T1 H3 H4 Oplossingen werkboek PDF

3 Welke rol speelt de puberteit in de voortplanting van de mens? 3.1 Hoe verander je lichamelijk in de puberteit? 1 Kruis de uitspraken aan die volgens jou juist zijn. Markeer nadien in samenspraak met je leerkracht de nummers van de juiste uitspraken. hypothes...

3 Welke rol speelt de puberteit in de voortplanting van de mens? 3.1 Hoe verander je lichamelijk in de puberteit? 1 Kruis de uitspraken aan die volgens jou juist zijn. Markeer nadien in samenspraak met je leerkracht de nummers van de juiste uitspraken. hypothese uitspraken 1 In de puberteit groeit een meisje uit tot vrouw en een jongen tot man. 2 Hormonen zorgen ervoor dat jongens en meisjes in de puberteit komen. 3 De puberteit begint bij jongens en meisjes op dezelfde leeftijd. 4 Jeugdpuistjes worden veroorzaakt door het eten van vetrijk voedsel. 5 Pubers voelen zich onzeker omdat volwassenen in hun omgeving moeilijk doen. Vanaf de puberteit ga je meer zweten en wordt je haar sneller vettig. Let op je 6 lichaamshygiëne: was je dagelijks, ververs tijdig je kleren, gebruik een deo … Meisjes en jongens worden vanaf de puberteit vruchtbaar. Bij vrouwen stopt dat 7 in de menopauze, bij mannen loopt dat door tot de dag dat ze sterven. 8 Hoe groter de man, hoe groter de penis. Vanaf de puberteit kunnen jongens een ‘natte droom’ of een nachtelijke 9 zaadlozing hebben. 10 De penisspier zorgt ervoor dat de penis op en neer kan bewegen. 11 Wanneer een jongen of man seksueel geprikkeld wordt, krijgt hij een erectie. Een erectie kan ook voorkomen zonder seksuele prikkeling. Zo kan een jongen 12 een ochtenderectie hebben. Zelfs een baby kan een erectie krijgen. 13 Bij een man hangen de teelballen meestal niet op dezelfde hoogte. 14 Een meisje wordt geboren met onrijpe eicellen, die vanaf de puberteit rijpen. 15 Meisjes die hun menstruatie (maandstonden) hebben, mogen niet zwemmen. Een tampon vervang je het best om de twee tot vier uur en mag je maximaal acht 16 uur laten zitten. Een maandverband wordt gebruikt om het menstruatiebloed en de urine op te 17 vangen die een vrouw gedurende de hele maand verliest. 18 Als je seks hebt tijdens de menstruatie, kun je niet zwanger worden. 19 Als je je uitdagend kleedt, dan betekent dit dat je zin hebt in seks. Vrijen is hetzelfde als geslachtelijke voortplanting. Elke geslachtsgemeenschap 20 leidt dan ook tot een bevruchting. 21 De penis brengt zaadcellen helemaal tot bij de eicel. Het condoom is het enige voorbehoedsmiddel dat ook tegen geslachtsziektes 22 beschermt. 23 De zwangerschap van een vrouw duurt ongeveer veertig weken. 24 Een baby wordt via de aarsopening geboren. 25 Een tweeling wordt gevormd doordat twee zaadcellen één eicel binnendringen. 3 WELKE ROL SPEELT DE PUBERTEIT IN DE VOORTPLANTING VAN DE MENS? 25  2 Bekijk de foto’s en kruis het geslacht aan. A B £ ♂ £ ♂ x ♂ £ £ ♂ £ ♀ £ ♀ £ ♀ x ♀ £ x ? £ x ? £ £ ? £ ? Beantwoord de vragen. a Waar kun je het geslacht zien vanaf de geboorte? tussen  de benen b Welk ander verschil zie je op foto B tussen beide geslachten? de lichaamsvorm c Vanaf welke levensfase starten die lichamelijke veranderingen? de puberteit 3 Kruis aan welke geslachtskenmerken typisch mannelijk en/of vrouwelijk zijn. ♂ primaire uitwendige geslachtskenmerken ♀ x penis schaamlippen x geslachtsopening x x balzak ♂ secundaire uitwendige geslachtskenmerken ♀ x schaamhaar en okselhaar x x meer lichaamsbeharing x x borsthaar x snor- en baardgroei borsten x x bredere schouders en gespierder lichaam bredere heupen en meer vetophoping x x vergroten van penis en balzak groei van de schaamlippen x x stemverandering x x zaadlozing menstruatie x x groeispurt x x verhoogde talg- en zweetproductie x 26 THEMA 1 HET VOORTPLANTINGSSTELSEL 4 Bekijk de grafieken en beantwoord de vragen. aantal (%) 100 80 60 40 20 0 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 leeftijd (jaren) MEISJES JONGENS borstontwikkeling begin schaamhaar begin schaamhaar eerste zaadlozing eerste menstruatie a Welke stoffen zijn oestrogeen en testosteron? hormonen  b Vanaf welke leeftijd begint de hoeveelheid oestrogeen bij meisjes te stijgen? 11  jaar c Vanaf welke leeftijd begint de hoeveelheid testosteron bij jongens te stijgen? 12 jaar d Wat betekent geslachtsrijp worden? Je kunt je dan voortplanten. e Welke soort geslachtskenmerken ontwikkelen zich door de toename van hormonen? secundaire  geslachtskenmerken 5 Benoem de primaire inwendige geslachtsorganen. Kies uit: teelballen (1) – zaadleiders (2) – eierstokken (3) – baarmoeder (4). Noteer het nummer van de organen bij de functie die ze krijgen vanaf de puberteit.  2  4  1  3 ♂ secundaire inwendige geslachtskenmerken ♀ 1 productie van zaadcellen rijping van eicellen 4 aanmaak baarmoederslijmvlies 2 zaadcellen afvoeren tijdens de zaadlozing 3 en afbraak ervan (menstruatie) 3 WELKE ROL SPEELT DE PUBERTEIT IN DE VOORTPLANTING VAN DE MENS? 27  Hoe verander je lichamelijk in de puberteit? Vanaf de geboorte zijn de primaire geslachtskenmerken zichtbaar, die jongens en meisjes lichamelijk van elkaar onderscheiden. De puberteit is de periode waarin een meisje uitgroeit tot vrouw en een jongen tot man. Vanaf dan maken de secundaire geslachtskenmerken het verschil tussen mannen en vrouwen groter. Geslachtshormonen veroorzaken inwendige en uitwendige lichamelijke veranderingen en maken je geslachtsrijp. 3.2 Hoe verander je emotioneel, sociaal en seksueel in de puberteit? 6 Noteer welke pubertaal (OMG, chill …) jij vaak gebruikt. eigen antwoord  Markeer de emoties op de emotie-rollercoaster die je dit schooljaar al ervaren hebt. Kruis jouw mening aan. £ Het is niet oké om je altijd onderaan op de rollercoaster te bevinden. £ Het is niet normaal om je altijd bovenaan op de rollercoaster te bevinden. £ Het is best wel oké om je op verschillende plaatsen op de rollercoaster te bevinden. £ Het is oké om anderen het leven zuur te maken als jij je emotioneel niet goed voelt. £ In de puberteit kun je soms snel van emotie wisselen. Ook dat is oké. Noteer een positieve tip voor jezelf als jij het eens moeilijk hebt. eigen antwoord  28 THEMA 1 HET VOORTPLANTINGSSTELSEL 7 Bekijk welke hulplijnen er bestaan in geval van problemen of vragen. Centrum voor leerlingenbegeleiding Jongeren Advies Centrum Als je vragen over of problemen met emotionele, Het JAC kan je anoniem helpen bij vragen over sociale of lichamelijke ontwikkeling hebt, kun je gezondheid, seks en relaties, problemen thuis, terecht bij de leerlingenbegeleiding op je school emotionele problemen en geldproblemen. of bij het CLB.  www.caw.be/jac Awel Centrum ter Preventie van Zelfdoding Je kunt hier met al je vragen terecht. De Zoek je naar hulp of informatie omtrent oproepen zijn gratis en helemaal anoniem. zelfdoding of de preventie ervan? Ieder gesprek De gesprekken zijn zelfs niet zichtbaar op de is anoniem en gratis en het CPZ is dag en nacht telefoonfactuur. bereikbaar.  www.awel.be  www.zelfmoord1813.be  102  1813 Tele-Onthaal Wel Jong Niet Hetero Hier kun je terecht met alles wat je bezighoudt. Zit je met vragen over je geaardheid of hoe je Telefoneren kan de klok rond. Chatten kan elke vertelt aan je omgeving dat je niet hetero bent? avond en alle gesprekken zijn anoniem. Zoek dan hier hulp.  www.tele-onthaal.be  www.weljongniethetero.be  106  09 335 41 87 Noteer welke hulplijn jij aanraadt om je vrienden verder te helpen. a Frederik voelt zich niet goed op school. Hij vindt geen aansluiting bij de klasgroep en loopt er wat verloren bij. Zowel zijn humeur als zijn punten lijden eronder en hij zondert zich steeds meer af. CLB,  JAC, Awel, Tele-Onthaal b Zarah voelt zich aangetrokken tot meisjes. Ze vertelde jou dat in alle vertrouwen. Ze weet niet hoe ze het thuis aan haar ouders, broers en zussen moet vertellen. Wel  Jong Niet Hetero, CLB, JAC, Awel, Tele-Onthaal c André zit niet lekker in zijn vel en loopt rond met donkere gedachten. Hij liet je gisteren enorm schrikken toen hij vertelde dat hij overweegt om er een einde aan te maken. CPZ,  CLB, JAC, Awel, Tele-Onthaal 3 WELKE ROL SPEELT DE PUBERTEIT IN DE VOORTPLANTING VAN DE MENS? 29  8 Bekijk de cartoon over body positivity. Kruis aan wat volgens jou body positivity is. x £ Het maakt niet uit wat een ander van je lichaam denkt, zolang jij er maar tevreden mee bent. £ Je moet streven naar de perfectie en de gefotoshopte modellen die je in de media ziet. x £ Het is belangrijk dat je een positieve kijk op je eigen lichaam hebt. x £ Elk lichaam mag er zijn en is uniek. Wees trots op wie je bent! Noteer wat jij mooi vindt aan jezelf. eigen antwoord 9 Lees de tekst. Stel je voor dat seks hetzelfde is als een kopje thee drinken. Heb je zin in een kopje thee en is het antwoord ja? Dan kun je gezellig samen een kopje thee drinken. Wat als iemand thee heeft gezet en je helemaal geen zin hebt? Dan mag je dat best zeggen. Ondanks de moeite die iemand doet om water voor je te koken, het theezakje erin te hangen en je het kopje aan te bieden. Want niemand kan en mag je dwingen om thee te drinken. Het is eigenlijk net zo makkelijk om nee te zeggen tegen seks als tegen thee. Kruis aan. a Hoe geef jij je grenzen aan? £ Ik zeg op alles ja. x £ Ik zeg alleen ja als ik het echt wil. £ Ik durf geen nee te zeggen. x £ Nee is nee, ik kom op voor mezelf. b x Hoe zeg je op een goede manier nee? £ Ik zeg tijdig nee als het niet goed meer voelt. x £ Ik bepaal zelf wanneer ik ja of nee zeg. x £ Ik maak duidelijk wat voor mij wel of niet kan. £ Ik zeg alleen nee door me heel erg boos te maken. 30 THEMA 1 HET VOORTPLANTINGSSTELSEL 10 Bekijk de criteria voor seksueel aanvaardbaar of grensoverschrijdend gedrag. Criteria om seksueel gedrag in te delen 1 Wederzijdse toestemming Je moet het allebei willen. 2 Vrijwilligheid Er is geen sprake van dwang of verplichting. 3 Gelijkwaardigheid De partners zijn gelijkwaardig op vlak van intelligentie en macht en gaan respectvol om met elkaar. 4 Leeftijd of ontwikkeling De situatie speelt zich af onder leeftijdsgenoten. 5 Context De situatie en de locatie zijn oké, zonder de ander te choqueren of te beledigen. 6 Zelfrespect Ken je eigen waarden en durf je eigen tempo in je seksuele ontwikkeling te volgen. Bron: Sensoa aanvaardbare licht ernstig zeer zwaar seksuele situatie grensoverschrijdende grensoverschrijdende grensoverschrijdende situatie situatie situatie Een of meerdere criteria zijn onduidelijk of niet oké. Alle criteria zijn oké. De kleur van de vlag wordt bepaald door hoe vaak en hoe ernstig de criteria overschreden worden. Markeer de criteria die overschreden worden. Kleur de vlag om weer te geven wat jij van deze situaties vindt. A B   Na een voetbalmatch douchen de teamleden    De sportleraar geeft je een schouderklopje na samen naakt. Er wordt soms wel eens gelachen een schitterende prestatie in de zwemwedstrijd. met de grootte van de piemels. Overschreden criteria: Overschreden criteria: 1–2–3–4–5–6 1–2–3–4–5–6 C   Na een fuif verkracht een jongen van 18 een D   Tijdens een spelletje waarheid, durven of doen meisje van 15. Twee jongens staan te kijken en grijpt een meisje in het kruis van een jongen uit ondernemen niets om het te stoppen. haar klas. De rest lacht zich krom. Overschreden criteria: Overschreden criteria: 1–2–3–4–5–6 1–2–3–4–5–6 3 WELKE ROL SPEELT DE PUBERTEIT IN DE VOORTPLANTING VAN DE MENS? 31  11 Bekijk de genderkoek en kruis de juiste uitspraken aan. De genderkoek Kruis aan. A Jens is hetero. Als een meisje in bikini passeert, kan hij het niet laten om te kijken. Zijn biologisch geslacht en het geslacht dat hij aantrekkelijk vindt, zijn … £ gelijk  £ x verschillend B Hans is homo. Hij vindt het moeilijk om uit de kast te komen bij zijn voetbalvrienden. Zijn biologisch geslacht en het geslacht dat hij aantrekkelijk vindt, zijn … x gelijk  £ verschillend £ C Finn is biseksueel. Zowel jongens als meisjes kunnen haar vlinders in de buik bezorgen. Het biologisch geslacht waartoe ze zich romantisch aangetrokken voelt, is … x soms verschillend £ altijd gelijk  £ D Amira is hetero. Het is een stoere meid met kort haar. Geen roze tutu voor haar, maar liever een robuuste mountainbike om uren in de bossen rond te crossen. Haar genderexpressie en genderidentiteit zijn … £ gelijk  £x verschillend E Willem is aseksueel. Na vijf jaar huwelijk ziet hij zijn vrouw nog steeds even graag. Ze hebben een fantastische relatie, maar dan wel zonder seks. Romantische en seksuele aantrekking zijn voor hem … £ gelijk  £x verschillend F News Broucke / Photo © Bert Van den Sam is transgender en was vroeger Sara. Na een hormonenbehandeling onderging hij ook een top surgery waarbij de borsten werden verwijderd. Biologisch geslacht en genderidentiteit waren vroeger … £ gelijk  £x verschillend 32 THEMA 1 HET VOORTPLANTINGSSTELSEL  12 Lees de artikels en kruis aan. Pinguïn-homokoppel wil kuiken adopteren in Deense dierentuin Twee mannetjespinguïns met een kinderwens probeerden een achtergelaten kuiken te adopteren. Na een gevecht tussen de biologische ouders en het stel mannelijke pinguïns kreeg het homokoppel een verwaarloosd ei, dat ze met succes uitbroedden. Bron: www.hln.be, Pinguïn-homokoppel wil kuiken adopteren in Deense dierentuin (2018) Homoseksueel gedrag bij dieren is heel normaal Homoseksualiteit komt ook bij dieren vaker voor dan gedacht. Uit studies blijkt bovendien dat jongen die worden grootgebracht door dierlijke homostellen in sommige gevallen een hogere overlevingskans hebben. Als het adoptiepaar twee mannen zijn, is er namelijk twee keer zoveel kracht aanwezig om de jongen te verdedigen. Bron: www.rtlnieuws.nl, Koeien, apen en flamingo's: 'Homoseksueel gedrag bij dieren is heel normaal' (2018) Homoseksualiteit … £ komt enkel voor bij mensen x komt wel vaker voor bij verschillende diersoorten £ £ is abnormaal £ x is een natuurlijk fenomeen x is iets wat altijd al heeft bestaan £ £ is een hype, een modeverschijnsel Hoe verander je emotioneel, sociaal en seksueel in de puberteit? Tijdens de puberteit verander je niet enkel lichamelijk, maar ook emotioneel. Je voelt je soms onzeker of bent extra gevoelig voor opmerkingen van anderen. Vrienden zijn vaak heel belangrijk in deze levensfase. Ook op sociaal vlak verander je. Durf jezelf te zijn en laat je enkel op een positieve manier beïnvloeden door je omgeving en sociale media. Let op met wat je online deelt, er kan altijd misbruik van gemaakt worden. Bepaal duidelijk je grenzen, durf neen te zeggen en meld seksueel grensoverschrijdend gedrag altijd bij een volwassene. In de puberteit ontwikkel je je ook seksueel, omdat de hormonen je libido (zin in seks) verhogen. Dat kan leiden tot seksueel experimenteren met jezelf (masturbatie) of met een relatiepartner (vrijen). In de puberteit wordt vaak je geaardheid duidelijker. Het geslacht waartoe je je aangetrokken voelt, kan verschillend (hetero), hetzelfde (homo of lesbisch) of beide (bi) zijn. Sommigen voelen zich tot niemand seksueel aangetrokken (aseksueel). 3 Oefeningen Welke rol speelt de puberteit in de voortplanting van de mens? 3.1 Hoe verander je lichamelijk in de puberteit? oefeningen 13 en 14 3.2 Hoe verander je emotioneel, sociaal en seksueel in de puberteit? oefeningen 15, 16 en 17 3 WELKE ROL SPEELT DE PUBERTEIT IN DE VOORTPLANTING VAN DE MENS? 33  13 Kruis aan. a Geslachtskenmerken … x geven de verschillen tussen jongens en meisjes weer £ x geven de verschillen tussen mannen en vrouwen weer £ b Primaire geslachtskenmerken … x zie je vanaf de geboorte £ £ verschijnen vanaf de puberteit c Secundaire geslachtskenmerken … £ zie je vanaf de geboorte x verschijnen vanaf de puberteit £ d In de puberteit … x £ stijgen de geslachtshormonen x £ stijgt het libido x £ verander je sociaal, emotioneel en seksueel x £ verander je lichamelijk x £ verandert je geslacht 14 Kruis aan. geslachtskenmerken vrouw (♀) geslachtskenmerken man (♂) primair secundair primair secundair balzak x bredere heupen x schaamhaar x x eierstokken x baardgroei x groeispurt x x menstruatie x okselhaar x x 15 Verbind de situatie met de omschrijving. Ik krijg altijd op mijn kop, niemand begrijpt emotionele me. Ik kan mijn gevoelens niet de baas. verandering Ik lees op sociale media over #MeToo, sociale verkrachting, exhibitionisme, groomers … verandering Dat vind ik echt niet kunnen. Mijn vrienden komen op de eerste plaats lichamelijke en lekker samen chillen is top! verandering Mijn haar wordt sneller vettig, ik kan niet seksuele meer zonder een deo en heb last van acne! verandering De laatste tijd denk ik wel vaker aan seks grensoverschrijdend door mijn toegenomen libido. Ik wil er gedrag graag alles over weten. 34 THEMA 1 HET VOORTPLANTINGSSTELSEL 16 Kleur de vlag om weer te geven wat jij van deze situaties vindt. A B C Twee jongens Bij een groepshug Iemand neemt van 13 en 16 jaar raakt een jongen foto’s bovenaan voelen bij elkaar per ongeluk de het kleedhokje en en filmen dat op borst van een plaatst ze online. school. meisje aan. Bron: Sensoa 17 Lees de tekst van Dylano en beantwoord de vragen. Het verhaal van de 19-jarige Vlaamse Dylano, student, model en transjongen Dylano is student en werkt volop aan een modellencarrière. Daarnaast is hij ook een transgender jongen. Begin 2018 voelde hij zich nog vreselijk, maar © Nick Van de Velde nu is alles anders. Hoewel zijn transitie nog niet helemaal rond is, voelt hij zich toch al voor honderd procent man. In het afgelopen jaar onderging hij een ware gedaanteverandering. ‘Het gaat snel, mijn gezicht is veranderd, ik heb bredere schouders, mijn lichaam is meer uitgezet en ik heb een baard.’ Allemaal het gevolg van de hormonen. ‘Ik probeer als een jonge man te leven en ik laat dat zien’, zegt Dylano in de media. ‘Alleen, in mijn hoofd wil nog niet alles mee. Mijn borsten zijn verwijderd en ik krijg om de twee weken een hormonenspuit en dat zal zo voor de rest van mijn leven zijn. Volgend jaar laat ik mijn baarmoeder wegnemen. De grootste en finale ingreep moet ook nog gebeuren: de geslachtsoperatie! Die kan pas in 2022. De wachtlijst in ons land is zeer lang. Daar kijk ik echt naar uit.’ Dylano is ook van school veranderd en koos voor een andere studierichting. Op zijn oude school moest hij heel wat pesterijen ondergaan. ‘Er werd over mij geroddeld. Hierdoor heb ik veel vrienden verloren, maar in Antwerpen heb ik er nieuwe gemaakt. Zij begrijpen me en nemen me zoals ik ben.’ Nu Dylano zich goed in zijn vel voelt, durft hij ook een nieuwe stap te zetten. Hij wil het verhaal over zijn transitie en de weg ernaartoe aan de buitenwereld vertellen. Dylano wil een voorbeeld zijn voor anderen en daarom blijft hij strijden tegen vooroordelen. Bron: www.hln.be en www.holebi.info a Welk hormoon moet Dylano inspuiten om de transitie van vrouw naar man te kunnen maken? testosteron b Wat vind jij van het verhaal van Dylano en de reacties uit zijn omgeving? eigen antwoord 18 Zoek op hoe de clownvis van geslacht kan veranderen en leg uit. 3 WELKE ROL SPEELT DE PUBERTEIT IN DE VOORTPLANTING VAN DE MENS? 35  4 Hoe zorgt je lichaam ervoor dat je jezelf kunt voortplanten? 4.1 Hoe is het mannelijk en vrouwelijk voortplantingsstelsel opgebouwd? 1 Noteer de nummers bij de mannelijke voortplantingsorganen. 4 3 2 1 10 8 11 12 5 9 7 6 3 4 1 2 uitwendige geslachtsorganen inwendige geslachtsorganen 3 penis 6 teelballen (testes) 9 zwellichamen 2 voorhuid 7 bijballen 10 zaadblaasjes 1 eikel 8 zaadleiders 11 prostaatklier urinebuis 4 balzak (scrotum) 5 12 klieren van Cowper (urogenitaal kanaal) 36 THEMA 1 HET VOORTPLANTINGSSTELSEL 2 Noteer de nummers bij de vrouwelijke voortplantingsorganen. 1 2 3 4 7 5 9 8 10 6 1 11 uitwendige geslachtsorganen inwendige geslachtsorganen 4 geslachtsopening 9 eierstokken (ovaria) 6 vagina (schede) 2 buitenste schaamlippen 5 eitrechter 8 baarmoeder (uterus) 3 binnenste schaamlippen 7 eileiders 10 baarmoederhals 1 clitoris 11 maagdenvlies Hoe is het mannelijk en vrouwelijk voortplantingsstelsel opgebouwd? In de onderbuik van man en vrouw bevinden zich de voortplantingsorganen. Bij de man zijn dat: balzak (scrotum), teelballen (testes), bijballen, zaadleiders, prostaatklier, zaadblaasjes, klieren van Cowper, urinebuis (urogenitaal kanaal), penis, zwellichamen, voorhuid en eikel. Bij de vrouw zijn dat: eierstokken (ovaria), eitrechters, eileiders, baarmoeder (uterus), vagina (schede), geslachtsopening, schaamlippen (binnenste en buitenste) en clitoris. De vagina van jonge meisjes is meestal vernauwd door een ringvormige plooi, het maagdenvlies. Dit vormt de grens vormt tussen de inwendige en uitwendige geslachtsorganen. 4 HOE ZORGT JE LICHAAM ERVOOR DAT JE JEZELF KUNT VOORTPLANTEN? 37  4.2 Wat is de functie van de mannelijke voortplantingsorganen? 3 Noteer het orgaan bij elke functie. zaadblaasjes zaadleider zwellichamen  produceren zaadvocht dat als voeren zaadcellen af uit de eerste wordt toegevoegd aan bijballen brengen de penis in erectie de zaadcellen prostaatklier produceert zaadvocht en regelt de doorgang van urine urinebuis  of sperma door de urinebuis vervoert ofwel sperma ofwel urine naar buiten klieren van Cowper produceren voorvocht, die de - a amn penis  urinebuis minder zuur en dus h sc bee spermavriendelijker maakt kan in erectie sperma in de vagina bijballen inbrengen rijpen van zaadcellen en zorgen voor tijdelijke opslag eikel  opvangen van seksuele balzak prikkels beschermt de teelballen en regelt de ideale temperatuur voor zaadproductie (± 35 °C) teelballen voorhuid produceren zaadcellen beschermt de eikel en testosteron 4 Markeer de grootte, de voortbewegingswijze en de levensduur van de zaadcel. PASPOORT VAN DE MENSELIJKE ZAADCEL Wetenschappelijke benaming: spermatozoïde Afmetingen: een kop van 0,005 bij 0,003 mm + een zweepstaartje van 0,05 mm lang De zaadcel is hiermee de kleinste cel van het menselijk lichaam. Aantal: Het aantal zaadcellen kan sterk variëren per zaadlozing. Bij een zaadlozing komt er 3 tot 5 ml sperma vrij, met hierin gemiddeld 100 tot 200 miljoen zaadcellen. Doel: een eicel bevruchten Met een snelheid van 45 km/h verlaat het sperma het lichaam via de zaadlozing. De zaadcellen zwemmen met hun zweepstaart met een snelheid van 3 mm/min. Levensduur: De zaadcel kan gemiddeld drie tot vier dagen overleven in het lichaam van de vrouw. 38 THEMA 1 HET VOORTPLANTINGSSTELSEL 5 Bekijk de cartoon en kruis aan wat een erectie veroorzaakt. x 6 Bekijk de tekening en omcirkel de prostaat bij de penis in erectie. ader slagader urinebuis Kruis aan. a x twee zwellichamen bovenaan £ In de penis zitten er … £ x een zwellichaam rond de urinebuis b De prostaatklier regelt bij een erectie het urogenitale kanaal zodat er enkel doorgang is voor … £ urine x sperma £ £ bloed £ zweet c Sperma is … £ zaadcellen + bloed £ rood als bloed £ zaadcellen + urine £ geel als urine x zaadcellen + zaadvocht £ x melkachtig wit £ Wat is de functie van de mannelijke voortplantingsorganen? De teelballen die in de balzak hangen, produceren vanaf de puberteit meer testosteron. Hierdoor start de productie van zaadcellen, die verder rijpen in de bijbal. Wanneer de zwellichamen in de penis zich vullen met bloed, gaat de penis in erectie. Bij een zaadlozing (ejaculatie) worden de zaadcellen via de zaadleider afgevoerd. Door toevoeging van zaadvocht uit de zaadblaasjes en de prostaat wordt sperma gevormd. De prostaatklier regelt de doorgang van enkel sperma of enkel urine via de urinebuis. 4 HOE ZORGT JE LICHAAM ERVOOR DAT JE JEZELF KUNT VOORTPLANTEN? 39  4.3 Wat is de functie van de vrouwelijke voortplantingsorganen? 7 Noteer het orgaan bij elke functie. eitrechters eileiders vangen een rijpe eicel op vervoeren de eicel richting eierstokken bij de eisprong de baarmoeder en hier vindt ook de bevruchting plaats rijpen eicellen en produceren oestrogeen en progesteron baarmoeder nestelt de bevruchte baarmoederhals eicel in het  baarmoederslijmvlies en laat het verder sluit de baarmoeder ontwikkelen tot een af en opent zich baby, die door sterke enkel bij de bevalling spiersamentrekkingen (weeën) wordt geboren clitoris opvangen van seksuele prikkels vagina produceert vaginaal vocht (dat beschermt tegen schaamlippen indringers), zorgt voor beschermen van de afvoer van menstruatiebloed geslachtsopening geslachtsopening  en vangt sperma op bij geslachtsgemeenschap ingang van de vagina 8 Markeer de grootte, de voortbewegingswijze en de levensduur van de eicel. PASPOORT VAN DE MENSELIJKE EICEL Wetenschappelijke benaming: ovum Afmeting: een diameter van 0,2 mm De eicel is hiermee de grootste cel van het menselijk lichaam. Aantal: Bij een eisprong komt er maandelijks meestal één eicel vrij. Bij de geboorte heeft een meisje 2 miljoen eicellen, tegen de puberteit nog 400 000. Gedurende de vruchtbare jaren komen slechts 400 eicellen effectief tot rijping. Doel: bevrucht worden door een zaadcel Spiertjes en trilharen in de eileider bewegen de eicel richting baarmoeder in vijf tot zeven dagen. Levensduur: De eicel kan na de eisprong gemiddeld 12 tot 24 uur overleven in het lichaam van de vrouw. 40 THEMA 1 HET VOORTPLANTINGSSTELSEL  9 Bekijk de tekeningen en kruis aan. A B Er is … £ wel bevruchting x geen bevruchting £ x wel bevruchting Er is … £ £ geen bevruchting wat leidt tot … x menstruatie £ £ zwangerschap wat leidt tot … £ menstruatie x zwangerschap £ Noteer de nummers uit de tekening bij de omschrijving. Verbind de omschrijving met het juiste begrip. omschrijving begrip De rijpe eicel komt vrij uit de eierstok en wordt opgevangen 3 eicelrijping door de eitrechter. Overtollig baarmoederslijmvlies brokkelt af. Via de vagina 1 eisprong verlaten het slijm en bloed het lichaam. Een eicel rijpt in een follikel (voedend vochtblaasje) in de 5 menstruatie eierstok, afwisselend in de linker- en rechtereierstok. De zaadcel- en eicelkern versmelten met elkaar in de 4 afdaling eicel eileider. Trilharen en spiertjes in de eileider bewegen de (bevruchte) 6 eicel voort richting baarmoeder. Een onbevruchte eicel bevruchting sterft hier af en lost er meestal op. De bevruchte eicel (zygote) nestelt zich in het 2 innesteling baarmoederslijmvlies, om verder te kunnen groeien. Wat is de functie van de vrouwelijke voortplantingsorganen? De eierstokken, die in de buikholte zitten, produceren vanaf de puberteit meer oestrogeen en progesteron. Hierdoor start de rijping van eicellen. Bij de eisprong (ovulatie) komt de rijpe eicel vrij uit de eierstok en wordt opgevangen door de eitrechter. De (bevruchte) eicel wordt via de eileider vervoerd richting baarmoeder. Via de vagina kan sperma het vrouwenlichaam binnenkomen, wat kan leiden tot bevruchting. Bij zwangerschap gaat de bevruchte eicel (zygote) zich innestelen en ontwikkelen in de baarmoeder. Na negen maanden wordt de baby geboren via de vagina en de geslachtsopening. Is er geen bevruchting, dan sterft de eicel en brokkelt het baarmoederslijmvlies gedeeltelijk af. Dat is de menstruatie (maandstonden). 4 HOE ZORGT JE LICHAAM ERVOOR DAT JE JEZELF KUNT VOORTPLANTEN? 41  4.4 Hoe verloopt de menstruatiecyclus van de vrouw? 10 Noteer de fasen van de menstruatiecyclus. Kies uit: eisprong – menstruatie – eicelrijping – aandikken baarmoederslijmvlies. fasen van de menstruatiecyclus tijdsduur (in dagen) 1 1 1 2 2 2  menstruatie 3 3 3 4 4 4 5 5 5 6 6 7 7 8 8 9 9  eicelrijping 10 10 11 11 11 12 12 12 13 13 13  eisprong 14 14 en vruchtbare periode 15 15 16 17 18 19  aandikken 20 21  baarmoederslijmvlies 22  23 24 25 26 27 28 42 THEMA 1 HET VOORTPLANTINGSSTELSEL  11 Kleur elke fase in de juiste kleur op de tijdlijn. Omcirkel de eisprong op de tijdlijn in het blauw. Vul de fasen van de menstruatiecyclus aan. Kies uit: eicel – follikel – eierstok – zaadcellen – bevruchting – menstruatie – zwangerschap – baarmoederslijmvlies. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 Fase 1: MENSTRUATIE baarmoederslijmvlies Het verdikte                       kan niet meer in stand gehouden worden en breekt gedeeltelijk af. Hierbij scheuren bloedvaatjes open en druppelt het bloed samen met het losgekomen slijmvlies uit de baarmoeder. Via de vagina verlaat het menstruatiebloed het lichaam. Fase 2: EICELRIJPING follikel Vanaf de puberteit rijpt er maandelijks een eicel in een                 (voedend eierstok vochtblaasje) in een                . Dat gebeurt afwisselend in de linker- en rechtereierstok. Dag 1 van de menstruatiecyclus is meteen ook de eerste dag van de eicelrijping tot het moment dat de eicel rijp is. De duur van de eicelrijping is variabel en bepaalt de lengte van de menstruatiecyclus. Fase 3: EISPRONG en VRUCHTBARE PERIODE Zodra de eicel rijp is, barst de follikel open en komt de eicel vrij uit de eierstok. bevruchting De kans op                 is het grootst op de dag van de eisprong tot 24 uur erna, omdat je rekening moet houden met de overlevingsduur van de eicel                . De vruchtbare periode start echter drie dagen voor de eisprong, omdat zaadcellen                 drie tot vier dagen kunnen overleven in het vrouwenlichaam. Fase 4: AANDIKKEN BAARMOEDERSLIJMVLIES Zodra de menstruatie is afgelopen, start de opbouw van het baarmoederslijmvlies opnieuw. Dat is nodig om een eventueel bevruchte eicel hierin te laten innestelen. Het verdikte zwangerschap baarmoederslijmvlies blijft dan behouden gedurende de hele                 . Vindt er geen bevruchting plaats, dan start er 14 dagen na de eisprong een nieuwe menstruatie                . De cyclus wordt dan opnieuw doorlopen. 4 HOE ZORGT JE LICHAAM ERVOOR DAT JE JEZELF KUNT VOORTPLANTEN? 43  12 Vul in hoe je menstruatiebloed kunt opvangen. Kies uit: maandverband – tampon – menstruatiecup – inlegkruisje. menstruatiebloed vang je op met een … omschrijving gebruik A Uitwendig gebruik door vast sterk absorberende stof, met te kleven in het slipje. Er kleefstrip onderaan en vaak zijn verschillende soorten met zijflapjes met meer of minder maandverband absorptievermogen. B Uitwendig gebruik door vast klein absorberend te kleven in het slipje. Ideaal maandverband, met bij weinig bloedverlies of kleefstrip onderaan wanneer de menstruatie inlegkruisje wordt verwacht. C Inwendig te gebruiken in de siliconen flexibel vagina. Uit te spoelen na opvangvormpje gebruik en herbruikbaar. menstruatiecup D sterk absorberende stof, Inwendig te gebruiken in de opgerold en doorstikt met vagina. Maximaal acht uur een stevige draad laten zitten. tampon WIST JE DAT? Normale vaginale afscheiding is melkachtig van kleur en vormt een barrière tegen bacteriën. Rond de eisprong wordt het vaginale vocht eerder helder, meer rekbaar en wordt zo extra spermavriendelijk. Hoe verloopt de menstruatiecyclus van de vrouw? De menstruatiecyclus duurt gemiddeld 28 dagen. Hij verloopt in vier fasen. Menstruatie is het gedeeltelijk loslaten van het baarmoederslijmvlies. Dat duurt gemiddeld vijf dagen. Een maandverband, tampon of menstruatiecup vangt het menstruatiebloed op. Eicelrijping is het rijpen van een eicel in de eierstok, vanaf dag 1 van de cyclus tot de eisprong. De eisprong (ovulatie) is de dag waarop de eicel vrijkomt uit de eierstok. Is de eicel niet bevrucht, dan start 14 dagen later opnieuw de menstruatie. De vruchtbare periode is de periode waarin geslachtsgemeenschap kan leiden tot zwangerschap. Ze duurt gemiddeld vijf dagen. Het aandikken van het baarmoederslijmvlies is nodig om een bevruchte eicel te laten innestelen. Dat start opnieuw na elke menstruatie. 4 Oefeningen Hoe zorgt je lichaam ervoor dat je jezelf kunt voortplanten? 4.1 Hoe is het mannelijk en vrouwelijk voortplantingsstelsel opgebouwd? 4.2 Wat is de functie van de mannelijke voortplantingsorganen? oefening 15 4.3 Wat is de functie van de vrouwelijke voortplantingsorganen? 4.4 Hoe verloopt de menstruatiecyclus van de vrouw? oefeningen 16, 17 en 18 44 THEMA 1 HET VOORTPLANTINGSSTELSEL 13 Noteer het orgaan bij de omschreven functie. orgaan functie 1 bijballen  rijpings- en opslagplaats van zaadcellen 2 klieren  van Cowper productie van voorvocht productie van zaadvocht en regeling van het 3 prostaatklier  urogenitale kanaal eicelrijping en productie van oestrogeen en 4 eierstok  progesteron innestelingsplaats van de zygote, hier 5 baarmoeder  ontwikkelt de baby en weeën zorgen voor de geboorte sluit de baarmoeder af en opent bij de 6 baarmoederhals  bevalling 7 eitrechter  opvangen van rijpe eicellen bij de eisprong 8 zaadleider  afvoer van zaadcellen uit de bijballen zorgt voor afvoer van menstruatiebloed en 9 vagina  vangt sperma op bij geslachtsgemeenschap 10 urinebuis  afvoer van urine of ook sperma bij de man Noteer het nummer van het orgaan op de tekening. 8 3 5 2 7 6 10 4 1 9 14 Kleur wat kenmerkend is voor zaadcellen groen. Kleur wat kenmerkend is voor eicellen geel. mannelijk met staartje meestal één per eisprong kleinste cel: 0,05 mm vrouwelijk grootste cel: 0,2 mm leeft 12 tot 24 uur leeft drie tot vier dagen miljoenen per zaadlozing 4 HOE ZORGT JE LICHAAM ERVOOR DAT JE JEZELF KUNT VOORTPLANTEN? 45  15 Kleur de productieplaats van zaadcellen groen. Kleur de productieplaatsen van zaadvocht geel. Kleur de rijpingsplaats van zaadcellen blauw. Kleur de weg die de zaadcellen afleggen tijdens een zaadlozing roze. 16 Noteer de fasen van de menstruatiecyclus. Kies uit: eicelafdaling – eicelrijping – menstruatie – eisprong.  eicelafdaling 2 3 4 5 1  eisprong  eicelrijping  menstruatie Noteer de nummers uit de tekening bij de delen. 5 baarmoederslijmvlies 2 eileider 3 baarmoederwand 4 baarmoederholte 1 eierstok 46 THEMA 1 HET VOORTPLANTINGSSTELSEL 17 Kleur de dagen van de maanstonden rood op de menstruatiecyclus. Omcirkel de dag van de ovulatie in het blauw. Kleur de dagen van de vruchtbare periode groen. Kleur op de buitenste cirkel de periode van de eicelrijping geel. Kleur op de binnenste cirkel de periode waarin het baarmoederslijmvlies aandikt oranje. Benoem de twee aangeduide delen. eierstok  baarmoederslijmvlies 18 Bekijk de menstruatiekalender van Alexia en beantwoord de vragen. oktober november december ma di wo do vr za zo ma di wo do vr za zo ma di wo do vr za zo 1 2 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 3 4 5 6 7 8 9 7 8 9 10 11 12 13 5 6 7 8 9 10 11 10 11 12 13 14 15 16 14 15 16 17 18 19 20 12 13 14 15 16 17 18 17 18 19 20 21 22 23 21 22 23 24 25 26 27 19 20 21 22 23 24 25 24 25 26 27 28 29 30 28 29 30 26 27 28 29 30 31 31 a Wat kan ze gebruiken om te kunnen zwemmen op 22-10? een tampon / menstruatiecup b Wanneer was haar eisprong in de maand oktober? op 06-10 c Wanneer was haar vruchtbare periode in november? van 02-11 tot en met 06-11 d Wanneer start haar menstruatie in december na een cyclus van 28 dagen? op 18-12 19 Zoek op wat het verschil is tussen een medische en een religieuze besnijdenis en leg uit. Beargumenteer je standpunt als de besnijdenis verplicht zou worden door je religie. 4 HOE ZORGT JE LICHAAM ERVOOR DAT JE JEZELF KUNT VOORTPLANTEN? 47