Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Sterilizasyon, Dezenfeksiyon Antisepsi Ders Sunumu PDF

Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Sunum Sahibi Fotoğraf Dönem 1 Sterilizasyon, Dezenfeksiyon Antisepsi Prof.Dr. Aydan Özkütük Tıbbi Mikrobiyoloji AD. 1 Sunum planı Terminoloji Ste...

Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Sunum Sahibi Fotoğraf Dönem 1 Sterilizasyon, Dezenfeksiyon Antisepsi Prof.Dr. Aydan Özkütük Tıbbi Mikrobiyoloji AD. 1 Sunum planı Terminoloji Sterilizasyon ve yöntemleri Dezenfeksiyon ve yöntemleri Etki mekanizmalarına göre kimyasallar  Sterilizasyon tarihi Pasteur “mikroorganizmalar hastalıklara yol açar” Lister “aseptik cerrahi” (fenol) uygular  Terminoloji Dekontaminasyon: Bir maddenin güvenli olarak kullanılabilmesi için cismi kontamine eden mikroorganizmalardan arındırılması işlemi Temizlik , Dezenfeksiyon&Antisepsi Sterilizasyon  Temizlik Ortamın kir ve organik maddelerden arındırılması Dezenfeksiyon Yüzeylere ve materyallere uygulanan ve ortamdaki canlı organizmaların çoğunu ortadan kaldıran işlem Kimyasal Sterilizasyon Materyallere uygulanan ve ortamdaki canlı organizmaların tamamını ortadan kaldıran işlem (işlem sonrası canlı kalma olasılığı 1: 106) Isı / buhar Kimyasal Dezenfektan: Dezenfeksiyon amacıyla vücut dışı uygulamalarda kullanılan kimyasal maddelere verilen ad ( yer, döşeme, çamaşırlar, hastane gereçleri vb.) Antisepsi Deri veya diğer canlı dokuların çeşitli kimyasalların kullanılmasıyla (antiseptik) mikroorganizmalardan arındırılması (sporosidal aktivite beklenmez) Asepsi: Ortamın veya yaraların mikroorganizmalar ile kontaminasyonunu önlemeye yönelik tüm önlemler Aseptik: Asepsi önlemleri alınmış ortam, yara vb. Mikrobisit (germisit): Mikroorganizmaların geri dönüşsüz bir biçimde gelişme, çoğalmalarının önlenmesi ve öldürülmesi etkisi (bakterisit, virüsit, fungusit, sporosit, tüberkülosit vs) Mikrobiyostatik: Mikroorganizmaların üremelerinin engellenmesi işlemi olup geri dönüşlüdür Mikropların dezenfeksiyona direnci Aşırı Prionlar dirençli Protozoan ookistleri Çok dirençli Bakteri sporları Mikobakteriler Dirençli Zarfsız virüsler Fungal sporlar Gram negatif bakteriler Duyarlı Gram pozitif bakteriler Zarflı virüsler Canadian Biosafety Standards and Guidelines (CBSG) – 1st Edition, 2013 Yüzeylere ve materyallere uygulanan ve ortamdaki canlı organizmaların çoğunu ortadan kaldıran işlemdir a. Doğru b. Yanlış 12 Sterilizasyon Materyallere uygulanan ve ortamdaki canlı organizmaların tamamını ortadan kaldıran işlem Sterilizasyon Yöntemleri I. Fiziksel Yöntemler 1. Isı 1-Kuru ısı 2-Yakma, alevden geçirme 3-Nemli ısı A-Sıcak su - Kaynatma - Tindalizasyon B-Buharlı ısı - Basınçlı buhar - Basınçsız buhar 2.Süzme (filtrasyon) 3. Radyasyon 1- Ultraviyole 2- X ve gama ışınları II-Kimyasal Yöntemler 1-Sıvı ortama kimyasal maddeler ekleme 2-Gaz uygulama- Etilen oksit  ISI ile STERİLİZASYON En güvenilir En ekonomik En az toksik En kolay uygulanabilir yöntem Steril edilecek maddenin ısıya dayanıklı olması gerekir Etki mekanizması; hücre proteinlerinin koagulasyonu  Isı ile sterilizasyona etki eden faktörler Isının etki zamanı Zaman arttıkça etki artar Isının derecesi (sıcaklık) Isı yükseldikçe gerekli süre kısalır Ortamın pH’sı Nötr den uzaklaştıkça ısı etkisi artar  Isı ile sterilizasyona etki eden faktörler Ortamın nem oranı Nem arttıkça ısı etkisi artar Mikroorganizmanın içerdiği su oranı Arttıkça protein daha kolay koagüle olur (sporda su az) Süspansiyon ortamının ozmotik basıncı Yüksek ise MO.su oranını azaltabilir Nemli ısı ile sterilizasyon  Basınçlı buhar ile sterilizasyon Basınç altındaki doymuş su buharının yoğunlaşarak taşıdığı ısıyı içerisindeki cisme aktarması ve mikroorganizmaları öldürmesi İki tip otoklav mevcut: -Ön vakumlu -Yerçekimi- yer değiştirmeli Otoklavla  Otoklav tipleri içlerindeki soğuk havayı nasıl boşalttıklarına göre Vakumlu Yerçekimli(vacuum (gravitydisplacement) displacement) kapalı buhar Soğuk hava vakum Soğuk hava buhar kapalı  Basınçlı buhar ile sterilizasyon Otoklavda önerilen ısı ve süreler: 115ºC’de (0,5 atm basınçla) 30 dakika 121ºC’de (1atm) 15 dakika (15-45 dk) 134ºC’de (2atm) 3 dakika (flash sterilizasyon) Prion şüpheli örneklerde  ön vakumlu otoklavda 134 °C’de 18 dakika,  yer çekimli otoklavda 132 °C’de 60 dakika Biyolojik atıklar için otoklavlama süresi uzun olmalıdır. Materyal Sıcaklık Süre Çamaşır 121 C 30 dakika Biyotehlike torbasında enfektif 121 C 1 saat atık Sıvılar 121 C 1 saat Hayvanlar 121 C 8 saat Toksik değil  Plastik , kauçuk , ipek , elektronik aletlerde Ucuz uygulanamaz Kontrolü ve takibi kolay Hızlı siklüs süresi  Otoklavın doğru çalıştığını nasıl anlarız? Fiziksel göstergeler Biyolojik göstergeler Basınç, sıcaklık , döngü «Bacillus stearothermophilus» kayıtları Kimyasal göstergeler Kimyasal indikatör Üreme Üreme İşlem var yok görmemiş  Kuru ısı Cam, metal malzemeler steril edilir Bacillus atropheus (Bacillus subtilis) içeren biyolojik indikatör kullanılır Pasteur Fırınında önerilen Sterilizasyon süreleri: 180 °C’de 0,5 saat 170 °C’de 1 saat 160 °C’de 2 saat 150 °C’de 2,5 saat 140 °C’de 3 saat Pastör Fırınının Görünümü  Isının homojen dağılımı kontrol edilemez  Süre uzun  Sıvılar steril edilemez  SÜZME İLE STERİLİZASYON Özellikle ısı ve kimyasallar ile bozulan sıvı maddelerin sterilizasyonunda 0.22-0.44µm por çaplı filtreler Hava sterilizasyonunda HEPA filtreler kullanılır IŞINLAMA İLE STERİLİZASYON Hava, yüzey sterilizasyonunda kullanılabilir Işınların dalga boyu kısaldıkça radyasyon enerjisi (penetrasyon özelliği) ve öldürücü gücü artar En çok kullanılan ışınlar; noniyonize ışınlar :  Ultraviyole (UV);254 nm dalga boyuna değişken maruziyet iyonize ışınlar :  X ışını, gama ışını, mikrodalga KİMYASAL MADDELER İLE STERİLİZASYON Gaz buharı Sterilanlar «Düşük ısılı sterilizasyon yöntemleri»  Etilen oksit  Formaldehid  Hidrojen peroksit  Gaz-plazma  Etilenoksit: Proteinler ve DNA-RNA yapılarına etkili Yanıcı, patlayıcı, toksik , kanserojen, allerjen bir gazdır Tek başına çok toksik ve patlayıcı olduğu için %10 EO+ %90 CO2 karışımı şeklinde kullanılır 10.8C’de gaz halindedir Optimal etki için; 450-1200 mg/L EO gaz yoğunluğu, 58 ºC’de (29-65 ºC), %30 nem oranında 2-5 saatte Sporlar dahil tüm bakterilere etki gösterir Dezavantajı: Aletler kullanılmadan önce belli bir havalanma süresine ( en az 18 saat) ihtiyaç vardır Bacillus subtilis (atropheus) içeren biyolojik spor testi her yük için kullanılmalıdır Bacillus atropheus (Bacillus subtilis) içeren biyolojik indikatör başka hangi yöntem için kullanılır? a. Basınçlı buharlı ısı b. Basınçsız buharlı ısı c. Kuru ısı d. Işınlama 32 Diğer gaz buharı sterilanlar Formaldehit buharı 60-80ºC’de %2-5 Hidrojen peroksit buharı 55-60ºC’de %30 Gaz plazma yüksek düzeyde iyonize hidrojen peroksit gazı Dezenfeksiyon-Sterilizasyon ilişkisi Dezenfeksiyon düzeyleri Aşırı Prionlar d ü zey dirençli ü ksek- Protozoan ookistleri Y Çok dirençli Bakteri sporları z ey deze dü Mikobakteriler O rta- nfek Zarfsız virüsler zey Dirençli ü tanla Fungal sporlar ük- d Gram negatif bakteriler D üş r Duyarlı Gram pozitif bakteriler Zarflı virüsler Etki Mekanizmaları Hücre membranlarının bozulması Alkol (%70 etanol) Deterjanlar (Benzalkonium klorür) Fenoller (Klorheksidin) Proteinlerin modifikasyonu Klor (hipoklorit) İyot Ağır metaller Civatimerosal; merbromin Gümüşgümüş nitrat;gümüş sulfadiazin Hidrojen peroksit  Asitler ve alkaliler (benzoik , propiyonik , sitrik asit) Formaldehit/Glutaraldehit Etilen oksit Nükleik asitlerin modifikasyonu Boyalar (Kristal viyole; malaşit yeşili) Yüksek düzey dezenfektanlar Genellikle 20 dk.da etkili Nemli ısı; 75-100ºC’de 30 dakika Dezenfektan Kullanım konsantrasyonu Gluteraldehid % 2-3.5 Hidrojen peroksit % 3-25 Perasetik asit % 0.2 Klorin bileşikleri 100-1000ppm serbest klor Formaldehid %3-8 Orta düzey dezenfektanlar Genellikle ≤ 10 dk. sürede etki Dezenfektan Kullanım Konsantrasyonu Etil veya isopropil alkol %70-95 Fenol ve fenol bileşikleri %0.4-5 İyodoforlar 30-50 ppm serbest I/L Hidrojen peroksit Klor Düşük düzey dezenfektanlar ≤ 10 dk. sürede etkili dezenfektanlar Dezenfektan Kullanım Konsantrasyonu Kuarterner amonyum bileşikleri % 0.4-1.6 (Benzalkonium klorür-Lizol) Fenol ve fenol bileşikleri Etil veya isopropil alkol Iyodoforlar  Dezenfektanların aktivitesine etkili faktörler Mikrop türü ve miktarı  sporlular daha dirençli  mikrop miktarı arttıkça etkinlik düşer (önce temizlik!)  biyofilm varlığı (etkinliği azaltır) Ortamdaki organik madde miktarı  organik madde arttıkça (fenoller dışında) etkinlik düşer Temas süresi ve stabilite  arttıkça etkinlik artar Sulandırma  optimal olmalıdır, ör. %70 etil alkol > %90 etil alkol Ortam sıcaklığı ve pH  optimal olmalıdır  Antiseptik ajanlar Alkol (etil, izopropil) %70-90 İyodofor 1-2mg I/L;%1-2 Klorhekzidin %0.5-4 Paraklorometaksilenol %0.5-3.75 Triklosan %0.3-2 Alkoller, klorheksidin deri için, PCMX el sabunlarında, triklosan diş macunlarında sık kullanılır Enfeksiyon kontrolünde en önemli uygulama: Ellerimizi yıkayalım! En sık unutulan Patojen mikroorganizmalardan uzak sağlıklı günler diliyorum 44 Kaynaklar 1. Levinson W. Sterilization and Disinfection. Review of Medical Microbiology and Immunulogy. 14 th ed. 2016 2. Murray PR, Rosenthal K S, Pfaller MA. Sterilization, Disinfection and Antisepsis. Medical Microbiology. 6th ed. 2009 3. Ulusal Mikrobiyoloji Standartları Laboratuvar Güvenliği Rehberi