Temario Historia das Relacións Económicas Internacionais PDF

Historia das Relacións Económicas Internacionais María Mouriz Lugilde TEMA 1. INTRODUCCIÓN As relacións económicas internacionais: conceptos e enfoques Referirse historicamente a relacións económicas internacionais, ou á compoñente a longo prazo máis relevante, o comercio i...

Historia das Relacións Económicas Internacionais María Mouriz Lugilde TEMA 1. INTRODUCCIÓN As relacións económicas internacionais: conceptos e enfoques Referirse historicamente a relacións económicas internacionais, ou á compoñente a longo prazo máis relevante, o comercio internacional, pode resultar ambiguo: Que tomamos como unidade de análise? Áreas con características xeográficas semellantes ou por proximidade xeográfica ou con separación clara (continentes)? Áreas con dotación de factores semellantes? Áreas con institucións, patróns sociais e culturais semellantes? Áreas agrupadas por nivel de desenvolvemento económico e medido este con que indicador? Áreas delimitadas por fronteiras políticas? O criterio de utilizar como unidade de análise os territorios delimitados por fronteiras políticas foi o máis seguido, polo menos dende a constitución dos Estados-nación As fronteiras políticas tamén supoñen algúns problemas á hora de comparar e analizar evolucións a longo prazo: Países que nunha etapa histórica non existían e noutra pasan a existir Cambios nas fronteiras (por novos países, por desaparición de países, por modificación dos límites,...) Consideración das colonias formais (nas súas distintas variantes) e informais As áreas delimitadas polas fronteiras políticas dos Estados-nación será a unidade de análise principal que utilizaremos nesta materia para estudar as REI Cando para algunhas análises ou comparacións se considera oportuno agrupar países en áreas ou rexións, interpretan tódolos autores o mesmo Cando nos referimos a comercio ou fluxos financeiros entre o Norte e o Sur? Cando se estuda o comercio entre/de países do Primeiro, Segundo e Terceiro mundo? Cando nos referimos a Continentes, onde está o límite entre Europa e Asia? Nos Urales? Sirvan estas cuestións para indicar apenas que cando os economistas estudamos as REI partimos de unidades de análise que nos parecen obvias, pero que non o son tanto. Son só aquelas que o consenso académico foi establecendo e/ou para as cales a información dispoñible fai posible a tarefa de analizar a súa evolución A análise das relacións económicas internacionais enfócase aquí arredor de tres eixes principais: Os fluxos de bens Os fluxos de persoas Os fluxos financeiros É dicir, estúdanse os intercambios de bens e factores de produción Historicamente o comercio de bens e servizos constituíu o principal vínculo entre as economías nacionais e a internacional Ata o século XVIII pensábase que as contas nacionais funcionaban de xeito semellante ás contas das familias→canto máis aforro (para un país superávit) mellor 1 Historia das Relacións Económicas Internacionais María Mouriz Lugilde O superávit permitía acumular reservas de metais (ouro e prata) coas que financiar as guerras (principal preocupación dos Estados nesa época) A partir do século XVIII, principalmente despois da publicación das obras de A. Smith e D. Ricardo, foise facendo máis fincapé nas ganancias derivadas do comercio internacional e da especialización na producción Baixo a concepción de D. Ricardo o comercio internacional favorecía un uso máis eficiente dos recursos en cada país e acadar un crecemento global superior que con economías pechadas Intuitivamente esa idea é sinxela. Pero, na práctica das relacións económicas internacionais non é fácil conseguir esa mellora/crecemento para todos Non tódolos países conseguen beneficiarse por igual das relacións económicas internacionais Con carácter xeral, canto máis desenvolvidos estean os mercados de bens e factores de produción mellores son os resultados do comercio internacional e das relacións económicas internacionais no seu conxunto Precísase un sistema financeiro desenvolvido que financie os intercambios durante o período que transcorre entre a produción e o consumo (transporte, almacenaxe,...) Tanto o nivel de especialización internacional ao que se pode chegar como canto e quen ganará co comercio internacional está en grande medida determinado por: O carácter e a eficiencia dos mercados de bens e factores A profundidade e funcionamento do sistema financeiro A velocidade á que se movan internacionalmente os bens e factores Os efectos distributivos do comercio internacional levaron aos políticos nacionais a tratar de interferir nel, co obxectivo de minimizar as perdas e maximizar os beneficios para os seus países Exemplos de instrumentos utilizados para interferir no comercio son: Cotas á importación Aranceis Acordos comerciais Controis de cambio e/ou devaluacións da divisa nacional Trabas e/ou facilidades administrativas, etc. Todas as medidas de interferencia no comercio internacional teñen efectos. Entre os máis importantes: Aumento dos prezos nacionais para os bens importados (por ex.: as cotas contraen a oferta, os aranceis aumentan os custes das M) Efectos sobre o benestar, que son diferentes segundo o instrumento utilizado. Exemplos: o Coa recadación polos aranceis os gobernos poden tomar medidas para compensar aos consumidores e protexer aos produtores nacionais o En cambio, coas cotas, os beneficios derivados dos prezos máis altos pagados polos consumidores van parar ás compañías que obteñen as licencias de importación. Ademais, as cotas tenden a fomentar a corrupción. En conxunto levan a unha perda neta de benestar o Unha devaluación encarece as M e axuda a impulsar as X. O efecto neto sobre o benestar dependerá da composición das M e as X e da súa evolución As persoas (factor traballo) tamén poden moverse, emigrando cara aqueles países nos que obteñen mellores salarios e condicións de traballo. Exemplos: 2 Historia das Relacións Económicas Internacionais María Mouriz Lugilde Emigración de Europa a América no S. XIX Emigración asiática cara as zonas con sistemas de plantación, tamén S. XIX Emigración de América do Sur e África cara Europa a partir da segunda metade do S. XX A emigración tende a impulsar o comercio internacional (caso claro no S. XIX) Dende comezos do S. XX, o temor aos efectos depresivos sobre os salarios foi conducindo cara a aplicación de restricións á emigración A innovación tecnolóxica constitúe unha forza con claro carácter impulsor das relacións económicas internacionais. Exemplos: Os avances no transporte e as comunicacións no S. XIX Os avances nas TIC dende as últimas décadas do S. XX En ambas etapas reduciuse moito o risco e o tempo necesario para que a información chegase de orixes a destinos afastados entre si A innovación tecnolóxica, a súa difusión e o intercambio de ideas son factores considerados maioritariamente como impulsores do crecemento económico Os fluxos financeiros (factor capital) son tamén un elemento central nas relacións económicas internacionais A mobilidade internacional do capital é un dos temas que xera máis controversia: Para algúns autores permitir que os fluxos de capital se movan a aqueles lugares nos que poidan obter maiores rendibilidades é clave para conseguir unha prosperidade económica global Para outros autores a elevada mobilidade internacional de capital é un elemento de forte inestabilidade, que xera moitos problemas económicos e políticos e que, en consecuencia, debe ser monitorizada por institucións nacionais e/ou internacionais Os fluxos de capital poden realizarse en forma de: Investimento indirecto (carteira) Investimento directo o Cambios no concepto o Maior relevancia dende mediados do S. XX Dende as últimas décadas do S. XX o desenvolvemento de cadeas de subministro global levou a que o investimento estranxeiro se vinculase moito máis claramente co comercio internacional Os fluxos de capital a curto prazo son tamén unha compoñente relevante das REI. Son máis especulativos e, por iso, considéranse máis perturbadores Como se rexistran os fluxos internacionais de bens e factores produtivos? Nas distintas partidas da balanza de pagamentos de cada país Na súa forma máis simple a balanza de pagamentos descomponse en: Balanza por conta corrente: o Comercio neto de bens e servizos o Fluxos netos das remesas dos emigrantes o Xuros e beneficios netos obtidos do investimento e do turismo Balanza de capital: o Fluxos netos do investimento, tanto a curto prazo como a longo prazo, e tanto que se trate de investimento directo como indirecto 3 Historia das Relacións Económicas Internacionais María Mouriz Lugilde Saldos dos movementos de reservas e de divisas Un superávit (déficit) na balanza por conta corrente pode compensarse cunha saída (entrada) neta de capital Calquera superávit ou déficit global implica acumulación (superávit) ou diminución (déficit) de divisas/reservas mantidas no banco central do país Nunha balanza de pagamentos simple, o conxunto das 3 contas (corrente, capital e reservas) ten que estar sempre equilibrado, pois o diñeiro gastado nas transaccións económicas internacionais ten que ser sido xerado dalgunha forma: ou por medio de ganancias e entradas do exterior ou por saída/venda de reservas As 3 contas da balanza de pagamentos relaciónanse entre si de varias formas. Por exemplo: Un investimento estranxeiro que faga unha compañía para establecer unha sucursal fóra do país aparece rexistrado como unha saída na conta de capital e tamén pode xerar exportacións de equipo e maquinaria, importacións de bens producidos no estranxeiro (aparecería na balanza comercial, que forma parte da de conta corrente) e beneficios repatriados (aparecería dentro do grupo de xuros e beneficios obtidos polo investimento, tamén dentro da balanza por conta corrente) A dimensión relativa dos fluxos internacionais de bens e factores produtivos entre a 1ª Rev. Industrial e a actualidade Entre os séculos XVI e XVIII as REI, principalmente o comercio mundial, experimentaron un importante crecemento Non obstante, veremos que ese crecemento foi moi pequeno cando se compara coa expansión das REI ao longo dos séculos XIX e XX As transformacións económicas que se produciron a partir da 1ª Revolución Industrial en sucesivas etapas repercutiron nas REI, aumentando moito tanto o comercio mundial como os fluxos de capital e traballo Entre 1820 e 2020 asistiuse a varias etapas de forte impulso nas REI e tamén a algunha de retroceso ou desglobalización Os datos que se mostran a continuación pretenden aportar só algunhas mostras das grandes tendencias experimentadas A análise detallada de cada etapa realizarase nos sucesivos capítulos desta materia ao longo do curso 4 Historia das Relacións Económicas Internacionais María Mouriz Lugilde 5 Historia das Relacións Económicas Internacionais María Mouriz Lugilde 6 Historia das Relacións Económicas Internacionais María Mouriz Lugilde Os datos presentados amosan claramente para a etapa contemporánea: As etapas de forte impulso da internacionalización, nas que os intercambios entre países de bens e de factores produtivos creceron máis rápido que a produción mundial: o O S. XIX, especialmente as décadas previas á 1ª GM o O período que segue á 2ª GM As etapas de retroceso na globalización, nas que a produción mundial medrou a taxas superiores ás do comercio e os movementos de capital e traballo o O período 1914-1950 7 Historia das Relacións Económicas Internacionais María Mouriz Lugilde O elevado peso de Europa, e de xeito máis amplo do mundo occidental, nas REI ao longo de toda a etapa contemporánea. Durante o S. XX Europa foi perdendo participación, se ben aínda a final deste século era aínda unha das áreas do mundo máis destacada Findlay e O’Rourke (2007) indican que a economía internacional se transformou profundamente entre 1500 e 1780. Ao longo desa etapa: “América deixou de ser un continente illado e converteuse nun territorio integrado na economía internacional, que comerciaba directamente con Asia, África e Europa... O comercio europeo co resto do mundo medrara ao longo de todos os séculos da etapa moderna, mesmo no século XVII de crise,... Parece haber un vínculo claro entre comercio transoceánico e prosperidade en Europa durante este período”. (páxs. 304-305) Con todo, os mesmos autores tamén afirman que: “a globalización era moito máis feble en 1800 do que sería a partir desta data”. (páx. 308) Findlay, Ronald & O’Rourke, Kewin H. (2007), Power and Plenty. Trade, War, and the World Economy in the Second Millenium. Princeton (New Jersey), Princeton University Press. O impacto da 1ª Revolución Industrial (e das posteriores revolucións tecnolóxicas) sobre as REI foi elevado. Citando de novo a Findlay e O’Rourke (2007): “O éxito da Revolución Industrial Europea está intimamente relacionado coa expansión do comercio e as relacións exteriores... As orixes da Revolución Industrial pódense vincular co desenvolvemento mercantilista previo da economía internacional, pero estas transformacións industriais revolucionaron o sistema de comercio internacional por medio de varios canais: derivou nunha forte asimetría na economía mundial, revolucionou o transporte internacional, contribuíu a afianzar o dominio xeopolítico de Europa sobre Asia e África. A revolución industrial non só se explica en grande medida pola historia do comercio dos séculos previos senón que é tamén a clave fundamental para entender a historia do comercio mundial nos séculos seguintes ” (páx. 364) Findlay, Ronald & O’Rourke, Kewin H. (2007), Power and Plenty. Trade, War, and the World Economy in the Second Millenium. Princeton (New Jersey), Princeton University Press. Referíndose ás décadas centrais do século XIX, Foreman-Peck (1995) afirma: “Desde o punto de vista de Europa Occidental, Europa dominaba no comercio e na renda mundiais, pero non na poboación mundial. A mediados de século (XIX), representaba entre un sexto e un cuarto da poboación mundial, pero case o 70% do comercio mundial... A Europa noroccidental, que tiña pouco máis da décima parte da poboación mundial, recibía case un terzo da renda mundial”. [Foreman-Peck, J. (1995), Historia económica mundial. Relaciones económicas internacionales desde 1850. Madrid, Prentice Hall, páx. 3] Parece, pois, que a acumulación da etapa mercantilista (s. XVI-XVIII) e o éxito da primeira revolución industrial nalgúns países de Europa constitúen factores especialmente relevantes na explicación dese dominio europeo nas REI durante grande parte da etapa contemporánea, ou polo menos no século XI TEMA 2. AS RELACIÓNS ECONÓMICAS INTERNACIONAIS ENTRE 1820 E 1914 ÍNDICE: 8 Historia das Relacións Económicas Internacionais María Mouriz Lugilde 2.1. A expansión das Relacións Económicas Internacionais ata a Primeira Guerra Mundial e as súas causas 2.2. A Primeira Globalización económica baixo o liderado europeo 2.3. A evolución do comercio internacional 2.4. As políticas comerciais 2.5. Os fluxos migratorios internacionais 2.6. Os movementos de capital ao longo do mundo 2.7. Colonialismo europeo e impacto nas relacións económicas internacionais 2.1. A expansión das Relacións Económicas Internacionais ata a Primeira Guerra Mundial e as súas causas Entre os factores que están detrás do gran crecemento das REI dende as décadas iniciais do século XIX ata a Primeira Guerra Mundial destacan: O progreso tecnolóxico A acumulación de capital físico e humano Os cambios demográficos e o aumento da oferta de forza de traballo Os cambios institucionais e expansión do liberalismo económico crecente aproveitamento dos recursos naturais aumento da renda de amplas capas da poboación e cambios na estrutura do gasto colonialismo Os avances nos transportes e nas comunicación O progreso tecnolóxico O progreso tecnolóxico A nova tecnoloxía que emerxeu coa 1ª Revolución Industrial e durante o seu proceso de difusión requiría: Ampla variedade e grandes cantidades de recursos para utilizalos como inputs dos novos procesos Un mercado en expansión para os produtos elaborados Os primeiros países industrializados (coa excepción de EE.UU) non dispoñían dentro das súas fronteiras nin dos recursos nin dos mercados que a expansión da industrialización precisaba→ orientáronse con crecente intensidade cara o exterior O progreso técnico non afectou só a industria, foi tamén moi importante noutros sectores: agricultura, transporte, comunicacións, sector financeiro… Os sectores máis innovadores: Ata 1870: téxtil, siderurxia e vapor como fonte de enerxía A partir de 1870: maquinaria, ferramentas, sector eléctrico e químico A materialización do progreso técnico: Materializase principalmente a traveso do investimento Maniféstase: o Novos bens no mercado mundial: material ferroviario, barcos de vapor, produtos de aceiro, maquinaria cada vez máis diversa,... o Bens tradicionais producidos a maior escada e de forma máis eficiente Efectos: 9 Historia das Relacións Económicas Internacionais María Mouriz Lugilde Para algúns autores o progreso técnico é o factor máis relevante do crecemento económico moderno Os seus efectos difúndense ao longo de todo o proceso de produción Aumenta a calidade do capital humano e dos recursos naturais Contribúe á difusión da revolución Industrial→ acelérase a xeración de tecnoloxía Aumento na capacidade innovadora mundial Aumento e diversificación xeográfica do comercio mundial Cambios na percepción da importancia do progreso tecnolóxico Cambios na organización para a súa creación: dos inventores individuais á creación dunha estrutura institucional na procura de creación sistemática do progreso (I+D+I) Repercusións non uniformes Por sectores (o caso dos servizos) Por áreas xeográficas A acumulación de capital físico e humano Capital físico: Non residencial (considerado a máis relevante para explicar o crecemento económico) Residencial Existencias Capital humano: Medida simple: evolución dos anos de educación nos distintos países (véxanse os datos) o Importante esforzo dos Estados en aumentar a formación dos seus habitantes Calidade do capital humano e reparto máis uniforme (universalización do ensino primario e secundario) o Nos países avanzados: calidade e uniformidade do capital humano son maiores 10 Historia das Relacións Económicas Internacionais María Mouriz Lugilde Cambio demográfico e aumento da oferta de traballo O crecemento da poboación: Algúns datos (véxanse as táboas seguintes) Diferencias rexionais Principais impulsos ao crecemento segundo as rexións Dispoñibilidade de mao de obra: 11 Historia das Relacións Económicas Internacionais María Mouriz Lugilde Aumento da mao de obra, dificultades para a súa absorción e cambios no sistema produtivo Cambios na participación proporcional entre os distintos grupos de idade Cambios nas condicións e no tempo de traballo (nº horas) Cambios institucionais O papel dos gobernos centrais e outras institucións Cambios sociais e institucionais Medidas de política interior o Sistemas legais o Sistemas fiscais (ingresos e gastos) Medidas de política internacional 12 Historia das Relacións Económicas Internacionais María Mouriz Lugilde o Diplomacia o Cambios na política comercial (predominaron as etapas de avance na liberalización non só no comercio, tamén nos fluxos de capital e traballo) o Sistemas monetarios Os recursos naturais A evolución dos recursos: Terras de cultivo Minerais Fontes de enerxía Recursos totais e recursos per cápita As perspectivas: Cambios no uso e a xestión dos recursos Innovación e efectos sobre os recursos Grupos de presión Posicións de distintos autores Aumento da renda e cambios na estrutura do gasto Nos séculos XIX-XXI producíronse importantes cambios na renda e na estrutura da produción, do gasto e do emprego: Dos ingresos concentrados nas clases altas ao ascenso das clases medias Do consumo centrado en alimentos e vestido a un consumo moi variado, complexo e cambiante (novos produtos) o A principios do século XIX alimentos e vestido supoñían cerca do 70% do consumo privado o A finais do século XX: alimentos e vestido supoñían arredor do 25% do consumo privado Os cambios nas pautas de demanda e a estrutura do gasto levaron a cambios na oferta e estes a cambios na estrutura do emprego Os cambios na produtividade tamén incidiron sobre o emprego e afectaron ás vantaxes comparativas entre países e as relacións internacionais Profundos cambios no peso dos distintos sectores produtivos (en función da dotación de recursos isto tamén afectou ás relacións internacionais) Colonialismo O colonialismo abriu enormes posibilidades para o crecemento do comercio e dos fluxos de capital e traballo Debate sobre beneficios e prexuízos e sobre que foi causa e que foi efecto Debate sobre os efectos do colonialismo sobre o crecemento dos países colonizados e dos colonizadores A importancia dos sistemas institucionais existentes nos territorios colonizados (afectou á forma de colonización e tamén aos resultados) A evolución dende un capitalismo monopolista comercial cara un imperialismo impulsor do libre comercio 13 Historia das Relacións Económicas Internacionais María Mouriz Lugilde Avances nos transportes e as comunicación En 1800 o transporte dependía aínda dos músculos humanos, animais de carga e o vento para a navegación Ao longo do XIX producíronse importantes avances no transporte, entre os que destacan A aplicación do vapor ao transporte acuático A construción do FFCC Nas primeiras fases os novos medios de transporte complementan aos tradicionais. Nunha segunda etapa compiten e intentan substituílos e desprazalos Tres grandes etapas: 1800-1830: era das estradas e os canais navegables o Construción de novas estradas e mellora das existentes o Navegabilidade de tramos de ríos e canais o Algúns problemas o Primeiros FFCC mineiros: tirados por cabalos ou máquinas fixas 1830-1869: era dos ferrocarrís e os paquebotes: o As vantaxes de Gran Bretaña e Europa para o seu arranque ▪ Tecnoloxía ▪ Capital ▪ Densidade demográfica,… o Fóra de Europa o desenvolvemento máis rápido deuse en Norteamérica favorecido por: ▪ Inmigración ▪ Entrada de capital ▪ Grandes distancias ▪ Ausencia de fronteiras políticas o Outras rexións do mundo: máis tardío, máis lento o seu desenvolvemento o O barco de vapor arrancou aproximadamente ao mesmo tempo que o FFCC pero tardou máis en impoñerse o Os problemas e dificultades dos vapores e a pervivencia da vela durante gran parte do XIX o A hélice, casco de ferro→ maior velocidade, seguridade e capacidade de carga o A apertura do Canal de Suez (1869)→ novo impulso para o vapor 14 Historia das Relacións Económicas Internacionais María Mouriz Lugilde 1869-1914: era das transcontinentais e imponse o vapor no transporte marítimo a longa distancia o Década de 1880 novos avances nos vapores: ▪ Motores compostos (menos carbón) ▪ Cascos de aceiro en substitución dos de ferro (máis lixeiros→ maior capacidade de transporte) o Tralos avances do último cuarto do século XIX: ▪ A tonelaxe media dos buques de vela caeu e dos vapores multiplicouse por arredor de 5 no mundo ▪ Tamén se obtiveron aumentos na velocidade media (se ben máis lentamente) o Efectos destes avances: ▪ Maior oferta e demanda de transporte ▪ Caída dos prezos de transporte: principais etapas ▪ Os transportes permitiron a creación dunha economía mundial o Dotación de transporte moi desigual segundo ás áreas do mundo A construcción naval do R. Unido e no mundo (miles de toneladas, media anual) 15 Historia das Relacións Económicas Internacionais María Mouriz Lugilde No transporte marítimo internacional o R. Unido liderou ata a Primeira Guerra Mundial Ese liderado estivo acompañado e favorecido polo seu dominio na construción naval Non obstante, dende as últimas décadas do século XIX, tanto o seu peso na construción naval como o seu dominio no transporte marítimo foron a menos por varias razóns, entre as que destacan: Aumento da competencia doutros países: Alemaña, Noruega, Estados Unidos... A progresiva substitución de carbón por petróleo (beneficiou máis aos competidores) O impacto da Primeira Guerra Mundial e da evolución económica británica na posguerra As comunicacións: A importancia do telégrafo Primeiras liñas en Europa e Estados Unidos (década de 1840) 1850: unión por cable submarino de Francia e Inglaterra 1866: primeiro cable transoceánico Europa-Estados Unidos 1874: conexión con Latinoamérica Londres centro de comunicación mundial Outras forzas que impulsan as relacións internacionais: Unión telegráfica internacional (1865) Unión postal universal (1875) Francés para a linguaxe postal Inglés para o comercio mundial Acordos para regulación de tráfico en alta mar Tratado de medidas (1875) Acordos sobre patentes e propiedade literaria (anos 1880) 2.2 A primeira Globalización económica baixo o liderado europeo Na análise dos cambios de liderado faise fincapé nas transformacións da produción e institucionais e nas melloras na produtividade, bases fundamentais do liderado Entre Asia e o Mediterráneo o O dinamismo arredor do Adriático e nas áreas do Báltico e o Mar do Norte (S.XV) o España e Portugal (S. XVI) O crecente protagonismo dos territorios da faixa atlántica o Holanda (S. XVII-XVIII) o Gran Bretaña (S. XVIII-XIX) Do liderado europeo ao norteamericano (finais S. XIX-S. XX) Os cambios no liderado económico A finais do S. XV as transformacións nalgunhas economías europeas e o crecemento estaban arrastrando o liderado dende Asia cada vez máis cara Europa. Destacaban especialmente: Norte de Italia (redes comerciais das cidades do Adriático e do Mediterráneo con Oriente Próximo e Asia) Gran área do Báltico e o Mar do Norte (onde sobresaían algunhas cidades das actuais Alemaña e Bélxica) Durante o S. XVI o liderado ostentábano España e Portugal: 16 Historia das Relacións Económicas Internacionais María Mouriz Lugilde A posición destacada asentábase fundamentalmente: o Na colonización en América o Nos monopolios comerciais o No papel de intermediarios nos fluxos entre os territorios colonizados e os restantes países europeos Debilidades: o Os beneficios da colonización aproveitáronse en moi baixa medida para realizar transformacións produtivas que dinamizasen a economía das metrópoles o Mentres tanto nos países do norte de Europa si se estaban producindo transformacións que lles permitirían absorber grande parte dos recursos (produtos, capital, metais,...) que chegaban á Península Ibérica e irlle restando relevancia aos países ibéricos Transformacións en Holanda no S. XVI: Cambios agrarios→ excedentes→ crecemento da poboación Os cambios agrarios favoreceron a especialización produtiva e con ela: o Maior crecemento da poboación nos núcleos urbanos que nos rurais o Avances substanciais na produción artesanal-industrial e no comercio Algúns dos grupos máis emprendedores desprazáronse de Amberes a Amsterdam Holanda resultou tamén beneficiada de que o comercio mundial se estea desprazando cara o Atlántico Os cambios internos e os factores externos favorables levaron a Holanda por unha senda de dinamismo A finais do século XVII Holanda era o líder mundial en renda per cápita Estrutura produtiva avanzada: Poboación dedicada a agricultura menor que noutros países (aprox. 40%) e agricultura especializada O grao de urbanización maior de Europa Sector servizos moi desenvolvido para a época (banca, seguros, navegación, almacenaxe,..) Produción artesanal bastante diversificada e especializada Enerxía barata (carbón vexetal) Boa rede de canais para transporte interno Outros factores que deron vantaxe a Holanda: Pasado feudal pouco arraigado. Institucións modernas favorecedoras para a creación de empresas capitalistas Terra en propiedade ou contratos de arrendamento favorables para a explotación capitalista A burguesía urbana tiña maior poder político que noutros países A actividade urbana non estaba sometida a restricións gremiais Localización xeográfica e dotación de ríos e canais favorables Amsterdam porto franco (beneficios das políticas mercantilistas que imperaban no mundo) A retroceso (en termos relativos) de Holanda no S. XVIII: Conflitos con Francia e G. Bretaña→ Perda de privilexios comerciais 17 Historia das Relacións Económicas Internacionais María Mouriz Lugilde Menor crecemento demográfico e menos atractivo para a inmigración Certo retroceso na urbanización e aumento de peso da agricultura (en ocupación e na relación produto agrario/PNB) Lixeira redución da especialización agraria (diminuíron as importacións de produtos agrarios e aumentaron as exportacións) Aumento da pobreza e do paro nas zonas industriais das cidades Nun sentido positivo, os servizos continúan tendo un papel destacado e manteñen elevadas taxas de investimento Algúns autores consideran que a sobrevaloración da moeda lles causou prexuízo e contribuíu ao declive Ascenso británico en paralelo ao retroceso holandés no S. XVIII: Xa dende o S. XVII varios economistas británicos defendían a posta en práctica do modelo holandés en G. Bretaña (institucións, tecnoloxía, especialización internacional,...) No S. XVIII na práctica o crecemento británico imita moitos aspectos do modelo holandés As grandes vantaxes de G. Bretaña: o Institucións favorables á modernización o Favorable localización xeográfica para o transporte marítimo e o comercio internacional o Abundancia de enerxía: carbón mineral o Acumulación de progreso técnico e aplicación práctica a elevada escala do mesmo nos sectores algodoeiro e siderúrxico o Sector servizos moi desenvuelto O claro liderado británico no S. XIX: G. Bretaña progresou ata dominar o comercio mundial Os resultados das guerras entre G. Bretaña e Holanda permitíronlle a aquela facerse con privilexios comerciais, que perdeu Holanda Longa experiencia dos comerciantes británicos no comercio de téxtiles e materias primas (coa India, Oriente próximo, sur de Europa,...) A vantaxe mercantil contribuíu a acelerar o progreso técnico e a convertelo nun proceso acumulativo que se mantivo a longo prazo e que maximizaba os beneficios na súa aplicación práctica Últimas décadas do S. XIX: o camiño cara a perda do liderado: Dificultades para encaixar a Segunda Revolución Tecnolóxica: estancamento (1870- 1899) e caída (1900-1913) da produtividade total de factores o Difusión da industrialización e aumento da competencia internacional o Lenta difusión da 2ª RT e empeoramento da B. Pagamentos Para algúns autores tivo un papel importante no declive a sobrevaloración da libra, xa que isto levou: o Elevado investimento no exterior, parte do cal podería ter sido investido no país o Saída de elevados continxentes de poboación (emigración de xente nova e emprendedora) Últimas décadas do S. XIX: o camiño cara a perda do liderado: Outros autores poñen o acento noutros factores como: o O elevado peso dos servizos 18 Historia das Relacións Económicas Internacionais María Mouriz Lugilde o O sistema educativo británico o A forma de organización empresarial (axeitada para a 1ª RI pero non para a 2ª RT) Trátase dun declive relativo: outros países crecen máis rápido (EE.UU., Alemaña,...) Dentro de Europa segue tendo un forte liderado ata a Segunda Guerra Mundial O S. XX e o liderado dos Estados Unidos de América: Á altura de 1890 en termos económicos Estados Unidos era xa o líder mundial As principais vantaxes: o O esforzo en investimento de capital físico triplicaba ao británico o Elevada especialización produtiva e elevado ritmo de adopción do cambio tecnolóxico o O enorme esforzo en investigación e creación de capital humano por parte das institucións (cesión de terras, financiar departamentos de investigación nas universidades, captar “cerebros”,... O S. XX e o liderado dos Estados Unidos de América: As principais vantaxes: o Favorable dotación de recursos naturais (abundantes e diversos) o O nivel de desenvolvemento acadado na rede de transportes a finais do S. XIX permitíalle: ▪ Aproveitar moi ben os recursos dispoñibles no país ▪ Tirar partido dun enorme potencial de demanda no mercado interno (en parte favorecido pola chegada previa de inmigrantes e de capital) Diferencias entre o liderado británico do S. XIX e o liderado dos Estados Unidos de América no S. XX Liderado británico Liderado estadounidense Paso da produción artesanal á A innovación buscou non só melloras produción industrial (cambio na na produción senón na creación de oferta) Desenvolvemento asentado demanda→ modificación das pautas sobre todo na ampliación de de consumo (créditos ao consumo, mercados internacionais publicidade, investigación de Forte investimento no exterior mercados…) O investimento no Limitada intervención do Estado exterior significa pouco dentro do País con emigración neta total e foi un importante receptor de capital exterior Intervención do Estado maior que en G. Bretaña As 2 guerras mundiais axudaron a fortalecer o liderado americano A inmigración contribuíu a reforzar o liderado 19 Historia das Relacións Económicas Internacionais María Mouriz Lugilde 2.3 A evolución do comercio internacional (As principais etapas no comercio internacional entre o século XIX e o século XXI 1. Longo século XIX: 1820-1914 O período 1820-1870: forte crecemento O período 1870-1914: diversificación 2. período de entreguerras Efectos da 1ª Guerra Mundial sobre o comercio As diferentes pautas na evolución do comercio das décadas de 1920 e 1930 3. período 1945-actualidade Principais etapas na expansión do comercio mundial rexionalización do comercio. Bloques e áreas comerciais O período 1800-1914 caracterízase por: Elevadas taxas de crecemento do comercio internacional o Entre 1800 e 1914 o valor per cápita do comercio multiplicouse por 25 o As maiores taxas de crecemento rexístranse na etapa 1840-1870 O crecemento do comercio internacional foi moi superior ao do produto mundial durante ese período o Entre 1800 e 1914 o valor per cápita do produto mundial multiplicouse por 2,2 Como resultado do anterior, o grao de abertura das economías mundiais aumentou moito O elevado crecemento do comercio explícase principalmente por: A participación dun número de países cada vez maior na rede de comercio mundial O avance tecnolóxico e a acumulación de capital: transportes e comunicacións, beneficios dos grupos burgueses (investimento exterior, comercio,...) 20 Historia das Relacións Económicas Internacionais María Mouriz Lugilde O crecente interese/necesidade en participar no comercio que acompaño ao proceso de difusión da industrialización Crecemento demográfico mundial e aumento da renda real Dispoñibilidade e posibilidades de aproveitamento crecente de recursos naturais Os cambios de tipo institucional: políticas comerciais, fiscais, … A distribución xeográfica do comercio mundial: Neste período Europa dominaba o comercio mundial Gran parte do comercio era intraeuropeo (representaba aínda en 1913 arredor do 40% do comercio total do mundo) Outra parte destacada producíase entre países europeos e territorios coloniais ou excoloniais (a onde emigraran moitos europeos) Dentro de Europa o Reino Unido ten un papel destacado O crecemento demográfico e o proceso de industrialización provocaron cambios no patrón de comercio o Eses cambios foron máis acentuados dende a década de 1870 Un trazo que se acentúa, ao longo do período é a forte dependencia dos países de fóra de Europa con respecto a Europa o Isto é máis claro no referente ás súas exportacións ao mercado europeo As diferencias entre o patrón de comercio británico e o doutras economías europeas Distribución rexional do comercio mundial, 1876-1913 A estrutura interna do comercio mundial: A pesar da importancia do proceso de industrialización e da súa influencia sobre o comercio, os produtos primarios mantiveron unha participación destacada no comercio mundial ao longo de todo o século XIX 21 Historia das Relacións Económicas Internacionais María Mouriz Lugilde o Dominantes nos países subdesenvolvidos o Importantes nos países desenvolvidos Participación dos produtos primarios no comercio mundial, 1876-1913 Comercio de produtos primarios e de manufacturas por grandes rexións, 1876-1913 Os produtos primarios no comercio mundial: A importancia da demanda europea Os cambios nas orixes e na participación das importacións: o Antes de 1870: países europeos retardados na industrialización o Despois de 1870: entrada masiva de produtos primarios do ultramar No período 1876-1913: o A participación británica reduciuse considerablemente o A participación de Europa continental e Norteamérica aumentou o A participación dos países subdesenvolvidos aumentou Os produtos primarios no comercio mundial: No último cuarto do século XIX os principais exportadores de produtos primarios eran: o Os países subdesenvolvidos do ultramar 22 Historia das Relacións Económicas Internacionais María Mouriz Lugilde o Tamén países desenvolvidos como Estados Unidos e Canadá: os volumes e valores aumentaron, a participación relativa dos produtos primarios mantívose bastante estable nestes 2 países Nesa etapa a participación dos produtos primarios no comercio: o Aumentou nalgúns países europeos desenvolvidos (un dos casos máis claros R. Unido) o Foi moi flutuante, tendendo a descender nas demais rexións, tanto desenvolvidas como subdesenvolvidas (Asia, África,...) Participación rexional no comercio de produtos primarios, 1876-1913 Os produtos manufacturados: A exportación de manufacturas estivo dominada durante o século XIX polos países desenvolvidos o Entre 1870 e 1913 as exportacións europeas de manufacturas multiplicáronse por 2 e as norteamericanas por 4 o Cambios na composición interna das exportacións industriais ao longo do século XIX: ▪ O dominio dos téxtiles, e, en menor medida dos produtos siderúrxicos na etapa 1820- 1870 ▪ A diversificación no comercio de manufacturas e o proceso de difusión da industrialización Cambios na participación xeográfica no comercio de manufacturas: aumento da participación norteamericana A diminución da participación británica A estabilidade na participación de Europa occidental O aumento da relevancia de Xapón, que acaparaba a maior parte da participación asiática no comercio de manufacturas Participación rexional no comercio de manufacturas, 1876-1913 23 Historia das Relacións Económicas Internacionais María Mouriz Lugilde 2.4. As políticas comerciais, 1820-1914 LECTURA LIBRECAMBIO Y PROTECCIÓN EN LA ESPAÑA LIBERAL Contexto General Siglo XIX: Expansión del liberalismo en España, enfrentando la resistencia de ideas e instituciones del Antiguo Régimen. Liberalismo Económico: o Supresión de trabas económicas internas. o Reforma fiscal: Introducción del presupuesto nacional y la fiscalidad liberal (Reforma Mon-Santillán, 1845). o Liberalización del comercio y creación de un mercado nacional. Evolución de la Política Comercial La política comercial española durante el siglo XIX se desarrolló en tres etapas principales: Etapa 1: Prohibicionismo (Trienio Liberal hasta 1840s) Características: o Aprobación del Arancel de 1820, que aumentó las prohibiciones y restricciones a la importación y exportación. o Objetivo: Proteger sectores clave como la agricultura y el textil (prohibicionismo algodonero). o Consecuencias negativas: Contrabando, caída de ingresos aduaneros y freno al comercio exterior. Contexto político: o La inestabilidad tras la pérdida de las colonias americanas y la crisis agrícola llevaron a priorizar la cohesión política. o La lógica del prohibicionismo dominó hasta mediados del siglo. Primeras reformas: o Durante la regencia de Espartero, el Arancel de 1841 redujo prohibiciones, aunque de manera limitada. Etapa 2: Librecambio Moderado (1869-1890) Arancel Figuerola (1869): o Marcó un giro hacia el librecambio. o Eliminó prohibiciones, simplificó tarifas y fomentó la competitividad. o Objetivo: Modernizar la economía, reducir costes de producción e incentivar la industria nacional. Movimientos a favor del librecambio: o Influencia de la Liga de Manchester en Europa. 24 Historia das Relacións Económicas Internacionais María Mouriz Lugilde o Creación de la Asociación para la Reforma de los Aranceles de Aduanas (1859) para promover el libre comercio. o Figuras destacadas como Laureano Figuerola lideraron las reformas. Dificultades: o Resistencia de los sectores proteccionistas, especialmente la industria textil catalana y los cerealistas. o Suspensión parcial del Arancel Figuerola en 1875 debido a presiones políticas y crisis agrícolas. Etapa 3: Proteccionismo (1890-1936) Crisis agrícola: o La caída de precios agrícolas en los años 1880 y la competencia extranjera (cereales ultramarinos) llevaron al fortalecimiento del proteccionismo. Arancel de 1891: o Incremento significativo de las tarifas para productos agrícolas e industriales. o Denominado "arancel de guerra" por ser una respuesta directa a las restricciones francesas (arancel Méline). Motivaciones del proteccionismo: o Proteger las rentas agrarias, especialmente del cereal. o Garantizar mercados para el vino español frente a la competencia francesa. o Cohesionar al régimen en un contexto de sufragio universal masculino (1890). Consolidación del proteccionismo: o Desde finales del siglo XIX, el proteccionismo marcó la política económica, reflejando el poder del sector agrícola y de los industriales. o La liberalización quedó relegada a pequeños grupos políticos y asociaciones. Debate Intelectual: Librecambio vs. Proteccionismo Argumentos a favor del librecambio: o Reducción de costes y acceso a bienes más baratos. o Modernización industrial mediante competencia. o Inspiración en el modelo británico y el liberalismo económico clásico. Argumentos a favor del proteccionismo: o Defensa de sectores estratégicos como la agricultura y el textil. o Freno a la competencia extranjera que perjudicaba la industria local. o Necesidad de mantener cohesión social y política. Figuras destacadas: o Librecambistas: Laureano Figuerola, Gabriel Rodríguez, Joaquín Costa. 25 Historia das Relacións Económicas Internacionais María Mouriz Lugilde o Proteccionistas: Juan Güell y Ferrer, defensores del industrialismo catalán. Conclusión El siglo XIX estuvo marcado por un debate constante entre librecambio y proteccionismo. Aunque el librecambio logró avances importantes (1869), el proteccionismo prevaleció tras la crisis de 1890, consolidándose como política dominante hasta la Guerra Civil. 2.5. Os fluxos migratorios internacionais, 1820-1914 A emigración europea a ultramar: No período 1820-1914 entre 45 e 60 millóns de europeos emigraron ao Novo Mundo Saídas dende unha Europa abundante en mao de obra e escasa en recursos naturais cara territorios con abundancia de recursos e escaseza de mao de obra A emigración europea (libre) cara América superou por primeira vez á emigración africana (escrava) na década de 1840 A diminución do tempo de viaxe e dos custes da pasaxe contribuíron a acelerar a emigración na segunda metade do s. XIX A emigración europea foi aumentando ao longo do século XIX A emigración foi especialmente intensa entre 1880 e 1914 Cambios nas orixes dos emigrantes: Ata o último cuarto do s. XIX: R. Unido, Alemaña, países escandinavos e noroeste de Europa No último cuarto do s. XIX: sur e leste de Europa o Dende a década de 1880 despuntan Italia, España e Portugal o A partir da década de 1890: forte aumento da austrohúngara, rusa e polaca 26 Historia das Relacións Económicas Internacionais María Mouriz Lugilde Os principais destinos da emigración europea: Estados Unidos: absorbeu arredor do 60% dos europeos que foron para América Dende a década de 1880 outros destacados: Arxentina, Brasil e Canadá A distancia dos anteriores: México, Australia, Nova Zelandia, África do Sur Outros fluxos migratorios importantes: Intraeuropeos: o Italianos cara Francia e Alemaña o Polacos cara Alemaña do leste, para substituír aos alemáns que marcharan cara o oeste No novo mundo: o As migracións máis importantes: canadianos cara Estados Unidos o Algúns estudosos das migracións canadianas (como McInnis, 1994) afirman que estes fluxos cara Estados Unidos compensaron a entrada de europeos en Canadá. De ser así, a emigración neta en Canadá sería moi reducida No último cuarto do século aumentaron os retornos e a emigración “anduriña”→adquire máis relevancia a diferenza entre emigración bruta e neta. As taxas de retorno foron moi diferentes por países As causas/determinantes da emigración: Políticas Relixiosas 27 Historia das Relacións Económicas Internacionais María Mouriz Lugilde Económicas, as máis importantes no XIX: o Revolución demográfica e crecemento da poboación. Importante cun retardo de arredor de 20 anos o Cambio tecnolóxico e industrialización. Investigacións recentes atribúenlle menos peso do que inicialmente se outorgou o Avance nos transportes→ redución dos custes e tempo das viaxes o As diferenzas salariais. Debate e diferenzas por países o O papel das redes migratorias: información, axuda financeira, apoio… Importante Se afirmamos que as principais causas da emigración foron de natureza económica, Por que os países e rexións máis pobres presentan taxas de emigración menores? Por que dentro de cada país e rexión os máis pobres presentan taxas de emigración menores sendo os que máis gañarían emigrando? Por que as taxas de emigración foron tan distintas entre países? o Irlanda ou Noruega (taxas de 50 por mil) o Francia (taxas de 2 por mil) Por que aumentou tanto nalgúns países a emigración a partir de 1880? As axudas á emigración: Nos países de orixe Nos países de destino As axudas da rede de emigrantes transporte barato como unha forma indirecta de axuda Falta boa información acerca das axudas e máis aínda acerca da súa influencia sobre o impulso da emigración O perfil maioritario do emigrante: Nas primeiras etapas dominaban os emigrantes de orixe rural, que viaxaban en grupos familiares para establecerse no Novo Mundo Cambios: ao longo da segunda metade do século XIX aumenta a importancia da emigración de orixe urbana e tamén a diversidade profesional dos emigrantes Para o conxunto da emigración europea entre 1870 e 1919 o perfil dominante era: o Adultos novos (76% do total) o Varón (64% en media, 75% en Italia e España) o Solteiro Tratábase de emigrantes con poucas cargas familiares elevadas taxas de participación no mercado laboral O nivel medio de cualificación foi baixando ao longo do século O nivel medio de cualificación era máis baixo nos países do sur e do leste de Europa que nos países do noroeste de Europa Hai numerosas excepcións a ese perfil dominante e as excepcións aumentan a medida que avanza o século As consecuencias da emigración: Beneficios e custos o Para os países receptores o Para os países emisores A nivel xeral: o A redistribución da poboación sobre o espazo e os seus efectos 28 Historia das Relacións Económicas Internacionais María Mouriz Lugilde o O impacto sobre a converxencia internacional e as forzas compensadoras ▪ Cambio técnico ▪ Acumulación de capital ▪ Explotación de recursos naturais ▪ Comercio ▪ Melloras na produtividade Foi a emigración europea unha solución para os problemas internos? É a emigración o resultado do fracaso da industrialización? É a emigración a causa do fracaso? Vanse os mellores fracaso da industrialización explicaríase en mellor medida pola dependencia da traxectoria, a escasa formación, escasa dimensión do mercado, …? Como valorar as situacións de atraso na industrialización pero nas que houbo converxencia salarial? Que parte da converxencia salarial pode explicar a emigración? Desde a perspectiva da converxencia: As investigacións realizadas indican que as migracións tiveron un forte impacto sobre a converxencia salarial e económica dos países participantes. Para autores como O’Rourke, Hatton e Williamson foi probablemente o factor de maior repercusión o Nos mercados internos dos países emisores aumentaron os salarios, melloraron os niveis de vida e diminuíron os niveis de pobreza o Nos mercados dos países receptores tenderon a baixar os salarios reais, aumentou a incidencia da pobreza e reduciuse o nivel de vida dos inmigrantes previos e dos nativos non cualificados Os niveis de converxencia acadados variaron moito entre países Para tratar de comprender os diferentes niveis de converxencia salarial Hatton e Williamson analizaron detalladamente casos como os de Irlanda ou os países escandinavos facéndose preguntas sobre: A evolución dos salarios dos nativos e dos emigrantes tipo de empregos nos que se ocuparon os emigrantes efecto expulsión dos emigrantes sobre os nativos nos mercados de traballo dos países de destino Entre os resultados que obteñen, non todos concluíntes, figuran: papel das migracións sobre a converxencia de Irlanda con G. Bretaña e Estados Unidos parece determinante No caso de Suecia as migracións tiveron menor impacto na rapidísima converxencia do país, que se explica ademais de pola emigración por: o Mellores niveis de alfabetización que outros países o Prezos favorables para as súas exportacións o Dotación de recursos favorable o Creación de comercio o Elevada entrada de capital extranxeiro Entre os resultados que obteñen, non todos concluíntes, figuran: Os emigrantes tenderon a ocupar postos de traballo menos cualificados que os nativos (tiñan baixa formación) 29 Historia das Relacións Económicas Internacionais María Mouriz Lugilde Os emigrantes non ocuparon aqueles sectores de maior crecemento e rendementos, incorporáronse na agricultura, na industria e na construción pero non dentro dos subsectores máis innovadores e intensivos en capital Os emigrantes desprazaron aos nativos ou emigrantes previos non cualificados pero non a traballadores cualificados (a mao de obra cualificada é complementaria do capital, a non cualificada é substitutiva do capital) As diferenzas nas remuneracións entre traballadores aumentaron As migracións intercontinentais Europa-Asia En Rusia asentáronse uns 4 millóns de estranxeiros: austríacos, alemáns, chineses, xaponeses, turcos,… As migracións asiáticas e o desenvolvemento tropical Menor cuantitativamente que a europea. Ao igual que esta, aumentou ao longo do século En boa parte substituíu á mao de obra escrava, ían as economías de plantación Acostumaban a saír das súas zonas de orixe con contrato Principais orixes: India, China, Xapón (esta dende 1870) Principais destinos: Indias Occidentais (Antillas, Bahamas, Mauricio) e Orientais (Sumatra, Java, Borneo), Sudáfrica, América do Sur, Sri Lanka, Taiwan, Corea, Filipinas,.... 2.6. Os movementos internacionais de capital ao longo do mundo: 1820-1914 Os determinantes do investimento estranxeiro e os factores que impulsan o seu crecemento: Nivel de aforro: acumulación, distribución por grupos sociais Países dispostos a pedir prestado ou oportunidades de investimento no exterior Incentivos para o investimento nos países prestatarios Nivel de Desenvolvemento institucional o Institucións políticas o Institucións económicas. O papel do sistema financeiro e o Desenvolvemento de novos instrumentos A estrutura da economía internacional e os seus cambios o Dotación de recursos o Dispoñibilidade de mao de obra barata o Complementariedades O papel da especialización A influencia da política comercial As estratexias de influencia política o Imperialismo o Outras formas O investimento estranxeiro en relación ao aforro interno nos 3 principais exportadores de capital europeos do século XIX 30 Historia das Relacións Económicas Internacionais María Mouriz Lugilde O investimento estranxeiro e as súas implicacións para o crecemento económico (O’Rourke & Williamson, 2006): Os fluxos internacionais de capital fan desaparecer o nexo entre aforro interno e investimento Facilitan que as economías pobres invistan máis e teñan maior crecemento Poden levar a grandes variacións na localización internacional da produción Poden estimular ou substituír ao comercio Poden alterar a distribución da renda Poden incidir na elección do réxime de tipos de cambio O crecemento dos fluxos de capital A dirección do investimento extranxeiro A exportación de capitais do centro á periferia foi masiva no século XIX, e aumentou moito no último cuarto de século: A City de Londres como centro do mercado mundial de capitais o En 1870 o 17% da riqueza británica situábase ao outro lado do Atlántico o En 1913 xa era o 33% Francia, se ben a distancia de Inglaterra, ocupaba tamén unha posición destacada como exportador de capital Outros países, como Alemaña e Estados Unidos, incorporáronse con gran importancia no último cuarto do século XIX A dependencia do capital estranxeiro era elevada nos países receptores: En 1913 preto do 50% do stock de capital arxentino e arredor do 20% do australiano pertencía a estranxeiros Mesmo en casos como Estados Unidos, onde o aforro interno aumentou moito, o stock de obrigacións estranxeiras supoñía o 26% do PNB en 1894 Nas 4 décadas entre 1870 e 1914 o investimento neto estranxeiro supoñía en relación á formación bruta de capital: o O 37% en Canadá o O 70% en Arxentina o Arredor do 75% en México 31 Historia das Relacións Económicas Internacionais María Mouriz Lugilde Os fluxos de capital, en termos relativos, eran tan ou máis elevados a finais do S. XIX que a finais do S. XX Os cambios na dirección do investimento estranxeiro e os seus principais motivos Os países que non tiñan recursos naturais quedaron en boa medida excluídos do investimento extranxeiro Investimento en carteira e investimento directo: o Predominio do investimento indirecto no século XIX (accións e bonos de empresas e/ou institucións estranxeiras, con frecuencia emitidos en Londres, títulos de débeda pública) o As multinacionais e o incremento da IED no último cuarto do século XIX (Coca- cola, Eastman Kodak, Ford, General Electric, Heinz, IBMinicialmente National Cash Register) A inestabilidade dos fluxos, crises,... O uso dos fondos nos países prestatarios: o Bonos e outros títulos de débeda pública o Títulos de compañías de transporte e comunicacións e de infraestruturas (na segunda metade do século XIX absorbían preto do 70%) o Investimento na industria e na minería A que destinaron os gobernos os fondos recadados coa venda de títulos de débeda pública? o Os cambios nos usos na segunda metade do século o Principais usos segundo os países Consecuencias económicas do investimento estranxeiro: Valoración Xeral: o Os efectos sobre a localización internacional da produción o Os efectos sobre o comercio. O investimento exterior substitúe ou estimula o comercio? o As consecuencias sobre a distribución da renda o A influencia na elección dos réximes de tipo de cambio ou o deseño de políticas macroeconómicas Resultados e efectos nos países prestamistas Consecuencias nos países receptores de capital Cuestións abertas: Estaban os mercados de capital máis integrados a finais do século XX que nas vésperas da Primeira Guerra Mundial? Algúns datos indican que non: o Ningún país da OCDE acadaba ratios de investimento estranxeiro/PNB tan altas a finais do XX como a finais do XIX 32 Historia das Relacións Económicas Internacionais María Mouriz Lugilde o Os diferenciais de tipos de xuro entre Gran Bretaña e América eran baixos entre 1870-1914, menores que no período 1970-1989 o Elevada dependencia por parte dos receptores de capital estranxeiro: ▪ A finais do S. XIX: Arxentina 50% do stock de capital en maos estranxeiras, Australia 20%, Estados Unidos 26%,.. ▪ Década de 1980 (crise da débeda en América Latina): Arxentina 22% do stock de capital en maos estranxeiras, México 30%, Brasil 19% Estaban os mercados de capital máis integrados a finais do século XX que nas vésperas da Primeira Guerra Mundial? Algúns datos indican que non: o Entrada de IED: ▪ 1870-1910: 70% da FBC en Arxentina, 37% en Canadá, 75% en México ▪ 1974-1984: entre 10% e 20% da FBC nos países do Terceiro Mundo Que factores explican os cambios nos niveis de mobilidade de capital e a integración dos mercados de capital? o O papel da tecnoloxía o O desenvolvemento da innovación financeira o O papel da política e dos grupos de presión: sistemas monetarios, estratexias de influencia,.... Poden ser comparables os efectos dos mercados de capital na redución dos prezos internacionais dos préstamos ao avance do ferrocarril e a navegación a vapor na redución dos prezos do transporte de bens e de persoas? Contribuíron os fluxos de capital á converxencia económica dos países máis pobres cos máis ricos? Faltan datos concluíntes: o En países como Suecia, Dinamarca, Noruega ou Estados Unidos parece que si (converxencia salarial, taxas de crecemento,...) o No resto da periferia europea non se observa esa converxencia: recibiron menos capital e ademais parece que a contribución deste á converxencia foi menor, porque contribuíu en menor medida á acumulación de stock de capital o En América Latina non se observa tampouco con claridade converxencia o En xeral, na etapa final do século XIX non parece que o capital teña sido un factor de converxencia Por que o capital non flúe dos países ricos aos pobres? (Robert Lucas, 1990) Que papel tivo o patrón ouro no crecemento dos fluxos de capital? TEMA 3. OS SISTEMAS MONETARIOS E FINANCEIROS NO SÉCULO XIX ÍNDICE: 3.1. Os diferentes sistemas monetarios 3.2. Os problemas dos sistemas bimetálicos 3.3. A expansión e consolidación do patrón ouro 3.4. O sistema financeiro. Londres como centro internacional (cuberto coas exposición o texto cassis) 3.1. Os diferentes sistemas monetarios Metais monetarios e pagos durante as Idades Media e Moderna Etapas e sistemas na Historia Monetaria Contemporánea: 33 Historia das Relacións Económicas Internacionais María Mouriz Lugilde Os patróns monetarios ata 1870: 1. Sistemas monetarios monometálicos a. Monometalismo prata. O patrón monetario baseado na prata foi o dominante na práctica ata 1850 b. Monometalismo ouro. Patrón monetario baseado no ouro, na primeira metade de século só o adopta Inglaterra; desde os anos cincuenta amplíase a outros países, constituíndo a partir de 1870 a base dos asuntos monetarios internacionais 2. Sistemas monetarios bimetálicos a. Bimetalismo. Patrón monetario baseado en dous metais, xeralmente ouro e prata 3.2. Os problemas dos sistemas bimetálicos e a consolidación do patrón ouro Os problemas do bimetalismo Por que se mantivo o bimetalismo a pesar dos problemas que plantexaba? medo á falta de liquidez o Razóns técnicas na acuñación o A moeda de ouro non era adecuada para as transaccións diarias o Intereses de certos grupos: mineiros e agricultores Monometalismo ouro: a adopción inicialmente involuntaria do patrón ouro por parte de Inglaterra 3.3. A expansión e consolidación do patrón ouro O período 1870/75-1914: a expansión do patrón ouro Factores que inclinaron a balanza a favor do ouro: Adopción do patrón ouro por parte de Alemaña Tendencia decrecente do prezo da prata unido á perda de confianza neste metal A Revolución Industrial: superación técnica, liderado comercial e industrial británico Rede de externalidades que se crea a medida que aumenta o número de países que forman parte do sistema 34 Historia das Relacións Económicas Internacionais María Mouriz Lugilde O funcionamento do patrón ouro O mecanismo de axuste→ O modelo de Hume A incorporación do papel que debían xogar os bancos centrais. As reglas de xogo: tipos de desconto e outros instrumentos utilizados polos bancos centrais para modificar as dispoñibilidades de crédito: o Modificar os tipos de desconto o Modificar as condicións de desconto (requisitos, límites ás cantidades...) o Operacións de mercado aberto (venda de bonos e retirada de circulación do efectivo recibido para reducir a oferta monetaria e viceversa) o Intervir no mercado de divisas ou encargarlle a outras institucións financeiras do país que interveñan Por que non se seguiron as “regras de xogo”? A confianza no sistema A solidariedade internacional Por que o patrón ouro funcionou peor na periferia? Os bancos dos países do centro ran menos proclives a axudar á periferia que a outros países do centro Ausencia de institucións reguladoras Os mecanismos de axuste implementados polos países exportadores de capital actuaban en prexuízo da periferia o Diminuían as entradas de capital o Empeoraban as RRI dos exportadores de materias primas Os movementos de capital na periferia eran máis desestabilizadores que no centro Valoración do funcionamento do patrón ouro O crecemento do diñeiro bancario e a perda de importancia do ouro como medio de pago interno O patrón ouro, a partir de 1880, evolucionou cara un patrón de cambios ouro, no que a divisa privilexiada foi a libra 35 Historia das Relacións Económicas Internacionais María Mouriz Lugilde Na práctica, no século XIX, o ouro converteuse relativamente axiña nunha moeda secundaria: o No interior→ debido á expansión do diñeiro bancario o A nivel internacional→ debido a grande aceptación da libra como divisa clave 36 Historia das Relacións Económicas Internacionais María Mouriz Lugilde Factores económicos: Hexemonía financeira e industrial británica o Conversión da libra en divisa de reserva internacional Os préstamos exteriores británicos e dos países do centro A expansión do comercio multilateral nas últimas décadas do século XIX As importacións de materias primas por parte dos países industrializados Factores extraeconómicos: Entre 1871 e 1913 asistiuse a unha etapa de paz en Europa, o que facilitou: o A cooperación internacional o O apoio ao sistema monetario por diante doutros posibles obxectivos A credibilidade das autoridades monetarias, no relativo ao seu compromiso de manter a convertibilidade Os beneficios e prexuízos do patrón ouro: Non hai acordo entre os distintos autores sobre este tema Entre os beneficios acostuman a destacarse: o O aumento do atractivo do país que o adopta para atraer capital internacional→ Se o capital se inviste adecuadamente→ maior crecemento económico o A facilidade para as relacións internacionais o A estabilidade monetaria o Menores tipos de xuro o Redución do risco-país→ maior confianza para os investidores Entre os prexuízos acostuman sinalarse: o Non poder utilizar a política monetaria nacional como instrumento de política económica (a favor do desenvolvemento, para actuar de xeito contracíclico nas fases recesivas, etc.) o Algúns autores sinalan que os países que con patróns prata ou fiduciarios experimentaron maior crecemento das súas exportacións e maior crecemento da produción interna o Os países con patrón ouro tiñan que corrixir os desaxustes do sector exterior aplicando medidas deflacionistas (custosas en termos de emprego e nivel de vida, sobre todo para os países máis pobres) o Algúns autores tamén cuestionan que o patrón ouro aumentase o atractivo dos países para o capital exterior O debate non está pechado o Exemplo: os debates sobre os beneficios e prexuízos do euro para algunhas economías periféricas europeas TEMA 4. A DESINTEGRACIÓN DAS RELACIÓNS ECONÓMICA INTERNACIONAIS: 1914-1945 ÍNDICE: 37 Historia das Relacións Económicas Internacionais María Mouriz Lugilde 4.1. A desintegración das relacións económicas internacionais 1914-1945: cambios económicos e institucionais profundos nun contexto de ausencia de liderado mundial claro 4.2. Transformacións nos fluxos de comercio 4.3. Os fluxos de factores: un punto e aparte na emigración de masas e as oscilacións nos investimentos exteriores e as súas consecuencias 4.1. A desintegración das relacións económicas internacionais entre 1914 e 1945: cambios económicos e institucionais profundos nun contexto de ausencia de liderado mundial claro Os efectos da Primeira Guerra Mundial sobre a economía internacional Perdas demográficas (aprox. 7%, desigual por países) Destrución de infraestruturas e perdas de capital Caída da produtividade (desordes, gobernos novos sen experiencia, mala alimentación, terras mal fertilizadas, inestabilidade obreira,...) Cambios nas relacións internacionais: o Guerra económica e cambios no comercio (dos mercados libres á intervención, Aliados e Eixe) o Repercusións financeiras, movementos de capital e préstamos internacionais, cambios nos centros financeiros o A inflación e as súas implicacións sobre o SMI Os efectos da guerra e os cambios derivados do progreso tecnolóxico e o desenvolvemento fóra de Europa ao longo do período de entre guerras: Cambios na produción primaria: o progreso tecnolóxico e os seus efectos o Fortes aumentos da produción e influenza sobre os prezos. A enorme variedade de situacións o Plans de control de mercancías: solución ou agravamento dos problemas? Os cambios na produción de manufacturas o Nos países xa industrializados o Nos países de nova industrialización Crecemento da poboación e cambios na participación demográfica das distintas zonas do mundo As débedas e as reparacións convertéronse nun dos asuntos centrais da década de 1920 Os principais participantes. Países debedores e acreedores Os montantes das débedas e reparación Por que se acadaron sumas de tal envergadura? A diferente posición de Estados Unidos e Europa á hora de vincular ou non as débedas e as reparación As reparacións: condicións que establece a Comisión de Reparacións en 1921 Cantidades a pagar polos perdedores (33.000 millóns de $, parte en especie-26% anual das exportacións alemás)Condicións de pagamento (30 anos, entregas prefixadas, marcos ouro) Os problemas de Alemaña para pagar e as novas propostas da Comisión de Reparacións o O Plan Dawes (manténse o montante, amplíase o prazo de pagamento, préstamos a Alemaña) o O Plan Young (redúcese o montante, amplíase o prazo de pagamento, novos préstamos a Alemaña, retirada da Axencia de Reparacións) Canto pagou Alemaña en concepto de reparacións? Non hai acordó 38 Historia das Relacións Económicas Internacionais María Mouriz Lugilde Cal era a capacidade real de pago de Alemaña? As débedas: Estimadas en 26.000 millóns de $ só as débedas entre os Aliados. Rusia non recoñeceu as súas o Principais acredores: Estados Unidos e Reino Unido o Principais debedores: Francia, Italia e Bélxica A insistencia de Estados Unidos en cobrar directamente dos países Aliados As dificultades para pagar e os acordos de 1926 (ampliación do período de reembolso, redución dos tipos de xuro, redución de montantes) A vinculación na práctica das débedas e as reparación O estado final das contas O retroceso de Europa, especialmente do Reino Unido, e o ascenso de Estados Unidos no período de entre guerras. As diferentes visións: retroceso do R. Unido como un resultado máis da Primeira Guerra Mundial A guerra como un mero acelerador do proceso, pero as razóns de fondo son outras: o A toma de liderado americano o As explicacións da escola institucionalista A estrutura industrial do Reino Unido no século XIX Formas de organización de empresas pouco complexas. Principais características A emerxencia dun capitalismo xerencial ou corporativo: o As oportunidades o Os requirimentos o As vantaxes dos Estados Unidos fronte ao Reino Unido no marco deste novo capitalismo 4.2. Transformacións nos fluxos de comercio. O comercio internacional durante a Primeira Guerra Mundial e o período de entreguerras O comercio internacional durante a Primeira Guerra Mundial o Os bloqueos e o comercio o A erosión das vantaxes de G. Bretaña e o “Arancel Mckenna” de 1915 o O maior control do comercio por parte dos gobernos o A entrada de Estados Unidos na guerra (1917) 39 Historia das Relacións Económicas Internacionais María Mouriz Lugilde O comercio internacional no período de entreguerras A Primeira Guerra Mundial marca un punto de inflexión na traxectoria do comercio internacional o Na década de 1920 o ritmo de crecemento do comercio reduciuse moito o Na década de 1930 o comercio reduciuse mesmo en termos absolutos Este é un período no que a produción mundial medrou a taxas moi superiores ás do comercio mundial→ a relación comercio mundial/produción mundial descendeu Por que diminuíu entre 1913 e 1939 a relación comercio/produción a nivel internacional? Algunhas explicacións que se teñen dado son: A tecnoloxía da industrialización avanzada é, en certa medida, tecnoloxía de substitución que substitúe materias primas naturais por outras sintéticas producidas nos mesmos países que se consumen progreso tecnolóxico reduce o estrago e permite utilizar subprodutos que reducen a demanda de materias primas e, finalmente, o comercio mundial A expansión da industrialización puido reducir as diferencias existentes nas vantaxes comparativas entre países coa conseguinte diminución do comercio exterior. A vulnerabilidade económico-política dos países europeos neste período 40 Historia das Relacións Económicas Internacionais María Mouriz Lugilde As políticas nacionalistas e protectoras aplicadas A DIRECCIÓN DO COMERCIO Descenso da participación europea no comercio mundial o Caída da participación relativa da URSS o Crecemento constante da participación extraeuropea o Destacada expansión do comercio norteamericano (na década de 1920) o Crecemento da participación das rexións subdesenvolvidas de Asia, África e Oceanía Non obstante, Europa segue dominando o comercio mundial (arredor da metade do total) Cambios internos na participación europea o Diminución do peso relativo do comercio intraeuropeo o Aumento das relacións entre Europa o resto do mundo o Perda de participación dos países europeos máis industrializados e aumento da participación dos menos industrializados A COMPOSICIÓN INTERNA DO COMERCIO Rápida expansión da exportación de produtos primarios por parte dos países subdesenvolvidos A participación relativa na exportación de produtos primarios mantívose bastante estable ao longo de todo o período Rápida diminución da participación europea nas exportacións mundiais de manufacturas (80% en 1913, 65% en 1937) Con todo, en conxunto os países industrializados seguen dominando as exportacións de manufacturas e as importacións de produtos primarios 41 Historia das Relacións Económicas Internacionais María Mouriz Lugilde PRODUTOS PRIMARIOS: CAMBIOS NA COMPOSICIÓN INTERNA Perden peso os alimentos e materias primas agrícolas e gáñano os metais e minerais (destacan o petróleo e minerais e metais non ferrosos) o Alimentos: aumenta a participación de produtos proteicos (lácteos, carnes…) e algúns produtos tropicais (cacao, café, cítricos,…) e diminúe a participación de cereais, viño… o Materias primas agrícolas: perden participación algodón, seda, la, coiros, produtos para os que aparecen substitutivos sintéticos Metais, minerais e carburantes: o Estados Unidos pasa a de ser exportador mundial de metais e minerais como cobre, estaño ou zinc a importalos de Latinoamérica e África o A crecente deficiencia europea en metais e minerais leva tamén a este continente a aumentar as súas importacións de Latinoamérica e África o Asístese a un rápido crecemento da demanda de novos metais (bauxita, aluminio,…) o Medra tamén moito o consumo e o comercio mundial de petróleo ▪ Neste período o principal importador é Estados Unidos e os principais exportadores as Antillas Holandesas e Venezuela ▪ A pesar do avance do petróleo como fonte de enerxía, o carbón segue tendo un papel destacado e figurando entre os produtos de maior importancia no comercio mundial MANUFACTURAS: CAMBIOS NA COMPOSICIÓN INTERNA Perderon peso os téxtiles e as manufacturas de consumo en xeral Aumentou a participación de bens de equipo, electrodomésticos, produtos químicos,… Os cambios na estrutura do comercio de manufacturas foron acompañados de cambios na dirección do comercio A maior parte do aumento do comercio de manufacturas foi para o mundo sen industrializar (desenvolvemento da industria de bens de consumo en países que antes exportaban materias primas) A Necesaria diferenciación na traxectoria do comercio nas décadas de 1920 e 1930 42 Historia das Relacións Económicas Internacionais María Mouriz Lugilde Na década de 1920, aínda que máis lentamente que antes de 1913, o comercio seguiu medrando Na década de 1930 o comercio reduciuse e a relación comercio/produción diminuíu moito Gran parte da redución do comercio mundial neste período derivouse da profunda caída dos prezos das mercancías 4.3. Os fluxos de factores: un punto e aparte na emigración de masas e as oscilacións nos investimentos exteriores e as súas consecuencias Entre 1864 e 1914 o investimento internacional multiplicárase por arredor de 11 (pasara de 4.000 millóns de dólares a 44.000) A distribución do investimento exterior en 1914: Predominaba o investimento en carteira, que representaba arredor do 90% do total Os cambios no investimento despois da guerra o Débedas e reparacións de guerra o Perdas de capital polos principais acredores internacionais o Gastos de guerra o Incumprimentos dos debedores o Estados Unidos, que antes da guerra era debedor neto, converteuse no principal acredor internacional, con arredor de dous terzos do total o En conxunto Estados Unidos, Gran Bretaña e Francia concentran arredor do 75% As características do investimento: o Préstamos intergubernamentais 43 Historia das Relacións Económicas Internacionais María Mouriz Lugilde o Préstamos privados a curto e longo prazo o Gran Bretaña reorienta en maior medida o seu investimento cara os territorios do Imperio Británico (47% en 1913, 60% en 1931) o Dentro de Europa o principal prestatario pasa a ser Alemaña o Estados Unidos reduce o seu peso como destino do investimento exterior o Maior participación do investimento directo que antes de 1914 o Maior participación dos países desenvolvidos como receptores de capital O investimento internacional no período de entre guerras foi estabilizador ou desestabilizador? o Gran oscilación nos préstamos internacionais e a orientación cara países desenvolvidos creou problemas nos países subdesenvolvidos o Compromisos imprudentes dos debedores: ▪ Endebedamento ata niveis por riba das súas posibilidades ▪ Non sempre utilización axeitada dos capitais recibidos (sectores obsoletos, duplicación infraestruturas, etc.) ▪ Resultados: impagos O investimento internacional no período de entre guerras foi estabilizador ou desestabilizador? o Responsabilidade dos acredores: ▪ Investimentos que levaron a sobreprodución→ fortes caídas de prezos inestabilidade nos países debedores ▪ Control inadecuado do volume de préstamos concedido ▪ Cese súbito de préstamos xusto en momentos nos que os debedores tiñan máis dificultades o Inclinacións políticas (Europa central e oriental) o Movementos especulativos en busca de beneficios rápidos (especialmente críticos os anos 1927-1930) o Moitos dos fondos recibidos a curto prazo empregáronse para proxectos de investimento a longo prazo Crise económica e cese na concesión de préstamos internacionais: o 1930: as saídas de capital redúcense o Os países acredores tratan de recuperar os fondos prestados e convértense en grandes importadores de capital o Os países debedores atópanse e situación delicada o Resulta moi complicado acadar o equilibrio internacional: este equilibrio en grande parte dos debedores dependía da entrada continuada de capital dende Estados Unidos, Gran Bretaña e Francia En conxunto nos anos de crise entre 1929 e 1933 asistiuse a: o Diminución do investimento en Europa o Diminución da actividade económica o Diminución das importacións o Restricións dos préstamos europeos á periferia o Liquidación de reservas existentes o Forte redución dos préstamos a longo prazo o Fortes oscilacións nos préstamos a curto prazo o As reservas dos países debedores sitúanse en mínimos o A situación agrávase pola forte caída dos prezos das exportacións dos produtos primarios, os máis exportados polos países debedores No que se refire ao factor traballo, cuxa mobilidade internacional se manifesta nas migracións, tamén se produciron cambios: o Por un lado, a pesar de que o crecemento demográfico se reduciu en Europa no período de entre guerras, seguía existindo presión para emigrar 44 Historia das Relacións Económicas Internacionais María Mouriz Lugilde o Por outro lado, no continente americano, que ata 1914 fora o principal destino para os europeos, quedaban cada vez menos terras dispoñibles e tampouco eran necesarios tantos inmigrantes noutros sectores (minería, industria,...) No que se refire ao factor traballo, cuxa mobilidade internacional se manifesta nas migracións tamén se produciron cambios: o A emigración de Europa cara América reduciuse xa na década de 1920 e máis profundamente na de 1930 o Os principais países de saída en Europa son Gran Bretaña e o sur e leste de Europa o Estados Unidos, a pesar das restricións a entrada de inmigrantes dende 1921, seguiu sendo o principal destino o Outros destinos relevantes: Canadá, Arxentina, Australia e Brasil No período de entre guerras Europa converteuse nunha área de crecente inmigración Francia converteuse no país europeo de maior inmigración (antes da guerra era Alemaña) o Entradas netas en Francia de arredor de 650.000 italianos, 450.000 españois e portugueses e outros tantos de países do leste (Polonia principalmente) no período de entre guerras Os motivos da inmigración en Francia: o Mortes de mozos na guerra→ poboación bastante envellecida o Certa aversión dos nativos a algúns traballos na industria No período de entre guerras parte dos fluxos migratorios estiveron condicionados/influídos por motivos políticos. Exemplos: o O avance dos réximes totalitarios (nazismo, comunismo, fascismo,..) incidiu nos movementos migratorios, tendendo a reducilos: ▪ A URSS, Alemaña e Italia estableceron restricións á emigración o En Australia, Nova Celandia ou Canadá déuselle preferencia aos inmigrantes procedentes de Gran Bretaña (razóns étnicas) Na década de 1930, a situación de crise na maioría dos países receptores de inmigrantes tamén impulsou á baixa as entradas 45 Historia das Relacións Económicas Internacionais María Mouriz Lugilde TEMA 5. A INESTABILIDADE MONETARIA E FINANCEIRA NO PERÍODO DE ENTRE GUERRAS (1918-1939) ÍNDICE: 5.1. Restricións monetarias e abandono do patrón ouro durante a guerra. Os problemas ao acabar a guerra 5.2. O novo patrón de cambios ouro: difícil e desigual reconstrución entre países, mal funcionamento e abandonos progresivos 5.3. Os centros financeiros: crecente competencia e rivalidade (apartado cuberto no curso actual coas exposicións) 5.1. Restricións monetarias e abandono do patrón ouro durante a guerra. Os problemas ao acabar a guerra Os cambios que levaron á suspensión do patrón ouro durante a Primeira Guerra Mundial: Suspensión da convertibilidade e trabas á libre circulación do metal financiamento da guerra: tributos e débeda pública Papel fiduciario e aumento desigual da oferta monetaria Anticipos dos Estados Unidos e fixación dalgunhas divisas europeas ao dólar Fin da guerra: situación e problemas para reconstruír o sistema monetario internacional: Controis de cambio, moedas inconvertibles e hiperinflación As estabilizacións da década de 1920: o Países europeos con hiperinflación o Países europeos con inflación moderada o Algúns exemplos extraeuropeos A recuperación de reservas e o papel da Sociedade de Nacións e da Comisión de Reparacións 5.2. O novo patrón de cambios ouro: difícil e desigual reconstrución entre países, mal funcionamento e abandonos progresivos A experiencia de flutuación nos primeiros anos da década de 1920. O caso do franco como exemplo: A posición de Nurkse A posición de Milton Friedman e as críticas a Nurkse A realidade dos acontecementos monetarios en Francia entre 1924 e 1926 Como queda o debate sobre a especulación estabilizadora? O aumento de voces a favor da reconstrución dos tipos fixos e un patrón monetario metálico As novas paridades oficiais: A sobrevaloración da libra e as consecuencias Por que o Reino Unido optou por unha libra tan sobrevalorada? Algunhas explicación O novo patrón ouro→ un patrón de cambios ouro Algúns problemas do novo patrón de cambios ouro: Lento crecemento das reservas As opcións dalgúns bancos centrais e a absorción do ouro o O Banco de Francia e a subvaloración do franco 46 Historia das Relacións Económicas Internacionais María Mouriz Lugilde o Os tipos de xuro alemáns e a absorción de ouro As dificultades do Banco de Inglaterra A escasa colaboración de Estados Unidos O período 1926-1929: Funcionamento insatisfactorio do novo patrón ouro Os mecanismos de axuste non funcionan o Países con moedas febles e fortes o Déficits e superávits crónicos o Mal funcionamento dos mercados de activos e mercancías o Insuficiente oferta de ouro As institucións non constitúen garantía suficiente para a estabilidade monetaria Os cambios nos fluxos de comercio e as implicacións monetarias Os problemas monetarios derivados das débedas e as reparacións de guerra Os movementos de capital desestabilizadores: A falta de experiencia dalgunhas institucións novas A procura de beneficios rápidos a curto prazo A gran depresión: efectos e respostas: A depresión aumentou as dificultades monetarias 1929-31: crise e perturbacións monetarias na periferia. Como afrontalas? 1931: a crise chega aos países do centro do sistema: crise financeira + crise económica o As vías para estimular as economías nacionais e as súas consecuencias o O asunto da confianza: gran diferenza co período anterior a 1914 o Menor confianza, redución de reservas e necesidade de aumentar os tipos de desconto, abandono da convertibilidade A desintegración do patrón ouro: Crise bancaria + desequilibrios das contas exteriores en Austria A ex