Samenvatting SOVG PDF

LES 1: HET SPEELVELD VAN DE SYSTEMISCHE ONDERSTEUNER | INTRODUCTIE 26/09/2024 Systeem: waar zitten we nu? Het gezin is een systeem waar individuen inzitten die elkaar kunnen ondersteunen of vastzitten. Samenvatting van de cursus: problemen leren begrijpen vanuit de context van het gezin (bv. een...

LES 1: HET SPEELVELD VAN DE SYSTEMISCHE ONDERSTEUNER | INTRODUCTIE 26/09/2024 Systeem: waar zitten we nu? Het gezin is een systeem waar individuen inzitten die elkaar kunnen ondersteunen of vastzitten. Samenvatting van de cursus: problemen leren begrijpen vanuit de context van het gezin (bv. een kind met driftbuien), systeem, gezin?, levensdomeinen, aan de slag (technieken), positie als professionals, multiproblematiek, moeilijkheden/omgang, individu + het gezin, organisaties (samenwerking), netwerk Mogelijke examenvraag: je hebt deze casus gelezen, hoe ben je verandert naar het kijken naar gezinnen? OPVOEDING: EEN RELATIONEEL GEBEUREN - Opvoeding = circulaire interactie tussen kind en opvoeder. Opvoeding is dus niet enkel wat de ouder naar de kinderen toe doet! Het is dus geen eenrichtingsverkeer. - het begint niet bij het kind of de ouder doordat dit een voortdurende wisselwerking is, maar hou hierbij ook rekening met de leeftijd van het kind - In de interactie met de opvoeder presenteert het kind zich als ontwikkelende persoon. Pedagogische vraag Een kind drukt in zijn gedrag zijn/haar noden uit van het kind Bv. driftbuien, moeilijk gedrag, concentratieproblemen, lage aandachtspanne (vergeet dingen), lastig in het hoofd van het kind,… Pedagogisch aanbod Het antwoord dat de opvoeder daarop formuleert Als vraag en aanbod harmoniëren dan verhogen we de kans dat het opvoeden optimaal verloopt (pedagogische krachtvelden). In de realiteit is dit zeer moeilijk en lastig! Opvoeding is niet 1 lijn met een begin en einde, maar je moet denken vanuit cirkels. Het heeft geen zin om naar het startpunt op zoek te gaan. Het kind stelt een vraag, opvoeder kan daar een antwoord op geven en van daaruit komen er nieuwe vragen. Dit moet voortdurend gedaan worden. Moeilijk gedrag vertonen als kind is ook communicatie! Het kind wil zindelijk worden, durft niet naar bed te gaan in de avond, ik heb last van buikpijn als we naar school gaan → pedagogische vraag, want het vraagt van de ouders ‘hoe ga je hiermee om’. Harmonie = op eigen kracht antwoorden vinden OPVOEDINGSONDERSTEUNING = bestaat uit al die activiteiten die tot doel hebben om ouders en andere opvoeders steun te bieden bij het opvoeden Opvoeden wordt daarbij gezien als een complexe opdracht, beïnvloed door een wisselwerking van factoren. Concreet gaat het om kenmerken van het (1) kind (zoals bijvoorbeeld ontwikkelingsnoden, temperament), kenmerken van de (2) ouder (bijvoorbeeld persoonlijkheid, opvoedingsgeschiedenis, opvattingen over opvoeden, opvoedingsvaardigheden) en de (3) context waarbinnen de opvoeding plaatsvindt (partnerrelatie, buurt, maatschappij). → Vanuit deze definitie is het duidelijk dat opvoedingsondersteuning niet alleen focust op de interactie tussen ouders en kinderen maar ook ruimer oog heeft voor de leefomgeving van kinderen. Vergeet zeker ook niet dat dit overal aanwezig is waar ouder en kind terecht komen: de opvang, de school, hobby,… Les 1: het speelveld van de systemische ondersteuner | Introductie Pagina 9 van 66 SYSTEMISCH ONDERSTEUNEN VS THERAPIE? - Hoe maak jij dit onderscheid voor jezelf tussen pedagogie en therapie? o Therapie gaat naar het verleden en coaching gaat meer over het hier en nu. Dit past in sommige contexten maar niet altijd. o Therapie: oorzaak – kijken naar het geheel o Ondersteuner: afblijven? o Betekenisvol helpend gesprek kan van beide kanten komen! - Hoe denk jij dat ouders met vragen kijken naar dit onderscheid? Hoe zouden zij het verschil opmerken? - Waar blijft de stadspedagogisch coach vanaf? - Vanaf wanneer wordt ondersteunen therapie? - Wie zet in op dialoog en gesprekken die gezinnen transformeren en doen verbinden? WAT DOET DE PEDAGOGISCH COACH - Afhankelijk van de vraag… (ernst, thema, context, …) - Afhankelijk van de context (binnen- of buitenkring) SYSTEEM IN CRISIS Als er een verschil/tegenstrijdigheid is tussen pedagogische vraag en pedagogisch aanbod van de ouder. Meestal aangemeld door: gedrag van het kind (label voor kind), of handelen van opvoeders. → Handelen van opvoeders: te observeren → Vraag van kind: indirect te achterhalen (waar reageert het goed op? Welke opvoedingsaanpak lijdt tot adequaat gedrag?) Er is een nood aan andere manier van OPVOEDEN: Specifiek Opvoeden (KOK) Opvoeden vindt plaats in de context van het gezins-samenleven Bv. zindelijkheid - Moeder vindt dat het kind het maar moet kunnen - Pedagogisch coach: het kind is heel jong, de ouder ‘ga op het potje’ → de interactie wordt heel geladen. Er moet een stap teruggenomen worden of de ouder terug tot rust brengen Bv. overschakelen op vaste voeding - Kind heeft moeite met de borst loslaten en moeder wilt dat het kind naar de fles gaat - Er zijn buiten de borst eigenlijk niet veel momenten samen met de moeder… OPVOEDINGSDOMEINEN Verzorgen (fysieke gezondheid) Hierop inwerken: SITUATIEHANTERING Werken/leren (schools leren, resultaat beogen) Hoe speelt het gedrag op elkaar in binnen verschillende situaties? Spreken (met elkaar spreken) En/of KLIMAATHANTERING Vormgeven van de sfeer bij een bepaalde situatie Ontspannen (vrije tijd) Les 1: het speelveld van de systemische ondersteuner | Introductie Pagina 10 van 66  VIER TYPES VAN GEZINSSITUATIES | KOUSEMAKER & TIMMERS -HUIGENS Gezinnen met een het opvoedingsproces verloopt harmonieus. Vragen waarmee ouders worden gewone geconfronteerd kunnen op een bevredigende manier worden opgelost door de opvoedingssituatie ouders. Gezinnen met een de ouders ervaren ongerustheid en onzekerheid over het eigen handelen. De opvoedingsspanning opvoeding is onder druk komen te staan. → Het probleem kan binnen het gezin nog worden opgelost Bv. ouders hebben schrik doordat het kind slechte punten behaald omdat die meer tijd spendeert met de vrienden Gezinnen met een het handelen van de opvoeder is niet toereikend en ouders nemen in toenemende ernst opvoedingscrisis mate hun toevlucht tot noodoplossingen. Zij zijn ontevreden over de situatie en hebben ambivalente gevoelens over het kind. Bv. ik wil het goed doen en heb het beste voor voor mijn kind. Ik zie mijn kind doodgraag maar wil er even niet zijn. Gezinnen met er worden ernstige opvoedingsproblemen ervaren. De balans tussen risico- en opvoedingsnood protectieve factoren is ernstig verstoord. Er is nood aan intensieve hulp om uit de impasse te geraken (gezin raakt niet op eigen houtje uit de nood). HET SPEELVELD VAN DE PEDAGOGISCH COACH Als pedagogisch coach bevindt jouw werkterrein zich hoofdzakelijk in de buitenkring, waar je inzet op het versterken van gemeenschap, informele contact, hulpverlenerscontacten (coaching van professionals) en het opvangen van opvoedingsvragen en eerste zorgen (coaching van opvoeders en hun kinderen). Enkel met een goede buitenkring kan de binnenkring verder aan de slag gaan met gezinsvragen waar de spontane opvoeding onder druk staat en ontspoort. HET BELANG VAN EEN ECOLOGISCH PERSPECTIEF Buitenkringen kunnen ook haaks gaan staan op het werk dat in de binnenkring plaatsvindt (of omgekeerd) en zijn belangrijk om te begrijpen waarom gezinnen in hun opvoedingsuitdaging vast komen te zitten. Het is belangrijk dat de buitenkring een bron van steun blijft. (1) Je kan een directe ondersteunende rol invullen naar gezinnen toe; (2) je werkt in de buitenkring van de gezinnen zodat er samengewerkt wordt aan een pedagogisch krachtveld, waar het opvoedingsaanbod en de vraag terug in balans staan. Vb. Kinderbegeleiders ondersteunen om niet mee vast te komen zitten in de draaikolk die een conflictvolle scheiding teweegbrengt en zodanig contact te houden met beide ouders. - Het model van Bronfenbrenner vraagt dat we kijken naar de context en rekening houden met de verschillende lagen (micro – meso – exo – macro – chrono) - Kijk met het model in jouw achterhoofd naar de casus, beschrijf wat je opmerkt of linkt aan de diverse lagen en formuleer hypotheses die helpen te begrijpen… - Hoe kan je het opvoedingsverhaal beter begrijpen? Les 1: het speelveld van de systemische ondersteuner | Introductie Pagina 11 van 66 BRONFENBRENNER (1979) | SOCIAAL ECOLOGISCH MODEL - Ontwikkeling kind wordt mede bepaald door de omgeving - De samenleving als geheel of een cultuur beïnvloedt mede het kind - Verhouding mens en natuurlijke context staat centraal o Micro – Meso – Exo - Macro - Reactie op individuele benadering van de psychopathologie (biopsychosociale model – in het kind/in de ouder) context in kaart brengen !! De verschillende systemen = wederzijdse invloed - Individuele kenmerken… o Micro: relaties kind en directe omgeving (relaties; kinderdagverblijf, vrienden; familie, school) o Meso: relaties tssn micro onderling: impact van een echtscheiding op het gedrag op de school op de relatie van ouders; o Exo: Maatschappelijke systemen en instituten =/= kind; wel invloed! Werkplaats ouders: de buurt. o Macro: Wetten, normen en waarden groeipakket; wetgeving rond ouderschap, maar ook… wat is goed ouderschap? Vasthouden: Kind schept omgeving; omgeving schept het kind !!! Kinderen zoeken omgevingen op die aansluiten bij hun individuele kenmerken. In reactie hierop worden ze ondersteund door hun ouders/context om dit gedrag te versterken → ze komen steeds meer terecht in contexten die het individueel profiel gaan versterken. KINDEREN, JONGEREN EN HUN PROBLEMEN… Gezinnen en individuen met problemen situeren het probleem vaak in één individu. - Onze Bram heeft last van driftbuien. Hij is net een vulkaan. Hoe kan Bram meer leren zijn emoties onder controle te houden? o Stijn doet het niet goed op school. Hij toont geen interesse in zijn toekomst. ▪ Zij is echt een angstig kind… - Mijn zoon moet eens met iemand praten, hij kan zijn emoties niet kwijt. o Onze dochter is suicidaal en zit met een eetstoornis. We weten niet hoe we ze kunnen helpen… → Problemen en hun beschrijvingen nemen de identiteit over… → Het gezin raakt vast in een probleemverhaal Vaak worden kinderen naar professionals gestuurd als de ouder “problemen” ervaren. Je moet hierbij niet enkel en alleen met het kind aan de slag gaan maar vaak ook met de context. Vergeet hierbij ook niet dat de kinderen dit probleem zelf ook ervaren. De problemen kunnen hier het leven van de kinderen, ouder(s) en zelfs het hele gezin overnemen. De diagnostiek gebeurt heel individueel, maar ouders en mensen rondom ons zullen met goede bedoeling dingen zeggen of een aanpak willen gebruiken. Les 1: het speelveld van de systemische ondersteuner | Introductie Pagina 12 van 66 WAT ZIJN DE EFFECTEN VAN DEZE BESCHRIJVINGEN? We durven kinderen als probleemdragers te zien waardoor we de poort nemen als ‘het kind heeft een probleem’. Maar systemisch denken zorgt ervoor dat we de omgeving en context gaan bekijken en zoeken naar de oorzaak van het probleem en dus niet direct kind als probleem. Een diagnose is het rode en zegt iets over het individu, maar we hebben met de context te doen. Het zal ook iets vertellen wat er in de omgeving, klas, gezin zal mislopen. Hoe kan een diagnose een kompas zijn voor wat er ontbreekt in de omgeving? BASISKADER: HET ONTWIKKELINGSHUIS Onthoud dus dat hechting een weefgetouw is waarbij het interactie is tussen ouders en kinderen. Hoe meer interactie, hoe sterker dit kan worden en soms kan je een stevige band creëren door extra touwen erin te zetten. Fundament: Hechting Zijn de ouders emotioneel beschikbaar? Wordt er aandacht besteedt aan het samen reguleren van de emoties. Worden de kinderen aangemoedigd om zichzelf te leren reguleren? Constructie: Structuur en regels Worden er afspraken gemaakt die helpen samen te leven? Zijn er duidelijke grenzen binnenshuis? Voorspelbaarheid en structuur? Vaste rituelen? Ramen en deuren: Buitenwereld binnenlaten Op welke manier mag de buitenwereld binnenkomen? Kan het gezin omgaan de wereld buiten? Of wordt de buitenwereld geweerd? Geeft contact plezier of spanning? Inrichting: eigen plek Is er plek voor eigen identiteit? (eigen kamers), openstaan voor verandering? Mag het individu verschillen van het gezin? Kan er gelijktijdig voldoende ruimte blijven voor gedeelde identiteit? Verhuizen, verbouwen, renoveren: afscheid en loslaten in verbinding Hoe wordt losgelaten? Wat gebeurd er wanneer leden vertrekken? Krijgt afscheid een plek? Staat loslaten gelijk aan verlies? Of kan er losgelaten worden met vertrouwen in de verbinding? LES 2: RELATIES 101 | HULPVERLENEN IN RELATIE – DE PSYCHOLOGIE VAN HECHTING 3/10/2024 Werken met mensen = werken in relatie. Het is mooi werk, maar het is ook best complex en ingewikkeld. In deze les werken we aan inzicht in: - Het belang van hechting en de ontwikkeling van de mens - Wat zijn goede veilige relaties? Wat is het belang ervan? - Wat als hulpverlenen misloopt? Hoe zoek je terug naar herstel? - Reflectie en inzicht in het eigen handelen Les 2: relaties 101 | Hulpverlenen in relatie – de psychologie van hechting Pagina 13 van 66 HET ONTWIKKELINGSHUIS | SPLINGAER (2014) Het Een metafoor om de dynamieken binnen gezinnen te bespreken. De bouw en het Ontwikkelingshuis onderhoud van een huis symboliseren hoe gezinnen groeien, veranderen en omgaan met uitdagingen. De metafoor benadrukt dat een huis (gezin) nooit af is en constant aanpassingen en onderhoud vereist. Co-evolutie Het wederzijds beïnvloeden en aanpassen van gezinsleden en hun context. Kinderen groeien in interactie met hun gezin, en gezinnen passen zich aan door veranderingen die kinderen en jongeren inbrengen. Deze processen verlopen niet- lineair en vaak circulair. Hechting en Binding Veiligheid en stabiliteit in gezinsrelaties Fundament van het Kenmerken: Co-regulatie van nabijheid en afstand, afhankelijk van leeftijd en huis situatie Uitdagingen: Sensitief reageren op kwetsbare leden (zoals baby's) en transgenerationele thema's verwerken. Functionele Regels en routines die autonomie en veiligheid ondersteunen Structuur Kenmerken: Takenverdeling, discipline, afspraken. Constructie van het Uitdagingen: Balans tussen autonomie van gezinsleden en gezamenlijke structuur, huis zoals bij hyperactieve kinderen of samengestelde gezinnen. Affiliatie Contact tussen gezin en buitenwereld Ramen en deuren Kenmerken: Openheid of geslotenheid tegenover externe invloeden (zoals scholen, vrienden, cultuur). Uitdagingen: Vertrouwen of wantrouwen in externe relaties, omgaan met discriminatie of maatschappelijke verwachtingen. Inclusie Het vormen van een eigen identiteit en gedeelde gezinsverhalen Inrichting van het Kenmerken: Openstaan voor nieuwe ideeën en tradities combineren met eigen huis waarden. Uitdagingen: Generatieverschillen, adolescenten die zoeken naar autonomie en gezinsidentiteit. Loslaten in Overgangen zoals adolescentie, vertrek van gezinsleden of verlies Verbondenheid Kenmerken: Bindingen transformeren zonder ze volledig los te laten. Verhuizen en Uitdagingen: Steun bieden aan jongeren bij zelfstandigheid, conflicten tussen herinrichten autonomie en afhankelijkheid aanpakken. Therapeutische Metafoor in actie: Huizen tekenen, ruimtes beschrijven, of verhalen maken over toepassingen een huis om gezinsdynamieken bespreekbaar te maken. Praktische voorbeelden: Werken met kinderen en jongeren om eigen gevoelens en gezinssituaties te begrijpen en te verwoorden. Voorbeelden van Adoptie: Ouders en kinderen bouwen samen een fundament dat rekening houdt dynamieken met complexe hechtingsprocessen. Adolescentie: Jongeren herzien de gezinsinrichting en dagen de grenzen van hun identiteit en gezinsverhalen uit. Migratie: Balans vinden tussen nieuwe en oude culturele invloeden. TOELICHTING BIJ UITBREIDINGEN Thema’s verder uitgewerkt: De bouw van het huis (hechting) als metafoor voor de vroege bindingen, de ramen en deuren (affiliatie) voor externe invloeden en de inrichting (inclusie) voor persoonlijke en gezinsidentiteit. Therapeutische verdieping: De metafoor wordt ook gebruikt voor reflectie op transgenerationele thema’s en hulpverleners kunnen deze metafoor gebruiken om met cliënten betekenisvolle gesprekken te voeren. Les 2: relaties 101 | Hulpverlenen in relatie – de psychologie van hechting Pagina 14 van 66 WAT WETEN JULLIE AL OVER “ HECHTING”? - Babies + eerste persoon - Veilige basis 1. Thuis 2. Bewegen 3. Toxische relaties ▪ Vicieuze cirkels - Noden van het kind - Warmte, liefde - Effect op relaties later - Vertrouwen - Bouwstenen (= het vormt jou) HET EXPERIMENT VAN HARLOW: DE RESUS -AAPJES - Harlow en zijn team wouden weten wat nu juist belangrijk is in de relatie tussen moeder en kind. - Lange tijd ging men er van uit in de ontwikkelingspsychologie dat het krijgen van voedsel aan de basis lag van de moeder-kind relatie. - Op basis van experimenten met aapjes, toonde Harlow aan dat voedsel (het krijgen van eten) minder belangrijk is voor de aapjes. Wat blijkt is dat vooral warmte en zorg belangrijk zijn voor het aangaan van veilige relaties. HET HECHTINGSKADER | BOWLBY - Hechting werd voor het eerst op de kaart gezet door de onderzoeken van John Bowlby. - John Bowlby was een psychoanalist geïnteresseerd in het belang van vroegkinderlijke relaties, ondermeer wat er gebeurde wanneer kinderen en hun primaire zorgfiguren (moeders) van elkaar werden gescheiden en terug herenigd. - Bowlby liet zich inspireren door het onderzoek van Harlow met de Resusaapjes - Op basis van het werk van Bowlby, ontdekte Mary Ainsworth dat er verschillende hechtingsstijlen bij kinderen waren: 1. Veilige hechting 2. Onveilige vermijdende hechting (angstig, extreem zelfstandig) 3. Onveilige afwerende hechting (boos en acting out) 4. Gedesorganiseerde hechting (onvoorspelbaar) DE EXPERIMENTEN VAN MARY AINSWORTH: DE VREEMDE SITUATIE TEST Mary Ainsworth bouwt voort op het idee dat kinderen hun primaire zorgfiguur (vaak moeders) nodig hebben om om te gaan met spanning en stress. In haar experiment laat ze de moeder vertrekken en stapt er een vreemde persoon binnen in de kamer. Dat is erg spannend voor deze jonge kinderen en brengt hun in stress. Vervolgens keert de moeder terug en kijkt men naar de wijze waarop kinderen verschillende reacties geven op de reünie. Inhoud is te herkennen, maar je moet ze niet vanbuiten kennen. Les 2: relaties 101 | Hulpverlenen in relatie – de psychologie van hechting Pagina 15 van 66  Type A: onveilig-vermijdend Deze kinderen hebben hun gehechtheid geminimaliseerd, gehechte kinderen omdat zij ervaren hebben dat de ouder relatief vaak afwijzend, zakelijk of weinig sensitief is. Ze negeren of vermijden de opvoeder en gedragen zich (prematuur) zelfstandig. Type B: veilig gehechte Bij deze kinderen is er een goede balans tussen kinderen exploratiedrang en gehechtheidsgedrag. Kinderen durven nieuwe taken aan te gaan, zijn angstig wanneer de ouder uit het zicht is en zoeken toenadering bij terugkomst, waarna ze weer verder durven te exploreren. Ouders zijn sensitief, coöperatief en toegankelijk. Type C: onveilig-afwerend Deze kinderen zoeken juist heel wat toenadering bij de gehechte kinderen opvoeder en zijn weinig geneigd om zelfstandig activiteiten uit te voeren. De afwezigheid van de opvoeder leidt tot angst terwijl de terugkeer van de ouder begroet wordt met boosheid en verontwaardiging. De opvoeder is vaak inconsequent sensitief, onvoorspelbaar voor het kind en afwezig op cruciale momenten. Type D: gedesorganiseerd Bij deze kinderen is sprake van gedrag met kenmerken van gehechte kinderen hechtingstype A en C. Ze zoeken toenadering tot de ouder, terwijl dat tegelijkertijd stress en angst oplevert. De omgang met de ouder is vaak inconsequent geweest en onvoorspelbaar terwijl ook vaak sprake is van trauma’s of andere ingrijpende gebeurtenissen. WAT IS BELANGRIJK OM MEE TE NEMEN? - Hechting gaat hechting over een veilige basis, een veilige schoot, en die helpt om om te gaan met emoties, spanning en conflict. Vanuit de veiligheid kan het kind op exploratie gaan zonder overspoeld te geraken… - Het is in de relatie met anderen dat kinderen leren omgaan met moeilijke situaties en emoties. - De eerste hechtingsrelaties (met ouders en verzorgers) maken kinderen werk van een innerlijk model dat helpt bij het reguleren van grote emoties. - Inschatten van gevaar en omgaan met stress… VEILIGE HECHTING – VEILIGE EXPLORATIE - Veilige basis: 1. Het creëren van een schoot, veilige nabijheid in contact 2. Vertrouwen, zekerheid, rust en stabiliteit - Op verkenning gaan en ontdekken is erg spannend (het onbekende!) - Om op verkenning te gaan in de onbekende wereld is het belangrijk om een levenslijn te hebben met een veilige thuisbasis. Wanneer kinderen opgroeien, vinden ze die basis bij hun ouders of andere belangrijke zorgfiguren. - Jonge kinderen moeten voldoende kunnen gaan bijtanken (een knuffel, een blik werpen op de ouder voordat men een nieuw stapje zet…) HECHTING Het is een proces tussen ouders en kind waarbij hechting als ontwikkelingstaak wordt gezien voor het kind en binding wordt gezien als het antwoord van de ouder. Hechting zegt dus ALTIJD iets over een relatie/interactie en gaat over de manier waarop twee mensen in relatie gaan met elkaar (= relationele kijk). Les 2: relaties 101 | Hulpverlenen in relatie – de psychologie van hechting Pagina 16 van 66 Waarom is het nu zo belangrijk? We kunnen hechting zien als adaptief of als normale reacties op wat er is gebeurd. Iemand die met grote emoties zal werken, dat kan zijn doordat die gewoon nooit anders wist. (wijze van overleven) HECHTING EN EMOTIEREGULATIE Soms loopt het wel eens mis.. Ontstaan van emoties - Al op jonge leeftijd hebben we een reeks basis emoties: Vreugde – Verdriet – Angst – Verassing – Boosheid – Afgunst - Emoties zijn erg belangrijk. Ze helpen ons om onze weg te vinden in de wereld en in relatie met anderen. Ze vertellen ons wat we belangrijk vinden en waar we weg van willen blijven. - Emoties krijgen vorm en inhoud omwille van de interactie met anderen. Leren omgaan met (moeilijke) emoties vindt plaats in een hechtingsrelatie. Eerst hebben we de andere nodig om tot rust te komen… Nadien krijgen we het steeds beter in de vingers. - Driftbui fasen (Becoming You (Apple TV) – leeftijd 2,5 jaar): 1. Boosheid 2. Agressief 3. Wanhoop - Hoe meer emotiewoorden een kind leert/kent, hoe beter ze kunnen omgaan met emotiesituaties CO-REGULATIE - Belang van ‘co-regulatie’, jonge kinderen hebben nog te leren om zichzelf te reguleren. Kinderen hebben nood aan andere die helpen om rust te brengen in de storm. Dit noemen we co-regulatie. In wederzijdse afstemming, leren kinderen stap voor stap een weg te vinden in hun eigen emoties. - Vergt soms veel van ouders, zeker wanneer de spanning hoog zit - Ook als volwassenen hebben we deugd van co-regulatie o Je vriend/in helpt jou bij een moeilijke situatie o Even bellen naar je ouders als het lastig wordt WAT NEEM JE MEE ALS PEDAGOGISCH COACH? - We hebben de ander nodig om emoties betekenis te geven en ze te gebruiken - Still Face oefening: ga in interactie en geef geen bevestiging - Geef kinderen kansen om eigen hechtingsrelaties te herschikken en indelen - It takes a village to raise a child, but the child also raises the village Les 2: relaties 101 | Hulpverlenen in relatie – de psychologie van hechting Pagina 17 van 66 WERKCOLLEGE 1: HET GEBRUIK VAN DE BEELDENDE RUIMTE METAFOREN EN KWETSBAARHEID METAFOREN - Beelden die iets te vertellen hebben - Als onderdeel van de dialoog vinden ze vaak hun plek binnen de narratieve benadering (zie ook narratieve coaching). - Geven zeggenschap en eigenaarschap (agency) aan sprekers. - Veiligheid in spreken – er ontstaat een zekere afstand - Werken verbindend - Geven kinderen de kans om gelijkwaardige MIJN DIERENTUIN Stel jezelf en jouw leven vooraan de hand van jouw dierentuin. - Hoe ziet die er dan uit? Zijn er veel of weinig paadjes? o Welke dieren zitten er in jouw dierentuin? - Hoe zien de dierenruimtes eruit? - Voor wie is de dierentuin toegankelijk en wie niet? Wie kan een abonnement nemen in jouw dierentuin? - Welke weer is er in jouw dierentuin? o Wie werkt er allemaal in die dierentuin? Wie zijn de bezoekers? - Blijf zo dicht mogelijk bij jouw verbeelding ialoogINinDEde DIALOOG eeldende BEELDENDE uimte RUIMTE BEELDENDE RUIMTE Externe Realiteit Interne Realiteit VRAGEN META OOR Werkcollege 1: het gebruik van de Beeldende ruimte Pagina 18 van 66 WERKCOLLEGE 2: GEZINSONDERSTEUNINGSMETHODIEKEN | OP VERHAAL KOMEN 8/10/2024 Moeilijke thema’s kan je in taal brengen door een object in de ruimte te geven. BASISHOUDING Basishouding = Relatie Methodieken = Basishouding = Relatie !! - RELATIE is ALLES o RELATIE is meest werkzame factor. - Professional is geen expert. o Professional is deskundig over opvoeding o Ouders zijn deskundig over het kind - Methodieken = relationele interventie o Construeren van verhalen en betekenis (inzichten) en bouwen relatie! - Maak verwachtingen helder en maak je werkwijze duidelijk !! GEZINSMETHODIEKEN TAARTVORMEN - Eenvoudige methode om veelheid van wat een persoon brengt overzichtelijk te maken - Daarnaast wordt het duidelijk hoeveel gewicht elk ‘deel’ krijgt o Zorgt vaak voor nieuwe inzichten aan de personen die je bevraagt - Vraagstelling: “Stel dat we alles wat je leven/wat je daarnet aangaf, zouden voorstellen als een taart. Uit welke stukjes zou je taart bestaan?” - Oefening: “Stel dat we jouw dagelijks activiteiten en de tijd die je erin steekt zouden voorstellen in een taart. Welke activiteiten verdeel je onder en hoe groot voelt elk stukje voor jou aan?” Gezinnen gaan aftasten of ze dit wel/niet kunnen vertellen. Vandaar dat het mondjesmatig (in puzzelstukjes) erbij komt. GENOGRAMMEN OPSTELLEN - In kaart brengen van → complexiteit kunnen weergeven, ingewikkelde gezins- en familiesystemen - Herkenbaar aan stamboom met relationele dynamieken - Alle betrokkenen in een systeem weergeven → zicht op subsystemen, hiërarchie en aard van communicatie tussen de leden van het systeem - Sommige pleiten voor een standaard opmaak van genogram om elke situatie te exploreren Een genogram is een schematisch overzicht van (bloed)verwantschappen, samenstelling van een gezin en de ruimere familie over meerdere generaties. Het is een nauwkeurig gecodeerd overzocht van feiten en namen, … stafkaart van gezins- en familierelaties, verhaal over relaties. Het geeft zicht op bijzondere aard van relaties, behoren tot een klasse, streek enz. Werkcollege 2: Gezinsondersteuningsmethodieken | op verhaal komen Pagina 19 van 66 FUNCTIE Instrument in het om te gebruiken bij verkenning van probleem van cliënt en de situering van dat proces van de probleem in de ruimere context. Brengt belangrijkste levensterreinen in kaart hulpverlening binnen ruimere context. Middel om kwaliteit van relaties in te schatten. Het helpt gezonde, constructieve relaties op te sporen. Vaak is het werken met genogrammen op zich al voldoende om hulpbronnen te openen: cliënten vragen zich af waar zij de informatie kunnen halen om hun genogram te reconstrueren Communicatiemiddel het tekenen van genogrammen is een vorm van communicatie, genogram tussen cliënten en structureert de communicatie, geeft het richtlijnen en aanwijzingen voor de vorm hulpverlener van het gesprek. Mensen ervaren het opstellen van een genogram als een belangstelling en welgemeende interesse voor cliënten en voor hun leven. Vermijd draaikolk fenomeen (enkel het probleem bespreken): nieuwe domeinen en thema’s worden geëxploreerd Instrument voor het is volledig, overzichtelijk, toegankelijk, nauwkeurig, gecontroleerd, efficiënt en verslaggeving respectvol. Genogram is een eerste vorm van verslaggeving Communicatie het is een eenvormige taal in verslaggeving, een herkenbare structuur, een houvast instrument tussen in de opbouw van teamgesprekken. Het is efficiënt en nauwkeurig welzijnswerkers Het genogram is een het is visueel, kort, … het verhaal spreekt voor zich. Het geeft de kans om eigenheid beeldverhaal van therapeut te verwerken. Doordat het visueel is: eenvoudige, eenvormige taal die herkenbaar is Instrument van de alle betrokken partijen kunnen worden opgespoord, zowel de negatieve krachten meerzijdige als de hulpbronnen. Inzicht krijgen in de relationele werkelijkheid van cliënten partijdigheid Het genogram als in bepaalde situaties willen mensen zicht krijgen op hun situatie vb. erkennen van doel op zich het bestaansrecht van een individu, genogram wordt dan een tastbaar gegeven !! Het is dus een onmisbaar instrument dat meer is dan het tekenen van symbolen, gepaard met fundamenteel respect en meerzijdige partijdigheid. Het toont de complexiteit van menselijke relaties (momentopnames! Relaties = dynamisch) Werkcollege 2: Gezinsondersteuningsmethodieken | op verhaal komen Pagina 20 van 66 KWALITEITENSPEL - Verschillende opties - Als bron om kwaliteiten te leren kennen - Alleen met kaartjes: elk 5 kwaliteiten overhouden - Met kaartjes als hulpbron: post-its ASSOCIATIESPELEN - Vb. Dixit kaarten - Methodiek: o “Zoek een kaart(en) uit die jouw ‘opvoeding’ symboliseren” o “Je vertelt mij dat moeilijke gedachten je vaak bezig houden. Is er een kaart die je helpt om deze gedachten in beeld te brengen?” OPVOEDINGSSPEL - In spelvorm wordt opvoeding bespreekbaar gemaakt en worden inzichten over het opvoeden verkend. - Gericht op ouders en zorgfiguren die aan de slag gaan met kinderen en jongeren (iedereen die voor een opvoedingstaak staat!) DUPLOMETHODIEK - Ontwikkeld Marleen Diekmann - Aanknopingspunt voor gesprekken met ouders over zichzelf, hun kinderen, hun ouderschap - Gebaseerd op contextueel denken: Boszormenyi-Nagy - Gebaseerd op transactionele analyse van Berne: drie psychologische zijnswijzen van ouder, volwassene en kind BOSZORMENYI-NAGY Loyaliteit Existentiële feit dat ieder kind uit zijn ouders is ontstaan en voor ouders dat er kinderen uit hen geboren zijn Door geboorte is een kind zich verplicht/loyaal voelt ten aanzien van ouders en dat ouders zich verplicht/loyaal voelen naar hun kind Taak binnen gezinnen Opbouw wederzijdse betrouwbare relaties Belangen van elkaar in het oog houden – evenwicht van geven en nemen – daarmee vertrouwen van ander verdienen Werkcollege 2: Gezinsondersteuningsmethodieken | op verhaal komen Pagina 21 van 66  TRANSACTIONELE ANALYSE VAN BERNE Kindpositie Leert het kind door persoonlijke ervaring Denken kenmerkt zich door gedachten en opvoedingservaring gevoelens van het kleine kind Ouderpositie Leert het kind indirect door identificatie en imitatie van het gedrag van de ouders Denken kenmerkt zich door de overname van de ouders Volwassen Is kiezen en bemiddelen tussen kind- en worden ouder positie Denken kenmerkt zich door hier en nu en is doordacht, in balans TAAL ERBIJ: MATERIAAL EN TOEPASSINGEN - Taal erbij: richt zich op het visualiseren van interne en externe werkelijkheid van de cliënt met behulp van die Ouder, Volwassene en Kind. - Via poppetjes: probleem van de ouders en kinderen verbeeld en innerlijke dialoog tussen de Volwassene en het Kind zichtbaar gemaakt en op gang gebracht. - Meest gebruikt materiaal: o Poppetjes o Toverstafje: grens of wens o Krijgertje: trauma, geweld, schade o Schat: symboliseren van het waardevolle o Touw: grenzen en scheidingen voorstellen o Blokjes: machtsverhoudingen in kaart o Vlakjes: ontwikkelingsprocessen of taken, talenten, etc. - Voor ieder cliënt een volwassen en kindpoppetje neerzetten Voordelen:  Helpt kennis over eigen innerlijk beleefde werkelijkheid van een cliënt en van de relaties van de cliënt te kennen  Beeld blijft langer dan woorden  Kan helpen bij woordenstroom onderbreken en reflectie op gang brengen  Helpt problemen externaliseren (probleem = het probleem =/= de persoon)  Intrapsychische en relationele aspecten worden gecombineerd  Aanboren van krachtbronnen  Bevordert gelijkwaardigheid tussen hulpverlener en ouders  Verbale informatie kan worden gecorrigeerd door de opstelling die ouders van hun gezin van herkomst of eigen gezin maken (meerstemmigheid, empathie en inzichten!)  Je voelt je gesteund omdat iemand anders met je meekijkt Nadelen:  Openheid voor de werkvorm  Associatie speelgoed  Niet altijd praktisch haalbaar in de aanwezigheid van te jonge kinderen Werkcollege 2: Gezinsondersteuningsmethodieken | op verhaal komen Pagina 22 van 66 ECOGRAMMEN - Ecogram is een visuele voorstelling van iemand sociaal netwerk: o Relationele knopen worden duidelijk in kaart gebracht: ondersteuning & stress visualiseren o In een ecogram worden hulpbronnen die de cliënt in zijn omgeving heeft duidelijk en waar het eventueel kan worden versterkt - Sociaal netwerk: groepering van mensen met wie een persoon min of meer duurzame banden onderhoudt voor de vervulling van noodzakelijke levensbehoeften (1 jaar wordt soms als voorwaarde genomen, maar vooral de beleving van een relatie is belangrijk!!) o Sociaal netwerk: werkt stressreducerend, werkt tegen depressie, vergroot kansen en helpt bij verwerken van ernstige of traumatische gebeurtenissen SOCIAAL NETWERK Familie Via (bloed)verwantschap verbonden Is het meest oorspronkelijke ondersteuningssysteem Niet echt sprake van keuze Verwanten en Ruimer netwerk van verwanten en vrienden vriendschappelijke relaties Ook indirecte connecties Kan berusten op biologische relaties maar ook een cultureel verschijnsel Bewust kan kiezen en contact is plezierig of nuttig Maatschappelijke diensten Enkel verworven relaties en functionele contacten Zakelijk: vooraf afspraken wat je kan verwachten AANDACHTSPUNTEN - Een persoon heeft weinig invloed op uitbreiding of inkrimping van familiale relaties - In een mensenleven verschuift de afhankelijkheidsbalans. Met het opgroeien verliest het familiesysteem zijn aandeel. Met het ouder worden, wint dit systeem terug aan belang - Familiebanden zijn niet altijd steunend, soms ook zeer beklemmend (!!) → beleving in kaart brengen FUNCTIONELE KENMERKEN Elk sociaal netwerk heeft 4 verschillende functies (PAGE) Praktische steun (materiële functie) geld lenen, oppas, klusjes,… Advies (informatiefunctie) beschikken over een zekere basiskennis… wie informeert jou, wie geeft je raad Werkcollege 2: Gezinsondersteuningsmethodieken | op verhaal komen Pagina 23 van 66  Gezelschap (aansluitingsfunctie) mensen willen erbij horen zich verbonden voelen… gezelligheid, gemeenschappelijke interesses Emotionele steun (affectieve functie) bij wie erkenning waardering, begrip en vertrouwen zoeken? STRUCTURELE KENMERKEN Ze zijn bepalend voor de ondersteuning dat het netwerk kan bieden Beinvloeden elkaar Omvang aantal mensen? Differentiatie en gevarieerdheid hoe verscheiden is iemands netwerk? Densiteit en dichtheid interne contacten binnen het netwerk Bereikbaarheid geografische afstand tussen personen van hun netwerk Stabiliteit houden stand, duurzaam of veranderen snel? WERKING – 3 STADIA Inventarisatie Welk systeem staat centraal (focaal), pijlen trekken wie energie geeft/ontvangt, welke systemen zijn veraf/dichtbij Interpretatie Functioneel analyseren → PAGE Structureel analyseren → omvang, differentiatie, dichtheid, bereikbaarheid en stabiliteit? Versterking Welke ondersteuningsbehoeften komen in beeld? Hoe ziet iemands ideale netwerk eruit? Wat wil de persoon aan zijn netwerk veranderen? Hoe kan de persoon zijn netwerk versterken? Versterking is niet per definitie uitbreiden of vergroten, maar kwaliteitsverbetering TIJDSLIJNEN - Visueel maken van gebeurtenissen - Structuur en samenvattend SGG SCHEMA = situatie → gedrag → gevolg Het helpt om gedragsketens in kaart te brengen en het inzicht daarover te vergroten: - Wat het probleem is - Welke factoren het uitlokken - Wat aandeel van ouders is - Welke mogelijkheden er tot verandering is Iets aan Situatie veranderen? Of iets aan Gevolg veranderen? GEDRAG BINNEN SGG-SCHEMA S = situatie In welke situatie komt het gedrag voor (waar, bij wie, wanneer)? Wat gaat er aan het gedrag vooraf? G = gedrag Wat doet het kind? Omschrijf in concreet gedrag! G = gevolgen Hoe reageer je op het gedrag? Hoe reageren andere? Wat is de ‘winst’? Werkcollege 2: Gezinsondersteuningsmethodieken | op verhaal komen Pagina 24 van 66 BELONING - Beloningsprogramma werken op ander gedrag van het kind o Wenselijk gedrag aan te leren o Maar oefening voor alle betrokkenen! o Zorgvuldig en consequent uitvoeren - Kinderen moeten willen meewerken: samen schema opstellen LES 3: OPVOEDING UIT BALANS – STORM OP KOMST 10/10/2024 Wat gebeurt er binnen gezinnen zodanig dat die processen onderbroken geraken? De tekst over hechting is leerstof! (eerste hulp bij hechting) Onzekerheid kan afstemming in de weg staan. Soms is het belangrijk om ouders uit een onzekerheid te krijgen zodat ze spontaan weer gaan omgaan met kinderen. PEUTERPUBERTEIT – TEMPERAMENT Dit is een ontwikkelingsuitdaging, waarbij het een mijlpaal is in de ontwikkeling doordat het kind hierdoor moet om groot te kunnen worden. - Switch: “Ikke doen” → vraagt veel tijd - Plots: ouders + heftig + frustratie → moeilijk contact - Kalm - “Neen”: gebruiken maar niet verstaan wanneer iemand het zegt - Opvoedingskader?? - Machteloos – mee ontploffen - De maatschappij kijkt - Ratio – taal geven MOEILIJK GEDRAG BIJ PEUTERS EN KLEUTERS → ROND DE 2 JAAR (KAN EERDER OF LATER ZIJN) - Hoe te verstaan? Wat is dat toch met dat geschreeuw en gestamp? - Wat kunnen ouders doen? Wat we ook doen, het helpt precies niet HET KIND ALS MYSTERIEUS EILAND Ouders hebben soms een wereldkaart nodig om hen in de juiste richting te helpen om het eiland te vinden… = ouders hebben soms richting nodig om tot opvoeding te komen WAT DRAAGT BIJ AAN ‘MOEILIJK GEDRAG’ - Leeftijd - Ontwikkeling: waar die in zit, vraagt heel veel van het hoofd van het kind - Temperament: het karakter dat iemand heeft (bv. het is een pittige baby, die is rustig en kan altijd slapen) → blijf hier kijken naar de context. Niet enkel wat eigen is aan ouder of kind spelen hier een rol - Situatie - Opvoedingsgedrag - Stress bij kind-ouderlijke stress - Reflectief functioneren Les 3: Opvoeding uit balans – Storm op Komst Pagina 25 van 66 Het antwoord dat ouders formuleren is hier ook belangrijk (kunnen ze het dragen of zitten ze hier vast). Heel belangrijk: Is er ruimte om goed na te denken, te relativeren? Zeg niet tegen ouders om rationeel te blijven of rustig, want dit lukt eventjes niet Voordat je kan connecteren, heb je eerst te reguleren. Je kan pas in verbinding treden wanneer er ruimte is hiervoor. Reguleren → relatie MOEILIJK GEDRAG IS ONVERMIJDELIJK - HERSTEL is belangrijk! Sociale interacties worden aanzien als positief en herstelbaar, en de reacties van volwassenen als voorspelbaar en betrouwbaar - Een kind met een intens temperament is vaak moeilijker opvoedbaar MAAR positieve relatie- ervaringen zijn belangrijk om negatieve effecten van moeilijk temperament te bufferen Het is hier belangrijk dat je herstel gaat opzoeken! Jouw relatie staat niet op het spel, want er zit juist veiligheid in dit gedrag doordat je de kans kan krijgen om herstel aan te gaan. Bij gekwetste kinderen zal dit luikje ontbreken (ze zijn beantwoord met hevige reacties of afwijzing). 1 | ONTWIKKELINGSFASE - Tussen ,5 en 4 jaar gaat het kind door de ‘peuterpubertijd’ = ‘terrible twos’ - Het kind ontdekt eigen ikje, krijgt ideeën en behoefte om (nieuwe) dingen uit te proberen, los van de ouder. Grenzen opzoeken en aftasten - Kinderen hebben veel energie en willen ontdekken o De energie geeft een boost aan de ontdekkingstocht De peuterpubertijd is dus een ontwikkelingsfase. Het kind wordt groot en krijgt een boost van energie maar is zich ook bewust dat die een eigen person is ‘ik’. Ze gaan hier ook kennismaken met grenzen. Deze boost helpt hun om grenzen te maken doordat ze door het botsen kennis maken met de ‘ik’. Het is heel gezond om in conflict te komen. Het lastige vertalen naar ‘eigenlijk wordt uw kind groot en dit is heel normaal want het is waardevol voor de ontwikkeling van het kind’. We doen er goed aan door dit te laten passeren. Kinderen zijn dus eigenlijk gewoon bezig met zichzelf te leren kennen. Gedragingen als: - Neen - Alleen doen - Stampen, huilen, schreeuwen bij frustratie - Uitdagen - Woedeaanvallen - (Onthoud!!: Kinderen leren zelfregulatie in interactie met de omgeving) Veel ouders ervaren dit als moeilijk: - Een piek in conflict tussen moeder en kind (Klimes-Dougan & Kopp, 1999) - Om de 9 minuten disciplineren de ouders hun kinderen (Power & Chapieski, 1986) Ze willen grenzen aftasten en willen veel maar ze hebben nog niet de taal om zichzelf uit te drukken. Het is heel moeilijk om ‘de ouder heeft door wat ik wil’. Wanneer de ouder de emoties en het gedrag in taal gaat verwoorden of gaat benoemen, dan kan het kind later zichzelf uitdrukken en kan de ouder het ook beter verstaan. Les 3: Opvoeding uit balans – Storm op Komst Pagina 26 van 66 Ouders steken zelf heel veel tijd in disciplineren en corrigeren. Vaak krijgen ze dan te horen ‘wees autoritatief’. Ze moeten dus opletten dat ze grenzen stellen maar ook ruimte laten om dingen binnen te laten. Waarom wordt mijn kindje dan zo driftig? - Gevoelens van kind nog niet goed uitleggen (vb. taal is niet altijd mee) en dat werkt frustrerend -> driftbui - Als iets niet mag of iets niet wil lukken - Belangrijk NORMALISEREN= “je bent niet de enige” die met dit gedrag van het kind worstelt 2 | TEMPERAMENT - Niet elk kind reageert even hevig - Elk kind heeft zijn eigen ‘temperament’ o = typische manier van reageren om bepaalde situaties (Carey, 1997) - Deze individuele verschillen zijn vanaf geboorte te observeren. We zien dit aan: o Huilen o Slaap-waakritme Reactiviteit Hoe gevoelig is het kind voor interne en externe prikkels? → relatief stabiele trek (aanwezig van bij geboorte) Effortful control → kunnen we leren! Werkt in op de reactiviteit Noodzakelijk voor emotieregulatie, zelfregulatie Hoe kunnen opvoeders de omgeving hanteren zodat stapsgewijs Effortful Control verworven kan worden. EFFORTFUL CONTROL - Belangrijk voor de volwassene om een bepaald doel te bereiken, ook al is dit niet wat het kind zijn eerste reactie is - STUDIE - Marshmallow test (Walter Mischel,1972) - Is een heel belangrijke voor de ontwikkeling van het kind = Kan je iets onprettigs ook verdragen omdat het iets brengt op een later moment? Je hebt er niet veel of weinig van, want het is situatie gebonden. Dit is belangrijk om gereguleerd te geraken. 3 | CO-REGULATIE - Het is dus duidelijk dat het in opvoeding niet om éénrichtingsverkeer gaat, maar om een wederzijds proces - Belang van co-regulatie’, jonge kinderen hebben nog te leren om zichzelf te reguleren. Kinderen hebben nood aan andere die helpen om rust te brengen in de storm. Dit noemen we co-regulatie. In wederzijdse afstemming, leren kinderen stap voor stap een weg te vinden in hun eigen emoties. - Vergt soms veel van ouders, zeker in de peuterpuberteit en bij kinderen met een “moeilijk” temperament… - Wanneer bv. kinderen het moeilijk hebben, hoe kan ik als ouder/opvoeder dit moeilijk moment mee dragen? - Rust in de storm brengen? Als ouder zelf ook dat stukje rust brengen. Je moet zelf heel lijfelijk aanwezig zijn en dus niet enkel via taal. Een mooie vorm van co-reguleren kan liedjes zingen zijn. Het helpt ons om rustig te worden en het gaat over echt contact maken tijdens bv. verzorgingsmomenten. Bij kinderen die heel gekwetst zijn kan dit een mooie stap zijn om terug verbinding te brengen in de verzorgingsmomenten om hun terug veiligheid te bieden. Deze Les 3: Opvoeding uit balans – Storm op Komst Pagina 27 van 66 kinderen denken ook vaak dat ze elkaar niet nodig hebben en het zelf kunnen want de zorg door een ander voelt onveilig. WINDOW OF TOLERANCE – HET TOLERANTIERAAMPJE - Heftige stressmomenten kunnen kinderen aan als ze bijgestaan worden door een vertrouwenspersoon. Een kind troosten = het stressysteem kalmeren - Zolang de stress binnen het raam blijft, functioneert die persoon goed. Bij kinderen kan dit buiten het raam komen wanneer de vertrouwenspersoon wegvalt. - Continue alert, reacties in stress (vluchten, bevriezen, vechten) - Hyperarousel: hartslag gaat omhoog, prikkelbaar en wordt nerveus (aggressief of angstig) - Hypoarousal: Hartslag gaat omlaag, onbereikbaar - Emoties zelf herkennen - Onder woorden brengen - Zichzelf herkennen o Het kind zijn/haar raam zelf laten vergroten - Pedagogisch: hoe kan je ouders helpen om meer geconnecteerd te geraken met hun eigen stressraam en dat van hun kinderen? - Wanneer het raam van kind en ouder samen kortsluiting bieden = VUURWERK 4 | PARENTAL CHILD FIT & CO-PARENTING TEAM - Opvoeden wordt als moeilijk ervaren wanneer de “fit” tussen het gedrag van het kind (door een groot stuk bepaald door het temperament) en de reactiestijl van de zorgfiguur (ouder, leerkracht) niet is zoals verwacht (Smart en Sanson, 2006) o Hoe kan kind en het antwoord dat de ouders bieden, terug samenvallen? - “Goodness of it” (Thomas & Chess, 977) → de mate waarin de noden van het kind aansluiten op het aanbod van de ouders. - Ook belangrijk: fit met eigen temperament! - Belang van het Co-Parenting Team → tot waartoe zijn de ouders SAMEN in staat? Kunnen jullie elkaar steun geven op moeilijke momenten? Kan de ander overnemen in moeilijke momenten? o Elke ouder brengt iets bij aan de opvoeding (bv. structuur + grenzen & chaos + avontuur) - Hoe meer stress er is, hoe minder je toegang hebt tot regulatie o Dit toont ook aan hoe pittig het is voor 1 ouder gezinnen! Hier kunnen andere mensen dan het team versterken (bv. kinderopvang, buren, grootouders, …) Inside Out 2: niet enkel de kinderen hebben een systeem, maar ook de ouders hebben een systeem en die moeten samen gereguleerd worden. WANNEER SPREKEN WE VAN EEN PROBLEEM - Kinderen komen onvermijdelijk in situaties terecht die niet stroken met hun temperament, waardoor de stress en spanning die hiermee gepaard gaat hun zelfregulatie onder druk zet - Cruciale veranderingen of gebeurtenissen: gedragingen worden moeilijkheden o Bv. kind dat zich moeilijk aanpast aan nieuwe situaties en er komt een nieuwe baby in het gezin - Ouders minder emotioneel beschikbaar zijn, waardoor bepaalde temperamentskenmerken als moeilijker worden ervaren o Vicieuze cirkel – geen plezier meer o Gedrag (bijvoorbeeld woedeaanvallen) dat op het ene moment binnen de ontwikkeling van de ’peuterpubertijd’ rond de leeftijd van 2 jaar nog normaal is, is dat niet meer op 6 jaar Les 3: Opvoeding uit balans – Storm op Komst Pagina 28 van 66 = wanneer de moeilijke gedragingen ervoor zorgen dat zowel ouder(s) als kind(eren) hierin vast zitten en ouders hebben hier geen plezier meer aan. ADVIEZEN - Steunen op intuïtie - Begrenzing – pedagogische “neen” o Negatief gedrag duidelijk begrenzen o Waak er als ouder over dat je het gedrag van je kind afkeurt maar niet zijn persoon o Wees duidelijk en geef kordaat aan waarom het gedrag niet kan en geef een alternatief. o Soms zal het nodig zijn het gedrag even te negeren o Soms zonder je je kind best even af, bv. als hij/zij iets opzettelijk kapot gemaakt heeft of bij slaan/pijn doen → Zeg waarom – Veilige plek – Niet te lang – wanneer rustig, erover praten – het is normaal - Positief ondersteunen o Gewenst gedrag expliciet positief benaderen “goed zo”, “knap dat je dat al kan”, “flink dat je zo kunt wachten” ▪ Complimenten krijgen en geven is leuk! o Reageer zoveel mogelijk op goed gedrag: je kan je kind niet te veel belonen, wel te veel straffen o Wat zijn positieve kanten van “moeilijk” gedrag - Straffen en belonen werkt alleen in een warm en veilig nest - Soms is de beste remedie: voldoende leuke momenten inbouwen voor meer plezier o Knuffelen, interesse tonen o Belang van humor en speelsheid! o “Als…, dan…” positief benaderen! - Deel je ervaringen met andere ouders en met je partner, je zal zeker herkenbare ervaringen tegenkomen! o Normaliseren en ondersteunen ADVIEZEN VOLDOENDE? - Nee: stilstaan bij hun beleving! - Hoe voelt het voor hen om ouder van een moeilijke peuter te zijn? - Nadenken over voldoende ontspanning zodat er wat meer ademruimte komt naast de opvoeding en dagelijkse beslommeringen → stressregulatievenster van zowel ouder als kind! - Ouders moeten ook tijd kunnen vinden om uit de relatie te stappen. Jouw emmer moet geleegd kunnen worden om terug ruimte te maken - Adviezen, maar geen handleiding - Een gebruiksaanwijzing is inderdaad handig wanneer je baby stampt of schreeuwt, maar deze handleiding zal weinig tot niets zeggen over jou als ouder of de relatie tussen ouder en kind. In het beste geval zegt de handleiding dat jij rustig moet zijn. Maar hoe word je als ouder rustig? Je gaat je misschien nog eerder schuldig voelen dat het jouwschuld is omdat je kind niet rustig is/niet luistert… het gaat over “dit kind in interactie met deze mama/papa”. - Vragen stellen als: – Wat helpt jullie? – Wat niet? – Hoe voelt het als het niet lukt wat je probeert? – Hoe voelt het als het wel tot een oplossing komt? Les 3: Opvoeding uit balans – Storm op Komst Pagina 29 van 66 WAT NEEM JE MEE ALS PEDAGOGISCH COACH TOT HIERTOE? - De verschillende “emotiebureau’s” staan in - Ouders moeten positief benoemen wat ze wisselwerking zien (bv. ik merk dat jij nu boos bent ipv jij - Denk na over het vergroten van window of vliegt tolerance altijd direct uit) - Geef plaats aan personen om effe los te - Kind laten en dat dit niet onmiddellijk opgelost - Ouders moet worden → trager handelen is oké - Eigen ruimte – help? - Moeilijkheden horen bij het opgroeien - Ventileren (reflectie) - Kijk verder dan het “probleem” en neem - Afkoelen – contact de context ook mee – brede verhaal - Ruimte voor ‘problemen’ - Effortful control - Normaliseren - Taal geven - Veiligheid WEG MET HET “PROBLEEMKIND” - DE BETEKENIS VAN SPANNING IN HET GEZIN MAURIZIO ANDOLFI – EEN KINDPROBLEEM IS EEN GEZINSPROBLEEM - Een kind is geen eiland, maar is verbonden door waterstromen, buureilanden, onderzeese banen… - Het gezin: dynamisch systeem in ontwikkeling - Een kind: het kind is een product van het gebeuren in het gezin. Een kind beweegt zich altijd in de driehoek vader-moeder-kind - Valkuil: kind alleen te benaderen en context vergeten (zoals ouders vaardigheden aanleren of deel laten nemen aan kennisproces) - Risico: hulpverleners gaan vanuit de hulpkreet opvoeding overnemen en ontwrichten de aanwezige krachten in het gezin. Andolfi waarschuwt dat hulpverleners geen nieuwe ouder mogen worden! Wanneer kinderen het moeilijk hebben, zegt dat iets over de interacties binnen het gezin. Daarom zit het niet scheef in het gezin, maar er wordt op een bepaalde manier in interactie gegaan dat niet zal helpen. Hoe kan je het kind verstaan vanuit de context van het gezin - hoe kan je de vraag van het kind serieus nemen en hoe geeft het gezin hier antwoord op? ANDOLFI – DE DRAAD VAN ARIADNE – KINDEREN ALS GIDS VOOR DE RELATIONELE WAARDE VAN GEZIN - Het kind als deskundige over het probleem waar het gezin mee zit - Het gezin als fundamentele bron bij het probleem van het kind o In kaart brengen van de relationele context waarbinnen het probleem zich presenteert - Bemiddelen tussen generaties o De opvoeding die ouders binnenbrengen, vertrekt vanuit hun eigen opvoeding. Het is belangrijk om de derde generatie (ouders van de ouders) in het vizier te houden Kinderen maken vaak duidelijk waar de opvoeding in de vorige generatie ook vastliep. Het vastgesteld probleem houdt ook een groeikans in voor het gezin. BLIKSEMAFLEIDERS, SYMPTOOMDRAGERS EN ZONDEBOKKEN - Gezinnen onder hoogspanning dreigen vast te roesten in interactiepatronen niet helpend zijn. Men probeert vaak meer van hetzelfde, in de hoop dat er een andere uitkomst ontstaat. Het gezin zit vast. - Zondebokken, bliksemafleiders, symptoomdragers zijn kinderen die zich opofferen om de spanning van de patronen af te leiden. Les 3: Opvoeding uit balans – Storm op Komst Pagina 30 van 66  o Vb. Dochter doet een woede-uitbarsting elke keer als papa en mama in discussie verdraaid raken. Mama en papa vinden elkaar terug in het berispen van dochter.. - Individualiseren en problematiseren zijn pogingen uit conflict, maar zijn ook schadelijke dynamieken. - Bliksemafleiders offeren zichzelf op. Ze verliezen hun jeugd en hun speelsheid. → diagnostiek haakt hier ook op in! HOE WORDEN KINDEREN SYMPTOOMDRAGERS/AANMELDERS VAN HET PROBLEEM? Ausloos Beschrijft het proces waarin een gezinslid als patiënt wordt aangewezen als volgt. Hij stelt dat ieder toevallig en banaal gedrag kan worden uitgeselecteerd en versterkt zodat het als symptoom een belangrijke rol gaat spelen in het relationele veld van het familiesysteem. Het al dan niet verontrustende gedrag groeit uit tot een symptoom wanneer het een functie heeft te vervullen binnen het gezin en zijn context Bateson Gedrag krijgt pas betekenis in een context van relaties – Kinderen ontdekken bewust/onbewust dat het gesteld gedrag helpt om conflict te ontmantelen Andolfi Begrijpen van suicide, automutilatie, eetstoornissen als extreme vormen van zelfopoffering die verbinding in het gezin brengen → effect is dat ouders/siblings gemobiliseerd worden in samenkomen Alles zit in relatie met elkaar en kinderen ontwikkelen bepaalde reacties om hun plekje te vinden in het systeem. Zo ontstaan probleemgedragingen! Hoe kan je probleemgedrag zien en welke functie? Het levert dus iets op. Opletten wanneer problemen beginnen samen te vallen met persoon… Het PROBLEEM is het PROBLEEM. Een shift in DENKEN en SPREKEN. → bijdrage van het narratief kader HOE BRENGEN WE DE RELATIONELE DANSEN VAN HET GEZIN IN BEELD? - Welke patronen / interacties komen terug? - Wat is de betekenis van het symptoom/het probleem binnen dit gezinssysteem? - Wat zegt het probleem over de gezinsfase? Voor welke uitdaging staat het gezin? - Welke circulaire interacties kan je opmerken? - Wie bezorgt zich over het probleem? Wie wordt er op het sleeptouw genomen door het problem? Wie wordt er ogenschijnlijk buitengesloten? LES 4: HERVERBINDEN IN OPVOEDING 17/10/2024 Interventies als pedagogisch coach Zoals we nu al weten, kan er heel veel gebeuren wat zal zorgen voor hechting en dat ouders dus problemen hebben in de opvoeding of dat ze gewoon vast komen te zitten. Er zijn altijd mogelijkheden om ouders terug in connectie te brengen maar er zijn ook situaties waarin dit zeer moeilijk is zoals bv. groot misbruik. Bij deze cases zijn er dan zaken gebroken. ILLUSTRATIE – HERVERBINDING (KAMELEN) Op deze manier wordt er redelijk veel druk gezet op beide partijen. Uiteindelijk zullen ze herenigd zijn, maar wie zegt dat ze hier echt tevreden mee zijn? Les 4: Herverbinden in opvoeding Pagina 31 van 66  AN ECOLOGY OF MIND – A DAUGHTERS PORTRAIT OF GREGORY BATESON Without context, words and actions have no meaning at all – we moeten gedrag dat we zien, begrijpen vanuit de context Spreek in termen van relaties: met een vinger kan je niets, maar met de relaties die het heeft met de rest geraak je verder. Denk hier ook aan de diagnose van ADHD bij kinderen: het kind heeft ADHD, maar misschien is de omgeving of de context gewoon 1 grote chaos. We kunnen heel veel hypothesen vormen over wie het probleem is maar als we gaan kijken naar de relaties – de interactie op hoe er gereageerd wordt op elkaar – dan is daar het probleem. Functie - Stukken hebben geen betekenis zonder een context en als we kijken naar moeilijk gedrag bij kinderen, ‘welke functie heeft dat op het systeem? Wat doet moeilijk gedrag? Wat brengt het?’ - Wat doet de ruzie van mama en papa met het kind? Het verstoort gedrag – los het conflict bij de ouders op Het PROBLEEM situeren in de interactie/de relatie, nl. de manier waarop gezinsleden in interactie treden. De pedagogische vraag (kind) =/= Het pedagogisch antwoord (ouder). We verschuiven het probleem van individuen terug naar relaties, ‘hoe kunnen we problemen bekijken als pedagogische vragen?’ → hoe kunnen we samen met ouders zoeken naar een beter antwoord? CIRCULAIRE HYPOTHESEN - Het systeemdenken verwerpt een lineair denken: oorzaak → gevolg - Interactie is complex en voortdurend in beweging. Circulair denken helpt om die complexiteit in beeld te brengen. - Gedrag kent geen begin- of eindpunt, maar is onderdeel van een interactie. Wanneer gezinnen problemen ervaren, stellen we dat ze vastzitten in interactiepatronen waar ze niet spontaan uit kunnen breken. - We brengen de relationele dans in kaart… GEDRAG A Versterkt Versterkt ir ulaire Verhoogt Vermindert Verhoogt Vermindert pothesen oe meer dat oe oe meer dat oe minder minder dat dat. GEDRAG B Kindje heeft het moeilijk en wordt boos en driftig, hoe meer die boos wordt, hoe strenger mama wordt en vastbijt in streng zijn, kind wordt nog bozer… zo zitten ze vast in het voortdurend ophopen van elkaar → hoe meer, hoe meer Hoe meer mama controleert op de gsm, hoe minder de zoon vertelt → Hoe meer, hoe minder Les 4: Herverbinden in opvoeding Pagina 32 van 66 OEFENING: de volgende gezinnen zitten vast in circulaire interacties. Bedenk mogelijke circulaire hypothesen die inzicht kunnen brengen in de interactiecirkel. De ouders van Jef komen jou vertellen dat hij erg opstandig en rebels is. Ze weten niet meer goed wat doen. Ze vertellen jou dat Jef elke regel en afspraak breekt. Ze proberen steeds meer regels te verzinnen en op te leggen. Maar het lijkt niet te werken. Jef moet echt leren om te gehoorzamen!!!! Jef is een echte tiener en wilt vrijheid en zelfstandig zijn. Hoe meer zijn ouders regels opleggen. Hoe meer hij deze regels breekt. Hoe meer hij regels breekt, hoe meer regels hij krijgt opgelegd door zijn ouders. Actie – reactie: Jef’ke – hoe de ouders uit het cirkeldenken krijgen - Welke regels passen er beter? – beseffen wat werkt - Oplossing in cirkel zetten: als je laat zien dat je regels kan volgen, kunnen je ouders regels loslaten. Als je laat zien dat je de regels nakomt, kunnen je ouders je meer vrijheid geven De ouders van Zohra vragen of jij kunt werken aan de slaaproblemen van hun dochter. Wanneer het slaaptijd is begint zij hard te wenen en weigert ze om alleen naar bed te gaan. Zohra slaapt nu bijne elk dag in het bed van de ouders. Het is de enigste manier om rust te vinden. Zohra durft niet goed alleen te slapen. De angst maakt dat ze hevige huilbuien doet. Om haar te troosten mag ze in het bed van haar ouders komen liggen. Hoe meer Zohra zich laat leiden door de angst, hoe meer ze kan slapen gaan bij de ouders. Hoe meer ze slaapt bij haar ouders, hoe groter het idee wordt dat ze niet alleen kan slapen. Filip en Meryem hun relatie staat op springen. Filip vertelt jou dat hij het kostbeu is dat Meryem hem geen vertrouwen geeft. Hij krijgt heel de tijd berichten en telefoontjes om te controleren waar hij zit. Meryem zegt dat ze niets liever zou willen dan Filip met rust te laten. Maar, hij antwoord nooit als zij hem belt of stuurt. Dat is dan toch normaal dat Meryem denkt dat hij iets verbergt? Filip en Meryem ervaren moeilijkheden in hun relatie. Meryem vraagt zich af of Filip wel trouw is. Ze gaat Filip steeds meer controleren en bevragen om zichzelf gerust te stellen. Filip voelt dat Meryem last heeft van die onzekerheid. Hij verzwijgt en verstopt om haar niet ongerust te maken. Hoe meer Filip verzwijgt, hoe meer Meryem de nood voelt om te controleren, wat Filip aanmoedigt om meer te verzwijgen. OPVOEDING = TRANSGENERATIONEEL GEZINS -SCRIPTS BYNG HALL Gezins-scripts zijn onbewuste regels, verwachtingen en gedragingen die binnen een familie worden doorgegeven als bewuste of onbewuste blauwdrukken. - Oorsprong: Ontwikkeld door John Byng-Hall, een Britse gezinstherapeut. - Doel: Verklaart hoe families functioneren op basis van vaste patronen die van de generatie op generatie meereizen. - Opvoeding is altijd een samenspel van het hier en nu en het verleden. Ze maken steeds contact met hun opvoeding en hoe hun ouders waren VB. “In mijn gezin was er geen plek voor moeilijke emoties. Voor de buitenwereld hielden we de schone schijn op.” → “Het depressieve gedrag van mijn dochter maakt mij erg machteloos, ik weet niet goed wat ik moet doen. Ik merk dat ik het verhul voor de buitenwereld, ik voel mij al zo machteloos. Het ligt in de knoop.” Les 4: Herverbinden in opvoeding Pagina 33 van 66 DE VORMING VAN EEN NIEUW GEZINS -SCRIPTS Replicatieve scripts scripts die zich herhalen van de ene generatie op de andere. Gewenst of ongewenst Correctieve scripts soms zijn vroegkinderlijke ervaringen zo pijnlijk geweest dat ouders trachten deze patronen te vermijden als ze zelf kinderen krijgen en kiezen voor een correctief script. Deze scripts kunnen aangepast zijn, maar riskeren ook door te slaan… Nieuw geïmproviseerd script stijlen van opvoeden die al improviserend tot stand komen of via observatie van andere gezinnen Je kan deze scripts gaan herhalen, herschrijven, compenseren (vaak in de omgekeerde richting) en bedenken. Gezinnen zitten niet vast in een script, maar ze kunnen switchen. Wanneer je ouders bevraagt over wat zij willen behouden en veranderen uit de eigen opvoeding, kunnen ze daar vaak wel wat taal aangeven: ”ik vind het belangrijk dat mijn kind inspraak heeft in de grenzen en de consequenties wanneer afspraken overschreden worden.” Ouders ondervinden echter dat het in de praktijk allemaal niet zo makkelijk is. Ze weten niet goed hoe ze een nieuwe opvoeding vorm kunnen geven of merken op momenten van stress en spanning dat ze automatisch terugvallen op de oude replicatieve scripts. Het is vaak sterker dan hunzelf. “Wanneer mijn kind voor de zoveelste keer de afspraak overschrijdt, weet ik het gewoon niet meer en wordt ik kordaat. Ik lijk wel op mijn eigen vader… Ik had echt gedacht dat ik het anders zou doen.” SCRIPTS OMVORMEN IS HARD WERKEN! NOOD AAN HULP EN ONDERSTEUNING… - Interventies in de binnenkring van het gezin: direct aan de slag met de ouders → het opvoedingsinterview - Interventies in de buitenkring van het gezin: in kaart brengen van hulpbronnen en steunfiguren WERKEN MET DE BUITENKRING – VERSTERKEN VAN HET NETWERK - Je brengt met de ouder(s) het omringend systeem in kaart en verkend op welke manieren deze kunnen bijdrage aan de opvoeding. - Hulpbronnen gaan identificeren en ondersteunen in het aanspreken en dichter betrekken van de hulp - Hulpbronnen kunnen helpen in visie en inhoud (pedagogische ondersteuning) of kunnen helpen in het staan blijven (emotionele en praktische ondersteuning) SAMEN STAAN IN KWETSBAARHEID Empathie zorgt voor verbondenheid – het is een keuze Sympathie creëert afstand – “in ieder geval…” Perspectiefafname De kunst om mee te gaan in het gezichtspunt van iemand anders, of om te herkennen dat hun gezichtspunt hun waarheid is, Niet oordelen Dat is niet gemakkelijk omdat de meeste mensen dat juist wel graag doen Gevoelens Ze herkennen bij anderen en daarover communiceren Les 4: Herverbinden in opvoeding Pagina 34 van 66 LES 5: GROOT WORDEN EN FUNCTIONELE STRUCTUUR HER-VERBINDEN VIA SPEL 24/10/2024 Waarom? - De ouders ervaren terug plezier (al dan niet samen met het kind) - Via spel kunnen kinderen spreken - Ouders gaan dingen ontdekken - Het is een herinnering naar een fijne tijd - Ouders kunnen zich terug kind voelen - Spel (risico’s en loslaten) SPEL ALS RELATIE Spel is een manier om de wereld te verkennen en in interactie te gaan met anderen. Spelen is niet alleen belangrijk voor het kind, maar ook voor ouders/opvoeders. Spel wordt een gedeeld gebeuren dat helpt om de wereld te verkennen, veiligheid op te bouwen, emoties te reguleren (…) en relaties aan te gaan… Ouders die last hebben van onzekerheid en angst, hebben vaak moeite met het spontaan spelen. Hun helpen contact te maken in spel, helpt om goede ervaringen op te bouwen en vertrouwen in zichzelf te vinden. In de meest eenvoudige vorm is spel een samenspel van afstemming en luisteren. Spel is een manier om terug spontaniteit in de relatie met het kind te brengen (voor ouders). Het Still-Face experiment: een gebrek aan respons en afstemming triggert de stress-respons bij babies. Je moet dan gaan zoeken naar manieren om het spontane heen-en-weer spel terug op gang te laten komen!! Als ouders overspoeld raken met angsten en onzekerheden dan raken ze het spiegelen van gedrag en emoties kwijt. Terwijl dit heel belangrijk is want veel breuken en kwetsende relaties kunnen verholpen worden door hier aandacht voor te hebben. LEARN OW TO BOOST YOUR BABY’S BRAIN FROM A ARVARD PROFESSOR - De ervaringen en relaties die kinderen hebben in hun jongere jaren, zijn vaak het begin van hun ontwikkeling en maken het kind tot wie ze zijn - Serve and return (spiegelen): je wordt hier beter in door het uit te proberen en dit is heel belangrijk want hoe jij reageert, zorgt ervoor dat het kind kan reageren - De beste soort van spelen zijn die waar er ruimte is voor veiligheid voor het kind in de ontwikkeling. Heb hierbij ook aandacht voor de kleine momenten zoals slapen gaan, eten en verzorging. Dit is veel belangrijker dan het grote - Spel is op ontdekking gaan, het is dingen uitproberen TRAUMA EN KINDEREN Kinderen met traumatische ervaringen, verliezen vaak een waarderende kijk naar zichzelf in het hier en nu en wie ze hopen te zijn in de toekomst. → het gevoel van er niet langer toe te doen (isolatie). C ILDREN’S GAME #25: CONTAGIO (FRANCIS ALYS) De kinderen spelen een spel waarbij COVID aan de basis lag. Het onderwerp wordt door het spel minder erg/serieus, maar er is terug plezier. Les 5: groot worden en functionele structuur Pagina 35 van 66 BELANG VAN SPEL ALS INTERVENTIE Het is een vorm van relatie en om verhalen die vast zitten, terug open te brengen. Spel is niet enkel een methodiek, maar ook het zijn. Het is niet iets om iets te bereiken, maar het valt samen met de taal van het kind (wie zij zijn). Blijf ouders en opvoeders mee in het verhaal nemen van het kind. Hulpverleners moeten geen nieuwe ouders worden. - Spel als een interventie & attitude om kinderen te benaderen: o Spel en speelsheid als een dialoog, een wijze van in relatie te gaan o ”Welke spelletjes deden jullie als kind?” o ”Elke keer wanneer Toby grijpt naar zijn ridderszwaard, is het een teken dat we genoeg ‘gewerkt’ en ‘gepraat’ hebben. De onuitgesproken afspraak is dat we een zwaardgevecht houden.” - Spel als wijze van in relatie te gaan → doet nieuwe vormen van interacties ontstaan; opent nieuwe verhalen en manieren van zijn, weg van de dominantie van het probleemverhaal. - In spel krijgen gezinnen de kans om nieuwe manieren van omgang met elkaar te verkennen, binnen de veiligheid van het spelend kader HOE WORDT SPEL OVER DE HELE WERELD GEBRUIKT IN RAMPENGEBIEDEN (BV. OORLOG) Er zijn plekken die voor ons gewoon lijken, maar eigenlijk dragen ze een groot geheim. Ze laten kinderen herstellen na vreselijke gebeurtenissen/rampen. Kindvriendelijke ruimtes helpen kinderen om de ondersteuning te krijgen die ze nodig hebben in noodgevallen. BASISKADER: HET ONTWIKKELINGSHUIS – GEZINSONTWIKKELINGSTHEMA’S Fundament: Hechting Zijn de ouders emotioneel beschikbaar? Wordt er aandacht besteedt aan het samen reguleren van de emoties. Worden de kinderen aangemoedigd om zichzelf te leren reguleren? Constructie: Structuur en regels Worden er afspraken gemaakt die helpen samen te leven? Zijn er duidelijke grenzen binnenshuis? Voorspelbaarheid en structuur? Vaste rituelen? Ramen en deuren: Buitenwereld binnenlaten Op welke manier mag de buitenwereld binnenkomen? Kan het gezin omgaan de wereld buiten? Of wordt de buitenwereld geweerd? Geeft contact plezier of spanning? Inrichting: eigen plek Is er plek voor eigen identiteit? (eigen kamers), openstaan voor verandering? Mag het individu verschillen van het gezin? Kan er gelijktijdig voldoende ruimte blijven voor gedeelde identiteit? Verhuizen, verbouwen, renoveren: afscheid en loslaten in verbinding Hoe wordt losgelaten? Wat gebeurd er wanneer leden vertrekken? Krijgt afscheid een plek? Staat loslaten gelijk aan verlies? Of kan er losgelaten worden met vertrouwen in de verbinding? DE FUNCTIONELE STRUCTUUR EN ORGANISATIE: BASISAFSPRAKEN EN VOORSPELBAARHEID - Gezinnen hebben niet alleen in te zetten op emotionele nabijheid en het meevoelen en meedragen - Gezinnen hebben ook de opdracht om grenzen en structuren in te bouwen → Het huis krijgt niet enkel vorm door een goede fundering (hechting), maar staat ook stevig neer door muren en verdiepen - Afspraken, regels, voorspelbaarheid, structuren, rituelen… zijn erg belangrijk. Duidelijkheid geeft rust o Voorspelbaarheid is een overboedem in de rivier die wel eens kan kolken - In de overgang kleuter naar lagere school, gaan we naast begrenzen, ook steeds meer inzetten op autonomie en zelfstandigheid Les 5: groot worden en functionele structuur Pagina 36 van 66 Peuterpuberteit: al het hevige mag een plek krijgen, maar er moeten grenzen worden gezet. We gaan vanuit zorg de grenzen gaan stellen. Nee het mag niet, leren aanvaarden en hiermee omgaan (voor zowel ouder als kind). Structuur en grenzen scheppen veiligheid. Kinderen weten zo wat er verwacht wordt maar ouders hebben ook nood aan voorspelbaarheid en structuur. Bv. als je zegt tegen kinderen dat er over 10 min vertrokken wordt naar school, dan heb je graag als ouder(s) dat dit ook gedaan wordt. - Continue zoektocht naar een passende structuur die het (gezins)leven kan dragen - De groeiende autonome mogelijkheden van kinderen dagen de gezinsleden uit een functionele structuur en organisatie uit te werken: regels en patronen, verdeling van taken en verantwoordelijkheden… - Spanningsveld tussen autonomie en zelfregulatie in contact met de omgeving Autonomie: je kan als ouder niet altijd zeggen ‘we doen het samen’, en je mag gerust zeggen dat het kind het al eens alleen mag doen vanuit ‘ik geloof dat je dit kan’ en niet ‘ik wil hier niet mee bezig zijn’ KINDONTWIKKELING IN HET HUIS - Kinderen ontwikkelen van een afhankelijk stuk naar een steeds toenemende onafhankelijkheid: o Aanmoedigen van de Zelf-Regulatie ▪ “ik zie dat je het even moeilijk hebt, maar ik ga je toch vragen om nu zelf even tot rust te komen.” o Opletten – zelf-regulatie vervangt geen co-regulatie. Beiden blijven belangrijke vormen van reguleren en verbinden, ook voor volwassenen - Eigen ik komt op de voorgrond - Belang van sociale interacties wint (de buitenwereld komt kijken…) VERBINDING (KLEINE IK) EN AUTONOMIE (GROTE IK) We hebben elk een kleine ik en een Grote IK. Kleine ik staat voor kwetsbaarheid, gevoelswereld. Kleine ik verlangd er naar om gezien en getroost te worden. Kleine ik gaat op zoek naar verbinding en samenzijn (= binnenkant van de persoon) Grote ik staat voor autonomie en zelfstandigheid. Grote IK pakt het leven vast en neemt de rationele beslissingen. Grote IK probeert de wereld alleen aan te pakken en zelfstandige successen op te bouwen OPVOEDING Kinderen hebben ouders nodig om vorm te geven aan kleine ik en Grote IK (denk aan co-regulatie) – Wisselen tussen steunen en troosten & aanmoedigen om verder te proberen… Dat vraagt van ouders intern kunnen reguleren (balans tussen kleine ik en Grote IK). Dat is niet altijd vanzelfsprekend (angst/onzekerheid/ …). Ouders hebben soms eerst werk te doen om kleine en Grote IK in balans te brengen. In het opgroeien, omwille van de thuiscontext of stressvolle gebeurtenissen, komen kleine ikjes - ontregeld, vol emotie, stuurloos, grote afhankelijkheid - of Grote IKjes - onthecht van emotie, overmatig cognitief, rigide drang naar behoud van zelfstandigheid – wel eens meer op de voorgrond ten koste van de andere ik. Kinderen in het hier en nu die met blokkades zitten, dat zegt vaak iets over de blokkades van de ouders van in het verleden. Het zegt vaak iets over wat de ouders toen nog niet hebben opgelost of wat ze zelf hebben meegemaakt. Les 5: groot worden en functionele structuur Pagina 37 van 66 STRESS BIJ DE OUDERS Veel stress in het ouderschap -> minder ruimte voor mentalisatie (begrijpen en sturen van eigen gedrag en eigen emoties; vermogen om de ander goed te begrijpen). Je moet niet naar het verleden kijken maar gebruik een ingangspoortje als ‘waar zit de stress of de last bij de ouders’ - Belang van als ouder zorg dragen voor zichzelf – Co-Parenting Team o Ook ouders hebben soms nood aan een kapitein die het roer overneemt! o Ouders helpen elkaar terugkomen in hun window of tolerance (co-regulatie) o Als Co-Parenting team verdelen ouders de stukken die hun beter af gaan, samen maken ze een volledig verhaal (vb. papa kan emotioneel erg veel stilstaan en vertragen, mama moedigt aan om te exploreren!) - Kan partner of vriend zijn - Soms nood aan begeleider/therapeut o Ouders laten nadenken wat hen rust brengt Versterken van het eco- o Zodat hun reflectievermogen opnieuw wordt aangesproken systeem (de buitenkring) o Ook voor een begeleider kan dit vermoeiend INTERVENTIE: IT TAKES A VILLAGE Het eco-systeem in beeld brengen en hulpbronnen identificeren. Wie is er allemaal betrokken in de opvoeding? Wie zou je kunnen helpen of waar kan je dingen aan vragen? → Op deze manier kan je het netwerk gaan verstevigen. ONTWIKKELINGSHUIS – OMGAAN MET DE BUITENWERELD In de eerste jaren gebeurt de ontwikkeling van het kind normaal binnen het gezin. Het gezin als opvoedingsbodem is dus ook heel belangrijk en opvoeden staat hier centraal. De buitenwereld kan soms ongevraagd binnen komen bij het gezin (bv. CLB aan de deur, rapporten, professionals die binnenhuis komen, vriendjes/vriendinnetjes die komen spelen en ouders die hun kinderen komen ophalen). Niet langer is het enkel binnen het gezin, maar ook in de buitenwereld wordt er gevormd en gegroeid. Richting de lagere school toe, gaan kinderen steeds meer in contact treden met de buitenwereld. Meer dan vroeger komt de buitenwereld ook kijken binnenin het gezinshuis (aan de eettafel, via rapporten, vriendjes, …) Het gezin heeft een weg te vinden in de omgang met de buitenwereld. Heeft het ontwikkelingshuis grote ramen? Of zijn de gordijnen altijd toe? Wordt er naar buiten gekeken? Of blijft het gezinsleven erg onzichtbaar. Hoe wordt er omgegaan met verschil? AFFILIATIETHEMA: FILMFRAGMENT THE I NCREDIBLES - Wat zie je gebeuren tussen Dash en de anderen in het filmfragment en wat zegt dit ons over: o De relatie tussen lagere schoolkind en de zorgfiguren? o De relatie tussen de zorgfiguren en de leerkracht o De invloed van maatschappij en cultuur op hoe we naar problemen bij lagere schoolkinderen kijken? Les 5: groot worden en functionele structuur Pagina 38 van 66  - Dash wilt zichzelf kunnen zijn (ook buiten het gezin) - Erbij horen - Praten → spanning - Drie zichtbare dingen o Baby: dichte contact Reactie Reactie o Dash: buitenwereld verkennen o Violet: lastig in zowel gezin als buitenwereld - Er zijn manieren om er terug uit te komen WERKCOLLEGE 3: EXTERNALISEREN 22/10/2024 Narratief: Op verhaal komen – metaforen – empathie - betekenisgeving – reflectie – niet actief sturen In het narratief kader zijn we aandachtig voor twee soorten verhalen: Grote verhalen: nemen grote stukken over in het leven Kleine verhalen: krijgen minder aandacht Nood aan een andere manier van denken en spreken… Externalisatie. Als we het hebben over problemen, dan is er nood aan het kijken vanuit een andere bril. Video: in het fragment wordt er gezocht naar depressie een andere naam geven. Het leren aanvaarden en inspraak hebben op ‘hoe ga ik hiermee om?’ zonder steeds in gevecht te gaan. WAAROM EXTERNALISATIE? - Om afstand te scheppen tussen de persoon en het probleem - Om nieuwe versies van een verhaal te laten ontstaan - Gezinnen terug in kracht zetten om aanpak te bedenken - Om individualisering/problematisering → Het creëert veiligheid om het uit te spreken Vanuit de tekening van de kinderen kan je vragen of dit bij nog mensen van het gezin langskomt/aanwezig is Het wordt vaak gedaan met lastige eigenschappen, negatieven maar je kan dit ook doen met krachten. Zo kan je de positieve kanten in het daglicht zeggen en vragen ‘hoe kan dit vaker langskomen?’. Het kan zijn dat je bv. met depressieve gevoelens kapt door de maatschappij omdat de samenleving elke keer opnieuw zegt dat er geen plek voor jou is. LES 6: ONTWIKKELINGSSTOORNISSEN ADHD 7/11/2024 Ontwikkelingsstoornis: verstoorde ontwikkeling maar gaat ervan uit dat er in de ontwikkeling iets anders gebeurt waardoor we ook niet kunnen zeggen ‘dit komt door de opvoeding’. Er zijn biologische oorzaken, veranderingen in het brein, waardoor het ook geen gedragsprobleem is. Er zit rek op ‘wat kunnen we doen’ want we kunnen de hersenen niet veranderen maar wel de omgeving aanpassen. Het kind heeft het heel moeilijk EN het gezin heeft hier ook moeite mee. Werkcollege 3: externaliseren Pagina 39 van 66 WAT WETEN WE ER AL OVER? - Variabel - Moeite met sociale contacten leggen - Lange wachtlijst voor diagnose - Met of zonder (extreme) hyperactiviteit - Moeilijker om te luisteren – mensen laten - Prikkels uitspreken? - Heel hard of het niet uiten van gevoelens - Actief - Impulsief - Aandachtstekort - Creatief brein - Verschillende kenmerken afh. van gender DIAGNOSE = observeerbare eigenschappen Sommige mensen zijn moeilijker te diagnostiseren doordat zij de kenmerken niet hadden in hun vroegere levensfase(n). Alle diagnoses kunnen gezien worden als ‘wat is de norm en hoe voldoen we daaraan?’ Mensen met ADHD kunnen ook in een hyperfocus belanden waardoor hun aandacht tekort dan precies wegvalt. Maar het nadeel hier is wel dat hun dan de dagelijkse noden precies vergeten zoals bv. naar toilet gaan of gewoonweg eten. Aandachtstekort Niet lang aan 1 ding kunnen werken Veel vergeten Veel spullen verliezen Snel afgeleid zijn Moeilijk doen wat er gevraagd wordt Dromerig Impulsiviteit Niet nadenken Direct antwoorden Tussenkomen Veel praten Moeilijk beurt afwachten Storen Hyperactiviteit Te hevig te druk volgens leeftijd Moeilijk stilzitten Prullen met iets in de handen Handen en voeten bewegen Behoefte om te bewegen VOORWAARDEN - Voor 7 jaar afwezig - Zowel thuis als andere contexten - Andere verklaringen uitgesloten DRIE TYPES? Types? Vandaag de dag worden deze termen niet echt meer gebruikt… Type 1: ADD Vaker bij meisjes Het overwegend onoplettende type: Wordt niet snel herkend aandachtsproblemen, zonder hyperactiviteit en Gedrag: dromerig, meer dan gemiddeld moeite om taak impulsiviteit te beginnen en aandacht erbij houden, gemakkelijk vergeten en moeite organiseren, vaak moeite leren Les 6: Ontwikkelingsstoornissen Pagina 40 van 66  Type 2: Nog weinig bekend Het overwegend hyperactieve en impulsieve Vooral bij kinderen beneden de 7 jaar en is voorloper van type zonder aandachtsproblemen type 3 Type 3: ADHD Aandachtsproblemen, impulsiviteit en hyperactiviteit Het gecombineerde type Vaker bij jongens PREVALENTIE: HOE VAAK KOMT ADHD VOOR? - Bij kinderen: 4 tot 6,5% - Vaker bij jongens dan bij meisjes (3 a 4 keer) o Kanttekening: bij meiden duurt het vaak gewoon langer voordat het opvalt waardoor ze mogelijks geen diagnose krijgen - In alle culturen - Vaak in co-morbiditeit: o Gedragsstoornis ▪ Woede uitbarstingen, over grenzen van anderen gaan o Enuresis (= bedplassen) o Angst -en stemmingsstoornis ▪ Wat was er eerst? Bv. ADHD of depressie? o Leerstoornissen ▪ Naast ADHD zijn er ook leerstoornissen die niet in het lijstje van ADHD passen waardoor er een extra diagnose is zoals bv. dyslexie → LET GOED OP ís het het 1 of is het het ander?’ Co-morbiditeit: het samen bestaan van stoornissen (bv. ADHD en een andere diagnose). Stoornissen mogen enkel samen bestaan als de ene stoornis niet volledig de andere zou verklaren. Stel dat we spreken van ADHD en depressie, dan mag ADHD niet de symptomen van depressie kunnen verklaren. Als aandacht stoornis de gevolgen zijn van depressie dan mogen we ADHD daar niet als oorzaak zien. Kan het beeld genoeg op zichzelf bestaan en dus niet in het vaarwater komen van de ander? Bv. bij ADHD bij kinderen zien we dat emotioneel ontregeld geraken, door hun emoties te onderdrukken kunnen ze depressieve zaken uitstralen. In dat geval is het interessant om dit als effect van ADHD te zien en dus niet als depressie apart. ADHD EN LEEFTIJD - DSM criteria (diagnose stelling): o Vaak gedragsvragenlijsten om symptomen vast te stellen = geen hersenonderzoek, geen medisch onderzoek op basis van gedrag - De stoornis, in 2/3 van de gevallen, persisteert tot in de volwassenheid o Kans op verergering neemt toe als de symptomen ernstig zijn o Meerdere familieleden ADHD hebben o Gezinsproblemen bestaan ▪ Om te leren omgaan met wat ADHD doet, helpt het om een stabiel gezin te hebben waarin je kansen krijgt om uit te zoeken wat jouw gedrag is en hoe te ondersteunen - Ouder: 1 instructie per keer geven, leren omgaan met wat het kind nodig heeft o Bijkomende stoornissen (co-morbiditeit) - Bij ouder worden verandert het beeld: hyperactiviteit en impulsiviteit nemen af. Aandachtsproblemen sterker aanwezig: ongeorganiseerd, chaotisch, studie en werkproblemen, vergeetachtig en problemen met tijdsplanning Les 6: Ontwikkelingsstoornissen Pagina 41 van 66  o Ontwikkelen van strategieën o Afname van schoolse context - Innerlijke rust OORZAAK ADHD VERSCHILLENDE BEÏNVLOEDENDE FACTOREN Biologisch Neurotransmitters: dopamine en noradrenaline dragen bij tot reguleren van gedrag en die zijn minder aanwezig Hersenen: zijn vaker kleiner (3 tot 4%) vooral die hersengebieden voor zelfcontrole (frontale kwab) en zelfsturing Erfelijk: 4 tot 10 keer meer voor bij broers, zussen, familie Andere: tabak en alcohol bij zwangerschap, zuurstofgebrek geboorte, prematuriteit Problemen met executieve functies: prefrontale cortex is verstoord: - Heeft de functies van controleren en aansturen o Het vermogen eigen gedrag, handelingen en gedachten te stoppen (responsinhibitie) o Het vermogen flexibel van de ene naar de andere situatie te gaan o De vaardigheid om informatie in het geheugen te houden om een taak te voltooien (werkgeheugen) - Deze functies zijn nodig bij het werken van nieuwe en complexe informatie - Zo kan je afleidende factoren uitschakelen, plannen, reguleren we emoties en alertheid Sociale omgeving Geen verschil invloed ontstaan Wel verschil invloed op de mate waarin het al dan niet tot problemen leidt: - Pedagogische vaardigheden - Informeren - Sociaal netwerk - School met aandacht en begrip - Goede contacten leeftijdsgenoten - Veel beweging en gezond eten → je kan erop ingrijpen en het erger maken OF nooit matchen en helpen met de moe