Sinir Sistemi PDF

SİNİR SİSTEMİ  SİNİR SİSTEMİ Organizmanın dış ortamla iletişimini sağlayan, vücudun yönetici sistemidir. Hareket, duyular, hafıza, öğrenme, bellek, konuşma, refleksler, kalp atımı, kan basıncı, gastrointestinal sistem, salgılar…  Sinir sisteminde nöron ve nöro...

SİNİR SİSTEMİ  SİNİR SİSTEMİ Organizmanın dış ortamla iletişimini sağlayan, vücudun yönetici sistemidir. Hareket, duyular, hafıza, öğrenme, bellek, konuşma, refleksler, kalp atımı, kan basıncı, gastrointestinal sistem, salgılar…  Sinir sisteminde nöron ve nöroglia olmak üzere iki tip hücre vardır.  GLİA HÜCRELERİ Oligodendrosit; MSS de bulunan nöronların miyelin kılıflarını oluştururlar. Astrosit; (yıldızsı hücre; astroglia) denilen glia hücreleri, sinir hücrelerinin beslenmesine ve kimyasal işlemlerine çok önemli katkılar sağlarlar. Beyin ve kan arasında engel oluşturarak* çoğu maddenin kandan sinir dokusuna geçişini engellemektedir. Mikroglia; En küçük glia hücrelerindendir; görevi, sinir sistemini yabancı madde ve mikroorganizmalara karşı korumaktır. Mikroglialar, fagositoz yaparlar yani, yabancı maddeleri yiyerek yok ederler. Ependimal hücreler: Beyin içerisinde omurilik sıvısını oluşturma da önemli rolü vardır. Schwann hücreleri: PSS de bulunan miyelin kılıfları oluştururlar.  Nöronlar impuls alma, impuls iletme ve impuls üretme yeteneklerine sahiptir. Üç bölüm Hücre gövdesi Akson Dendrit  Dendrit: impulsların hücre gövdesine iletilmesi Akson: Daha uzun. İmpulsların diğer nöronlara veya efektör organlara iletilmesi Periferik sinirler: santral sinir sistemi dışındaki aksonlar Myelin kılıfı: Aksonda impuls iletim hızını arttıran kılıf  MİYELİN KILIF Aksonların çevresini bölüm bölüm katlar halinde saran yapıya MİYELİN KILIF denir. Miyelin kılıf Schwann hücreleri veya oligodendrositler tarafından oluşturulur. Miyelin kılıfı her 1-3 mm de bir kesintiye uğrar, bu kesinti yerlerine Ranvier boğumu denir. Miyelin kılıf, aksonu çevredeki dokulardan izole eder ve sinirdeki uyarı iletimini hızlandırır, çünkü myelinli sinirlerde uyarı bir boğumdan diğerine sıçrayıcı tarzda Miyelinsiz sinirlerde ileti hızı iletilir. 0,25m/sn iken myelinli sinirlerde 100 m/sn olabilir.*  Sinaptik terminal: Akson ucundaki genişlemeler. Başka nöron gövdeleri veya organlarla bağlantı kuran bölüm. Sinaps: Bağlantı noktası Presinaptik Postsinaptik  Nöron tipleri A. Unipolar: Tek uzantı. Dendrit yok B. Bipolar: iki uzantı. Periferden nörona, nörondan merkeze. C. Pseudo-unipolar: Tek uzantı ikiye ayrılır. Periferik ve santral. Duyu nöronları. D. Multipolar: Bir çok dendrit. Tek akson. Santral sinir sistemindeki nöronlar  Nöron fonksiyonel sınıflaması Motor Somatik: İskelet kası Visseral: İç organlar, bezler,damarlar Duyu Somatik: Deriden ağrı, ısı, dokunma, basınç, propriosepsiyon Visseral: organlardan, salgı bezlerinden, damarlardan Özel (koku, görme, tat, işitme) Ara nöronlar(Internöronlar): Nöronlar arası düzenleyici, inhibitör veya aktivatör  Sinir sistemi bölümleri Anatomik Santral Periferik Fonksiyonel Somatik Otonom Sinir sisteminin bölümleri SİNİR SİSTEMİNİN YAPISI (ANATOMİSİ) İki bölümde incelenir: A. Merkezi Sinir Sistemi(MSS): Beyin ve omurilikten oluşur. B. Çevresel(periferik) Sinir Sistemi: duyular ve hareketten sorumlu, kafa ve omurilikten (kraniyal ve spinal) çıkan sinirlerden oluşur. Bu sinirler kasların, salgı bezlerinin ve tüm duyu algılayıcılarının MSS ile bağlantısını yapar.  A. MERKEZİ SİNİR SİSTEMİ 1- BEYİN (SEREBRUM) Beyin iki yarım küreden meydana gelmiştir, üzeri gyrus ve sulcuslarla kaplıdır. Sağ yarım küre vücudun sol, sol yarım küre de vücudun sağ tarafını yönetir.  Her yarım küre dört ana loba ayrılmıştır: frontal, parietal, temporal ve oksipital olmak üzere. Her lobun farklı işlevleri vardır. Bir erişkinin beyni ortalama 1300-1400 gramdır.  Hemisferlerde dış katman olarak serebral korteks (beyin kabuğu) adı verilen gri madde (gri cevher), iç katman olarak medulla adı verilen ak madde (ak cevher) bulunur. Gri madde aksonun ilk kısmı ve nöron gövdelerinden, ak madde miyelinli liflerden oluşur. Gri madde (hücre gövdeleri) Ak madde (akson- miyelin)  Serebral (serebruma ait) yarıkürelerin en dış kısmı korteks adı verilen, gri madde ile kaplıdır. Gri madde, miyelinsiz ve daha yavaş iletime sahip nöronların görüntüsüne verilen isimdir. Bu korteksin alt kısmında ise beyaz madde, yani miyelinli (yağlı kılıfa sahip), yüksek hızlı nöronlar bulunmaktadır. Ancak serebrumun derinliklerinde, bu beyaz madde içerisine gömülmüş gri madde (miyelinsiz nöron) kümeleri de bulunmaktadır. Bu kümelere bazal gangliyonlar* diyoruz. *Bu bazal çekirdekler, vücudun motor hareketlerinin koordinasyonunda rol alır. *İstemli hareketlerin başlatılmasında, postür kontrolünde rol oynar  Beyni Koruyan Yapılar 1. Kalın ve saçlı deri (skalp) ile altındaki kas ve fasya 2. Tabula interna ve tabula eksterna adı verilen iki tabakadan oluşan kafatası, kafa kemiğinin koruyuculuk etkisini iki kat arttırmaktadır. 3. Beyin ve omurilik meninks denen üç tabakadan oluşan zarla koruma altına alınmıştır.  BEYNİ OLUŞTURAN BÖLÜMLER 1- SEREBRAL KORTEKS Serebrumun tüm kıvrımlarını örten serebral korteksin kalınlığı 2-6 mm arasındadır. Serebral korteksin sağ ve sol yarısı korpus kallosum denilen, kalın bir bant oluşturan sinir lifleri ile birbirine bağlanmıştır.  Telensefalon (serebrum) iki yarı küreden oluşmuştur (serebral hemisfer) İki hemisfer ortada corpus callosum denen bir sinir lifi demeti ile birbirine bağlanmıştır. İki beyin yarısını birbirine bağlayarak birbirleri arasında mesaj geçişini sağlarlar.  İnsanlarda serebral korteksin yüzeyi pek çok girinti ve çıkıntıyla kaplıdır. Korteksdeki çıkıntılara gyrus, girintilere sulcus denir. Bu şekilde beynin yüzey alanı arttırılmıştır.  2. BEYİN SAPI Omurilik ile beyin arasındaki bağlantıyı sağlayan yapıdır. Beyin sapındaki bazı alanlar kan basıncı, kalp hızı ve solunum gibi hayati fonksiyonların düzenlenmesinden sorumludur. Beyin sapındaki yapılar, omurilik soğanı (medulla oblangata), köprü (pons), orta beyin (mesensephelon)  Medulla oblangata (Bulbus); Omuriliğin üst kısmı ile pons arasında beyinciğin altındadır. Solunum, kan basıncı kontrolü ile yutma, kusma, öksürme ve hapşırma Pons; Beyin sapının ortasında köprü gibidir. Solunum kontrolüne katkıda bulunur. MSS parçalarını birbirine bağlar. Mesencephalon; Beyin sapından cerebral hemisferlere (beyin yarım kürelerine) bilgi taşır. Dopamin* salgılayan merkezleri taşır. Dopamin eksikliğinin Parkinson hastalığı ile, Dopamin artışının ise Şizofreni ile ilişkili olduğu düşünülmektedir.  2- BEY3İ2. BEYİNCİK (Cerebellum)NCİK (SEREBELLUM) Serebellum beyin sapının hemen arkasındadır. Beynin 2.büyük parçasıdır. Beyin kitlesinin %10’unu kaplamasına rağmen, tüm beyindeki nöronların neredeyse yarısı beyincikte bulunur. Serebellumun fonksiyonu hareket*, denge* ve postürün sağlanmasıyla ilgilidir. Kassal aktivitenin koordinasyon merkezidir.  Kulaktaki yarım daire kanallarından aldığı mesajlara göre vücudun dengesini sağlar. Vücudun duruşunu, kasların kasılma derecesini, kalbin çalışma hızını, solunum hareketlerini, damarlarının büzülüp genişlemesini, yutma, öksürme, hapşırma, kusma, tükürük salgılama gibi eylemleri, kas hareketlerinin zamanlamasını ayarlar; kısacası istemsiz hareketlerin merkezidir.  4.BEYİN OMURİLİK SIVISI - BOS MSS yaşamın tüm yönlerinde merkezi bir role sahip olduğu için sinirleri de çok katmanlı koruma ve destekle donatılmıştır. MSS üç zar (meninksler), beyin omurilik sıvısı (BOS) ve kemiğin dış katmanını içeren 5 koruyucu tabaka ile çevrilidir. Beyin ve omurilik meninks denen üç tabakalı zarla çevrilerek koruma altına alınmışţır. Bu zarlar dıştan içe doğru; dura mater (sert zar), araknoid mater (örümceksi zar) ve pia mater (ince zar) BOS araknoid mater ile pia mater arasındaki subaraknoid boşlukta bulunur  Pia mater: Beyin ve omuriliğin tüm yüzeyi ince bir zar ile sıkıca kaplıdır. Araknoid mater: Pia matere gevşekçe tutunan epitel bir zardır. Dura mater: 2 katmanı olan kalın bir zardır. Beyni dıştan gelen darbelere karşı korur. BOS beyin ve omuriliği dış travmalara karşı korur. 125ml hacmi vardır. Berrak renksiz bir sıvıdır. Beyin BOS içinde yüzer durumdadır. Normalde beyin 1400gr iken BOS içinde yaklaşık 50grdır. Bu sayede beyin ağırlığı ile sinirleri ve damarları etkilememiş olur. Kan-Beyin bariyeri: kan ile BOS arasındaki bariyerdir. Beyin dokusunu zararlı maddelerin geçişine karşı korur ve nöronlar için uygun iyonik çevrenin korunmasını sağlar. (Alkol bu bariyeri geçebilir)  5 HİPOTALAMUS Beynin tabanında yer alan bezelye büyüklüğünde bir yapıdır. Hipotalamus, vücut ısısının düzenleyicisidir. Eğer vücut çok ısınırsa, hipotalamus bunu algılar ve derideki kılcal damarların genişlemesini ve terle ısı kaybı sayesinde vücudun soğumasını sağlar. Hipotalamus aynı zamanda hipofiz bezini kontrol eder. Duyguların, açlığın, susuzluğun düzenlenmesinde rol oynar. Homeostazı sağlayan tüm işlemlerin kontrol merkezidir.  6. TALAMUS Talamus çevreden gelen duyusal bilgiyi alıp bunu serebral kortekse iletir. Ayrıca serebral korteksden gelen bilgileri de omurilik ve beynin diğer kısımlarına iletir. Görevi duyusal ve motor bilgilerin birbiriyle bütünleştirilmesidir.  7. LİMBİK SİSTEM Limbik sistem, bir uyarıya karşı gösterilen duygusal tepkiyi kontrol eder. Bölümleri: Hipokampus Hipotalamus Amigdala Bu sistemin bir parçası olan hipokampusun görevi ise öğrenme ve hafıza olaylarıyla ilgilidir  8. BAZAL GANGLİONLAR Bazal ganglionlar hareketin koordinasyonundan sorumludur. Globus pallidus, kaudat nükleus, subtalamik nükleus, putamen ve substantia nigra denilen yapılardan oluşur  Beynin Arterleri Beyin iki arter tarafından beslenir. – A. Carotis interna – A. Vertebralis Bu arterler subaraknoid aralıkta bulunur. Beynin alt yüzünde birbirleriyle birleşerek circulus arteriosus cerebri’yi (Willis poligonu) oluştururlar.  Beynin Venleri Beyin dokusudan çıkan venler subaraknoid aralıkta bulunur. Buradan araknoid materi ve dura materi geçip sinuslara açılır. Yüzeyel ve derin venler olarak iki kısımda incelenir. Vv. Superficales cerebri Vv. Profundae cerebri 2. OMURİLİK (MEDULLA SPİNALİS) Omurilik, omurgayı oluşturan omurlar içerisinde bulunan kanal boyunca uzanan sinir dokusudur. Vücut ile beyin arasında iletişimi sağlar. Organlardan beyne, beyinden organlara giden sinirler, omurilikte çapraz yaparak giderler.  Spinal Refleksler Refleks: herhangi bir uyarana karşı oluşan istem dışı reaksiyon Spinal refleks: kas, eklem, deri vb. gelen uyarıların üst merkezlere çıkmadan, medulla spinaliste değerlendirilip oluşturulan motor cevaplar REFLEKS ARKI Reseptör Afferent nöron Santral entegrasyon Efferent nöron Efektör organ  B. ÇEVRESEL (PERIFERİK) SİNİR SİSTEMİ Organlardan merkezi sinir sistemine mesaj getiren (afferent) ve merkezi sinir sisteminden organlara emir ileten (efferent) sinirlerden oluşur. Omurun iki tarafındaki aralıklardan çıkan bu spinal sinir lifleri kaslara motor (hareket) uyarılarını taşırken; organlardan ve deriden gelen duyu uyaranlarını da omuriliğe taşırlar.  Beyin tabanında yer alan ve 12 çift olan kraniyal sinirler, kafa tasındaki deliklerden çıkarak başın, boynun, göğsün bir kısmının, göğüs ile karındaki organların duyusal ve motor sinirlerini oluşturur.  Medulla spinalisin segmentleri Medulla spinaliste 31 çift spinal sinir bulunur. Spinal sinirler Servikal: 8 çift Torakal: 12 çift Lumbal: 5 çift Sakral: 5 çift Koksigeal: 1 çift  Spinal sinir kökleri birleşerek karmaşık sinir ağlarını (pleksus) oluştururlar. Bu sinir ağları, kollarda BRAKİYAL PLEKSUS, bacaklarda LUMBOSAKRAL PLEKSUS adını almaktadır.  Periferik Sinir Sistemi ikiye ayrılır; I. İstemli (Somatik, kişinin isteğine bağlı işgören) sinir sistemi II.İstemsiz (Otonom, kendiliğinden işgören) sinir sistemi  I. SOMATİK SİNİR SİSTEMİ Merkezi sinir sistemine duyusal bilgi gönderen periferik sinirler ile iskelet kaslarını uyaran motor sinir liflerinden oluşur.  Afferent (duyusal) ve efferent (motor) bölümlerden oluşur. Afferent bölüm kas, eklem, tendon ve duyu organlarından gelen uyarıları alır Efferent bölüm ise bu uyarılara verilen cevapları iletir.  Hem duyu hem de hareket sinirlerini kapsarlar; etkiledikleri organlar iskelet kaslarıdır. Bu duyuların hepsi kişi bilinçli iken algılanır. Somatik sinirler iskelet kaslarının istemli ve bilinçli hareket etmesini sağlarlar II. OTONOM (VİSSERAL, VEJETATİF) SİNİR SİSTEMİ Vücudun dengesini korumak amacıyla, bizim istemimiz dışında çalışır Otonom sinir sistemi ikiye ayrılır: sempatik sinir sistemi, parasempatik sinir sistemi.  SEMPATİK SİNİR SİSTEMi(SSS): Sinir sisteminin duygularla hareket eden bölümüdür. Korku, sevinç, heyecan gibi durumlarda sempatik sinir sistemi aktive olur, kan basıncı artar, kalp hızlanır ve sindirim yavaşlar. T1 de başlar L2 veya L3 te sonlanır.  SEMPATİK TEPKİLER: genellikle bedensel ya da duygusal baskılarda (stres) ortaya çıkar  PARASEMPATİK SİNİR SİSTEMİ(PSS): Genelde sempatik sinir sistemini dengeleme görevi vardır. Uyarıları duyu nöronları ile merkezi sinir sistemine getirir ve oluşan tepkileri motor nöronlarla effektör organlara götürür.  Sinirlerin çıkış merkezi hem kraniyal hem de sakral bölgededir. Kraniyalde mezensefalon, pons ve medulla oblangatada Sakralde ise (S2-S4) sinirlerden çıkar  PARASEMPATİK TEPKİLER: genellikle sempatik tepkilerin sonucunda ortaya çıkar