Voorbereiding-practicum-3T-Gedrag-onderzoeksvaardigheden PDF

Practicum Gedrag Handleiding over: het onderwerp Gedrag & practicum- en onderzoekvaardigheden Klas 3 VMBO-TL Naam: ________________________ Bremer, A.N. Calandlyceum 2022-2023...

Practicum Gedrag Handleiding over: het onderwerp Gedrag & practicum- en onderzoekvaardigheden Klas 3 VMBO-TL Naam: ________________________ Bremer, A.N. Calandlyceum 2022-2023 1 Inhoud Leren onderzoeken.................................................................................................................................. 3 1. Biologisch onderzoek met een proef of experiment (practicum)................................................... 3 2. Observatieonderzoek...................................................................................................................... 6 Vaardigheden.......................................................................................................................................... 7 1. Werken met een microscoop.......................................................................................................... 7 2. Waarnemingen weergeven............................................................................................................. 9 1: Resultaten weergeven in een tekening....................................................................................... 9 2: Resultaten weergeven in een tabel........................................................................................... 10 3. Resultaten weergeven in een lijndiagram................................................................................. 11 4. Resultaten weergeven in een staafdiagram.............................................................................. 12 Onderwerp: Gedrag............................................................................................................................... 13 1. Wat is gedrag?............................................................................................................................... 15 2. Oorzaken van gedrag..................................................................................................................... 17 3. Aangeboren en aangeleerd gedrag............................................................................................... 20 4. Sociaal gedrag................................................................................................................................ 22 5. Taakverdeling binnen groepen...................................................................................................... 25 Verwerkingsopgaven............................................................................................................................. 28 Bremer, A.N. Calandlyceum 2022-2023 2 Leren onderzoeken 1. Biologisch onderzoek met een proef of experiment (practicum) Bremer, A.N. Calandlyceum 2022-2023 3  Tekening Tabel Lijndiagram Staafdiagram Zie uitleg op blz. 9 Zie uitleg op blz. 10 Zie uitleg op blz. 11 Zie uitleg op blz. 12 Bremer, A.N. Calandlyceum 2022-2023 4  ➔ Maak opgave 1 op blz. 28 Bremer, A.N. Calandlyceum 2022-2023 5 2. Observatieonderzoek Voorbeeld In de oranje tabel rechts zie je de sterfgevallen als gevolg van een virus. Ook is er onderscheid gemaakt in mannelijke en vrouwelijke slachtoffers. Vraag: welk percentage van het totaal aantal sterfgevallen door het virus was man in het jaar 2012? Antwoord: (66.021 / 135.987) × 100% = 48,55% Neem je rekenmachine mee bij het practicum en het eindexamen! Veel rekenvragen op je examen kun je beantwoorden door gebruik te maken van een verhoudingstabel. Twee dingen zijn heel belangrijk bij verhoudingstabellen: Vul de verhoudingstabel op de juiste manier in, met de gegevens uit de vraag. Reken bij de verhoudingstabel altijd terug naar 1. Als je dit onder de knie hebt, is de berekening zelf eenvoudig. Zie voorbeeld verhoudingstabel hiernaast: Bremer, A.N. Calandlyceum 2022-2023 10  3. Resultaten weergeven in een lijndiagram Van de gevonden resultaten moet je een diagram (grafiek) kunnen tekenen. Regels 1. Gebruik altijd grafiekpapier 2. Geef je grafiek een titel. Iemand die je grafiek bekijkt moet meteen begrijpen wat er in de grafiek wordt weergegeven. 3. Zet op de horizontale as (X-as) de oorzaak (oftewel datgene wat je zelf gevarieerd hebt) en op de verticale as (de Y-as) het gevolg, de afhankelijke (oftewel datgene wat je gemeten hebt). Voorbeeld 1: In een onderzoek meet je gedurende 24 uur elk uur de temperatuur van de kamer. Op de X-as komt dan de tijd (deze heb je vooraf bepaald), op de Y-as komt dan de temperatuur (deze moest je nog bepalen met je onderzoek). Voorbeeld 2: Je doet een onderzoek naar de invloed van verschillende zoutconcentraties in het milieu op de hartslagfrequentie van een watervlo. Op de X-as komt dan de zoutconcentratie (je stopt namelijk de watervlo in vooraf bepaalde zoutconcentraties), op de Y-as komt de hartslagfrequentie (deze wil je namelijk onderzoeken en meten). 4. Maak een goede schaalverdeling, het liefst met mooie afgeronde getallen. Gebruik het papier optimaal en probeer de X-as en Y-as ongeveer even lang te maken. Plaats ook niet teveel getallen op de assen, om de grafiek goed leesbaar te houden. Soms heb je op een as een deel van de schaalverdeling niet nodig. In dat geval kun je gebruik maken van een "scheurlijn", zoals je in de afbeelding rechts kunt zien: 5. Vermeld bij beide assen duidelijk de grootheid en eenheid. Bijvoorbeeld: Temperatuur is grootheid, graden Celsius is dan de eenheid. Tijd is de grootheid, en minuten/seconden/uren is dan de eenheid. Concentratie is de grootheid, gram/liter is dan bijvoorbeeld de eenheid. Etc. 6. Teken de meetpunten als duidelijke punten in je assenstelsel. Vaak wordt een kruisje gebruikt, zodat de punten ook zichtbaar blijven na het trekken van de lijn. 7. Teken de lijn van de grafiek. Dit is bij de meeste proeven een vloeiende lijn, waarbij je geen liniaal gebruikt. Als de meetpunten niet mooi op 1 lijn liggen, trek je de meest logische lijn tussen de punten door. Laat de lijn alleen door het 0,0 punt (de oorsprong) gaan als dat uit de gegevens blijkt. Bremer, A.N. Calandlyceum 2022-2023 11  4. Resultaten weergeven in een staafdiagram De regels bij een staafdiagram zijn hetzelfde als bij een lijndiagram (zie vorige blz.). Behalve: Bij een staafgrafiek zet je op de horizontale as (X-as) de categorieën (oftewel datgene wat je zelf gevarieerd hebt) en op de verticale as (de Y-as) het gevolg, de afhankelijke factor (oftewel datgene wat je gemeten hebt). ➔ Maak opgave 3 op blz. 30 Bremer, A.N. Calandlyceum 2022-2023 12 3. Werken met een determinatietabel Leerdoel: Je kunt een determineertabel van organismen gebruiken. Bremer, A.N. Calandlyceum 2022-2023 13 Bremer, A.N. Calandlyceum 2022-2023 14 Onderwerp: Gedrag 1. Wat is gedrag? Leerdoel 1: Je kunt beschrijven wat gedrag is en hoe biologen gedrag bestuderen. Bremer, A.N. Calandlyceum 2022-2023 15  ➔ Maak opgave 4 op blz. 30 Bremer, A.N. Calandlyceum 2022-2023 16 2. Oorzaken van gedrag Leerdoel 2: Je kunt beschrijven waardoor gedrag wordt veroorzaakt en hierbij sleutelprikkels en supranormale prikkels onderscheiden. Bremer, A.N. Calandlyceum 2022-2023 17 Bremer, A.N. Calandlyceum 2022-2023 18  ➔ Maak opgave 5 op blz. 30 Bremer, A.N. Calandlyceum 2022-2023 19 3. Aangeboren en aangeleerd gedrag Leerdoel 3a: Je kunt de factoren noemen waardoor gedrag wordt bepaald. Leerdoel 3b: Je kunt verschillende vormen van leren beschrijven. Bremer, A.N. Calandlyceum 2022-2023 20  ➔ Maak opgave 6 op blz. 30 Bremer, A.N. Calandlyceum 2022-2023 21 4. Sociaal gedrag Leerdoel 4: Je kunt verschillende typen sociaal gedrag onderscheiden Bremer, A.N. Calandlyceum 2022-2023 22 Bremer, A.N. Calandlyceum 2022-2023 23  ➔ Maak opgave 7 op blz. 31 Bremer, A.N. Calandlyceum 2022-2023 24 5. Taakverdeling binnen groepen Leerdoel 5: Je kunt de functie van taakverdeling binnen een groep soortgenoten beschrijven en verschillende typen taakverdeling onderscheiden. Bremer, A.N. Calandlyceum 2022-2023 25 Bremer, A.N. Calandlyceum 2022-2023 26  ➔ Maak opgave 8 op blz. 31 Bremer, A.N. Calandlyceum 2022-2023 27 Verwerkingsopgaven Opgave 1 a. Hierna staan beschrijvingen van zes stappen van een onderzoek. Geef de naam van elke stap. Kies uit: conclusie – hypothese – onderzoeksvraag – probleemstelling - resultaten – werkplan. 1 Algemeen antwoord op de onderzoeksvraag. 2 De verwerkte waarnemingen van je onderzoek. 3 Hierin staat beschreven welke proef je bij het onderzoek wilt uitvoeren en hoe je dat gaat doen. 4 De vraag waarmee je jouw onderzoek start. 5 Beoordelen of het resultaat overeenkomt met je verwachting. 6 Een vraag die precies omschrijft wat je wilt onderzoeken. b. c. Opgave 2 a. Hoe heet een objectieve, feitelijke beschrijving van handelingen van een dier? b. Hoe heet een lijst van opeenvolgende waargenomen handelingen van een dier? Bremer, A.N. Calandlyceum 2022-2023 28  c. Maak een ethogram van het jachtgedrag van de kat in de afbeelding. Gebruik hierbij als voorbeeld de tabel bij de uitleg over ethogrammen. - Kies een afkorting voor elke handeling - Maak een feitelijke beschrijving van elke handeling d. Bestudeer gedurende vijf minuten het gedrag van een klasgenoot. - Kies een afkorting voor elke handeling. - Maak een objectieve beschrijving van elke handeling - Maak een ethogram van het gedrag van je klasgenoot. Bremer, A.N. Calandlyceum 2022-2023 29  Opgave 3 a. Maak op dit grafiekpapier een staafdiagram van de gegevens uit de tabel. Opgave 4 a. Wat is gedrag? b. Hoe bestuderen biologen gedrag? Opgave 5 a. Waar wordt gedrag door veroorzaakt? b. Wat is het verschil tussen sleutelprikkels en supranormale prikkels? Bremer, A.N. Calandlyceum 2022-2023 30  Opgave 6 a. Door welke factoren kan gedrag worden bepaald? b. Welke 4 verschillende vormen van leren zijn er? Hoe werkt elke vorm? Opgave 7 a. Wat is sociaal gedrag? b. Benoem 6 typen sociaal gedrag. c. Wat is een signaal? Opgave 8 a. Wat is de functie van een taakverdeling binnen een groep soortgenoten? b. Wat is een rangorde? sdf Bremer, A.N. Calandlyceum 2022-2023 31