Translatoryka 2024/25 Kolokwium PDF

OPRACOWANIE ZAGADNIEŃ 1. Zacytuj i omów znaną ci teorię przekładu PRZEKŁAD - transfer informacji i relacja tekstowa. To struktura językowa stanowiąca środek wymiany - przekazywania i przyswajania sobie dorobku kulturalnego przez różne narody (Klemensiewicz) i forma mediacji międzyjęzykowej (Ladmi...

OPRACOWANIE ZAGADNIEŃ 1. Zacytuj i omów znaną ci teorię przekładu PRZEKŁAD - transfer informacji i relacja tekstowa. To struktura językowa stanowiąca środek wymiany - przekazywania i przyswajania sobie dorobku kulturalnego przez różne narody (Klemensiewicz) i forma mediacji międzyjęzykowej (Ladmiral). Tekst o takiej samej wartości redakcyjnej co oryginał, przekazujący dokładnie te same informacje (koreferencyjność). Informacje te mogą być pośrednie lub bezpośrednie np. Janek polazł do Maryśki (przekaz bezpośredni - poszedł do Maryśki; pośredni - “polazł” jako pejoratywny stosunek autora do Jaśka). Przekład musi mieć taki sam cel komunikacyjny (sposób pisania tekstów schematycznych np. nekrolog - w każdej kulturze brzmią inaczej). Przekład jest operacją na tekstach, a tłumaczenie jest zorientowane na odbiorcę. Przekład może być dosłowny (np. Biblia jako dzieło natchnione powinno być tłumaczone słowo po słowie) lub wolny/swobodny. Jeden z najpopularniejszych przekładów : Wulgata (łacińska wersja Biblii św. Hieronima). Inaczej przełożone mogą być np. przepisy kulinarne - w języku polskim mamy głównie bezokoliczniki np. dodać, smażyć przez x czasu itp. We francuskim proces opisany jest całymi zdaniami. 2. Co to jest ekwiwalencja dynamiczna i kto jest autorem tego pojęcia? EKWIWALENCJA DYNAMICZNA - autorem tego pojęcia jest Eugeniusz Nida. “Chleb” i “ryba” to klasyczne przykłady tej ekwiwalencji, gdyż ukazują m.in różnice kulturowe (np. dla Eskimosów ryba jest tak samo cenna i powszechna jak chleb dla innych narodów). Ekwiwalent funkcjonalny nie oddaje znaczenia, a funkcję - tłumacz ustala funkcję a potem proponuje ekwiwalent - np. jak podano powyżej, w pewnych kulturach chleb nie pełni tej samej funkcji co ryba. 3. Wymień i omów znane ci teorie przekładu. Podaj przykłady. TEORIA PRZEKŁADU - stworzenie systemu zasad (reguł) posługiwania się procedurami przekładowymi, które służą odtworzeniu w języku docelowym, istotnych informacji (bezpośrednich lub pośrednich) TYPY TEORII : preskryptywna (mówi jak tłumacze mają tłumaczyć) oraz deskryptywna (zajmuje się analizą rzeczywistą aktów przekładu); 3 TEORIE PRZEKŁADU WG JACOBSONA : -​ Endolingwistyczna - przeformułowanie znaków językowych przez inne znaki tego samego języka -​ Interlingwistyczna - miedzyjęzykowa, przy pomocy znaków jednego języka interpretuje się znaki drugiego -​ Semiotyczna - zmiana przekładu na inny system znaków TEORIA INTERPRETACYJNA - (Selskovitch, Lederer) - koncepcja z dziedziny studiów nad tłumaczeniem; tłumaczenie jako proces trójkątny: z jednego języka do sensu i ze sensu do drugiego języka. Warto wspomnieć także o ekwiwalencji znaczeniowej - l’equivalenza di significato (różne słowa mogą przekazywać daną informację, mimo że mają odmienną formę lub składnię) Przekład powinien zawierać maksymalnie niską ilość błędów. Z perspektywy pojęcia językoznawczego to operacja na znakach (ale znajduje się tu wadę, bo język to nie kalka rzeczywistości !); Według teorii komunikacyjnych - przekład to akt komunikacji między nadawcą a odbiorcą, a tłumacz jest pośrednikiem (tworzy komunikat docelowy); nie są istotne elementy leksykalne, tylko informacja i funkcja tych elementów. 4. Przedstaw i omów schemat komunikacji Jacobsona w kontekście procesu przekładu. Roman Jacobson - językoznawca, współtwórca metody strukturalnej, twórca schematu komunikacji; W oparciu o ten schemat można wyróżnić : -​ nadawcę (un emittente) -​ odbiorcę (il destinatario) -​ komunikat (un messagio), przekaz wpisany w kontekst (all’interno di un contesto) -​ kanał przekazu (il canale) -​ wspólny kod (un codico comune) -​ sygnał (il segnale) i zakłócenia (il rumore) NADAWCA jest autorem przekazu, KANAŁY to języki wyjścia i dojścia; ODBIORCĄ PIERWSZYM jest tłumacz, który rozumie przekaz, reformułuje go w języku docelowym i zapewnia adekwatność tłumaczenia, ODBIORCĄ DRUGIM to ostateczny adresat tłumaczenia. Zakłócenia dotyczą tylko przekładu ustnego; kanał też jest związany z nośnikiem przekładu - ustne (warstwa foniczna - akustyka), pismo (przekaz graficzny) treść (informacje pośrednie i bezpośrednie); Medium to system przy pomocy jakiego przekład jest realizowany. Schemat ten ma również swoich krytyków - np. Catherine Kerbat-Orecchioni krytykuje go ze względu na jego telefoniczność i brak odniesienia do interakcji werbalnej. 5. Omów pojęcie jednostki przekładu. Podaj przykłady. JEDNOSTKA PRZEKŁADU (unità traduttiva) współcześnie: dla każdego tłumacza jest inna (subiektywna); jest jednostką tekstu, nie systemu. W zależności od tłumacza i jego doświadczenia, jednostki te zmieniają się np. im bardziej doświadczony tłumacz, tym większymi jednostkami przekładu operuje. Czasami można zaobserwować zjawisko zwane nadtłumaczeniem (tłumacz dodaje elementy, które nie występują w oryginale). Koncepcja jednostki przekładu oddaje realność tłumaczenia jako działania komunikacyjnego, zatem zmiennego w zależności od konkretnej sytuacji. Wyróżniamy leksemy graficzne (Jakub zamknął książkę), złożone np. dawać wiarę (prestare fede a) zdanie i tekst (np. przysłowie, które jest niezależne składniowo) 6. Co to jest ekwiwalencja przekładowa, czym się różni od ekwiwalencji na poziomie języka [l’equivalenza linguistica] EKWIWALENCJA PRZEKŁADOWA to przekład na poziomie tekstu. Natomiast ekwiwalencja na poziomie języka praktycznie nie istnieje. Dzieje się tak, ponieważ języki nie są ekwiwalentne (bo język jako taki pozbawiony jest kontekstu); w tekście i przekładzie to kontekst decyduje w jakim znaczeniu pojawiają się elementy tłumaczeniowe. Rezultat przekładu nie jest relacją daną z góry; podstawą każdej relacji przekładowej jest odsyłanie do tego samego referenta (koreferencyjność); Dwa teksty bedą do siebie podobne pod pewnym względem. 7. Co to jest ekwiwalencja przekładowa i jak się ma do ekw. logicznej? Podaj przykłady. EKWIWALENCJA LOGICZNA to relacja między dwoma zdaniami prawdziwymi bez związku treściowego między tymi zdania (np. “Warszawa jest stolicą Polski” będzie ekwiwalentne logicznie zdaniu “Wtorek jest drugim dniem tygodnia”.) EKWIWALENCJA PRZEKŁADOWA TO EKWIWALENCJA TEKSTOWA ta relacja łączy między sobą teksty odsyłające do tego samego referenta; to relacja zachodząca nie na poziomie systemu/abstrakcji, tylko na poziomie napisanych tekstów ! Nie jest dana z góry (nie da się jej wyszukać), ale można ją odkryć za pomocą przekładu. Np. w niektórych kulturach, ekwiwalentem do chleba powszedniego jest ryba powszednia - to zupełnie coś innego, ale kontekst jest ten sam. 8. Wymień kryteria definicyjne ekwiwalencji (koreferencyjność, względność, trzeci element - relacja podobieństwa) REFERENT to odsyłanie do tego samego przedmiotu, rzeczywistości pozajęzykowej. Podstawą każdej relacji przekładowej jest odesłanie do tego samego co nazywamy KOREFERENCYJNOŚCIĄ (np. Mój wujek jest pediatrą - “pediatra” to koreferent; pediatra i lekarz dziecięcy oddają to samo) Dwa teksty będą do siebie podobne pod pewnym względem (WZGLĘDNOŚĆ) np. Janek jest podobny do swojego ojca (jest podobny POD JAKIMŚ WZGLĘDEM, czyli nie są tacy sami) Może być na poziomie : -​ formy (tzw ekwiwalencja formalna np. przy poezji gdy warstwa foniczna jest najistotniejsza) -​ treści (teksty naukowe) TRZECI ELEMENT to element rzeczywistości pozajęzykowej, na którym opiera się ekwiwalencja; lewa strona odsyła do prawej (np. zastąpienie moreli brzoskwinią) 9. Na czym polega zjawisko idiomatyczności. Podaj i omów przykłady. ? IDIOMATYCZNOŚĆ to specyficzny sposób mówienia typowy dla odbiorcy, kultury itp.; porównanie międzyjęzykowe. Idiomatyczność jest typowa dla wyrażeń nieprzetłumaczalnych z języka na język i dotyczy różnych poziomów tekstu (składni, gramatyki itp.) Przy idiomatyczności międzyjęzykowej, bierzemy pod uwagę parę języków (to co jest idiomatyczne wśród dwóch danych języków, niekoniecznie jest idiomatyczne wśród dwóch kolejnych). Przykłady: 10. Co to jest nieprzekładalność i leksyka bezekwiwalentowa? Podaj i omów przykłady. Mówiąc o nieprzekładalności nie chodzi tu o nią jako zasadę. Z zasady wszystko co da się powiedzieć w jednym języku da się powiedzieć w drugim. Jednak są pewne wyjątki - nie tyle co nieprzekładalność, co trudność w tłumaczeniu. Przyczyny: -​ różnice systemowe - w języku docelowym, nie ma środków wyrazu identycznych do z językiem źródłowym -​ jezyk nie jest kalką rzeczywistości; pewnych pojęć nie da się przedstawić w języku docelowym, gdyż rzeczywistość jest inaczej kategoryzowana (np. pewne kultury widzą kolory inaczej) -​ język docelowy ma środki, ale z nich nie korzysta (np. w polszczyźnie często używa się zdrobnień, a we francuskim, mimo, że istnieją dane sufiksy, używa się ich znacznie mniej). Są rzeczy które się po prostu kalkuje np. nazwy zwierząt/roślin, zjawisk geograficznych, systemów monetarnych, aluzje literackie i językowe. Warto wspomnieć też o hipotezie Sapira-Whorfa (prawo relatywizmu językowego), która głosi, że język jest systemem znaków, wytworzonym przez społeczeństwo, w którym wychowujemy się, zatem kształtuje nasz sposób postrzegania świata oraz iż wobec różnic między systemami językowymi, ludzie myślący w tych językach rozmaicie postrzegają świat. 11. Co to jest egzotyzacja przekładu lub jego udomowienie. Podaj przykłady. EGZOTYZACJA (estraniamento) - specyfiką każdego przekładu jest jego obcość - egzotyka jest wyróżnikiem gatunkowym. Egzotyzacja polega na zachowaniu tej obcości w tłumaczeniu; tłumacz nie stara się upraszczać ani zmienić obcych elementów. Egzotyzacja ma na celu uwydatnienie różnic kulturowych i językowych. UDOMOWIENIE (addomesticamento) - dostosowanie tekstu obcojęzycznego do odbiorcy docelowego. Tłumacz zmienia dane, obce elementy (które mogłyby być potencjalnie trudne do rozszyfrowania przez odbiorcę) w taki sposób, aby brzmiały bardziej naturalnie i znajomo. Przykład : Winnie the Pooh “Kubuś Puchatek” : -​ udomowienie: Irena Tuwim (usunięcie obcych elementów, spolszczenie) -​ egzotyzacja: Monika Adamczyk-Grabowska (“Fredzia Phi Phi”) 12. Wymień i omów typy relacji semantycznych między tekstem źródłowym a docelowym : identyczność semiczna, przecięcie semiczne, inkluzja semiczna, rozdzielność semiczna SKŁADNIK SEMANTYCZNY - związany z modelem znaczenia, gdzie występuje rozkład na drobne elementy; wywodzi się ze strukturalizmu. W każdym języku można rozłożyć jednostki leksykalne; (matematyczne pojęcie zbioru); rozróżniono 4 sytuacje: -​ IDENTYCZNOŚĆ SEMICZNA - zbiór A równa się zbiorowi B (po jednej i po drugiej stronie znajdują się te same komponenty znaczeniowe) -​ PRZECIĘCIE SEMICZNE - oba elementy mają wspólne komponenty semantyczne (ale nie wszystkie) np. owczarek i kundel (mają 4 łapy, szczekają) -​ INKLUZJA SEMICZNA - semy jednego elementu zawierają się w zbiorze np. kundel, pies -​ ROZDZIELNOŚĆ SEMICZNA - jeden i drugi element nie mają wspólnych komponentów semantycznych np. ryba i chleb 13. Co to jest przecięcie semiczne? Podaj kilka jego typów. PRZECIĘCIE SEMICZNE - jeden z typów relacji semantycznej, jaka zachodzi między znakiem źródłowym a docelowym, polegająca na tym że oba elementy mają wspólne komponenty semantyczne (ale nie wszystkie, tylko część). Typy i cechy : -​ owczarek 4 łapy, szczeka kundel Jan kupił od Piotra samochód. Piotr sprzedał Janowi samochód - przecięcie semiczne, tzw. relacja konwersowa. 14. Pojęcie sytuacji komunikacyjnej a przekład. W przypadku sytuacji komunikacyjnej, nadawca chce przekazać konkretne informacje odbiorcy (zostało to przedstawione w schemacie komunikacji R. Jacobsona). Istotne jest to, że sytuacja komunikacyjna często jest powtarzalna w sytuacjach codziennych. Z punktu widzenia tłumaczenia, sposób przekazywania może się różnić między tekstem docelowym a źródłowym To, co powiemy w języku a, w danej sytuacji komunikacyjnej, nie będzie powiedziane tak samo w języku b. Przykład: w parku na pomalowanej ławce, w Polsce wiesza się kartkę “świeżo malowane”. Francuz natomiast może powiedzieć po prostu “świeża farba”. Takie wyrażenia będą ekwiwalentne pod warunkiem, że sytuacja komunikacji jest taka sama; komunikaty mogą być wyrażone w różny sposób, ale znajdują się w tej samej sytuacji komunikacyjnej - odseparowanie od słów i wzniesienie ponad znaki. 15. Co to jest idiomatyczność i jak wpływa na przekład? IDIOMATYCZNOŚĆ to właściwości mówienia / sposób formułowania myśli, typowy dla jednostki mówiącej, kultury bądź języka. W językach słowiańskich czasowniki przedrostkowe np. “wysuszyć”, “podsuszyć” są normalne i wszechobecnie rozumiane, ale z punktu widzenia np. języków romańskich są one dosyć specyficzne. Idiomatyczność to inaczej coś trudnego do przełożenia; dotyczy nie tylko leksyki, ale i struktury gramatycznej czy zjawisk pragmatycznych - zagadnienie idiomatyczności dotyczy wielu poziomów tekstu. 16. Co to jest ekwiwalent zerowy? Podaj i omów przyczyny jego powstawania. EKWIWALENT ZEROWY to brak po jednej ze stron bitekstu odpowiednika jednowyrazowego, czyli takiego, który przyjmuje postać jednego segmentu graficznego. Łączy się z pojęciem amplifikacji (dopisanie) i redukcją (która jest jej odwrotnością). Przyczyny powstawania: -​ gramatyczne (bo systemy się różnią np. tłumaczenie polskich czasowników przedrostkowych np. wysuszyć, dosuszyć itp. we francuskim powstanie nowa jednostka której nie ma w oryginale) -​ semantyczne (po jednej stronie są nowe segmenty np. po polskiej stronie jest czasownik prosty, a we włoskiej pojawia się peryfraza) -​ pragmatyczne (różne sposoby redakcji tekstu, potrzeba doprecyzowania myśli) Za każde pytanie 5pkt. (3 pkt to kryterium podstawowe z polecenia + 2 pkt za omówienie)