Kazakhstan National Security Committee (NKS) Lecture Notes PDF

**Дәріс тақырыбы:** Қазақстан Республикасының ұлттық қауiпсiздiк органдары. 1.ҚР Ұлттық Қауіпсіздік комитеті органдарының құрылу тарихы. 2.ҚР Ұлттық қауiпсiздiк органдарының жүйесi және олардың қызметiн ұйымдастыру. 3.ҚР Ұлттық қауіпсіздік комитетінің құрылымы. 4.Ұлттық қауіпсіздік органдары қыз...

**Дәріс тақырыбы:** Қазақстан Республикасының ұлттық қауiпсiздiк органдары. 1.ҚР Ұлттық Қауіпсіздік комитеті органдарының құрылу тарихы. 2.ҚР Ұлттық қауiпсiздiк органдарының жүйесi және олардың қызметiн ұйымдастыру. 3.ҚР Ұлттық қауіпсіздік комитетінің құрылымы. 4.Ұлттық қауіпсіздік органдары қызметкерлерінің және әскери қызметшілерінің дене күшін, арнайы құралдарды, қару мен әскери техниканы қолдануы. 5.Ұлттық қауіпсіздік органдарына қызметке қабылдау тәртібі. **1.ҚР Ұлттық Қауіпсіздік комитеті органдарының құрылу тарихы.** Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті (ҰҚК) --- мемлекеттің қауіпсіздігін қамтамасыз ететін маңызды құрылым. Оның негізгі міндеті елдің егемендігі мен конституциялық құрылымын қорғау, сыртқы және ішкі қауіп-қатерлерге қарсы тұру. Қазақстанның тәуелсіздігімен бірге ҰҚК құрылды, бірақ оның түпкі тамыры Кеңес Одағы кезіндегі мемлекеттік қауіпсіздік комитетінен бастау алады. **ҰҚК құрылуының тарихи кезеңдері:** **1.Кеңес дәуірі кезеңі (1917-1991):** Кеңес Одағының құрамында болған кезеңде Қазақстандағы қауіпсіздік қызметі Одақтық мемлекеттік қауіпсіздік комитетінің құрамдас бөлігі ретінде жұмыс істеді. Қазақстанда мемлекеттік қауіпсіздік комитетінің қызметі жергілікті билік пен орталық үкімет мүддесіне қызмет етті. Ол кезеңде мемлекеттік қауіпсіздік комитетінің басты міндеттері шет мемлекеттердің тыңшылық қызметіне қарсы әрекет жасау, ішкі тәртіпті сақтау, мемлекеттік және саяси қауіпсіздікті қамтамасыз ету болды. **2.Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейін (1991):** 1991 жылы Кеңес Одағы тарағаннан кейін, Қазақстан өзінің тәуелсіздігін жариялады. Осы кезеңде жаңа ұлттық қауіпсіздік қызметін құру қажеттігі туындады. 1992 жылы 13 шілдеде Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың Жарлығымен Қазақстанның Ұлттық қауіпсіздік комитеті құрылды. Бұл орган бұрынғы мемлекеттік қауіпсіздік комитеті негізінде ұйымдастырылды, бірақ жаңа саяси және экономикалық жағдайларға бейімделді. **3.ҰҚК-нің дамуы:** Тәуелсіз Қазақстанның қауіпсіздік комитеті елдің сыртқы барлауын дамыту, терроризммен күресу, шекаралық қауіпсіздікті қамтамасыз ету және басқа да мемлекеттік қауіпсіздіктің маңызды аспектілерін реттеу бағытында жұмыс істеді. ҰҚК еліміздегі және шет елдердегі қауіпсіздік қатерлеріне жауап беру механизмін жетілдірді. Мысалы, 2000 жылдары Қазақстанда халықаралық терроризм және экстремизмге қарсы күрес күшейтілді. **4.Қазіргі кезең:** Қазіргі таңда ҰҚК елдің саяси, экономикалық және ақпараттық қауіпсіздігін қамтамасыз етуде маңызды рөл атқарып келеді. Сонымен қатар ҰҚК шекара қызметін, сыртқы барлау қызметін және антитеррорлық құрылымдарды басқарумен айналысады. Ұлттық қауіпсіздік комитеті Қазақстанның ішкі және сыртқы қауіптеріне қарсы тұруға, елдің тұтастығы мен егемендігін қорғауға бағытталған негізгі орган ретінде бүгінгі күнге дейін жұмыс істеуде. «Қазақстан Республикасының ұлттық қауiпсiздiк органдары туралы» Қазақстан Республикасының Заңы 1995 жылы 21 желтоқсанда қабылданды. **2.ҚР Ұлттық қауiпсiздiк органдарының жүйесi және олардың қызметiн ұйымдастыру.** Ұлттық қауіпсіздік органдары мемлекеттің тәуелсіздігі мен қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында құрылған. Олар мемлекеттің ішкі және сыртқы қауіпсіздігін қорғау, барлау, қарсы барлау, терроризмге қарсы күрес, заңсыз миграцияны тоқтату, есірткі трафигімен күрес сияқты қызметтерді атқарады. Бұл органдар өз жұмысын құқықтық негізде, арнайы нормативтік актілерге сәйкес жүзеге асырады. **Қазақстандағы ұлттық қауіпсіздік органдарының жүйесі** Қазақстанда ұлттық қауіпсіздік органдарының негізгі элементі -- Қазақстан Республикасының Ұлттық қауіпсіздік комитеті (ҰҚК). ҰҚК мемлекеттік қауіпсіздікке қатер төндіретін сыртқы және ішкі қауіптерге қарсы тұрумен айналысады. Комитеттің қызметі бірнеше бағыттарға бөлінеді: 1. **Барлау қызметі**: Мемлекеттің сыртқы қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін шетелдегі ақпараттарды жинау, сараптау және тиісті шешімдер қабылдауға ұсыныс беру. 2. **Қарсы барлау қызметі**: Мемлекетке зиян келтіру мақсатында сырттан келген қауіптерді анықтау және оларды жою, сыртқы барлау әрекеттеріне қарсы күрес жүргізу. 3. **Терроризммен күрес**: Террористік топтардың әрекеттерін болдырмау, олардың қызметін тоқтату және алдын алу мақсатында шаралар жүргізу. 4. **Ақпараттық қауіпсіздік**: Мемлекеттік маңызы бар ақпараттарды қорғау, кибершабуылдарға қарсы іс-шараларды ұйымдастыру. 5. **Ұйымдасқан қылмыспен күрес**: Заңсыз қару-жарақ, есірткі және адам саудасымен күресу, заңсыз ұйымдардың қызметін анықтап, оларды жою. **Ұлттық қауіпсіздік органдарының қызметін ұйымдастыру принциптері** 1. **Заңдылық**: Барлық қызмет заңнамаға сәйкес жүргізілуі тиіс. Ұлттық қауіпсіздік органдары азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғауды басты назарға алады. 2. **Орталықтандырылған басқару**: ҰҚК-нің орталықтандырылған басқару жүйесі бар, яғни қызметтердің барлығы бір орталықтан бақыланып, басқарылады. 3. **Құпиялық**: Ұлттық қауіпсіздік органдарының қызметі құпия болып табылады. Мемлекеттік құпияларды қорғау маңызды міндеттердің бірі. 4. **Мемлекеттік басқару органдарымен ынтымақтастық**: Ұлттық қауіпсіздік органдары құқық қорғау органдарымен, әскери құрылымдармен және басқа мемлекеттік органдармен бірлесе жұмыс жасайды. 5. **Мемлекетаралық ынтымақтастық**: Ұлттық қауіпсіздік саласында шет мемлекеттердің қауіпсіздік органдарымен бірлесіп жұмыс істеу маңызды. Халықаралық терроризм, есірткі саудасы, қару-жарақ трафигі сияқты жаһандық қатерлермен күресу үшін мемлекетаралық байланыстарды нығайту керек. **Қызметтің құқықтық негіздері** Қазақстан Республикасының Конституциясы және \"Ұлттық қауіпсіздік туралы\" заң ҰҚК қызметін реттейтін негізгі құжаттар болып табылады. Сонымен қатар, ұлттық қауіпсіздік саласындағы нормативтік актілер, халықаралық келісімдер мен конвенциялар да осы саланы құқықтық реттеудің маңызды бөлігі саналады. Ұлттық қауіпсіздік органдарының қызметі мемлекет мүддесін қорғауға, қоғамдық тәртіп пен азаматтардың қауіпсіздігін қамтамасыз етуге бағытталған. **3.ҚР Ұлттық қауіпсіздік комитетінің құрылымы.** ҚР ҰҚК органдарының құрылымы мынадай: 1. Орталық аппарат -- ҰҚК-нің негізгі басқару орталығы. Оның функцияларына стратегияны әзірлеу, жалпы саясатты жүргізу және ҰҚК-нің жергілікті бөлімшелерін басқару жатады. 2. Аймақтық департаменттер -- Қазақстанның барлық облыстарында, ірі қалаларында және стратегиялық маңызды аудандарында орналасқан ҰҚК-нің аймақтық бөлімшелері. Олар жергілікті деңгейде қауіпсіздік шараларын жүзеге асырады және орталық аппаратпен тығыз байланыста жұмыс істейді. 3. Терроризмге қарсы орталық -- терроризм және экстремизмге қарсы күресетін арнайы бөлімше. Оның міндеттеріне террористік актілердің алдын алу, экстремистік ұйымдармен күрес және осындай әрекеттерге қатысы бар тұлғаларды анықтау жатады. 4. Шекара қызметі -- Қазақстанның мемлекеттік шекарасын қорғаумен айналысатын орган. Шекара қызметі мемлекет шекараларында тәртіпті қадағалап, контрабандаға және заңсыз көші-қонға қарсы әрекет етеді. 5. Барлау қызметі -- елдің сыртқы қауіпсіздігіне байланысты мәселелермен айналысады. Бұл қызмет сыртқы барлау, ақпарат жинау, шетелдік қауіп-қатерлерді анықтау және оларға қарсы шаралар қабылдаумен айналысады. 6. ҰҚК Академиясы -- арнайы қызметтер үшін кадрларды даярлау және біліктілігін арттыру бойынша оқу орны. Мұнда болашақ офицерлер дайындалады, арнайы қызметкерлерге қажетті білім мен дағдылар беріледі. 7. Жеке қауіпсіздік қызметі -- ҰҚК қызметкерлерінің өздерінің қауіпсіздігін қамтамасыз етумен айналысатын орган. Ол қызметкерлер арасындағы сыбайлас жемқорлыққа және басқа да заң бұзушылықтарға қарсы күреседі. 8. Киберқауіпсіздік бөлімі -- Қазақстанның ақпараттық қауіпсіздігін қамтамасыз етуге, кибершабуылдардан қорғауға, мемлекеттік жүйелердің үздіксіз жұмысын қадағалауға жауапты бөлімше. ҰҚК-нің осы құрылымдары елдің қауіпсіздігін кешенді түрде қамтамасыз етіп, сыртқы және ішкі қауіптерге қарсы күресте маңызды рөл атқарады. **4.Ұлттық қауіпсіздік органдары қызметкерлерінің және әскери қызметшілерінің дене күшін, арнайы құралдарды, қару мен әскери техниканы қолдануы.** Қазақстан Республикасының ұлттық қауіпсіздік органдары мен әскери қызметшілері қызмет барысында дене күшін, арнайы құралдарды, қару-жарақ пен әскери техниканы қолдану құқығына ие. Бұл әрекеттер заңмен және нормативтік құқықтық актілермен реттеледі. Мұндай құралдарды қолдану қажеттілік туындағанда, құқық бұзушылықтар мен қауіп-қатерлердің алдын алу, азаматтардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету, қоғамдық тәртіпті сақтау мақсатында жүзеге асырылады. Әрбір қолданылған әрекет заң шеңберінде, қажеттілік және пропорционалдық принциптеріне сәйкес болуы тиіс. **1. Дене күші** Ұлттық қауіпсіздік органдары қызметкерлері мен әскери қызметшілер қауіпті жағдайлар туындағанда, қоғамдық тәртіпті қалпына келтіру немесе сақтауға бағытталған дене күшін қолдануға құқылы. Дене күші тек төтенше жағдайларда және басқа әдістер тиімді болмаған кезде пайдаланылады. **2. Арнайы құралдар** Арнайы құралдарға кісендер, резеңке таяқшалар, көзден жас ағызатын газдар, электрошокерлер және басқа да құқық қорғау құралдары жатады. Бұл құралдар тек қажетті жағдайда және заңда көрсетілген тәртіпке сай қолданылады. **3. Қару** Қару қолдану тек қана ерекше жағдайларда, адамдардың өмірі мен денсаулығына тікелей қауіп төнгенде немесе заңсыз әрекеттерді тоқтату мақсатында жүзеге асырылады. Бұл жағдайда қару қолдану туралы бұйрық тікелей басшылықтан беріледі және барлық жағдайлар заңнамалық актілермен реттеледі. **4. Әскери техника** Әскери техника, соның ішінде бронетехника, авиация, артиллерия және басқа да құралдар, ұлттық қауіпсіздікке төнген қауіпке жауап ретінде пайдаланылуы мүмкін. Техниканы қолдану нақты тапсырмаларға байланысты және бұл әрекеттер мемлекет қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін жасалады. Әрбір қолданылған құрал, соның ішінде дене күші немесе арнайы құралдар, міндетті түрде тергеу және тексеруге жатады, себебі олар азаматтардың құқықтарына әсер етуі мүмкін. **5.Ұлттық қауіпсіздік органдарына қызметке қабылдау тәртібі.** Қазақстан Республикасының Ұлттық қауіпсіздік органдарына қызметке қабылдау тәртібі бірнеше кезеңнен тұрады және арнайы талаптар мен ережелерге сәйкес жүзеге асырылады. Бұл органдар елдің қауіпсіздігі мен қорғанысын қамтамасыз ететін маңызды құрылым болғандықтан, қызметке қабылдау процесі қатаң талаптарға сәйкес жүргізіледі. **Қабылдау талаптары:** 1. **Жасы**: Кандидаттар 18 жастан асқан болуы керек. 2. **Білімі**: Жоғары білім болуы міндетті. Әскери немесе құқық қорғау органдарының бағытындағы білім артықшылық болып табылады. 3. **Денсаулық жағдайы**: Қызметке түсу үшін физикалық және психикалық тұрғыда денсаулығы жақсы болуы қажет. Бұл медициналық тексерістен өту арқылы дәлелденеді. 4. **Құқықтық мәртебе**: Кандидаттың соттылығы болмауы керек, және ол Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес сенімді тұлға болуы тиіс. 5. **Азаматтығы**: Қазақстан Республикасының азаматы болуы шарт. **Қабылдау кезеңдері:** 1. **Құжаттарды қабылдау**: Кандидат тиісті органдарға өтініш пен құжаттарын тапсырады. Бұл құжаттарға жеке куәлік, диплом, медициналық анықтамалар, әскери билет (егер бар болса) және басқа қажетті құжаттар кіреді. 2. **Арнайы тексеріс**: Кандидаттың өмірбаяны, әлеуметтік байланыстары, құқықтық мәртебесі және басқалары мұқият тексеріледі. Бұл тексеріс Ұлттық қауіпсіздік органдарының ішкі құрылымдары арқылы жүргізіледі. 3. **Медициналық тексеру**: Кандидаттың денсаулығы толық медициналық тексерістен өткізіледі, оның ішінде психологиялық және физикалық жағдайы анықталады. 4. **Психологиялық және кәсіби тестілеу**: Қызметке үміткерлер арнайы психологиялық тесттерден және кәсіби біліктілікке байланысты сынақтардан өтеді. 5. **Физикалық дайындық**: Кандидаттардың физикалық жағдайы арнайы нормативтерге сәйкес тексеріледі, оның ішінде күш, ептілік және төзімділікке байланысты сынақтар жүргізіледі. 6. **Сұхбат**: Ұлттық қауіпсіздік органдарының басшылығымен және комиссиямен сұхбат өткізіледі. Бұл кезеңде кандидаттың жеке қасиеттері, кәсіби дайындығы және қауіпсіздік органдарында қызмет етуге дайындығы бағаланады. 7. **Оқыту және даярлық**: Қабылдау кезінде үміткерлер Ұлттық қауіпсіздік органдарының арнайы оқу орындарында оқыту курсынан өтеді. Бұл оқу бағдарламасы қызметке қажетті теориялық және практикалық дағдыларды дамытуға бағытталған. **Қабылдау нәтижесі:** Барлық кезеңдерден сәтті өткен үміткерлер Қазақстан Республикасының Ұлттық қауіпсіздік органдарына қызметке қабылданады және оларға арнайы атақ беріледі.