U. 2018, poz. 1014,), co znaczy, że ich asysta podczas spotkań rodziców z dziećmi jest uzasadniona ustawowo. Można bowiem uznać ten rodzaj czynności za kontrolę przebiegu tychże spotkań w celu zapewnienia dziecku bezpieczeństwa. Niemniej jednak zastanawia, w jakim stopniu kurator sądowy może dokonać wstępnej diagnozy w aspekcie jakości relacji rodzic – dziecko i czy może pozwolić sobie na edukację rodzica w zakresie wychowania dziecka. Obecny brak regulacji dotyczących uprawnień i obowiązków kuratorów sądowych, zwłaszcza podczas ich uczestnictwa w kontaktach między rodzicami a dzieckiem, rodzi w praktyce wiele nieporozumień. „kurator rodzinny, któremu zlecono obecność przy kontaktach rodziców z dziećmi, ustalonych przez sąd opiekuńczy, stawia się w określonym w postanowieniu sądu terminie i miejscu i jest obecny przez cały czas trwania kontaktu, zapewniając, by kontakt ten nie trwał dłużej, niż postanowił sąd”, a następnie niezwłocznie składa pisemną notatkę do sądu. Autor zauważa, że obecność kuratora podczas spotkania z rodzicem, z którym dziecko nie mieszka po rozwodzie, ma zagwarantować, iż dojdzie ono do skutku. W praktyce nie jest to zadanie, z którego można rozliczyć osobę godną zaufania. Może ona bowiem odpowiadać za bezpieczeństwo dziecka, ale nie za organizację spotkania. Efektem błędnie interpretowanego przepisu prawnego jest składanie skarg na kuratorów w tym zakresie. 7 Zgodnie z przepisami prawa, zapisy w notatce do sądu, po zakończonym kontakcie rodzica z dzieckiem, najczęściej sprowadzają się do informacji, kiedy i gdzie odbyło się to spotkanie. Nie ma jasnych wytycznych do roli jaką ma pełnić kurator podczas tego kontaktu, a co za tym idzie przyjmuje on w praktyce funkcję biernego obserwatora – urzędnika – kontrolującego organizację spotkania. Nie ma również szczegółowych uregulowań co do jego aktywności podczas spotkania, uprawnień do przerwania kontaktu czy sposobu zachowania wobec wyraźnej niechęci dziecka do kontaktu z rodzicem. W tym względzie nie ma jasności co do zadań kuratora sądowego w aspekcie respektowania zasady dobra dziecka i jego praw oraz zaspokajania jego potrzeb. Skutkiem tego jest subiektywnie negatywny głos rodziców w sprawie niewłaściwie przebiegających spotkań rodzica z dzieckiem w obecności kuratora Rodzice, a i nierzadko dzieci mogą nie być zadowoleni z tego, że w ich spotkaniach biorą udział obce osoby, które utrudniają nawiązywanie bliskich, intymnych relacji (tylko i wyłącznie ze względu na swoją obecność). Jedynak (2012) zwraca uwagę, że kurator sądowy jeszcze z innego powodu może być negatywnie postrzegany przez członków rozbitych rodzin. Uczestniczy on bowiem w przymusowym odebraniu osoby podlegającej władzy rodzicielskiej, ponieważ ma odpowiednie kompetencje psychopedagogiczne oraz wiedzę w jaki sposób, możliwie najmniej bolesny dla dziecka, wykonać to zadanie. „Do tej nowej roli ustawodawca wyposażył kuratora w szeroki zakres autonomii i większy niż w przypadku pozostałych zadań kuratorskich, zakres decyzyjności. Powierzono mu m.in. decyzje w sprawie ustalenia czasu i miejsca wykonania orzeczenia, żądania pomocy różnych podmiotów i osób przy realizacji orzeczenia, w szczególności funkcjonariuszy Policji i pracowników pomocy społecznej, a także nakazania Policji usunięcia z miejsca wykonywania orzeczenia osób, które przeszkadzają w jego czynnościach. Do kuratora należy decyzja o przerwaniu czynności, jeżeli w jego ocenie dalsze jej wykonywanie może rodzić zagrożenia dla fizycznego lub moralnego dobra dziecka”. Kuratorzy podkreślają jednak różnicę w sytuacji jednorazowego przymusowego odbierania dziecka od cyklicznego na czas kilkugodzinnego kontaktu (Jedynak, 2012, s. 136–137). Dlatego w projekcie kodeksu rodzinnego znalazł się przepis o konieczności obecności podczas tych czynności wykwalifikowanego psychologa (art. 386 § 2). „Wiedza i doświadczenie psychologa oraz jego aktywne uczestnictwo w czynności daje szansę na zmniejszenie traumatycznych przeżyć dziecka oraz pomoże w podjęciu właściwej decyzji co do kontynuacji działań lub odstąpienia od nich” Rodzice, którzy nie godzą się z decyzją sądu o przyznaniu władzy rodzicielskiej eksmałżonkowi, często sięgają po drastyczne środki i bez jego wiedzy wywożą dziecko do innej miejscowości lub innego kraju. W świetle prawa władza rodzicielska przysługuje obojgu z nich, co wiąże się z koniecznością podtrzymywania kontaktu z dzieckiem, ale równocześnie z nieutrudnianiem lub przerywaniem go. Natomiast w sytuacji ograniczenia tej władzy sąd określa zakres obowiązków rodziców. Sprawy istotne to te ważne dla samego dziecka (np. decyzja o przeprowadzeniu zabiegu operacyjnego czy wyjeździe dziecka za granicę) oraz doniosłe w konkretnej sprawie. Dlatego rodzicom, którzy mają pełną, 8 zawieszoną lub ograniczoną do istotnych spraw dziecka władzę rodzicielską, przysługuje prawo do odzyskania dziecka lub co najmniej ustalenia kontaktów z dzieckiem. Występują wówczas do sądu opiekuńczego z wnioskiem o odebranie dziecka. Po bezskutecznym upływie wyznaczonego przez sąd terminu rodzic może zwrócić się do sądu o pomoc w odbiorze dziecka. Sąd zleca kuratorowi sądowemu przymusowe odebranie dziecka, który powiadamia wnioskodawcę o terminie podjętych czynności, w razie konieczności prosi o wsparcie inne instytucje i sporządza notatkę z przebiegu swoich działań. Jeśli rodzic, który odebrał dziecko ukrywa je, kurator zgłasza sprawę do prokuratora, a ten wszczyna postępowanie w myśl art. 233 k.k. Bezskuteczność tego zawiadomienia kończy się wnioskiem kuratora do sądu opiekuńczego o przymusowe doprowadzenie osoby zobowiązanej w celu złożenia oświadczenia o miejscu pobytu dziecka. Porwanie dziecka może skutkować pozbawieniem władzy rodzicielskiej rodzica, który uniemożliwił eksmałżonkowi kontakt z dzieckiem W takiej sytuacji kurator sądowy może być oceniony w kategorii bezwzględnego, bezdusznego urzędnika, który nie zważa na dobro dziecka, szczególnie tego, które chce wbrew orzeczeniu sądu pozostać z rodzicem, który je uprowadził. Samek (2015) proponuje, aby zwiększyć korzyści wynikające z udziału kuratora sądowego w kontakcie rodziców z dzieckiem przez: −wydawanie przez sądy bardziej precyzyjnych orzeczeń, w których jasno określone byłyby: miejsce i czas kontaktu, ilość spotkań, w których kurator ma uczestniczyć, określenie zasad realizacji kontaktu w innym terminie niż określony w postanowieniu; −szybkie i adekwatne reakcje sądu na nieprawidłowości opisywane przez kuratora w notatce sporządzanej po kontakcie; −wypracowanie aktów prawnych oraz praktyki umożliwiającej kuratorom informowanie rodziców o formie kontaktów oraz konsekwencjach ich niewłaściwego zachowania się podczas spotkań z dzieckiem, co mogłoby umocnić jego pozycję w procesie podtrzymywania kontaktów dziecka z rodzicami. Obecnie do pracy z rodziną dysfunkcjonalną zobligowani są: kuratorzy sądowi, asystenci rodziny i pracownicy socjalni. W przypadku nasilenia konfliktu rodziców obecność kuratora podczas spotkań rodziców z dzieckiem jest niezbędna. Zadaniem kuratora jest ochrona emocjonalnego dobrobytu dzieci po rozwodzie rodziców cechujących się wysokim poziomem konfliktu emocjonalnego wybrane zalety obecności kuratorów podczas relacji rodzica z dzieckiem: −Sąd kierując się dobrem dziecka skupia się często na ocenie, który rodzic jest „psychologicznie lepszy” dla dziecka i który jest w stanie zapewnić bardziej optymalne warunki do jego rozwoju. Wyznaczenie kuratora sądowego, którego zadaniem jest towarzyszenie dziecku i drugiemu rodzicowi podczas ich spotkań, ma służyć zapewnieniu mu prawa do bezpiecznego, emocjonalnego związku z każdym rodzicem. Rodzice muszą zrozumieć, że obecność kuratora podczas spotkań z dzieckiem ma stworzyć to, co pojmowane jest w najlepszym jego 9 interesie, czyli bezpieczną i zdrową więź z obojgiem rodziców, którzy mimo rozwodu powinni nauczyć się ze sobą rozmawiać. −Jeśli poziom wrogości między rodzicami jest wysoki, przekłada się na komunikaty, które eksmałżonek kieruje pod adresem byłego małżonka w obecności dziecka, to obecność kuratora może sprzyjać rozwinięciu się pozytywnej komunikacji między rodzicami przynajmniej w kwestiach związanych z wychowaniem dzieci. Niemniej jednak w sytuacji, gdy rodzice dziecka po rozwodzie pozostają wciąż w nasilonym konflikcie, ustalenie przez sąd kontaktów drugiego rodzica (najczęściej ojca) z dzieckiem w obecności eksmałżonka często nie sprzyja budowaniu pozytywnych relacji. Może dochodzić do eskalacji wrogości i nienawiści między małżonkami, co negatywnie będzie odbijało się na funkcjonowaniu dziecka. W takiej sytuacji wskazane jest powołanie przez sąd kuratora, który będzie uczestniczył podczas kontaktów drugiego rodzica z dzieckiem. −Kurator sądowy uczestniczy również w spotkaniach rodziców z dzieckiem gdy nie mieli oni ze sobą dobrego kontaktu emocjonalnego przed rozwodem lub gdy stwierdza się brak więzi emocjonalnej w relacji dziecko-rodzic spowodowanej np. długotrwałą rozłąką, gdy rodzic ma problemy psychiczne (np. cierpi na depresję, schizofrenię) i jego zachowania mogą być niebezpieczne, a także gdy nie jest w stanie zapewnić odpowiednich warunków opiekuńczych dziecku lub gdy rodzic nie wykazuje odpowiednich predyspozycji czy kompetencji rodzicielskich (np. nie wie w jaki sposób opiekować się niemowlęciem). Kurator zatem czuwa, aby jedna z podstawowych potrzeb dziecka – bezpieczeństwo została zaspokojona w należyty sposób. Podtrzymywanie kontaktów rodzicielskich z dziećmi, nawet w obecności kuratora, sprzyja większemu zaangażowaniu ze strony rodzica w codzienne życie i sprawy dzieci. −Najnowsze badania Boreckiej-Biernat (2018) wskazują, że destruktywne strategie radzenia sobie młodzieży w wieku dorastania są uzależnione od modelującego wpływu rodziców. Okazało się, że reakcje emocjonalne oraz strategie radzenia sobie rodziców w konflikcie generują u ich dzieci w okresie adolescencji również destruktywne strategie (agresja, unikanie, uległość) radzenia sobie z gniewem i lękiem odczuwanym w sytuacji konfliktu społecznego. Wyniki tych badań stanowią potwierdzenie, że obecność rodzica w życiu dziecka, który nie potrafi radzić sobie z negatywnymi emocjami może indukować takie zachowania u dzieci. To znaczy, że obecność kuratora podczas spotkań rodzica, który w trakcie trwania małżeństwa był agresywny wobec rodziny lub zbyt uległy i bierny, jest jak najbardziej pożądana. −Obecność kuratora może pozytywnie wpłynąć na zamianę postaw rodzicielskich wobec dziecka, np. z postawy niezaangażowanej przed rozwodem w kierunku bardziej prawidłowej, autorytatywnej, lub z autorytarnej, surowej, w której rodzic stosował przemoc wobec rodziny, do bardziej demokratycznej, w której rodzic uczy się odpowiadać na potrzeby dziecka, czyli staje się bardziej odpowiedzialny, akceptujący i dający dziecku większą autonomię. −Obecność kuratora powoduje większą mobilizację do regularnych kontaktów z dzieckiem i zwiększa jego odpowiedzialność, ponieważ rodzic jest świadomy, że osoba trzecia (kurator) kontroluje termin i miejsce spotkania. −W obecności kuratora dziecko ma możliwość nawiązania więzi emocjonalnej z rodzicem, który z różnych powodów przed rozwodem był nieobecny w codziennym jego życiu. Mogło być to spowodowane na przykład wyjazdem do pracy za granicę lub pobytem w więzieniu. 10 Początkowo kontakty w obecności kuratora są konieczne, ponieważ dziecko może nie znać lub nie pamiętać swojego ojca i nie czuć się bezpiecznie i komfortowo podczas spotkań z nim, szczególnie jeśli relacje eksmałżonków są bardzo niesprzyjające i trudne. Jednak w miarę kolejnych spotkań rodzic niemieszkający z dzieckiem ma szansę nawiązać z nim głębszą więź emocjonalną. −W obecności kuratora są mniejsze szanse na manipulowanie dzieckiem ze strony rodzica niemieszkającego z nim oraz mniejsza eskalacja wrogości i gniewu wobec rodzica, z którym mieszka dziecko. Udział kuratora rodzinnego podczas relacji rodzic-dziecko redukuje także możliwość stosowania szantażu emocjonalnego wobec dziecka, angażowanie małoletniego w sposób świadomy we wciąż trwający konflikt między eksmałżonkami, szczególnie bezpośrednio po rozwodzie lub w sytuacji gdy w domu pojawiają się nowi partnerzy rodziców. −Zmniejsza się prawdopodobieństwo wychowania dziecka we wrogości do drugiego rodzica, członków rodziny jego pochodzenia i własnej, deprecjonowania rodzica w oczach dziecka (np. opowiadając dziecku o kontaktach seksualnych rodzica z innymi partnerami). −Obecność kuratora może pozytywnie wpływać na zachowanie rodzica, np. większe zaangażowanie i pomoc tego rodzica w obowiązkach dziecka, tj.: wspólne odrabianie lekcji, towarzyszenie dziecku w zajęciach pozalekcyjnych, znalezienie wspólnych zainteresowań, hobby, większe zaangażowanie we wspólne zabawy, wspólne spędzanie czasu z dzieckiem. −Obserwacja zachowania rodzica przez kuratora pozwala na większą kontrolę nad negatywnymi przejawami zachowania rodzica, np. przekupywaniem uczuć dziecka dobrami materialnymi, manipulacją emocjami (smutkiem, tęsknotą), wzbudzaniem w dziecku poczucia winy, że zostało z matką/ojcem. −Występuje mniejsze prawdopodobieństwo wykorzystania dziecka do uzyskiwania informacji „o nowym życiu” drugiego rodzica. −Zapobiega oskarżaniu rodzica kontaktującego się z dzieckiem o stosowanie wobec niego przemocy, w tym tej o charakterze seksualnym. Niemniej jednak w obecnym stanie prawnym, w którym rola kuratora niestety często sprowadzana była wyłącznie do nadzorowania odbytego spotkania, można wskazać wiele ograniczeń związanych z obecnością kuratora sądowego podczas takiej osobistej relacji między dzieckiem a rodzicem, co nakazuje rewizję przepisów prawnych oraz permanentne szkolenia kuratorów z zakresu pedagogiki i psychologii: −Obecność osoby trzeciej niezaangażowanej w relację utrudnia tworzenie się więzi emocjonalnej w relacji rodzic-dziecko. −Zarówno rodzic, jak i niestety dziecko, w obecności kuratora, mogą odczuwać silne poczucie kontroli zewnętrznej, ograniczające ich aktywność i wyrażanie pozytywnych emocji. −Obecność kuratora może w oczach dziecka świadczyć o słabości rodzica, jego wadach, problemach, osłabiając pozycję rodzica w systemie rodzinnym i podważając jego autorytet. −Bierna obecność kuratora może zniechęcać dziecko do kontaktów z rodzicem. −Obecność kuratora może sprzyjać wytworzeniu nieprawdziwego obrazu siebie przez rodzica na potrzeby sądu (sztuczne zachowanie rodzica, który ma świadomość, że jest obserwowany i oceniany). −Spotkania nie mogą być spontaniczne, więc ogranicza to swobodne zachowanie dzieci i rodzica. Rodzic ma czas na „zaplanowanie i wyreżyserowanie” spotkania z dzieckiem. − U dziecka, takie nienaturalne kontakty z drugim rodzicem, mogą wywoływać 11 niższe poczucie własnej wartości i skuteczności lub odwrotnie zachowania agresywne wobec rodzica. Dzieci mogą prowokować konkretne zachowanie u rodzica, np. postawę pobłażliwości (myślenie, że np. ojciec w obecności kuratora „na pewno się zgodzi” na jakiś pomysł dziecka), odbierając rodzica jako mniej decyzyjnego. −Czas oraz miejsce spotkań z dzieckiem są wyznaczane przez sąd. Rola kuratora sprowadza się do nadzoru wypełnienia ustaleń sądu. Rodzic nie może być responsywny wtedy, kiedy potrzebuje go dziecko, a tylko w określonym terminie i miejscu spotkania. Niestety nie sprzyja to wzmacnianiu więzi emocjonalnej między rodzicem a dzieckiem, które nie ma poczucia wsparcia i opieki z jego strony. Kurator nie powinien ograniczać się do funkcji kontrolnej, ale przede wszystkim powinien być rzecznikiem i przedstawicielem interesów i praw dziecka, a co za tym idzie wspierać je w budowaniu konstruktywnych relacji z rodzicami. Dotychczasowa rola kuratora podczas kontaktów dziecka z rodzicem ograniczała się tylko do roli biernego obserwatora w zakresie miejsca i czasu spotkania rodzica z dzieckiem oraz do obligatoryjnego sporządzenia notatki. W obecnym stanie prawnym kuratorzy rodzinni nie mają narzędzi do skutecznego oddziaływania, wpływającego na prawidłowy przebieg relacji między rodzicem a dzieckiem. Nie ma również narzędzi do ochrony dobra dziecka oraz jego praw, w tym prawa do wychowania przez obojga rodziców. Projekt kodeksu rodzinnego zmienia charakter roli kuratora uczestniczącego w relacji rodzica z dzieckiem z biernego uczestnika w kierunku aktywnego podmiotu. W projekcie znajdują się między innymi zapisy, w których kurator ma większy wpływ na prawidłowy przebieg relacji rodzinnych. W art. 475 „1. Kurator sądowy podejmuje działania zmierzające do ukształtowania prawidłowych sytuacji wychowawczych w ramach relacji osobistych i rodzinnych z dzieckiem, mając na względzie dobro dziecka. § 2. Kurator sądowy, który uczestniczy w ustalonych przez sąd relacjach z dzieckiem, dba o prawidłowość ich przebiegu, w szczególności udziela niezbędnych porad, a w uzasadnionych przypadkach wydaje odpowiednie zlecenia”. Rodzice lub inne uprawnione do relacji z dzieckiem osoby obowiązani są do współpracy z kuratorem sądowym, udzielania informacji i wyjaśnień oraz wykonywania jego zaleceń w celu prawidłowego przebiegu relacji Kurator sądowy przerywa relację, jeżeli zagraża ona dobru dziecka. § 2. W razie niezastosowania się przez rodzica lub inną osobę uprawnioną do relacji z dzieckiem do polecenia przerwania relacji, kurator sądowy może zwrócić się o pomoc Policji. § 3. Jeżeli w relacji z dzieckiem uczestniczy osoba nieuprawniona, kurator sądowy po bezskutecznym wezwaniu jej do zaprzestania uczestnictwa w relacji, może zwrócić się o pomoc Policji W razie przerwania relacji z dzieckiem lub naruszenia określonych przez sąd zasad ich utrzymywania, kurator sądowy niezwłocznie zawiadamia sąd o potrzebie wydania zarządzeń, które mogą dotyczyć w szczególności: 1) zobowiązania rodziców lub innych osób uprawnionych do relacji z dzieckiem do określonego postępowania, w tym do podjęcia terapii rodzinnej, skorzystania z poradnictwa rodzinnego lub innej pomocy, 12 2) zmiany sposobu utrzymywania relacji z dzieckiem, w tym zmiany miejsca, terminu lub częstotliwości spotkań, czasu ich trwania, porozumiewania się na odległość, osobistej styczności z dzieckiem, ograniczenia relacji do określonych sposobów porozumiewania się na odległość, zakazu zabierania dziecka poza miejsce jego zwykłego pobytu, z jednoczesnym wskazaniem sposobu kontroli wykonywania wydanych zarządzeń.” „Kurator ustala sytuację rodziny, organizuje i prowadzi działania mające na celu pomoc rodzinie w wykonywaniu jej zadań oraz usunięciu trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych Kurator sądowy to urzędnik państwowy będący jednocześnie funkcjonariuszem publicznym. Jego głównym zadaniem jest nadzorowanie konkretnej jednostki lub komórki społecznej – od dzieci poprzez osoby dorosłe aż po całe rodziny. Taki nadzór może być sprawowany wyłącznie na mocy decyzji wydanej przez sąd rodzinny. Kiedy przychodzi kurator rodzinny? Kurator rodzinny może nadzorować daną jednostkę lub rodzinę w różnych rodzajach spraw – między innymi w sprawach karnych nieletnich, ale również (co zdarza się zdecydowanie najczęściej) w sprawach opiekuńczych, które dotyczą osób małoletnich, a także w sprawach o leczenie odwykowe. W praktyce odwiedziny kuratora zdarzają się w przypadkach, w których zapoznaje się on z sytuacją rodziny (lub osób małoletnich), kontroluje realizację postanowień wydanych przez sąd, sprawdza efekty tych zaleceń (przykładowo – nadzoruje udział danej osoby w leczeniu odwykowym czy w terapii), a oprócz tego, w trakcie spotkań, weryfikuje spełnianie orzeczeń dotyczących podziału i pełnienia władzy rodzicielskiej. Co ważne, kurator rodzinny może pojawić się bez zapowiedzi, co ma na celu rzetelną weryfikację tego, w jaki sposób rodzina radzi sobie z problemem, który był przedmiotem postępowania sądowego. Podczas swoich wizyt kurator rodzinny oczywiście może zadawać pytania, mające na celu dokładną weryfikację sytuacji, w jakiej znalazła się osoba lub rodzina objęta nadzorem. Tematyka tych pytań dotyczy przede wszystkim spełniania obowiązków nałożonych przez sąd: podział władzy rodzicielskiej, okresy przebywania z dzieckiem, uczęszczanie na terapię, mediacje, postępy w poszukiwaniu pracy, leczeniu nałogu i wiele innych. Do szerokiego wachlarza obowiązków kuratora sądowego – oprócz wspomnianego wcześniej nadzoru i rozmów (a właściwie wywiadów kuratorskich), należą również między innymi: 13  informowanie podopiecznego o jego prawach i obowiązkach, a także o możliwościach rozwiązania jego problemów (wskazywanie terapii, miejsc opieki i innych); współpracowanie z rodziną podopiecznego w zakresie spełniania warunków kurateli (uczęszczanie na terapię, do ośrodków resocjalizacyjnych, czy po prostu spełnianie obowiązku szkolnego); współpracowanie z ośrodkami, w których podopieczny odbywa terapię, resocjalizację lub zajęcia; zawiadamianie sądu o niespełnianiu warunków kurateli czy o niemożności skontaktowania się z podopiecznym lub jego rodziną; dokumentacja czynności kuratorskich w zakresie sprawowania nadzoru. Kurator sądowy może odebrać rodzicom dziecko w określonych przez sąd sytuacjach. W praktyce kurator rodzinny może odebrać jednemu z rodziców dziecko, jeśli rodzic ten został pozbawiony praw rodzicielskich i nie może sprawować pieczy nad małoletnim, a jednocześnie „zabrał” dziecko od drugiego rodzica lub „przetrzymał” je w czasie nieustalonym z prawnym opiekunem. Wówczas kurator sądowy samodzielnie lub w asyście prokuratora czy policji (jeśli zachodzi taka potrzeba) może rozpocząć procedurę odebrania dziecka. Najpełniejszymi źródłami informacji o osobie sprawcy są ekspertyza p s y c h o l o g i c z n a i p s y c h i a t ­ryczna. ekspertyza psychologiczna dotyczy ludzi zdrowych psychicznie, u których zaburzenia w funkcjonowaniu społecznym, oznaki opóźnienia umysłowego czy zahamowania rozwojowe mają pochodzenie niechorobowe, natomiast ekspertyza psychiatryczna określa stany chorobowe 1 wynikające z nich konsekwencje. Natomiast zadaniem sądowej ekspertyzy psychologicznej jest „ustalenie ogólnych właściwości osobowościowych sprawcy oraz określenie mechanizmów i procesów psychicznych, doprowadzających do popełnienia przez niego inkryminowego czynu Psychologiczna ekspertyza sądowa jest więc psychologiczną diagnozą kliniczną, której zadaniem jest odpowiedź na pytanie, jaki jest człowiek, którego zachowanie nie spełnia funkcji społecznej (realizacja wymagań społecznych) i jakie są tego przyczyny ( Diagnoza składa się z trzech elementów: 1) analiza i opis czynności, 2) zbadanie i opis procesów regulacji psychicznej, dzięki którym czynności dochodzą do skutku, 3) opis warunków, które zdecydowały o stanie procesów regulacji i właściwościach zachowania (etiologia zaburzeń zachowania). W pierwszej części następuje opis sposobów funkcjonowania badanego w różnych środowiskach oraz charakterystyka właściwości zachowania przestępczego. Drugi etap ekspertyzy obejmuje charakterystykę dwóch rodzajów procesów psychicznych: procesów instrumentalnych (orientacyjno-poznawczych i intelektualnych - percepcja, uwaga, pamięć, przewidywania, planowanie, rozwiązywanie 14 problemów, podejmowanie decyzji) oraz procesów ustosunkowania (procesy emocjonalno-motywacyjne, postawy, oczekiwania). Trzeci etap stanowi analizę czynników biofizycznych, środowiskowych i osobowościowych, a także sytuacyjnych pod kątem ich wpływu na genezę zaburzeń zachowania. Kompleksowa ekspertyza psychologiczno-psychiatryczna byłaby więc szczególnie przydatna w analizie następujących zaburzeń i defektów: - niedorozwoju umysłowego i innych form upośledzenia umysłowego w późniejszych fazach rozwojowych z różnych przyczyn, - infantylizmu psychofizycznego, z którym łączą się różne zaburzenia emocjonalne i psychoseksualne, - nerwic, a szczególnie bardziej pogłębionych ich stanów i psychopatii, - zaburzeń funkcjonowania psychicznego powstałych na podłożu uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego (OUN), w następstwie urazów, infekcji, intoksykacji i innych, - problemów afektu fizjologicznego, szczególnie bardziej złożonych osobo wościowo-mo ty wacyjnych jego przejawów ( Opinia- jednoznaczna żeby nie rozumieć dwuznacznie tego Zrozumiała dla innych Może służyć jako teza dowodowa Ekspertyza i opinia w sądzie to pojęcia związane z pomocą biegłych sądowych, jednak różnią się one pod względem treści, celu oraz sposobu przedstawiania informacji. Oto główne różnice między ekspertyzą a opinią sądową: 1. Definicja Ekspertyza – To szczegółowa analiza przeprowadzona przez biegłego sądowego, mająca na celu wyjaśnienie skomplikowanego zagadnienia lub problemu wymagającego specjalistycznej wiedzy. Ekspertyza może obejmować przeprowadzanie badań, testów, analiz materiałów dowodowych czy innych działań, które pozwolą na uzyskanie szczegółowych informacji na temat sprawy. Opinia sądowa – To dokument, w którym biegły sądowy przedstawia swoje wnioski na temat określonej kwestii w sprawie sądowej. Opinia ta jest wynikiem analizy dostępnych materiałów i dowodów, a jej celem jest udzielenie sądowi fachowej wiedzy, która pomoże w rozstrzygnięciu sprawy. 2. Zakres Ekspertyza – Może obejmować szerszy zakres działań, takich jak przeprowadzanie badań, testów, oględzin lub innych działań eksperckich. Ekspertyza jest bardziej praktyczna i może wymagać zastosowania konkretnych metod badawczych. Opinia sądowa – Jest bardziej skoncentrowana na udzieleniu odpowiedzi na konkretne pytania postawione przez sąd. Biegły opracowuje opinię na podstawie dostępnych dowodów, dokumentów oraz swoich doświadczeń w danej dziedzinie. Może to być krótszy i bardziej ogólny dokument niż ekspertyza. 15 3. Cel Ekspertyza – Ma na celu zebranie szczegółowych informacji, które pomogą w rozwiązaniu skomplikowanego problemu. Jest to proces bardziej analityczny, który może wymagać większej ilości czasu i pracy biegłego. Opinia sądowa – Jest skierowana bezpośrednio do sądu w celu udzielenia odpowiedzi na konkretne pytania prawne lub faktyczne, które sąd stawia w sprawie. Opinia pomaga w zrozumieniu faktów i okoliczności sprawy z punktu widzenia eksperta. 4. Forma Ekspertyza – Jest bardziej rozbudowana i może zawierać szczegółowe opisy metodologii badań, analizy danych, wyników eksperymentów lub testów. Zwykle jest to dokument bardziej szczegółowy i techniczny. Opinia sądowa – Jest zazwyczaj krótsza i bardziej zwięzła, a jej treść koncentruje się na odpowiedzi na pytania sądu. Opinia powinna być zrozumiała dla osób nieposiadających specjalistycznej wiedzy w danej dziedzinie. 5. Zastosowanie Ekspertyza – Wykorzystywana jest w sytuacjach, gdzie konieczne jest uzyskanie szczegółowych wyników badań lub analiz, które wymagają dodatkowego wysiłku eksperta, takich jak w sprawach technicznych, budowlanych, kryminalnych, medycznych itp. Opinia sądowa – Stosowana w przypadku, gdy sąd potrzebuje opinii eksperta na temat określonego zagadnienia, np. stanu zdrowia strony postępowania, wartości przedmiotu sporu czy innych faktów, które wymagają specjalistycznej wiedzy. 6. Proces powstawania Ekspertyza – Zwykle jest bardziej czasochłonna i może obejmować różne etapy badawcze, takie jak zbieranie dowodów, przeprowadzanie testów lub analiz. Może być zlecana na samym początku sprawy lub w jej trakcie, w celu zgromadzenia niezbędnych informacji. Opinia sądowa – Zwykle powstaje na podstawie dostępnych materiałów, dokumentów i wcześniej przeprowadzonych badań. Biegły sądowy przygotowuje ją w odpowiedzi na konkretne pytania sądu, które mogą wynikać z tego, co zostało ustalone podczas postępowania. Podsumowanie: Ekspertyza to bardziej szczegółowa analiza, która może obejmować szeroki zakres działań badawczych, natomiast opinia sądowa jest zwięzłą odpowiedzią eksperta na pytania sądu, opartą na dostępnych dowodach. Ekspertyza jest częścią procesu 16  zbierania dowodów, podczas gdy opinia sądowa służy jako dokument, który pomaga sądowi w podjęciu decyzji na podstawie specjalistycznej wiedzy biegłego. Opinie psychiatryczne zawierały wypowiedzi stwierdzające poczytalność lub poczytalność ograniczoną. Określenie poczytalności sprowadzało się do: - stwierdzenia braku choroby psyphicznej i niedorozwoju umysłowego, | - orientacyjnej oceny poziomu umysłowego (na podstawie posiadanego Wykształcenia) jako mieszczącego się w granicach normy, ! - wykazanie w badaniu psychiatrycznym i neurologicznym braku cech organicznego uszkodzenia mózgu, - stwierdzenia upojenia alkoholowego zwykłego. Psychologiczna ekspertyza sądowa, będąca uzupełnieniem ekspertyzy psychiatrycznej lub ograniczająca się do badań psychologicznych i ich interpretacji w ramach ekspertyzy psychiatrycznej, określała: - ogólny poziom inteligencji sprawcy przestępstwa (mierzony skalą inteligencji Wechslera), a także związany z nim poziom funkcjonowania poszczególnych procesów poznawczych (zaburzenia koordynacji wzrokowo-ruchowej, koncentracji uwagi, pamięci, procesów abstrahowania, uogólniania, przewidywania, planowania), - procesy emocjonalno-motywacyjne (motywy popełnienia przestępstwa, charakterystyka sfery uczuciowej: niedojrzałość uczuciowa, stępienie afektywne, zaleganie uczuć, labilność emocjonalna), - cechy osobowości (egocentryzm, niska tolerancja na stres, mała zdolność samokontroli, agresywność, infantylizm, nieadekwatność samooceny, brak krytycyzmu), - stwierdzenie (potwierdzenie) na podstawie testów organicznych (testy Bender, Benton, Graham-Kendall) istnienia organicznych uszkodzeń mózgu z określeniem głębokości patologii organicznej oraz towarzyszącymi jej dysfunkcjami intelektualnymi w zakresie spostrzegania i koordynacji wzrokowo- -ruchowej. Połączone badania psychiatryczno- -psychologiczne umożliwiały pewną diagnozę w obszarze występowania lub braku niedorozwoju umysłowego z określeniem stopnia niedorozwoju na podstawie testów inteligencji, a także potwierdzenia istnienia lub braku zaburzeń organicznych i innych zakłóceń znaczenie ekspertyzy psychiatryczno-psychologicznej w procesie karnym na tle innych badań osobopoznawczych można stwierdzić, że dane pochodzące z tych ekspertyz wnoszą do postępowania sądowego najwięcej informacji o osobie sprawcy przestępstwa KTO JEST PODMIOTEM W PSYCHOLOGII SĄDOWEJ? a) uczestnicy postępowania sądowego np. rodzice, dzieci (osoby w rolach) b) nieletni c) dorośli przestępcy W psychologii sądowej podmiotem jest osoba, która jest przedmiotem analiz i ocen psychologicznych w kontekście postępowania sądowego. W praktyce psychologii sądowej wyróżnia się kilka głównych typów podmiotów, które mogą być badane lub na których psychologowie sądowi koncentrują swoją uwagę. Należą do nich: 17 1. Osoba badana (badany) Osoba oskarżona lub podejrzana – W sprawach karnych psychologia sądowa może dotyczyć osób, które są oskarżone o popełnienie przestępstwa. Psycholog może oceniać stan psychiczny oskarżonego, na przykład w celu ustalenia poczytalności (czy osoba była w pełni świadoma swojego czynu) lub w odniesieniu do jej zdolności do uczestniczenia w procesie sądowym. Świadkowie – Psychologowie sądowi mogą także badać świadków, zwłaszcza w sytuacjach, gdzie ich zeznania są wątpliwe, niepełne lub widać, że mogą być pod wpływem stresu, traumy czy innych czynników, które mogą wpłynąć na ich wiarygodność. Ofiary przestępstw – Psychologowie sądowi badają również osoby, które były ofiarami przestępstw, w celu oceny skutków psychicznych, jak np. trauma pourazowa, stres czy zaburzenia psychiczne, które mogą być wynikiem przestępstwa (np. ofiary przemocy, molestowania czy wypadków). 2. Strony postępowania cywilnego Strony postępowania cywilnego – W sprawach cywilnych psychologowie sądowi mogą badać osoby zaangażowane w procesy dotyczące spraw majątkowych, rozwodowych, opiekuńczych itp. Może to dotyczyć na przykład rodziców w sprawach o opiekę nad dziećmi, w celu oceny ich zdolności do sprawowania opieki lub w sytuacjach, gdzie konieczne jest zrozumienie dynamiki rodzinnej. 3. Rodzina i inne osoby bliskie Rodzina – Często psychologowie sądowi badają nie tylko osoby bezpośrednio zaangażowane w sprawę (np. oskarżonych czy świadków), ale także członków rodziny, szczególnie w kontekście spraw o opiekę nad dziećmi, adopcję, czy rozwody. Psycholog może ocenić więzi rodzinne, relacje między rodzicami i dziećmi, a także wpływ na dziecko. Opiekunowie i osoby bliskie – W sprawach dotyczących zdrowia psychicznego, opieki nad osobami niepełnosprawnymi czy starszymi, psycholog może badać osoby odpowiedzialne za ich opiekę i podejmowanie decyzji w ich imieniu. 4. Biegły sądowy Psycholog sądowy – Jako profesjonalista, psycholog sądowy również staje się „podmiotem” w sensie prawnym, ponieważ pełni rolę eksperta w postępowaniu sądowym. Zajmuje się przygotowaniem opinii sądowych, które mają na celu pomoc w rozstrzyganiu spraw sądowych. Psychologowie sądowi wykonują różnorodne zadania, takie jak przeprowadzanie badań psychologicznych, diagnoza stanu psychicznego, oceny zdolności do udziału w postępowaniu sądowym, a także analizy zachowań i motywacji osób zaangażowanych w sprawy. 18 5. Instytucje i organizacje Instytucje odpowiedzialne za badania i leczenie – Czasami w ramach psychologii sądowej podmiotem mogą być także instytucje, takie jak zakłady karne, szpitale psychiatryczne czy ośrodki resocjalizacyjne. Psychologowie sądowi współpracują z tymi instytucjami, by ocenić np. potrzeby terapeutyczne osób, które odbywają karę pozbawienia wolności lub wymagają leczenia psychiatrycznego. W skrócie: Podmiotem w psychologii sądowej może być każda osoba (oskarżony, świadek, ofiara, członek rodziny, strona postępowania) lub instytucja, której stan psychiczny, zachowanie, motywacje czy inne aspekty są badane i oceniane przez psychologa sądowego w kontekście procesu sądowego. 19