Śledztwa Powybuchowe PDF

Śledztwa powybuchowe #1 EGZAMIN ZAMKNIĘTE I OTWARTE, PRAWDA/FAŁSZ, CHARAKTERYSTYKA Podstawowe pojęcia i definicje Wstąpienie Polski do Paktu Północno-Atlantyckiego nakazuje Siłom Zbrojnym Rzeczpospolitej Polskiej stosowanie rozwiązań taktyczno-technicznych, które obowiązują w armiach państw sojuszn...

Śledztwa powybuchowe #1 EGZAMIN ZAMKNIĘTE I OTWARTE, PRAWDA/FAŁSZ, CHARAKTERYSTYKA Podstawowe pojęcia i definicje Wstąpienie Polski do Paktu Północno-Atlantyckiego nakazuje Siłom Zbrojnym Rzeczpospolitej Polskiej stosowanie rozwiązań taktyczno-technicznych, które obowiązują w armiach państw sojuszniczych. Nowe pojęcia i definicje zawarte w obowiązujących Normach Obronnych potrzebują szerszego rozpowszechniania wśród służb. Pozwoli to szybciej i dokładniej opanować procedury NATO, lepiej wywiązywać się z sojuszniczych zobowiązań. W obowiązujących instrukcjach brakuje nowych pojęć i definicji, a stare są nieaktualne i niespójne z nazewnictwem obowiązującym w NATO. Ujednolicenie pojęć pozwala w sposób prosty, czytelny przedstawić i opisać sposoby oraz środki wysadzania. Czym są materiały wybuchowe, materiały zapalające i inicjujące? Do czego zaliczyć sprzęt minerski? Wszelkiego rodzaju materiały wybuchowe, zapalające i inicjujące oraz różnego rodzaju sprzęt i wyposażenie używane do prac minerskich to nic innego jak środki minerskie. Rozwijając powyższą definicję, należałoby się zastanowić, co stanowi materiał wybuchowy, jak definiować środki zapalające i inicjujące? Czym jest amunicja saperska i zestaw minerski? Materiał wybuchowy stanowią związki chemiczne albo ich mieszaniny zdolne do przemiany chemicznej postępującej samorzutnie z wielką prędkością, w czasie której wydziela się duża ilość ciepła i gazów. Materiał wybuchowy plastyczny to rodzaj materiału wybuchowego, który daje się dowolnie formować w temperaturze powietrza od -30 stopni do 50 stopni Amunicja saperska to techniczne środki bojowe wypełnione materiałami wybuchowymi inicjującymi, kruszącymi, miotającymi lub mieszaninami pirotechnicznymi, stosowane do inżynieryjnego zabezpieczania działań bojowych włącznie z wyburzaniem. Środek inicjujący to rodzaj amunicji saperskiej przeznaczonej do wywołania przemiany wybuchowej w materiale wybuchowym, pobudzony do działania prostymi bodźcami takimi jak uderzenie, nakłucie, tarcie, ogrzewanie czy podpalanie. Zalicza się do nich spłonki, zapłonniki, lonty, elektrodetonatory itp. Ładunek materiału wybuchowego jest to określona ilość materiału wybuchowego przygotowana do jednorazowego wysadzania. Ładunek inicjujący definiowany jest jako ładunek, który przekazuje falę detonacyjną do ładunku wybuchowego. Ładunek wybuchowy to rodzaj amunicji saperskiej zawierającej ładunek wraz z zapalnikiem lub środkiem inicjującym, przeznaczony do wykonywania prac wybuchowych. Zapalnik to urządzenie przeznaczone do spowodowania zapalenia lub detonacji ładunku materiału wybuchowego, określonego rodzaju amunicji, w danym miejscu i czasie.  Zapalnik elektryczny to rodzaj zapalnika, którego działanie oparte jest na wykorzystaniu energii elektrycznej. Zapalnik lontowy to rodzaj zapalnika przeznaczony do ogniowego odpalania ładunku materiału wybuchowego. Pobudzacz wybuchowy to element na tyle czuły, aby mógł być wzbudzony przez małe elementy wybuchowe w zapalniku lub spłonce, używany jako ładunek czynny w celu zwiększenia energii dostarczanej ładunkowi. Spłonka jest to środek służący do zainicjowania detonacji ładunku materiału wybuchowego lub do zapalenia mieszanin pirotechnicznych. Lont prochowy to lont zawierający słabo sprasowany rdzeń z prochu dymnego (czarnego), przeznaczony do wywołania wybuchu spłonek powodujących detonację materiałów wybuchowych sposobem ogniowym. Lont detonujący to lont zawierający materiał wybuchowy o zwiększonej sile działania, przeznaczony do zainicjowania w bardzo krótkim czasie wybuchu jednocześnie kilku ładunków materiałów wybuchowych sposobem detonacyjnym. Detonacja jest to reakcja przebiegająca w materiale wybuchowym z prędkością naddźwiękową. Wywołana jest przejściem w określonym materiale wybuchowym fali detonacyjnej ze stałą i najwyższą w określonych warunkach prędkością (1000 – 9000 m/s), znacznie przewyższającą prędkość fali akustycznej. Prędkość wybuchu detonacyjnego zależy od energii, pobudzenia, średnicy ładunku materiału wybuchowego i jego gęstości, nie zależy natomiast od temperatury i ciśnienia zewnętrznego. Zestaw minerski to komplet sprzętu przeznaczony do prac inżynieryjnych związanych z budową i pokonywaniem zapór minowych, przeprowadzeniem niszczeń z użyciem materiału wybuchowego oraz odpowiedniego oznakowania rejonu wykonywania tych prac. Pojęcie i podział wybuchu Czym jest wybuch? Wybuch jest to proces bardzo gwałtownej przemiany chemicznej, fizycznej lub jądrowej materiału lub mieszaniny materiałów połączonej ze zmianą stanu równowagi układu, którego efektem jest zamiana energii potencjalnej w pracę mechaniczną. Procesowi temu towarzyszy zazwyczaj efekt dźwiękowy i świetlny. W czasie wybuchu następuje gwałtowny wzrost ciśnienia i temperatury w ośrodku otaczającym miejsce wybuchu. Duże ciśnienie produktów wybuchu jest bezpośrednią przyczyną niszczącego działania na przedmioty znajdujące się w zasięgu ich działania. Podział wybuchów: 1. Wybuch fizyczny – zachodzi w sytuacji jeżeli zmiana stanu równowagi miała charakter procesu fizycznego. Wybuch fizyczny ma charakter niekontrolowany i generuje złożony układ fal. Przykład: gwałtowne rozerwanie kotła parowego, rozsadzenie zbiornika ze sprężonym gazem, wyładowania atmosferyczne  2. Wybuch chemiczny – zachodzi w sytuacji występowania szybkich egzotermicznych reakcji chemicznych w stałych i ciekłych materiałach wybuchowych 3. Wybuch jądrowy – zachodzi w sytuacji energii pochodzącej z łańcuchowych reakcji rozszczepiania jąder ciężkich lub syntezy jąder lekkich. Charakteryzuje się bardzo dużą siłą wybuchu. Bomba plutonowa Wewnętrzna warstwa: pluton 239 Warstwa środkowa: uran 235 Warstwa zewnętrzna: materiał wybuchowy do którego dołączone są od góry detonatory połączone z urządzeniem detonującym Zasada działania: Rozpoczynamy inicjację materiału wybuchowego. Detonujący materiał wybuchowy wywiera ogromne ciśnienie na pluton poprzez ekran uranowy. W wyniku tej kompresji wzrasta gęstość plutonu, ponieważ zaczyna się w sobie kurczyć (odległość między atomami drastycznie się zmniejsza). W tym samym czasie uruchamia się urządzenie, w którym następuje emisja neutronów. Neutrony inicjują reakcję rozpadu plutonu a uciekające neutrony są wyłapywane i odbijane przez ekran uranowy z powrotem do plutonu. Skutkuje to rozpadem jąder plutonu z emisją dużej energii egzotermicznej. Charakterystyka wybuchu chemicznego: Duża prędkość przebiegu wymiany wybuchowej rzędu kilku tysięcy m/s. Duża prędkość reakcji jest cechą odróżniającą wybuch od innych reakcji chemicznych np. spalania. Ma bezpośredni wpływ na tworzenie znacznej koncentracji energii.  Egzotermiczność reakcji jest warunkiem bez, którego samodzielny przebieg reakcji wybuchowej byłby niemożliwy. Reakcja chemiczna wymagająca stałego dopływu ciepła z zewnątrz nie ma właściwości wybuchowych. Tworzenie znacznej ilości gazów, które gwarantują przemianę energii potencjalnej układu mechanicznego w pracę mechaniczną czyli energię kinetyczną. Z 1 dm3 materiału wybuchowego otrzymuje się około 1000 dm3 gazów. Samorzutność reakcji Podział materiałów wybuchowych: Materiały i związki wybuchowe dzieli się ze względu na: o Charakter chemiczny związków o Zastosowanie Z chemicznego punktu widzenia materiały wybuchowe dzieli się na: o Indywidua chemiczne o Mieszaniny wybuchowe Podział indywidualnych materiałów wybuchowych: - nitrozwiązki, trotyl, kwas pikrynowy, heksyl - estry kwasu azotowego, nitrogliceryna, nitroglikol, pentryt, nitroskrobia, nitroceluloza - nitroaminy, heksogen, oktogen, nitroanilina - sole kwasu chlorowego i nadchlorowego, chloran amonu, nadchloran amonu, nadchloran metyloaminy - pochodne kwasu azotowodorowego, azydek ołowiu, azydek miedzi, azydki organiczne - pochodne kwasu piorunowego, piorunian rtęci - pochodne acetylenu, acetylenki głównie srebra i miedzi - inne związki wybuchowe, tetrazen, nadtlenki organiczne i inne związki chemiczne o wyraźnych własnościach wybuchowych Podział mieszanin wybuchowych: Mieszaniny wybuchowe, w których przynajmniej jeden z składników jest materiałem wybuchowym np. mieszanina nadchloranu amonowego i parafiny Mieszaniny, w której żaden ze składników nie jest materiałem wybuchowym np. czarny proch oraz mieszanina pirotechniczna Podział materiałów wybuchowych ze względu na zastosowanie 1. Materiały wybuchowe inicjujące (mają pobudzać materiały wybuchowe kruszące) Stosowane do napełniania spłonek zapalających – masy zapalające Stosowane do napełniania spłonek pobudzających – masy detonujące  2. Materiały wybuchowe kruszące (stosowana do napełniania różnej amunicji jak pociski, miny, bomby, granaty) Klasyfikacja według właściwości fizycznych Sypkie Półtopliwe Topliwe Plastyczne Klasyfikacja według działania O zwiększonej sile działania O normalnej sile działania O zmniejszonej sile działania 3. Materiały wybuchowe miotające (spalanie wybuchowe lub deflagracja) Prochy (ze względu na klasyfikację chemiczną możemy wyróżnić proch czarny, proch nitrocelulozowy i proch nitroglicerynowy) Dymne Bezdymne Bezbłyskowe Paliwa rakietowe Ciekłe Stałe 4. Masy (mieszaniny) pirotechniczne Inicjujące materiały wybuchowe - stosuje się w celu zapoczątkowania reakcji wybuchowej materiałów należących do innych grup - są one bardzo wrażliwe – do ich pobudzenia wystarczą proste bodźce zewnętrzne jak uderzenie, podgrzanie, nakłucie, iskra itp. - charakteryzują się krótkim czasem przejścia spalania w detonację - użyte nawet w bardzo małych ilościach – detonują - prędkość detonacji ustala się na bardzo krótkim odcinku - stosuje się je w: zapalnikach min lądowych i morskich, torpedach, minach, spłonkach pobudzających i zapalnikach elektrycznych, urządzeniach zapalających bomby głębinowe, spłonkach amunicji pistoletowej i karabinowej, głowicach bojowych rakiet itp.  Piorunian rtęci: - rtęć piorunująca - powstaje poprzez rozpuszczenie rtęci w kwasie azotowym oraz w alkoholu etylowym - piorunian rtęci jest ciałem krystalicznym w postaci białej lub szarek. Ma słodki, metaliczny smak i właściwości trujące, powodujące podrażnienie błon śluzowych nosa, oczu i krtani - wilgotność powietrza zmniejsza jego zdolności wybuchowe. Wybucha natomiast w warunkach zainicjowany przez suchy piorunian rtęci - w obecności wilgoci szybko łączy się z glinem - dlatego nie może być używany w łuskach aluminiowych. Dodatkowo, w wilgoci po dłuższym czasie, może powoli reagować z miedzią, produkując fulmit miedzi czyli miedź piorunującą - jest wrażliwy na światło słoneczne Azydek ołowiu: - sól kwasu azotowodorowego - jest drobnokrystaliczną białą substancją. Praktycznie nie higroskopijną i nie rozpuszczalną w wodzie - nie traci zdolności detonowania w stanie wilgotnym - bardzo wrażliwy na tarcie i uderzenie – idealny do elaboracji łusek aluminiowych - odznacza się bardzo krótką drogą przejścia palenia w detonację, dlatego detonuje pod działaniem wszelkiego rodzaju bodźców zewnętrznych, nawet przy bardzo małych ilościach Trójnitrorezorcynian – TNRO: - jest ciałem stałym, drobnokrystalicznym, ciemnożółtym - charakteryzuje się dużą podatnością na zapalenie od płomienia lub iskry elektrycznej - jest mało higroskopijny, praktycznie nie rozpuszcza się w wodzie i w rozpuszczalnikach organicznych. Nie reaguje z metalami lecz rozkłada się pod wpływem kwasów - łatwo elektryzuje się - duża wrażliwość na bodźce cieplne, mała wrażliwość na uderzenie i tarcie powoduje, że TRNO dobrze nadaje się do napełniania artyleryjskich spłonek pobudzających poddawanych działaniu dużych sił w momencie wystrzału Kruszące materiały wybuchowe: - choć obecnie do celów czysto wojskowych stosuje się bardzo niewielką ilość sprawdzonych kruszących materiałów wybuchowych, w praktyce spotyka się ich znacznie więcej - materiały te stosowane są do napełniania pocisków (materiały topliwe), granatów (materiały sypkie), bomb lotniczych (materiały topliwe lub półtopliwe) oraz wszelkiego rodzaju min oraz innych urządzeń i wyrobów (również improwizowanych) - do najczęściej spotykanych materiałów wybuchowych kruszących należą trotyl, kwas pikrynowy, oktogen, pentryt, nitrogliceryna, nitroglikol - związki te w wyrobach wojskowych, z wyjątkiem trotylu, rzadko występują w stanie czystym. Stosowane są zazwyczaj w stopach lub w kombinacjach z innymi substancjami, a w stanie czystym występują głównie jako odczynniki stosowane w laboratoriach - Wysokoenergetyczne: pentryt, heksogen, oktogen, nitrogliceryna Zmniejszona siła wybuchu: najczęściej mieszaniny trotylu z np. oktolem, heksotolem, pentolitem itp., saletra amonowa oraz jej mieszaniny Trotyl – trójnitrotoluen, TNT, C7H5N3O6 Jest to związek chemiczny występujący w postaci lekko żółtych kryształków w postaci igieł lub słupków. Roztarty ma wygląd mąki z odcieniem żółtym. W niektórych wyrobach spotykany jest w postaci łusek. Najczęściej występuje w postaci kostek lub walców. Jest bezzapachowy. Temperatura topnienia czystego trotylu wynosi 80,6 stopni. Eksplozja następuje przy temperaturze 240 stopni. Trotyl możemy rozpoznać poprzez rozpuszczenie go w acetonie, alkoholu lub w innym rozpuszczalniku po dodaniu alkoholowego roztworu wodorotlenku potasu – daje krwistoczerwone zabarwienie. Trójnitroksylen – ksylil, ksylit, TNX Materiał wybuchowy spotykany dość rzadko. W badaniach materiałów wybuchowych występował w stopach i mieszaninach wybuchowych kilkukrotnie jako pozostałość po II wojnie światowej. Ma postać drobnych białych igieł. Temperatura wybuchu wynosi 315 stopni. Temperatura topnienia 163 stopnie. TNX można rozpoznać poprzez rozpuszczenie go w acetonie, alkoholu, dwumetyloformamidzie po dodaniu alkoholowego roztworu wodorotlenku potasu – barwi się na kolor niebieski-zielony. Trójnitrofenol – kwas pikrynowy, melinit, TNF, pikrynit Występuje jako związek chemiczny w postaci igieł o temperaturze topnienia 122-123 stopni. Wybucha powyżej 300 stopni. Rozpuszcza się w wodzie, dając żółte zabarwienie roztworu. Łatwo rozpuszcza się w rozpuszczalnikach organicznych. Barwi skórę na kolor żółty. Stosowany był w amunicji jako detonator pośredni w pociskach dużego kalibru lub w bombach. Należy do bardzo silnych materiałów wybuchowych kruszących. TNF można rozpoznać poprzez zalanie próbki z kwasem pikrynowym acetonem/alkoholem. Roztwór przybiera żółte zabarwienie. Następnie po dodaniu kropli alkoholowego roztworu KOH bari się na kolor pomarańczowy. Kwas pikrynowy rozpoznaje cukry!  Tetryl – trinitrofenylometylonitramina Tetryl ma postać drobnokrystalicznej substancji o barwie białej do żółtej. Topi sę w temperaturze 129,5 stopni. Rozpuszcza się bardzo dobrze w acetonie. Wybuch następuje w temperaturze 190 stopni. Tetryl występuje najczęściej jako detonator, często w stopach z trotylem i aluminium. Zapalony tetryl spala sę jasnym świecącym płomieniem. Tetryl można rozpoznać poprzez dodanie do próbki roztworu acetonowego/alkoholowego roztworu wodorotlenku potasowego. Roztwór barwi się na kolor pomarańczowo-czerwony. Heksyl Należy do materiałów wybuchowych kruszących. Występuje w postaci żółtych kryształów. W gotowych wyrobach występuje w mieszaninie z trotylem i aluminium. Może ulec wybuchowi po dłuższej ekspozycji na ogień lub wysoką temperaturę. Heksyl można rozpoznać poprzez dodanie do próbki kilku kropel 3% alkoholowego roztworu wodorotlenku potasu. Próbka zmienia kolor na pomarańczowo-czerwony. Heksogen- Cyklonit, RDX, T-4 Jeden z najbardziej popularnych kruszących materiałów wybuchowych. W formie czystej ma postać drobnych kryształów, trudno rozpuszczalnych w większości rozpuszczalników organicznych. Występuje w stopach z trotylem jako detonator w ładunkach kumulacyjnych, nabojach przystawnych, ładunkach torpedowych oraz do prac skalnych. Wybuchowi ulega w temperaturze 230 stopni. T-4 można rozpoznać poprzez dodanie do próbki rozpuszczonej w acetonie dwufenyloaminy w stężonym kwasie siarkowym. Próbka przybiera kolor niebieski. Do roztworu acetonowego można również dodać alkoholowy roztwór KOH oraz odczynnik Griessa – próbka przyjmuje kolor malinowy. Heksogen stosowany jest jako główny składnik plastyczny materiałów wybuchowych. Jest nierozpuszczalny w wodzie i rozpuszczalnikach organicznych. Charakteryzuje się wysoką trwałością chemiczną. Jest bardzo wrażliwy dlatego nie może być stosowany do elaboracji niektórych form materiałów wybuchowych np. pocisków. Można zmniejszyć jego wrażliwość poprzez flegmatyzację. Oktogen – HMX, (=/= oktogon!) Oktogen występuje w formie białych, czasami bezbarwnych kryształów. Jego temperatura topnienia wynosi 281 stopni. Jest praktycznie nierozpuszczalny w wodzie. Jego synteza jest bardzo zbliżona do heksogenu. Jest stosowany w ładunkach kruszących samodzielnie lub w mieszaninie z trotylem (pod nazwą oktol). Stosowany jest w technice wiertniczej głębokich otworów, w pociskach do armat szybkostrzelnych oraz w amunicji lotnictwa naddźwiękowego. Na przeszkodzie szerokiego stosowania oktogenu w technice wybuchowej stoi wysoki koszt jego produkcji. Pentryt – PENT, Tetraazotan pentaerytrytylu Pentryt jest białą, krystaliczną substancją o temperaturze topnienia 140 stopni. Wybuchowi ulega w temperaturze 205-215 stopni. Najlepszym rozpuszczalnikiem dla pentrytu jest aceton. Pentryt rozpuszczony w acetonie po dodaniu alkoholowego roztworu KOH oraz odczynnika Griessa barwi się na kolor malinowy. Pentryt jest również lekiem należącym do nitrowazydylatów (rozszerzają naczynia wieńcowe). Po dotknięciu rękoma powoduje ból głowy. Nitroceluloza – piroksylina, bawełna strzelnicza Należy do grupy materiałów wybuchowych kruszących. Jest to substancja o barwie lekko żółtej lub żółtej przypominającej swoim wyglądem bawełnę. Temperatura wybuchu wynosi 185-190 stopni. Sucha nitroceluloza ulega bardzo łatwo zapaleniu i spala się szybko jasnym żółtawym płomieniem. Jednakże zawierająca powyżej 30% wilgoci – jest materiałem bezpiecznym. Nitroceluloza rozpuszczona w acetonie po dodaniu kropli dwufenyloaminy w stężonym kwasie siarkowym barwi roztwór na kolor niebieski. Dodanie do acetonowego roztworu kilku kropli alkoholowego roztworu wodorotlenku potasu oraz kilku kropli odczynnika Griessa barwi roztwór na kolor malinowy. Nitrogliceryna – NG Jest głównym substratem dynamitu. Należy do grupy bardzo silnych materiałów wybuchowych o działaniu kruszącym. Nitrogliceryna jest to oleista, żółtawa ciecz. Trudno rozpuszcza się w wodzie, ale łatwo w większości rozpuszczalników organicznych. Temperatura topnienia wynosi 13,5 stopni. Wybuch następuje w temperaturze 200-225 stopni. Spośród wszystkich stosowanych w praktyce materiałów wybuchowych, nitrogliceryna jest najmniej trwałą substancją. Jest bardzo wrażliwa na uderzenie i na tarcie, zbliżając pod tym samym względem swe właściwości do materiałów wybuchowych inicjujących. Nitroglikol Płynna, oleista, żółtawa ciecz. Tak jak nitrogliceryna, słabo rozpuszczalna w wodzie. Temperatura topnienia wynosi -22,3 stopni natomiast wybuch występuje przy temperaturze około 200 stopni. Często stosowany wraz z nitrogliceryną w produkcji dynamitu. Nitroglicerynę oraz nitroglikol można rozpoznać poprzez zastosowanie alkoholowego roztworu wodorotlenku potasu i odczynnika Griessa. Barwa zmienia się na malinową. Saletra amonowa – azotan amonu, NH4NO3 Jest to biała, krystaliczna substancja silnie higroskopijna szczególnie latem powodując wybuchy. Wymaga bardzo silnego pobudzenia, dlatego nie używa się jej jako materiał wybuchowy samodzielnie, lecz z domieszkami np. trotylu. Nie jest czuła na płomień, uderzenia, tarcie. Często występuje w postaci różnych mieszanin np. amonitów, dynamonów czy amonali. Amonity są to mieszaniny chemiczne saletry amonowej z innymi materiałami wybuchowymi, które zajmują od 10 do nawet 60% składu mieszaniny. Najbardziej bezpieczne ze wszystkich przemysłowych materiałów wybuchowych, gdyż nie reagują one praktycznie na wahania temperatury a zachowują przy tym swoje właściwości wybuchowe. Przy nawet 3% wilgoci mogą stracić właściwości wybuchowe. Dynamony to mechaniczne mieszaniny saletry amonowej z łatwo utleniającymi się substancjami palnymi np. czerwony węglem drzewnym, torfem, mączką roślinną. W dynamonach nie stosuje się innych materiałów wybuchowych. Amonale są to amonity i dynamony z domieszką sproszkowanego glinu, który wzmacnia ich siłę działania. Plastyczne materiały wybuchowe - są mieszaninami jednego lub kilku składników wybuchowych o normalnej lub zwiększonej sile wybuchu oraz plastyfikatorów. Plastyfikatorem mogą być różne substancje chemiczne takie jak oleje mineralne, żywice, tworzywa sztuczne, kleje itp.; plastyfikatorem mogą być również nitrozwiązki np. nitrotoluen lub inne związki wybuchowe - plastyczne materiały wybuchowe dają się formować w dowolny kształt - głównymi materiałami kruszącymi wchodzącymi w skład materiałów plastycznych są heksogen, heksogen w mieszaninie z trotylem, pentryt, pentryt w mieszaninie z trotyle, tetryl w mieszaninie z trotylem Miotające materiały wybuchowe - charakteryzują się słabymi właściwościami wybuchowymi. Do ich pobudzenia należy użyć silniejszego bodźca zewnętrznego niż do detonacji MW inicjujących lub kruszących. Zasadniczą formą przemiany wybuchowej jest szybkie spalenie nie przechodzące w detonację nawet w warunkach bardzo wysokich ciśnień. - miotające materiały wybuchowe można podzielić na mieszaniny mechaniczne (prochy dymne) oraz prochy bezdymne -materiały wybuchowe z grupy miotających poza prochem czarnym nie znajdują większego zastosowania do elaboracji urządzeń wybuchowych używanych do celów przestępczych - proch rurkowy, gwiazdkowy, płytkowy.. Proch dymny - proch dymny (czarny) jest to mechaniczna mieszanina saletry potasowej, węgla drzewnego i siarki -jest wybuchowy, higroskopijny -jest jednym z nielicznych materiałów wybuchowych wybuchających od iskry -stosuje się go do wyrobu lontów wolnopalnych, do napełniania ścieżek prochowych zapalników czasowych, jako ładunek wyrzucający lotki w pociskach, minach zapalających lub oświetlających Proch bezdymny - składa się z 50-90% nitrocelulozy o różnej zawartości azotu - przewaga prochów bezdymnych polega na zwiększonej sile i zdolności spalania się ich równoległymi warstwami -wykazują większą siłę działania w porównaniu z prochem czarnym -na ich właściwości balistyczne mogą wpływać warunki meteorologiczne - kolor prochów nitrocelulozowych jest szarozielony, nitroglicerynowych – brązowy, ale dodatki stabilizatora np. sadzy mogą czynić je czarnymi - wrażliwość prochów bezdymnych na uderzenie i tarcie jest mała. Nie zapalają się pod wpływem przestrzelenia pociskiem karabinowym -prochy bezdymne przygotowywane są na alkoholowych rozpuszczalnikach lub na acetonie dlatego muszą być hermetycznie zamknięte w metalowej skrzyni Podział: Prochy na rozpuszczalniku lotnym, zwane nitrocelulozowymi Prochy na rozpuszczalniku trudno lotnym zwane balistytami, do których należą prochy nitroglicerynowe i nitroglikolowe Prochy na rozpuszczalniku nielotnym, otrzymywane przez działanie na nitrocelulozę stałymi plastyfikatorami o podwyższonej temperaturze Prochy na rozpuszczalniku mieszanym, tzw. Koryta Prochy bez plastyfikatora, otrzymywane przez nitrowanie zagęszczonej nitrocelulozy Masy pirotechniczne -są to mieszaniny palne, dające w wyniku reakcji spalania efekty cieplne, świetlne, dymne (stosuje się tlenki metali), zapalające, dźwiękowe i odrzutowe, wykorzystywane w technice wojskowej i cywilnej - podstawowymi składnikami większości mas pirotechnicznych są utleniacze i substancje palne w postaci mieszanin mechanicznych (magnes, aluminium) - efekt pirotechniczny, w tym prędkość palenia zależy od technologii przygotowania – stopnia rozdrobnienia składników masy, ich czystości, dokładności wymieszania, a także od gęstości zaprasowania -zapalenie odbywa się za pomocą mas podpałowych, prochu czarnego, spoiny lub lontu prochowego oraz na skutek uderzenia, tarcia, zgniecenia lub ukłucia, czy też spadku z wysokości Charakterystyka form przemian wybuchowych Deflagracja – jest to spalanie materiałów wybuchowych, połączone z lekkim sykiem i szmerem. Przekazywanie energii cieplnej ze strefy reakcji do warstwy materiałów wybuchowych nie objętej reakcją odbywa się na drodze przewodnictwa i promieniowania. Prędkość liniowa procesu zależy od ciśnienia zewnętrznego i waha się w granicach od kilku mm/s do kilkunastu m/s. Deflagracja nie daje żadnej pracy mechanicznej, charakteryzuje się powolnym, egzotermicznym rozkładem materiałów wybuchowych bez wytworzenia fali detonacyjnej, jednak z wytworzeniem dużej ilości trujących gazów, zawierających znaczne ilości tlenków azotu i tlenku węgla. W warunkach wzrostu ciśnienia i temperatury może przejść w detonację. Wyfuknięcie – jest to rozkład materiałów wybuchowych połączony z sykiem i gwizdem (charakterystyczny efekt akustyczny). Wyfuknięcie, nie dające użytecznej pracy mechanicznej, powoduje użycie zepsutych (przeterminowanych) materiałów wybuchowych, słaby impuls pobudzenia itd. Wyfuknięcie jest niebezpieczne w każdych pracach z materiałami wybuchowymi, gdyż może spowodować opóźnienie wybuchu lub pożar. Wymagania stawiane materiałom wybuchowym: Dostateczny zasób energii i siły warunkującej odpowiednie działanie kruszące lub miotające Określony zakres możliwości oddziaływania z bodźcami zewnętrznymi Mieć dostateczną trwałość Zapewnienie dostępności materiałów wyjściowych Łatwa i bezpieczna produkcja Opłacalność Odpowiednia konsystencja związku chemicznego Brak reakcji krzyżowych z materiałami do których jest elaborowany Szereg specjalnych własności wynikających z konkretnych warunków zastosowania Energia właściwa przemiany wybuchowej jest to ciepło wydzielające się podczas wybuchu z kilograma materiału wybuchowego, bez uwzględnienia wtórnych reakcji między produktami wybuchu. Energia właściwa jest zależna od chemicznego składu materiału wybuchowego i mierzona w kJ/kg. Temperatura wybuchu jest to najwyższa temperatura, do której nagrzewają się produkty reakcji wybuchu. Im wyższa jest temperatura nagrzania produktów wybuchu, tym większe wydziela się ciepło i większe jest ciśnienie. Prędkość detonacji jest o proces rozprzestrzeniania się fali detonacyjnej w materiałach wybuchowych. Zależy od rodzaju materiału wybuchowego, średnicy, ładunku, osłony materiału, gęstości materiału oraz zastosowanych domieszek. Kruszność materiałów wybuchowych jest to zdolność kruszenia otaczającego ośrodka (drewna, metalu, skał itp.), która zależy przede wszystkim od prędkości detonacji materiałów wybuchowych. Im większa prędkość detonacji, tym większe kruszące działanie materiałów wybuchowych. Zdolność materiałów wybuchowych do wykonania pracy określa się jego możliwością spulchniania i wyrzucania gruntu, wykonywania wgłębień, lejów oraz kruszenia skał. Zależy ona od energii właściwej przemiany wybuchowej, temperatury, prędkości detonacji, gęstości zastosowanych materiałów oraz objętości produktów wybuchu. Objętość produktów wybuchu to ilość gazów powybuchowych powstałych z kg materiałów wybuchowych. Jest to właściwość wpływająca w istotny sposób na zdolność roboczą danego materiału. Stosunkowo małą objętość produktów wybuchu mają materiały wybuchowe inicjujące, dlatego nie są stosowane do wykonywania pracy mechanicznej. WYKŁAD 2 Rodzaje ładunków materiałów wybuchowych → Detonator - pośredni ładunek pobudzający, umieszczony między spłonką (inicjującą wybuch) a ładunkiem zasadniczym kruszącego materiału wybuchowego. Przenosi on detonację od spłonki na materiał wybuchowy kruszący. Do wyrobu detonatorów stosuje się materiały wybuchowe o dużej mocy i podwyższonej podatności na detonację np. trotyl w postaci prasowanej, tetryl, heksogen oraz pentryt. Kształt ładunków zależy od sposobu przeprowadzenia wysadzania oraz kształtu elementów konstrukcji niszczonego obiektu. W zależności od kształtu rozróżnia się ładunki: (rysunki bardzo ważne!) 1. Skupione Występują w postaci sześcianów, graniastosłupów, walców lub w formie kulistej. Formuje się je według konkretnych zasad np. wysokość ładunku skupionego nie powinna przewyższać 3-krotncgo wymiaru szerokości jego podstawy. Trzeba pamiętać o pozostawienie otworu na zapalnik w dostępnym miejscu. Ładunki przed związaniem można owinąć w tkaninę, papier impregnowany. Ładunki ze sproszkowanych materiałów wybuchowych używa się w workach, ale jeśli mają charakter higroskopijnych używa się szczelnych worków (np. gumowych). Ładunki używane do wysadzania konstrukcji i niszczenia obiektów (w ministerstwie wojskowym), do kruszenia skał, lodu (minerskie prace ziemne i podwodne). 2. Wydłużone Mają znaczna długość w stosunku do innych wymiarów jak szerokość, wysokość czy średnica. Najczęściej o przekroju kwadratowym (a), prostokątnym (b), okrągłym (c) Ich długość jest uzależniona od przeznaczenia. W celu ułatwienia montażu przenoszenia — ładunki sztywne nie powinny przekraczać długości 3 m i 35 kg. W przypadku ładunków elastycznych nawijanych na specjalne bębny ich długość może wynosić nawet ponad 100 m. Kostki przytwierdzane są do podkładki np. z listwy. 3. Złożone Mają kształt odpowiedni do kształtu niszczonego elementu konstrukcji i składają się z ładunków skupionych i wydłużonych połączonych ściśle ze sobą. Wykonuje się je samodzielnie z kostek trotylu lub z plastycznych materiałów wybuchowych. Podczas umieszczania ładunku złożonego na niszczonym elemencie konstrukcji należy zapewnić ścisłe przyleganie wszystkich jego części do powierzchni niszczenia. PMW – plastyczne materiały wybuchowe 4. Kumulacyjne Stosuje się je do przebijania otworów w szczególnie grubych konstrukcjach budowlanych i fortyfikacyjnych (np. w płytach pancernych, stropach żelbetonowych itp.), do wybijania otworów w ścianach, niszczenia różnych konstrukcji, przecinania grubych płyt metalowych i żelbetonowych itd. Ładunki tego typu występują również w pociskach i minach przeciwpancernych. Przygotowywane przez wojsko lub samodzielnie, duża dowolność w formowaniu  Przykład konstrukcji ładunku kumulacyjnego (rysunek poglądowy, nie karze zapamiętywać tych wszystkich elementów): Na najniższym obrazku ładunek wybuchowy jest oznaczony literą p (to takie szare na prawo od żółtego trójkąta). Na górnej rycinie zaznaczony na żółto. „Najważniejszą bronią kumulacyjną II WŚ był niemiecki Panzerfaust — produkowany od sierpnia 1943 roku przechodził stałą ewolucję. Pierwsze wersje (Faustpatrone, Panzerfaust Klein; Panzerfaust 30) pokonywały do 150 i 200 mm stali, ale ich zasięg efektywny wynosił zaledwie 30-40m. Kolejne wersje — Panzerfaust 60 i 100 pokonywały już 200mm stali zaś ich zasięg maksymalny wynosił do celów stacjonarnych/ruchomych odpowiednio dla obu wersji 80/150m i 60/100m. Zasięgi efektywne były jednak prawie o połowę mniejsze. Przede wszystkim Panzerfausty były produkowane masowo — do końca Trzeciej Rzeszy powstało 8,5mln wszystkich wersji(!) i to właśnie owa broń przyczyniła się do znacznego uodpornienia niemieckiej piechoty na ataki sowieckich czołgów -zwłaszcza w ostatnim roku wojny, kiedy brakowało dział przeciwpancernych, pancernych i czołgów". 5. Specjalne Ładunki specjalne, inaczej standardowe, są wykonywane przez zakłady produkcyjne i dostarczane do wojsk w postaci gotowej. Są to ładunki skupione i wydłużone o różnych kształtach, w opakowaniach metalowych lub z tworzywa sztucznego, z metalowymi (lub z innego materiału) wkładkami kumulacyjnymi (zwiększa gęstość i energię strumienia) Przykłady komercyjnych ładunków: Mały ładunek kumulacyjny (MŁK) służy do przebijania płyt pancernych grubości do 160 mm, płyt żelbetonowych o grubości do 400 mm i lodu grubości do 500 mm. Masa ogólna ładunku wynosi około 0,63 kg. Zawiera trotyl i heksogen w proporcjach 1:1 o łącznej masie 0,44 kg. Do zainicjowania wybuchu ładunku stosuje się zapalnik lontowy lub elektryczny. Duży ładunek kumulacyjny (DŁK) służy do przebijania płyty pancernej o grubości do 300 mm, płyty żelbetonowej o grubości do 1300 mm i muru kamiennego lub ceglanego o grubości do 2000 mm. Masa ładunku z opakowaniem wynosi 21,6 kg a masa zawartego materiału wybuchowego (Trotyl + Heksogen, 1:1) wynosi 9 kg.  Ładunek kumulacyjny uniwersalny (ŁKU) przeznaczony jest do wykonywania pojedynczego okopu strzeleckiego sposobem wybuchowym w gruntach. W skład kompletu wchodzą MŁK, plastyczne materiały wybuchowe, zapłonniki tarciowe i lont prochowy. “Zestaw: coś do picia + Hot Dog” Ładunek kumulacyjny skupiony średni (ŁK-S/300) składa się z elementów, które dopiero po zamontowaniu, zaelaborowaniu (włożeniu do środka materiałów wybuchowych) i uzbrojeniu tworzą ładunek gotowy do użycia. W skład ŁK-S/300 wchodzi metalowa obudowa, pierścień, wkładka kumulacyjna, pokrywa, pasek nośny, pręty dystansowe i tulejka łącząca. Służy do przebijania płyt pancernych do 300 mm, żelbetonowych do 900 mm oraz warstwy gruntu do 2300 mm. Czas montażu i elaboracji wynosi około 15 minut.  Ładunek kumulacyjny wydłużony mały ŁK—W/60 składa się z elementów metalowych, które po zmontowaniu, zaelaborowaniu plastycznym MW i uzbrojeniu zapalnikiem elektrycznym (lontowym) tworzą ładunek gotowy do użycia. Czas montażu ładunku o masie 4kg to czas pracy około 15 minut. Elementy ładunku kumulacyjnego wydłużonego ŁK-W/60: → obudowa metalowa, → 2 ścianki czołowe, → wkładka kumulacyjna, → pasek nośny, → gwintowana tuleja łącząca. ŁK-W/60 służy do przebijania płyt pancernych do 60 mm, płyt żelbetonowych do 130 mm i płyt betonowych do 490 mm.  Ładunek wydłużony UZ-2 przeznaczony jest do wykonywania lub poszerzania przejść w zaporach inżynieryjnych i innych prac minerskich. Jest ukompletowany w skrzyni drewnianej: 3 człony oraz 1 człon uzupełniający, każdy z nich 2 m długości i średnicy 53 mm. Ponadto w zestawie znajdują się dwa typy obejm, służące do połączenia w podwójne lub potrójne ładunki. Człony można łączyć w dowolną długość równą wielokrotności 2 m. Głównie wykorzystywany jest trotyl, masa materiałów wybuchowych nawet do 21kg.  Mina specjalna MS-64. W konieczności z zaelaborowanych min MS—64 można wykonać ładunek wydłużony. Odbywa się to przez połączenie ich łączników umieszczonych na kadłubach. Ładunek wydłużony składa się z potrzebnej liczby min całkowicie zaelaborowanych, odpowiedniej liczby łączników i zapalnika elektrycznego. Działanie ładunków materiałów wybuchowych W celu zniszczenia obiektu (elementu konstrukcji) ładunek z materiałem wybuchowym umieszcza się wewnątrz lub na zewnątrz niszczonego obiektu (elementu): → Ładunki wewnętrzne umieszcza się w otworach wykonanych w elementach konstrukcji obiektu.  → Ładunki zewnętrzne mogą przylegać do powierzchni wysadzanego obiektu (elementu) lub też nie. Ładunki przylegające do obiektu nazywa się bezpośrednimi, a ładunki nie przylegające - pośrednimi (działają na obiekt z odległości). → Ładunki mogą być również zagłębione np. w gruncie, podłodze, ścianie oraz mogą być uszczelnione. Oddziaływanie ładunków zewnętrznych pośrednich na obiekt/element maleje wraz z oddaleniem ładunku, wobec czego wysadzenie na odległość należy stosować jedynie w tych warunkach, gdy nie ma możliwości korzystniejszego umieszczenia ładunku. Na oddziaływanie ładunku na obiekt z odległości ma również wpływ rodzaj ośrodka, w jakim dokonuje się wysadzanie (w wodzie na przykład działanie fali uderzeniowej jest znacznie silniejsze niż w powietrzu). Przy stosowaniu ładunku zewnętrznego bezpośredniego należy dążyć do tego, aby przylegał on możliwie jak największą swą powierzchnią do powierzchni uiszczonego obiektu/elementu. Ładunek zawsze trzeba uzbroić od strony przeciwnej niszczonego elementu. Sposoby i środki inicjowania wybuchu Zainicjowanie przemiany wybuchowej w MW polega na dostarczeniu energii zewnętrznej do ładunku MW. W wojskowych pracach minerskich: ogniowy, elektryczny lub połączony z detonacyjnym. Mechaniczny i chemiczny to miny. W zależności od rodzaju dostarczonej energii rozróżnia się następujące sposoby inicjowania wybuchu: 1. Ogniowy → Wysadzanie pojedynczych ładunków MW, → Niejednoczesne wysadzanie większej liczby ładunków MW w warunkach braku Wpływu na niezawodność i skuteczność działań następczych. → Do spowodowania wybuchu sposobem ogniowym niezbędne są: o spłonki pobudzające - służy do zainicjowania wybuchu ładunku MW. Jest to aluminiowa tulejka z wgłębieniem kumulacyjnym w dnie. Ze spłonkami pobudzającymi należy się obchodzić szczególnie ostrożnie. ▫ Chronić spłonki i nie poddawać działaniu mechanicznemu ▫ Chronić spłonki przed ogniem lub nagrzaniem ▫ Chronić przed zawilgoceniem ▫ Nie kręcić końcówką lontu wewnątrz spłonki ▫ Nie wprowadzać do ich wnętrza żadnych ostrych i twardych przedmiotów (powodują uszkodzenia mechaniczne) ▫ Przenosić je w specjalnych opakowaniach lub pojemnikach ▫ Zabrania się używać spłonek uszkodzonych mechanicznie (może dojść do niekontrolowanego wybuchu lub nie dojdzie do żadnego wybuchu - niewypał => niewypałem to będzie zaliczenie tego semestru przeze mnie :D) o lont prochowy (tzw. wolnopalny) - jest przeznaczony do inicjowania wybuchu spłonek pobudzających, a tym samym ładunków MW sposobem ogniowym. Za pomocą lontu prochowego przenosi się ogień od źródła zapałki, zapłonnika) do spłonki pobudzającej. Lont chroni się powłoką gutaperkową (polichlorowinylową), aby zapobiec przed wilgocią.  o Lont detonacyjny (LD) służy do powodowania jednoczesnego wybuchu szeregu ładunków. Stosuje się go przede wszystkim przy wykonywaniu przejść w zaporach, niszczeniu obiektów drogowo- mostowych, wykonywaniu rowów przeciwpancernych oraz innych prac w gruncie sposobem wybuchowym. Lont detonujący może wybuchnąć również od spłonki pobudzającej. Jedna płonka powoduje wybuch maksymalnie sześciu odgałęzień (odcinków) lontu detonującego. Lonty przechowuje się z dala od spłonek i zapalników. Nie używamy lontu detonującego w zaburzonych warunkach elektrycznych. o źródło energii do zapalenia lontu Lont pobudza spłonkę, a spłonka materiał wybuchowy. 2. Elektryczny → Elektryczny sposób inicjowania wybuchu polega na spowodowaniu wybuchu spłonki pobudzającej impulsem elektrycznym przetworzonym w energię cieplną za pomocą zapłonnika elektrycznego. → Prąd elektryczny z zapalarki lub sieci powoduje zapalenie się masy zapalczej zapłonnika, której płomień wywołuje detonację ładunku pierwotnego spłonki. Zalety: + Możliwość jednoczesnego wysadzenia szeregu zapalników + Możliwość sprawdzenia sieci elektrycznej za pomocą prostych przyrządów + Możliwość przeprowadzenia wybuchu z bezpiecznego miejsca + Możliwość spowodowania wybuchu natychmiastowego + Możliwość zastosowania bez względu na warunki atmosferyczne + Brak oznak demaskujących np. dymów Wady:   Skomplikowana budowa sieci  Konieczność użycia specjalnych źródeł prądu  Obliczanie i badanie obwodu przed odstrzeleniem  Konieczność posiadania przyrządów kontrolno-pomiarowych  Niemożliwość zastosowania w wypadku występowania prądów błądzących (powstają w wypadku tarcia trakcji elektrycznych, np. trakcje tramwajowe) i prądów indukcyjnych => zaburzenie wybuchu  Konieczność zabezpieczenia przed wyładowaniami atmosferycznymi Zapalnik elektryczny - składa się z zapłonnika elektrycznego (główki zapalczej) i spłonki pobudzającej połączonych ze sobą w jednej metalowej tulejce. Zasada działania zapalnika elektrycznego: Zasada działania zapłonnika mostkowego jest następująca. Po włączeniu prądu temperatura drucika gwałtownie wzrasta, nagrzewając z kolei główkę zapalczą. Gdy temperatura masy zapalczej przekroczy temperaturę zapłonu, powstaje płomień ogarniający całą masę, przy czym silne jego oddziaływanie (wytrysk płomienia) powoduje detonację spłonki. Cały proces odpalenia zapłonnika odbywa się w ciągu kilku – kilkunastu milisekund, jeżeli prąd płynący przez zapłonnik jest dostatecznie silny. 3. Mechaniczny 4. Chemiczny 5. Detonacyjny 6. Przeniesienie detonacji na odległość → Energia wybuchu jednego ładunku materiału wybuchowego może spowodować wybuch drugiego ładunku w powietrzu, jeżeli będzie się on znajdował w określonej odległości i będzie posiadał określoną masę. → Aby wybuch ładunku biernego spowodował wybuch ładunku aktywnego, należy W ładunek bierny Wstawić spłonkę pobudzająca, która będzie się znajdowała w odpowiedniej orientacji do ładunku aktywnego. Niszczenie drewnianych elementów konstrukcji ładunkami materiałów wybuchowych Istotne jest dobranie odpowiednich ładunków, ale też znajomość gatunków drzew i drewna (inne twardości). Ładunki wybuchowe umieszcza się po tej samej stronie, w którym kierunku ma polecieć drzewo. Nie omawiał tego: Elementy konstrukcji drewnianych niszczy się z zasady MW kruszącymi o normalnej sile działania. W celu zniszczenia (przebicia, przecięcia) elementów drewnianych (okrąglaków, belek pojedynczych i złożonych, grup i wiązek pali itp.) stosuje się ładunki zewnętrzne jak i wewnętrzne. Ładunki zewnętrzne pośrednie, działające na obiekt z odległości, stosuje się w kształcie skupionym, natomiast ładunki zewnętrzne bezpośrednie, przylegające do obiektu, w kształcie skupionych, wydłużonych i złożonych. Ładunki wewnętrzne i zewnętrzne stosuje się do niszczenia elementów drewnianych zarówno w powietrzu, jaki w wodzie. Rysunki ważne - może być pytanie, żeby zaznaczyć, które umieszczenie ładunku wybuchowego jest poprawne w danym przypadku. Częstym zjawiskiem jest również konieczność ingerencji mechanicznej w niszczony drewniany element. W tym celu należy wykonywać otwory za pomocą świdra ręcznego lub frezarek ręcznych. Podczas łuszczenia belek (okrąglaków) PMW jest wskazane stosować ładunki otaczające belki na całym jej obwodzie. Niszczenie wiązek pali lub belek okrągłych wykonuje się ładunkami zewnętrznymi bezpośrednio przyłożonymi skupionymi (ładunek plastyczny w formie pierścienia byłby problematyczny, więc używa się skupionych). Pakiet z dwóch belek (okrąglaków) niszczy się ładunkiem skupionym bezpośrednio przyłożonym na ich styku, obliczonym na przebicie jednej grubszej belki. Ładunkami działającymi z odległość niszczy się grupy elementów drewnianych rozmieszczonych w pewnych odstępach od siebie (np. podpory palowe i ramowe mostów niskowodnych i wysokowodnych, podpory przystani, ramp itp.). ładunki skupione pośrednie do niszczenia z odległości grubych elementów drewnianych należy rozmieszczać w miarę możliwości w środku tej grupy. Karczowanie pni za pomocą MW przeprowadza się sposobem wysadzania ładunków skupionych umieszczonych pod pniem między korzeniami. Masa ładunku niezbędnego do wykarczowania pnia zależy od twardości drzewa, świeżości pnia, stopnia rozrostu korzeni, rodzaju gruntu itp. W celu założenia ładunku w ziemi wykonuje się otwór (szczelinę) za pomocą łopaty, łomu, ręcznego świdra ziemnego lub innego urządzenia do wykonywania otworu w gruncie i otwór ten zapełnia się MW na odpowiednią długość. Śledztwa powybuchowe III - 14.12.2022 Niszczenie elementów z metalu Elementy konstrukcji stalowych (płyty, belki, rury, pręty, liny itp.) niszczy się ładunkami zewnętrznymi, bezpośrednimi, wydłużonymi, skupionymi lub złożonymi. Do niszczenia używa się materiałów wybuchowych kruszących o normalnej sile działania, a do niszczenia szczególnie wytrzymałych konstrukcji - MW o zwiększonej sile działania. Niszczenie elementów konstrukcji stalowych ładunkami działającymi z odległości (pośrednimi) przeprowadza się jedynie w wyjątkowych wypadkach i w warunkach, gdy końce tych elementów są umocowane w węzłach konstrukcji. Płyty stalowe Płyty stalowe niszczy się (przecina) ładunkami wydłużonymi. Przykrywa się je materiałami wybuchowymi na całej szerokości w poprzek wymaganego przekroju przebicia Belki stalowe Belki stalowe wykonane z kształtowników (teowników, dwuteowników, kątowników, ceowników itp.) przecina się (przebija) ładunkami rozłożonymi Podczas niszczenia belek stalowych wskazane jest stosowanie ładunków złożonych z PMW. Ze względu na to, że ładunki z PMW można ściśle przystosować do kształtu niszczonej belki (rys. 107), masę ich przyjmuje się równą 3⁄4 masy ładunku złożonego. Rury stalowe i kolumny metalowe Rury bądź słupy rurowe stalowe niszczy się ładunkami rozmieszczonymi na zewnętrznej powierzchni rur (słupów) na nie mniej niż 34 części ich obwodu. Do niszczenia rur stalowych (pustych wewnątrz słupów) jest celowe stosować ładunki pierścieniowe PMW. Masę ładunku pierścienowego PMW przyjmuje się za równą masie ładunku z kostek trotylu. Pręty stalowe i słupki Pręty stalowe, słupki itp. niszczy się ładunkami zewnętrznymi skupionymi, lub PMW, których masę określa się w zależności od grubości (średnicy) niszczonych elementów. Liny stalowe Liny stalowe przecina się dwoma ładunkami skupionymi, które umocowuje się z przeciwległych stron, rozbieżnie w stosunku do siebie, tzw. sposobem nożycowym ze względu na jej elastyczność. Do przecinania lin stalowych, najlepiej używać skupionych MW lub PMW. Niszczenie elementów murowanych Elementy konstrukcji z cegły, kamienia, betonu i żelbetu niszczy się ładunkami umieszczonymi na zewnątrz lub wewnątrz elementu. Ładunki zewnętrzne oddziaływujące z odległości stosuje się w warunkach ograniczonego czasu na wykonanie zadania, konieczności zniszczenia wielu elementów niewielką liczbą ładunków oraz niemożności założenia ładunków kontaktowych (bezpośrednich). Niszczenie ładunkami zewnętrznymi bezpośrednio przyłożonymi, prowadzi się w ograniczonym czasie wykonania zadania oraz wtedy, gdy nie przewiduje się konieczności niszczenia Ładunki wewnętrzne stosuje się do niszczenia konstrukcji zawczasu przygotowanych do niszczenia. Umieszcza się je w niszach, komorach minowych, bruzdach, rękawach, otworach wiertniczych i strzałowych. Niszą (czy dla ładunków wydłużonych - bruzdą) nazywa się wykonane w danej konstrukcji wgłębienie mające kształt i wymiary zbliżone do kształtu i wymiarów ładunku. Rękawem nazywa się poziome lub lekko ukośne wgłębienie, wielkości większej od głębokości niszy, ale nie przekraczające 5,0 m (w ścianach do 1/3 lub 2/3 grubości). Poprzeczny przekrój rękawa jest okrągły (średnica nie mniejsza niż 10 cm) lub prostokątny (o bokach nie mniejszych niż 10 cm). Otworem wiertniczym i strzałkowym nazywa się cylindryczne wgłębienie o ponad 7,5 cm średnicy i głębokości do 5 m lub wgłębienie dowolnej średnicy i głębokości ponad 5 m. Część urządzenia minowego, w której umieszcza się ładunek materiału wybuchowego nazywa się komorą minową. Cegły, kamień, beton, żelbeton Do niszczenia konstrukcji z cegły, kamienia, betonu i żelbetonu w formie kolumn, słupków, belek itp. Przy ich szerokości nie przekraczającej dwukrotnej grubości, stosuje się ładunki skupione. Ściany o jednolitej konstrukcji grubości do 1,0 m niszczy się ładunkami zewnętrznymi (skupionymi, wydłużonymi lub kumulacyjnymi) umieszczonymi przy fundamentach ścian bez uszczelnienia lub z uszczelnieniem (rys. 119) (np. workami z piaskiem), a odległość między ładunkami skupionymi a„ nie powinna przekraczać 2R (dwóch promieni niszczenia) (a>2R). Stosowanie przybitki umożliwia nawe 25% zmniejszenie  zużytego materiału wybuchowego, a także zmniejsza powietrzną falę uderzeniową i redukuje ilość wydzielanych szkodliwych gazów, przykłady przybitek: Prace minerskie w gruntach Podstawowymi sposobami urabiania gruntów i skał są: Wykonywanie komór (wyrobisk), spulchnianie gruntu, wyrzucanie gruntu. Do prac minerskich w gruntach i skałach stosuje się MW kruszące o normalnej sile działania, o zmniejszonej sile działania oraz miotające, dobrze uszczelnione z silnymi pobudzaczami. Do wysadzania gruntu stosuje się ładunki wydłużone lub skupione. Za ładunki wydłużone uważa się takie ładunki, których długość przewyższa najmniejszy ich wymiar poprzeczny (szerokość, średnicę, wysokość) co najmniej 30- krotnie. Ładunki wydłużone mogą być rozmieszczone w stosunku do powierzchni wysadzanego gruntu (skały) równoległe lub pod kątem. Wykonywanie lejów Leje w gruntach wykonuje się zwykle ładunkami MW umieszczonymi wewnątrz ośrodka (w ziemi, skale). Wykonuje się je, np. aby stworzyć lej, w którym można się schować XD W wyniku wybuchu ładunku skupionego obliczonego na działania zewnętrzne przy wskaźniku n = 2, powstaje okrągły lej o przekroju zbliżonym kształtem do ściętego stożka z łagodnie zaokrąglonym dnem: Mechaniczne działanie kamufletu Mechaniczne działanie kamufletu przejawia się: W wyciśnięciu i zmiażdżeniu gruntu znajdującego się w bezpośredniej styczności z ładunkiem; w wyniku gwałtownego rozprężania się gazów, nieodwracalnych deformacji gruntu, powstaje w nim pustka nosząca nazwę pustki kamufletowej lub strefy wyciskania; W rozdrobnieniu, skruszeniu gruntu, naruszeniu jego spoistości  We wstrząsie gruntu i wynikającej z tego możliwości zniszczenia lub uszkodzenia obiektów znajdujących się w promieniu tzw. strefy niebezpiecznego wstrząsu. W celu wykonania materiałem wybuchowym studni (jamy) w ziemi należy wywiercić otwór (rys. 141) na ładunek wydłużony. Spulchnianie gruntu i kruszenie skał Spulchnianie gruntu i kruszenie skał sposobem wybuchowym stosuje się podczas budowy obiektów podziemnych, wykonywania wykopów, prac niwelacyjnych w celu pozyskania materiałów budowlanych (szczególnie kamienia), budowy okopów, rowów strzeleckich i rowów łączących, wykonywania zapór (usypisk, urwisk) na drogach górskich itp. Sposoby spulchniania gruntu i kruszenia skał polegają na wysadzaniu ładunków MW: w otworach strzałowych lub otworach strzałowych z poszerzonym dnem (kocioł); w otworach wiertniczych; w rękawach minowych; w komorach minowych. Otwory strzałowe Wysadzanie ładunków w otworach strzałowych stosuje się w naziemnych i podziemnych pracach minerskich, przy czym używa się do tego celu nabojów wiertniczych, które wkłada się w otwory wywiercone w spulchnionym gruncie. W pracach naziemnych sposób ten ma zastosowanie przy pozyskiwaniu materiałów budowlanych z gruntów skalistych, przy spulchnianiu zmarzłego gruntu i skał, podczas budowy rowów strzeleckich i rowów łączących, do rozłupywania pojedynczych dużych kamieni oraz w tych wypadkach, gdy warunki prowadzenia prac uniemożliwiają zastosowanie dużych ładunków zewnętrznych. W pracach podziemnych wysadzanie ładunków w otworach strzałowych jest zasadniczym sposobem prowadzenia prac minerskich. Prace minerskie w wodzie Podwodne prace minerskie prowadzi się w celu: wysadzania lodu i zatorów lodowych; pogłębienia i oczyszczenia koryta rzek oraz niszczenia brodów; niszczenia zapór inżynieryjnych ustawianych w wodzie (drewnianych, metalowych, murowanych); wysadzania znajdujących się pod wodą kadłubów barek, sprzętu wojskowego, elementów konstrukcji wysadzonych mostów itp.. Podczas prowadzenia podwodnych prac minerskich należy brać pod uwagę wpływ danego ośrodka (wody) zwiększającego odległość rozprzestrzeniania się i działania mechanicznego fali uderzeniowej wybuchu. Ładunki pływające Wykonuje się je w ten sposób, że pojemniki (beczki, metalowe puszki, skrzynie wodoszczelne itp.) napełnia się MW do 50-75% wewnętrznej objętości w celu nadania im pływalności. Aby ładunek MW nie mógł przemieszczać się w pojemniku, należy go wewnątrz zamocować za pomocą krzyżaka lub dodatkowej pokrywy. Niszczenie elementów konstrukcji drewnianych pod wodą Pojedyncze pale, belki, krawędziaki, wiązki pali pod wodą niszczy się ładunkami zewnętrznymi bezpośrednimi. Oczyszczanie koryta rzeki z pni, karczy i zatopionych drzew, przeszkadzających żegludze i spławowi drewna, sprowadza się do rozdrabniania ich na małe części, które po wybuchu można łatwo wyciągnąć z wody lub będą unoszone z prądem. Ładunki należy umieszczać pod wysadzanymi pniami (karczami). Trzy sposoby na spowodowanie eksplozji pod wodą: Sposób 1: Cały ładunek umieszczony jest w powietrzu, a przegroda przeciwległą powierzchnią kontaktuje się z wodą. Woda zwiększa wytrzymałość niszczonego elementu = zmniejsza działanie ładunku. Sposób 2: Cały ładunek jest zanurzony w wodzie, a przegroda przeciwległą powierzchnią kontaktuje się z powietrzem. Woda zwiększa impuls obciążenia w stosunku do identycznego ładunku detonowanego na powietrzu. Masę obniżamy 1,5 krotnie. Sposób 3: Ładunek wraz z niszczonym elementem umieszczony jest w wodzie. Masę ładunku w tym wypadku zwiększamy 2-krotnie. Tutaj zaczyna się oficjalnie wykład III, więc już o czymś nieco innym Bezpieczeństwo prac minersko-saperskich MW = materiały wybuchowe; ŚZ = środki zapalające Zastosowanie w działaniach antyterrorystycznych MW i ŚZ Dlaczego MW są najczęściej stosowane przez terrorystów do walki? Wykorzystanie MW wywołuje znacznie większy efekt psychologiczny niż broń precyzyjna, wejście w posiadanie MW i środków zapalających (kradzież, zakup itp.) jest znacznie łatwiejsze niż w przypadku broni palnej, samodziałowy improwizowany środek wybuchowy jest prostszy do wykonania niż karabin czy pistolet, MW są łatwe do przenoszenia i maskowania pod różnymi postaciami, szeroki dostęp do wiedzy politechnicznej (elektronicznej), jaką można sobie przyswoić, w powiązaniu z coraz bogatszym asortymentem towaru proponowanym przez sklepy RTV, chemii gospodarczej, apteki, sklepy z materiałami pirotechnicznymi i bronią gazową oraz inne - umożliwiają zbudowanie nawet bardzo skomplikowanych urządzeń wybuchowych. Prosił też, żeby z tego wykładu robić więcej notatek i bardziej szczegółowych, bo będzie z niego więcej pytań, bo bardziej dotyczy naszego kierunku XD Przypadki stosowania materiałów wybuchowych - Konieczność unieszkodliwienia urządzenia niebezpiecznego (wybuchowego), gdy nie istnieje w aktualnej sytuacji inny sposób jego usunięcia - Pokonanie przeszkody - zapory (sztucznej lub naturalnej) uniemożliwiającej lub znacznie utrudniającej prowadzenie akcji bojowej - Odwrócenie uwagi terrorysty od funkcjonariuszy podejmujących czynności operacyjne W działaniach antyterrorystycznych najczęściej występuje przypadek 1, schemat działania to: Kwestia jest szczególnie ważna w przypadku odłączania gazu, później prądu, a na końcu wody. Niszczenie przedmiotów i urządzeń niebezpiecznych W zależności od sytuacji istnieją cztery metody postępowania ze środkiem wybuchowym: 1. Rozbrajanie ładunku na miejscu znalezienia – tylko w sytuacji, kiedy rozbrajający ma całkowitą pewność, że podjęta czynność ma szansę na bezpieczne zakończenie dla niego i otoczenia. 2. Zdetonowanie ładunku na miejscu znalezienia – stwarza największe problemy realizacyjne. Ma miejsce w sytuacji, gdy występuje podejrzenie, że jakakolwiek próba podjęcia ładunku z miejsca znalezienia może zakończyć się detonacją. 3. Podjęcie ładunku, przewiezienie go w inne miejsce i zdetonowanie - wykonywane również w sytuacji pewności, że wykryté urządzenie lub ładunek wybuchowy nie stanowi bezpośredniego zagrożenia` 4. Wykorzystanie środka wybuchowego do pokonywania przeszkód w trakcie akcji (np. otwieranie pomieszczeń) lub jako sposobu na odwrócenie uwagi przestępcy. No i np. te poniższe rzeczy będziemy „rozbrajać zdalnie” robotem, żeby np. uniknąć presji psychicznej, noo… obawy przed śmiercią przez pomyłkę: Terror bombowy Pojęcie terror bombowy oznacza wykorzystanie przez terrorystów środków wybuchowych dla: Osiągnięcia celów politycznych Osiągnięcia celów ekonomicznych Osiągnięcia celów propagandowych Wytworzenia psychozy zagrożenia Fizycznej eliminacji osób niewygodnych z różnych powodów dla terrorystów np. przeciwnicy polityczni Osiągnięcia nieokreślonych z racjonalnego punktu widzenia celów np. w przypadku użycia środków wybuchowych przez osoby o stwierdzonych dewiacjach psychicznych Ostatnimi czasy w Polsce obserwujemy wzrost produkcji środków bombowych, ale nie są jakieś mega groźne, więc nie ma się co martwić. No ale still to wzrasta, więc coś tam się dzieje. Bombą może być „niespodzianka” = mina pułapka mająca uszkodzić „wojska nieprzyjaciela”, bombą może być też mina przeciwpiechotna. - Bomba może występować pod postacią ładunku kadłubowego lub bezkadłubowego. Laskę dynamitu czy trotylu często określamy mianem bomby bezkadłubowej. Funkcję kadłuba spełnia niekiedy zewnętrzne opakowanie, które - w zależności od sposobu wykorzystania - może maskować środek niebezpieczny (walizka, teczka, portmonetka, opakowanie po dezodorancie, butach, radioodbiorniku, telewizorze itp. lub też gazety, bukiety kwiatów, doniczki, świece, znicze, butelki, urządzenia elektroniczne, zabawki, grudy błota, papier opakunkowy, chleb, bułki itp.). Kadłub może również stanowić wersja fabryczna środka wybuchowego (np. granat, mina bojowa, głowica pocisku, różnego rodzaju amunicja). Oprócz kamuflowania prawdziwego charakteru bomby, kadłub spełnia następujące zadania: a) zabezpiecza zapalnik (urządzenie zapalające), ładunek niszczący i podzespoły wspomagające przed wpływem warunków atmosferycznych i uszkodzeniami mechanicznymi; b) przekazuje nacisk na zapalnik mechaniczny, chemiczny lub styki urządzenia elektrycznego; c) zabezpiecza bombę przed rozbrojeniem (np. podwójna folia aluminiowa rozdzielona cienkim materiałem nie przewodzącym prądu i podłączona do jego źródła - w przypadku przecięcia lub nakłucia obu warstw powoduje zamknięcie obwodu elektrycznego i detonację bomby); d) zabezpiecza bombę przed identyfikacją (np. zastosowanie folii przeciwrentgenowskiej lub środków zapachowych uniemożliwia identyfikację ładunku przez psa). Do spowodowania detonacji bomby wykorzystywane są mechanizmy i urządzenia zwane ogólnie zapalnikami. - - Podstawowym zadaniem zapalnika jest przyjęcie bodźca zewnętrznego i przetworzenie go w sposób wyzwalający energię pobudzającą środek wybuchowy. Czasem mamy kilka zapalników, każdy o różnym działaniu!!! Najczęściej zapalnik składa się z trzech, współpracujących ze sobą urządzeń: Reagującego (UR) – odpowiada za przyjęcie bodźca zewnętrznego i przetworzenie na odpowiedni rodzaj energii Zabezpieczającego (UZ) - przekazuje bodziec zewnętrzny do UZP Zapalająco-pobudzającego (UZP) – powoduje detonację środka wybuchowego. Ustawianie czasu detonacji: zegarki i mierniki czasu (np. ciemniowe, odliczające czas gotowania potraw, programatory pralek automatycznych), opóźniacze chemiczne typu rozpuszczalnego (np. tabletki polopiryny, wapna musującego, farbki akwarelowe, kostki cukru). Czasem są to profesjonalne środki umożliwiające odpalenie bomby z opóźnieniem nawet kilkumiesięcznym. Niezwykle istotne znaczenie dla zapewnienia efektu niszczącego bomby mają umieszczone w niej podzespoły wspomagające, a głównie: nierozbrajalności i nieusuwalności; samolikwidacji; źródło zasilania. Zagrożenie terrorem bombowym Zagrożenie terrorem bombowym można określić według następujących kryteriów: 1) rodzaju obiektu zamachu bombowego; 2) zasad wykorzystania środków wybuchowych; 3) pochodzenia elementów konstrukcyjnych bomby; 4) rodzaju bomby; 5) sposobów rażenia otoczenia przez bombę. Dla osiągnięcia korzyści terrorystycznych, terroryści zwykle uderzają w poniższe miejsca: 1. Urzędy państwowe i organizacje międzynarodowe 2. Koszary wojskowe i policyjne 3. Składy broni i amunicji 4. Parkingi wojskowe, policyjne, rządowe oraz przed lokalami partii politycznych 5. Szkoły 6. Kasyna, stołówki, place apelowe 7. Obiekty socjalne 8. Swiątynie i obiekty kultu 9. Metra, oraz inne środki transportu i łączności publicznej (w tym wiadukty, główne ciągi drogowe, szyny, elementy sygnalizacji świetlnej) 10. Lokale partyjne, obiekty rządowe, wojskowe i policyjne 11. Źródła zasilania energetycznego 12. Ośrodki obliczeniowe 13. Instalacje wysokiego napięcia 14. Miejsca handlu publicznego 15. Sale koncertowe, sale kinowe, sale bankietowe 16. Lokale gastronomiczne 17. Pomniki i obiekty zabytkowe 18. Placówki dyplomatyczne innych państw 19. Sieci wodociągowe 20. Banki 21. Elektrownie atomowe 22. Hotele To poniższe mówi, że „proszę żebyście zapamiętali”, więc pewnie zapyta na egzaminie Zasady wykorzystania środków wybuchowych w terrorze bombowym Dwie główne zasady: 1. Mini/Max - minimalna ilość materiału wybuchowego dająca maksymalny efekt niszczący. Przykładem może być wysadzenie cysterny z benzyną za pomocą niewielkiej ilości MW. 2. Max/Max - maksymalna ilość środka wybuchowego, i maksymalny efekt niszczący. Tym sposobem atakowane są z reguły duże sklepy, poczekalnie dworcowe, komisariaty policji itp.. Elementy konstrukcyjne stosowane przy budowie bomb Etatowe środki wybuchowe – to te wykonywane komercyjnie, więc wiemy co je buduje, jak działają, jak je rozbroić. Terroryści najczęściej wchodzą w ich posiadanie przez kradzieże czy zakup na czarnym rynku. Rodzaje bomb stosowanych przez terrorystów 1. Przenośne - z reguły o niewielkiej masie i odpowiednim kamuflażu, np. walizka wypełniona MW, umieszczane w sposób pospieszny; 2. Stałe z reguły o większych gabarytach niż przenośne, umieszczane precyzyjnie w określnym miejscu i czasie np. w celu zniszczenie obiektów hydrotechnicznych czy dużych supermarketów; 3. Narzutowe (moździerzowe) - ładunki umieszczane w wyznaczonym obiekcie w sposób zdalny, przy wykorzystaniu różnego rodzaju wyrzutni miotających; 4. Pocztowe ładunki niebezpieczne umieszczane w listach, paczkach i innych przesyłkach dostarczanych poprzez urzędy pocztowo-telekomunikacyjne, posłańców lub podrzucane pod dom, urząd, komisariat itp. Podział bomb ze względu na oddziaływanie na otoczenie: 1. Propagandowe 2. Burzące 3. Odłamkowe 4. Biologiczne 5. Promieniotwórcze 6. Kombinowane 7. Chemiczne 8. Dymne 9. Gazowe 10. Akustyczne 11. Zapalające Najgorzej poradzić sobie z bombami biologicznymi, ponieważ na inne bomby mamy metodę (np. szybkie testy wykrywcze w przypadku bomb chemicznych, maski na bomby gazowe i dymne). Czynniki destrukcyjne wybuchu 1. Fala uderzeniowa lub ciśnieniowa 2. Odłamki 3. Skutki upadku konstrukcji (np. zaburzenie) 4. Wstrząs sejsmiczny (na który jest mniejsza szansa, niż na wybuch wtórny) 5. Energia cieplna wyzwolona w czasie wybuchu 6. Pyły i gazy toksyczne 7. Wybuch wtórny (gazów i pyłów) Ale głównymi czynnikami niebezpiecznymi są punkty 1, 2, 5, 6, 7 Ograniczenie skutków oddziaływania czynników destrukcyjnych 1. Jednoczesne wysadzenie odpowiednio dobranych ładunków pod względem ilości i rodzaju - zapewnia realizację zadania przy jednoczesnym zachowaniu wymogów bezpieczeństwa prac 2. Stosowanie osłon wokół miejsc założenia ładunków 3. Stosowanie osłon na sąsiednich obiektach w celu np. ukrycia ludzi 4. Właściwe zabezpieczenie akcji w celu uniknięcia zagrożenia pożarowego, gazowego oraz chemicznego. No i teraz POV: mamy już sygnał, że gdzieś znajduje się materiał wybuchowy, musimy przygotować się na zabezpieczenie takiego materiału i w celu zmniejszenia skutków niebezpiecznego oddziaływania, możemy stosować osłony bezpośrednie lub osłony pośrednie. Osłony bezpośrednie Wykorzystuje się do ich budowy między innymi: Maty i bele słomiane Siatki ogrodzeniowe Płyty metalowo-ażurowe Blacha falista Taśma gumowa Bale drewniane Worki z piaskiem Opony samochodowe W przypadku prowadzenia prac w pomieszczeniach zamkniętych, w celu zmniejszenia zniszczeń wywołanych wybuchem można zastosować jeden z trzech rodzajów osłon: 1. Osłona typu namiotowego (np. boki z siatki ogrodzeniowej i mat słomianych, górna warstwa - deski z położonymi workami z piaskiem); 2. Warstwa wygłuszająca z piasku (luzem lub w workach); 3. Przechwytywacz odłamków (stanowią go dwie komory: dolna tłumiąca, i górna - balastowa) Osłony pośrednie Ustawia się je lub zawiesza pomiędzy wysadzanym elementem a chronionymi obiektami lub też zakłada bezpośrednio na niszczony obiekt. Głównym celem tego typu osłon jest tłumienie fali uderzeniowej i zatrzymywanie odłamków. Wykorzystuje się w tym przypadku maty słomiane zawieszane na ochranianych elementach (np. na drzwiach, oknach, wystawach, całych płaszczyznach budynków). Szyby można zalepiać umieszczanymi po skosie paskami papieru. Przy stosowaniu zabezpieczeń z materiałów łatwopalnych należy zwrócić szczególną uwagę na eliminowanie możliwości powstania pożaru. Zasady i sposoby indywidualnej ochrony przed skutkami wybuchu Zespół zabezpieczeń indywidualnych: Poziom wyszkolenia indywidualnego z zakresu wiedzy minersko-pirotechnicznej i bojowej Rodzaj i stan sprzętu specjalistycznego będącego w wyposażeniu sekcji pirotechnicznej Stan psychofizyczny minera-pirotechnika Warunki zewnętrzne towarzyszące podjętym działaniom (m.in. Rodzaj obiektu, czas przeznaczony na wykonywanie zadania, aktualne warunki klimatyczno- meteorologiczne, pora dobry czy stan miejscowych zasobów materiałowych) Wpływ poziomu wyszkolenia specjalistycznego na bezpieczeństwo pracy minera-pirotechnika Naczelną zasadą, jaką powinien się kierować W czasie służby miner- pirotechnik, jest ciągłe dokształcanie w zakresie swojej specjalności. Wynika to z postępu, jaki terroryści osiągają w konstruowaniu improwizowanych środków wybuchowych i wykorzystaniu etatowych urządzeń niebezpiecznych. Fakt ten zmusza każdego, kto má do czynienia z czynnościami związanymi z identyfikacją i niszczeniem tych środków, do wykorzystywania wszelkich możliwości zdobywania nowej wiedzy i utrwalenia już posiadanej. Pożądanym jest, żeby każdy miner-pirotechnik posiadał własną bazę danych, stanowiącą stale uzupełniany i aktualizowany zbiór doświadczeń i wiadomości uzyskanych w trakcie kursów szkoleniowych, spotkań oraz z innych źródeł. Działania związane z wykonaniem przedsięwzięć dotyczących rozpoznania í likwidacji etatowych lub improwizowanych środków wybuchowych są tak wielowariantowe, że praktycznie nie ma możliwości opanowania całej wiedzy z tego zakresu. Wykorzystując doświadczenia i praktykę wojskową można stwierdzić, że na wyszkolenie specjalisty min>>a- pirotechnika potrzeba minimum 3-5 lat. Po tym okresie (zakładając ciągłą aktywność zawodową oraz uczestnictwo w szkoleniach) można uważać, że jest on przygotowany do samodzielnego działania, a szczególnie wyróżniający się - również do kierowania zespołem (sekcją) pirotechniczną. Wpływ rodzaju i stanu sprzętu specjalistycznego na bezpieczeństwo wykonujących prace minersko- pirotechniczne W miarę optymalnym rozwiązaniem tego problemu jest stosowanie odpowiednio zbrojonych osłon, kamizelek kulo- i odłamkoodpornych, helmów bojowych, kombinezonów przeciwwybuchowych oraz tarcz policyjnych. Najczęściej stosowanym materiałem w produkcji wymienionego sprzętu jest: Stal tytanowa, włókno szklane, nylon balistyczny, tworzywa węglowe, kevlar; kompozyty: kevlar + aluminium, kevlar + materiał ceramiczny (zywice jako materiał scalający), szkło pancerne, metale i ich stopy posiadające właściwości kulo- lub odłamkoodporne oraz zmniejszające skutki działania fali uderzeniowej i ognia. Rozpatrując wykorzystywany sprzęt specjalistyczny pod kątem wpływu na stan bezpieczeństwa pracy, można go podzielić na dwie grupy: 1. sprzęt chroniący przed skutkami wybuchu, 2. sprzęt pozwalający uniknąć możliwość spowodowania wybuchu. Wpływ kondycji psychofizycznej minera- pirotechnika na bezpieczeństwo jego i otoczenia w czasie realizacji zadań Kształtowanie (doskonalenie) własnych zachowań powinno odbywać się w warunkach zbliżonych do stanu rzeczywistego zagrożenia, ekstremalnie trudnych, bez sztucznych ułatwień typu dodatkowe oświetlenie, urządzenie ogrzewcze, osłony przeciwdeszczowe itp. Dobór odpowiednich ćwiczeń nastawionych na rozwiązania precyzyjnie, nie siłowe. Brak odpowiedniego przygotowania psychofizycznego może zaowocować w sytuacjach stresowych dekoncentracją, paniką, trudnościami właściwej ocenie zagrożenia, brakiem refleksu, opieszałością w wykonywaniu poleceń czy wreszcie w szczególnych przypadkach wycofaniem się bez zezwolenia z miejsca akcji (co często wiąże się z pozostawieniem współuczestników akcji w sytuacji skrajnego zagrożenia). Zasady i sposoby indywidualnej ochrony przed skutkami wybuchu Zespół zabezpieczeń indywidualnych: Poziom wyszkolenia indywidualnego z zakresu wiedzy minersko-pirotechnicznej i bojowej Rodzaj i stan sprzętu specjalistycznego będącego w wyposażeniu sekcji pirotechnicznej Stan psychofizyczny minera-pirotechnika Warunki zewnętrzne towarzyszące podjętym działaniom (m.in. Rodzaj obiektu, czas przeznaczony na wykonywanie zadania, aktualne warunki klimatyczno- meteorologiczne, pora dobry czy stan miejscowych zasobów materiałowych) W4 21.12 Śledztwa T: Improwizowane urządzenia wybuchowe. Konflikt/wojna asymetryczna- konflikt 2 różnych stron, jest dysproporcja technologiczna w sprzęcie i uzbrojeniu wojskowym znajdującym się na wyposażeniu walczących stron np. wojna w Iraku i Afganistanie (ugrupowania terrorystyczne biorące udział nie dysponują nowoczesnym uzbrojeniem, nie są łatwym przeciwnikiem dla dobrze wyszkolonych i wyposażonych wojsk sojuszniczych. Zasadniczym problemem jest to, że terroryści nie dają się prowokować do klasycznych bitew, a ich taktyka działania opiera się na prowadzeniu działań nieregularnych i partyzanckich. Ugrupowania terrorystyczne walczące z wojskami koalicyjnymi podejmują walkę na warunkach narzuconych przez siebie w korzystnej sytuacji, często przez zaskoczenie (używają improwizowanych urządzeń wybuchowych- IED. Doświadczenia konfliktu Irackiego pokazały, że IED stanowią broń, która zadaje najwięcej strat wojskom biorącym udział w obydwóch konfliktach, jak i w przypadku ludności cywilnej. 1. Improwizowane urządzenia wybuchowe: Imprrovised Explosive Devices (IED)- urządzenia wykonane w sposób improwizowany, zawierające niszczące, śmiertelne, szkodliwe środki pirotechniczne lub zapalające środki chemiczne przeznaczone do niszczenia unieszkodliwiania, nękania lub odwracania uwagi. Może zawierać materiały wojskowe, ale zwykle skonstruowane jest z elementów pochodzących z innych źródeł. Złą sławę zyskały podczas konfliktu Irackiego. 2. Charakterystyka techniczna IED: IED w przeciwieństwie do konwencjonalnych zapór minowych i używanych do ich założenia min, są trudniejsze do wykrycia i rozpoznania. Ich konstrukcja jest zazwyczaj oparta o proste, dostępne i tanie materiały, są łatwe do wykonania, a ich wygląd zewnętrzny często uniemożliwia ich właściwą identyfikację, ze względu na specjalnie wykorzystywane elementy, które mają nie kojarzyć się z ładunkami, tym samym ułatwia to ich transport i rozmieszczenie w danym miejscu i czasie. Większość IED zbudowana jest z następujących elementów: Urządzenie pobudzające (przełącznik), Materiał wybuchowy, Środek inicjujący wybuch, Źródło prądu, Kadłub, Opcjonalnie: element zwiększający skuteczność IED. Urządzenie pobudzające- zasadniczy element składowy IED, który służy do jego aktywowania, przerwania lub zmiany czasu ataku. Zwany też przełącznikiem. Materiały Wybuchowe- komercyjne materiały wybuchowe (najczęściej w postaci żelu, zawiesin, mieszanin paliw), Wojskowe materiały wybuchowe, materiały wybuchowe wykonane domowymi sposobami (najczęściej roztwory mocznika, mieszaniny mocznika i azotu, mieszaniny acetonu) Środki inicjowania wybuchu- materiały i urządzenia powodujące przemianę wybuchową w materiale wybuchowym: środki ogniowego sposobu inicjowania wybuchu i środki elektrycznego sposobu inicjowania wybuchu. Źródła prądu- element wymuszający przepływ prądu o stałym natężeniu, Kadłub- przedmiot wykorzystywany do ukrycia i zamaskowania IED np. rury, torby, walizki, butelki, samochody, opony, zwłoki, padlina, prefabrykanty. Mina przeciwpiechotna zakamuflowana kamieniami trochę mniej po lewej i trochę bardziej po prawej (IED) 3. Elementy zwiększające skuteczność IED: Dodatkowe komponenty, które rozszerzają i modyfikują efekt ich użycia: Trujące związki chemiczne, substancje promieniotwórcze, zarazki chorób zakaźnych, paliwa płynne, gwoździe, stalowe kulki, kawałki metalu. *W większości takich (biologicznych) rzeczy używane są bakterie zdolne do formowania się w formy przetrwalnikujące, ponieważ przetrwalniki stają się bardziej odporne na wszystkie środki, które mogłyby je zniszczyć. 4. Rodzaje IED i sposoby ich inicjowania: Urządzenia detonowane na komendę (Command Operated) Grupę tego typu IED stanowią urządzenia wybuchowe, które detonuje się na określone polecenie lub sygnał. W tym celu wykorzystuje się przewodowe i bezprzewodowe (sterowane drogą radiową) sposoby aktywowania ładunków. Ze względu na sposób detonacji w tej grupie IED wyodrębniamy następujące typy: o Urządzenia przewodowe- improwizowane urządzenia wybuchowe detonowane drogą przewodową, do czego wykorzystywany jest elektryczny, ogniowy, mieszany sposób inicjowania wybuchu o Urządzenia sterowane drogą radiową- fale radiowe są wykorzystywane do aktywowania urządzenia pobudzającego, którego zadaniem jest zamknięcie obwodu elektrycznego. Urządzenia wykorzystywane przez terrorystów do aktywowania IED: alarmy samochodowe, telefony komórkowe, zdalnie sterowane zabawki, przenośnie odbiorniki radiowe. Po aktywacji źródła zasilania wpływa ono bezpośrednio na zapalnik i detonuje IED. o Urządzenia mechaniczne- detonowane za pomocą mechanicznych urządzeń pobudzających. Wybuch ładunku następuje wskutek wyciągnięcia zawleczki zabezpieczającej (mogą być też na odległość).  Urządzenia czasowe (Timed) Zaliczamy tu ładunki, w których wykorzystuje się różnego rodzaju przełączniki czasowe o działaniu mechanicznym, elektronicznym i chemicznym, /przełączniki umożliwiają detonację IED w określonym miejscu i czasie. Można je podzielić na urządzenia aktywowane elektronicznie aktywowane elektrycznymi (1), mechanicznymi (2) oraz chemicznymi (3) przełącznikami czasowymi. Detonowane za pomocą (1) - np. przełączników, zegarków elektronicznych, (2) - budzików, programatorów czasowych np. z pralek, (3) - wykorzystuje się zachodzące pomiędzy substancjami wchodzącymi w skład urządzenia pobudzającego reakcje chemiczne. Urządzenia- pułapki (Victim Operated) IED aktywowane przez atakowany lub przypadkowy cel. Charakterystyczną cechą tych urządzeń jest to, iż podłączone są do nich różnego rodzaju pułapki, zabezpieczające ładunek IED przed rozbrojeniem oraz zdjęciem z miejsca ustawienia. Pułapki zwiększają również skuteczność ataku na zaplanowany obiekt. Do ich budowy wykorzystywane są proste mechanizmy o nieskomplikowanej budowie i sposobie działania oraz zaawansowane technicznie układy elektroniczne sterowane drogą radiową. o Urządzenia aktywowane czujnikami pasywnej podczerwieni (Passive Infrared- PIR): (zatopione w betonie) Zasada działania: Reakcja na ruch lub ciepło wytwarzane przez obiekt. Występowanie obiektu w zasięgu działania czujnika powoduje jego aktywację i przekazanie impulsu elektrycznego, który inicjuje wybuch. o Urządzenia aktywowane zwieraczami naciskowymi: Deski ułożone od 50-100cm, do deski przymocowane po 2 sprężyny, do blach przewody elektryczne. Zasada działania: Wskutek najechania pojazdu lub wejścia osoby na zwieracz, następuje ściśnięcie sprężyn, co powoduje zetknięcie się blach a tym samym zamknięcie obwodu i wysłanie impulsu do zapalnika. o Urządzenia aktywowane poprzez napięcie lub zwolnienie odciągu- detonacja zachodzi wskutek przecięcia lub uwolnienia odciągu, co powoduje wyciągnięcie zawleczki i zadziałanie zapalnika. o Urządzania aktywowane czujnikami aktywnej podczerwieni (Active Infrared-AIR) - detonacje zachodzi wskutek przerwania emitowanej przez czujnik niewidocznej wiązki podczerwieni, w wyniku czego zamykany jest obwód elektryczny i przekazywany impuls do zapalnika. o Urządzenia aktywowane czujnikami światła- detonacja zachodzi w przypadku, gdy następuje zmiana strumienia światła w pobliżu czujnika, czego skutkiem jest zamknięcie obwodu elektrycznego i przekazanie impulsu do zapalnika. o Urządzenia aktywowane poprzez zmianę pola magnetycznego- detonacja zachodzi w wyniku zakłócenia pola magnetycznego w pobliżu czujnika, wskutek czego zamykany jest obwód elektryczny i przekazywany impuls do zapalnika. o Urządzenia aktywowane poprzez poruszenie urządzenia- detonacja zachodzi po ich przesunięciu lub zmianie kąta ustawienia, w wyniku czego czujnik zamyka obwód elektryczny i przekazuje impuls do zapalnika. 5. Środki i sposoby transportu IED: Urządzenia dostarczane drogą powietrzną- tego typu IED wykorzystywane są przez terrorystów do prowadzenia ostrzału wybranych celi przy pomocy prowizorycznych wyrzutni rakietowych. Urządzenia umieszczane w zbiornikach wodnych (Water-borne, WBIED) - wykorzystywane do niszczenia wybranych obiektów infrastruktury komunikacyjnej oraz kolumn i pojazdów wojskowych. Ładunki zakładane są w zbiornikach i przeszkodach wodnych zarówno pod, jak i na powierzchni wody, jako przedmioty pływające, dryfujące lub zakotwiczone. Urządzenia magnetyczne (Magnetic attachment) - do tej kategorii zaliczamy IED wykorzystywane do niszczenia wybranych pojazdów wojskowych oraz ich obsługi. Ładunki mają niewielką masę oraz rozmiary. Do nadwozi pojazdów znaków drogowych i tablic ogłoszeniowych mocowane są za pomocą magnesu. Najczęściej stosowane są w miastach podczas przejazdu kolumn wojskowych przez zatłoczone ulice. Nierzadko zdarza się, że terroryści do ich zakładania wykorzystują dzieci. Urządzenia umieszczane w pojazdach (Vehicle-borne VBIED) - ładunki wykorzystywane do niszczenia wybranych obiektów infrastruktury, kolumn i pojazdów wojskowych oraz posterunków wojska i policji. Do ich dostarczenia na miejsce ataku wykorzystuje się samochody osobowe, motocykle, motorowery i rowery. W celu zapewnienia większej skuteczności zadziałania VBIED stosowane są jednocześnie minimum dwa dublujące się sposoby inicjowania wybuchu. W zależności od pojazdu, ładunki mogą zawierać od kilku do kilkuset kg materiału wybuchowego (samochody osobowe).  Lądunki umieszczane w pojazdach o dużej ładowności (Large vehicle-borne LVBIED) - wykorzystywane do wykonywania spektakularnych ataków, których celem jest zniszczenie wybranych obiektów infrastruktury, kolumn i pojazdów wojskowych oraz posterunków wojska i policji. Ładunki dostarczane są na miejsce ataku samochodami ciężarowymi o dużej ładowności (wywrotki, cysterny itp.). W celu zapewnienia większej skuteczności zadziałania LVBIED stosowane są jednocześnie minimum dwa dublujące się sposoby inicjowania wybuchu. W zależności od pojazdu, ładunki mogą zawierać od kilku do kilkuset ton materiału wybuchowego. Urządzenia przenoszone przez ludzi (Person-borne PBIED) - używane do niszczenia pojazdów wojskowych oraz posterunków policji i wojska. Osoby przenoszące ładunki mogą być wykorzystywane do ich dostarczenia we wskazane miejsce oraz przygotowanie do użycia lub, co zdarza się często, do przeprowadzenia ataku samobójczego. Urządzenia PBIED przenoszone są w specjalnych pasach, kamizelkach, walizkach i torbach, które detonuje się różnymi sposobami. Detonowane różnymi sposobami- wyjęcie zawleczki, za pomocą odbiorników radiowych itp. 6. Sposoby rażenia IED: Analiza zdarzeń z wykorzystaniem IED pozwala podzielić ataki na następujące kategorie: Ataki przeciwko pojazdom- celem jest zniszczenie lub uszkodzenie czołgów, transporterów opancerzonych, samochodów ciężarowych i osobowych, znajdujących się na wyposażeniu wojsk koalicyjnych oraz armii irackiej. Ataki przeciwko personelowi- celem jest wyeliminowanie żołnierzy sił koalicyjnych, armii irackiej, a także funkcjonariuszy policji, członków władz i innych osób uznanych za wrogie. Ataki przeciwko infrastrukturze- celem jest sparaliżowanie sieci transportowej oraz zniszczenie lub unieruchomienie obiektów przemysłowych (rurociągi, elektrownie, sieci wodociągowe i energetyczne). Ataki przeciwko środkom lotniczym- celem jest uszkodzenie lub zniszczenie statków powietrznych wraz z ich ładunkiem oraz załogą. Ataki wykonywane w celu poznania sposobów działania przeciwnika- celem jest sprowokowanie określonej reakcji wojsk koalicyjnych, po to, aby poznać, zrozumieć i nauczyć się taktyki działania strony przeciwnej. Wiedza zdobyta podczas planowania i organizowania nowych akcji z użyciem IED, celem zadania większych strat oddziałom wojsk koalicyjnych oraz uniknięcia kontaktów z ich strony. 7. IED o działaniu kumulacyjnym (Explosive Formed Projectile EFPIED: Cechą charakterystyczną tego rodzaju urządzeń jest to, że każde z nich wykonane jest z metalowej rury lub rury PCV, która wypełniona jest plastycznym materiałem wybuchowym. Wierzch pojemnika z jednej strony zaślepiony jest wkładką miedzianą, która posiada wgłębienie kumulacyjne. W zależności od wielkości ładunku EFPIED (ilość materiału wybuchowego, średnicy miedzianej wkładki (utworzony pocisk może przebijać pancerz pojazdów i transporterów o grubości od 8 do 11cm. EFPIED składa się zazwyczaj z kilku mniejszych ładunków połączonych ze sobą i zamaskowanych za pomocą pianki montażowej. Przygotowanie do elaboracji materiałów wybuchowych. 8. Improwizowane miny Claymore (Improvised Claymore): Miny używane są najczęściej jako przeciwpiechotne miny odłamkowe o działaniu kierunkowym. Są również efektywne w zwalczaniu lekko opancerzonych pojazdów takich, jak: ciężarówki, autobusy, samoloty, samochody osobowe. Odłamki są w stanie penetrować opony i oprzyrządowanie silnika pojazdu. Przednią ścianę korpusu miny tworzy płytka z tworzywa sztucznego lub drewna z zatopionymi kilkuset stalowymi prefabrykowanymi odłamkami w kształcie kul, Kąt rażenia jest zbliżony do 60°. Skuteczne pole rażenia wynosi do 100m. Odłamki wsteczne do 16m. Podczas detonacji, odłamki kulkowe wyrzucane są na wysokość do 2m. 9. Taktyka użycia improwizowanych urządzeń wybuchowych przez terrorystów: Wciąganie obiektu ataku do śmiertelnej strefy (The „come on” scenario) – sposób ataku na wojska koalicyjne polega na umieszczeniu „pozornej” miny pułapki dobrze widocznej z drogi, a po zatrzymaniu kolumny, wysadzenie właściwego zamaskowanego IED. Detonacja dwustopniowych ładunków IED (Secondary devices scenario) – sposób ataku polegający na detonacji pojedynczych lub złożonych ładunków IED w dwóch następujących po sobie fazach. Po zdetonowaniu ładunku pierwszego IED, terroryści wysadzają drugi ładunek, celem zaatakowania personelu i sprzętu biorącego udział w akcji ratunkowej. Zatrzymanie kolumny lub skierowanie jej w określone miejsce (Improvised road spike IRS) - ataki przeprowadzane są po zatrzymaniu kolumny lub skierowaniu jej w miejsce, gdzie detonuje się IED oraz prowadzi skuteczny ogień z broni strzeleckiej i granatników. Do wstrzymania lub analizowania ruchu terroryści wykorzystują kolczatki, znaki drogowe lub wraki pojazdów. Detonacja urządzenia w trakcie jego neutralizacji (Trojan horse IED)- polega na „pozwoleniu” przez terrorystów podjęcia IED przez pojazd rozminowujący i wysadzeniu ładunku dopiero, gdy znajdzie się oj wewnątrz pojazdu, celem jest zniszczenie maszyni i unieszkodliwienie jego załogi. 10. Gdzie mogą być ukryte IED? Dziury na drodze Usypane skupiska kamieni, śmieci etc. Widoczne/niewidoczne kable Wabiki Opony, kartony Blachy, kubły na śmieci Wazony Śledztwa powybuchowe 5 Ogólne zasady kryminalistycznego badania miejsca zdarzenia Zabezpieczenie miejsca zdarzenia oraz przyległego terenu Zabezpieczenie śladów przed zniszczeniem (zatarciem) Zabezpieczenie osób będących świadkiem zaistniałego zdarzenia Oględziny miejsca zdarzenia Penetracja terenu i ewentualny podział na sektory, szczególnie przy dużych zdarzeniach Ewentualne sprawdzenie na miejscu zdarzenia wysuniętych hipotez dotyczących jego przebiegu Pod względem skuteczności planowanie obejmuje następujące działania: Wybór obiektu przestępstwa Określenie czasu i miejsca akcji Sposób wykonania, ustalenie niezbędnych środków technicznych, plany w zakresie organizacji grupy Natomiast w zakresie uniknięcia odpowiedzialności karnej: Niszczenie śladów przestępstwa przez spowodowanie wybuchu lub pożaru Skierowanie podejrzeń na inne osoby Symulację choroby psychicznej itp. Zespół czynności taktycznych mające umożliwienie skuteczności planu przestępczego. Przygotowanie przestępstwa Uzyskanie informacji o obiekcie przestępstwa Wywiad przestępczy Przygotowanie środków technicznych niezbędnych do realizacji Podejmowanie zabiegów mających na celu uniknięcie odpowiedzialności karnej i ewentualny dobór składu osobowego Sprawdzenie skuteczności i sprawności środków technicznych Sprawdzenie lub upewnienie się o skuteczności wybranej techniki działania i umiejętności posługiwania się środkami technicznymi Techniczno-kryminalistyczne aspekty oględzin miejsca wybuchów Stan środowiska po wybuchu stanowi niebezpieczeństwo dla osób, które będą miały tam iść. Celem oględzin miejsc wybuchów jest: Ustalenie centrum lub miejsca wybuchu ładunku lub urządzenia Ustalenie na podstawie istniejących śladów rodzaju urządzenia Określenie rodzaju materiału wybuchowego Określenie wielkości ładunku i sposobu jego odpalenia Wykrycie i zebranie śladów i dowodów rzeczowych Ze względu na własności śladów ich techniczne zabezpieczenie przed zniszczeniem  Sporządzenie dokumentacji techniczno-kryminalistycznej śladów Wstępne odtworzenie konstrukcji urządzenia wybuchowego i poszukiwanie brakujących elementów Do realizacji czynności procesowych, pozaprocesowych i technicznych powoływane są zespoły w skład których wchodzą: 1. Prokurator 2. Kierownik grupy/ zespołu 3. Policjanci z sekcji dochodzeniowo-śledczej 4. Policjant z sekcji operacyjnej 5. Ekspert chemik 6. Specjalista technik kryminalistyki W miejscu rozpoczęcia się zjawiska wybuchu rozróżnia się: Centrum wybuchu, czyli ośrodek sprężania (strefa działania największych ciśnień i temperatury) Ośrodek burzenia, wyrzucania podłoża w przypadku wybuchu ładunków ukrytych, burzenia i przemieszczania elementów konstrukcyjnych pomieszczenia etc. Ośrodek wstrząsu, w którym fala ciśnieniowa powoduje drgania mogące naruszyć konstrukcję obiektu (pęknięcie, przesunięcie elementów, opadanie tynków itp.) Badanie centrum wybuchu ładunku ukrytego określa się parametry powstałego krateru, a więc głębokość widoczną i początkową, jego średnicę, strefę sprężania (ośrodek kruszenia) i zmiany struktury podłoża. Jest to bardzo istotne działanie, ponieważ zarówno w ośrodku sprężania (zmielone, sprasowane podłoże), jak i w strefie burzenia znajdować się będą produkty rozkładu lub nierozłożony materiał, lub fragmenty bomby. W przypadku wybuchu ładunków lub urządzeń ukrytych w podłożu lub jego wgłębieniach (nie tylko naturalnych) wskazane jest wykonanie tzw. Odkrywki w celu uzyskania obrazu przekroju poprzecznego pozwalającego na uwidocznienie poszczególnych warstw (stref ośrodków) sprężania i kruszenia, a tym samym kruszącego działania materiału wybuchowego na poszczególne warstwy podłoża. Przekrój krateru po wybuchu ładunku ukrytego: 1. Warstwa górna powstała w wyniku zassania 2. Warstwa biała (strefa sprężania) powstała w wyniku działania ciśnienia (działanie kruszące na podłoże) Jak pobierać próbki z kraterów? Z widocznego dna krateru (leja) – jedną próbkę Z warstw sprężania – dwie próbki z głębokości 5-15 cm Ze ścian w połowie głębokości leja – dwie próbki Strefy burzenia (poniżej ośrodka sprężania) – jedną próbkę Wielkość próbek nie powinna być mniejsza niż 100 - 200 g. W takich przypadkach najbardziej istotnymi śladami są zabezpieczone fragmenty lub odłamki podłoża, na którym nastąpił wybuch ładunku. Fragmenty te lub odłamki będą się znajdować na różnych odległościach od miejsca przyłożenia ładunku. Promień rozrzutu zależy od masy i wielkości danego fragmentu oraz sygnalizuje stopień zagrożenia rażenia odłamkami. Wybuch przestrzenny Wybuch mieszaniny gazów, par, mgieł lub pyłów z powietrzem określany jest jako wybuch przestrzenny Największe zagrożenie wybuchem istnieje w pomieszczeniach i przestrzeniach wewnętrznych Wybuchy przestrzenne zachodzące zarówno w pomieszczeniach wewnętrznych, jak i w przestrzeniach zewnętrznych charakteryzują się bardzo dużym działaniem burzącym Najczęstszymi objawami wybuchu przestrzennego i jego burzącego działania w pomieszczeniach o małych powierzchniach są uszkodzenia lekkich elementów konstrukcyjnych okien lub drzwi Ogólna charakterystyka metod badawczych pod względem ich zastosowania Dobór metod badawczych pod kątem zastosowania ich do badań śladowych ilości materiałów wybuchowych występujących na podłożach o różnych własnościach chemicznych i fizycznych uwarunkowany jest wieloma czynnikami, jak np. trwałość śladów  W celu otrzymania pewnych wyników pozwalających na wydanie opinii ekspert musi dysponować metodami badawczymi charakteryzującymi się pewnością i niezawodnością uzyskiwanych wyników, ale również wiedzą i znajomością materiałów wybuchowych oraz amunicji i innych urządzeń wybuchowych produkcji domowej Istotną kwestią w analizie jest stosowanie w miarę możliwości nieniszczących metod badawczych Badania wstępne Badania te obejmują rozpoznawanie nierozłożonych materiałów wybuchowych lub charakterystycznych produktów ich rozkładu z wykorzystaniem specyficznych odczynników chemicznych (testów barwnych). Stosowanie tych testów pozwala w przypadku obecności śladowych ilości materiałów wybuchowych na rozpoznawanie praktycznie wszystkich związków chemicznych używanych jako indywidualne kruszące lub miotające materiały wybuchowe. Pozytywne wyniki testów ukierunkowują dalsze badania identyfikacyjne. Metody chromatograficzne Metody chromatograficzne rozdzielania i identyfikacji składników mieszanin gazów, par, cieczy i substancji stałych obejmują procesy rozdziału prowadzonego na różnych podłożach i w różnych ośrodkach. Możliwość rozdziału wynikają z tego, że poszczególne składniki próbki w niejednakowym stopniu ulegają adsorpcji, podziałowi, wymianie jonowej między dwie niemieszające się ze sobą fazy oraz innym procesom towarzyszącym tego typu zjawiskom. W układach chromatograficznych jedna z faz stanowi fazę nieruchomą – stacjonarną, druga natomiast jest fazą ruchomą. Wprowadzane do takiego układu substancje przemieszczają się tylko wtedy, gdy znajdują się w fazie ruchomej, przy czym szybkość ich przemieszczania jest funkcją podziału w stanie równowagi. Stały przepływ fazy ruchomej narusza tę równowagę i w związku z tym następować będzie desorpcja (wymywanie, wymiana jonowa) aż do zupełnego wyczerpania składnika. Przemieszczane składniki ulegają w dalszych partiach układu chromatograficznego ponownej adsorpcji. Składniki wykazujące większe powinowactwo do fazy stacjonarnej przemieszczać się będą wolniej niż składniki charakteryzujące się większym powinowactwem do fazy ruchomej. Rozdział składników próbki jest zatem wynikiem różnic w powinowactwie tych składników do obu faz układu chromatograficznego. Chromatografia cienkowarstwowa Termin chromatografia cienkowarstwowa oznacza proces chromatograficzny prowadzony na cienkiej warstwie fazy stacjonarnej naniesionej na podłoże z płytek szklanych lub folii aluminiowych czy polimerowych Metoda ta odznacza się prostotą prowadzenia badań, dużą szybkością otrzymywania wyników oraz wysoką czułością wykrywania rozdzielonych substancji Charakteryzuje się możliwością stosowania różnych sorbentów, używania wielu bardzo drastycznych substancji oraz możliwością śledzenia procesu rozwijania w ciągu całego jego przebiegu Chromatografia gazowa Chromatografia gazowa jest metodą rozdziału chromatograficznego i obejmuje wszystkie procesy chromatograficzne, w których fazą ruchomą jest gaz Chromatografia w układzie gaz – ciało stałe nazywamy chromatografią adsorpcyjną, natomiast chromatografię w układzie gaz – ciecz nazywamy podziałową chromatografią gazową