Psychologia Społeczna 1 (4) PDF

Rozdział 1. Czym i jak zajmuje się psychologia społeczna Analiza archiwalna - metoda badawcza polegająca na badaniu istniejących danych lub dokumentów w celu wyciągnięcia wniosków na temat zachowań i zjawisk społecznych. Badania korelacyjne - badania, które mają na celu określenie związku między dw...

Rozdział 1. Czym i jak zajmuje się psychologia społeczna Analiza archiwalna - metoda badawcza polegająca na badaniu istniejących danych lub dokumentów w celu wyciągnięcia wniosków na temat zachowań i zjawisk społecznych. Badania korelacyjne - badania, które mają na celu określenie związku między dwiema lub więcej zmiennymi, bez manipulacji nimi. Pozwalają na identyfikację wzorców, ale nie dowodzą przyczynowości. Badania podstawowe - badania mające na celu rozwijanie teorii i zrozumienie podstawowych procesów psychologicznych, często prowadzone w kontrolowanych warunkach. Błąd próby - błąd wynikający z niewłaściwego doboru próbki badawczej, co może prowadzić do nieprawidłowych wniosków. Eksperyment - metoda badawcza, w której badacz manipuluje jedną lub więcej zmiennych niezależnych, aby zaobserwować ich wpływ na zmienną zależną. Eksperyment laboratoryjny - eksperyment przeprowadzany w kontrolowanych warunkach laboratoryjnych, co pozwala na precyzyjne manipulacje i pomiary. Eksperyment naturalny - badanie przeprowadzane w naturalnym środowisku, gdzie badacz nie kontroluje warunków, ale obserwuje efekty naturalnych zmian. Grupa eksperymentalna - grupa uczestników w eksperymencie, która podlega manipulacji zmienną niezależną. Grupa kontrolna (grupa porównawcza) - grupa uczestników, która nie jest poddawana manipulacji zmienną niezależną i służy jako punkt odniesienia do oceny efektów eksperymentu. Manipulacja eksperymentalna - celowe wprowadzenie zmian w zmiennej niezależnej przez badacza w celu obserwacji efektów na zmienną zależną. Mediator - zmienna, która wyjaśnia proces lub mechanizm, przez który zmienna niezależna wpływa na zmienną zależną. Moderator - zmienna, która wpływa na siłę lub kierunek związku między zmienną niezależną a zmienną zależną. Neuroobrazowanie - techniki wizualizacji aktywności mózgu (np. fMRI), które pozwalają na badanie procesów psychologicznych w kontekście neurologicznym. Obiektywizm pomiaru - zasada zapewniająca, że pomiary są wolne od subiektywnych interpretacji i są powtarzalne przez różnych badaczy. Randomizacja - technika losowego przydzielania uczestników do grup eksperymentalnych i kontrolnych, co minimalizuje wpływ czynników zakłócających. Sędziowie kompetentni - osoby z odpowiednią wiedzą i doświadczeniem, które oceniają wyniki badań lub skuteczność manipulacji eksperymentalnej. Sprawdzenie trafności manipulacji - proces oceny, czy manipulacja zmienną niezależną rzeczywiście miała miejsce i czy była skuteczna. Trafność - stopień, w jakim narzędzie pomiarowe rzeczywiście mierzy to, co ma mierzyć. Trafność wewnętrzna badania - stopień, w jakim wyniki badania mogą być przypisane manipulacji zmiennymi niezależnymi, a nie innym czynnikom. Trafność zewnętrzna badania - stopień, w jakim wyniki badania mogą być generalizowane na inne populacje lub sytuacje. Warunkowanie klasyczne - proces uczenia się poprzez skojarzenie bodźca neutralnego z bodźcem bezwarunkowym, prowadzący do reakcji warunkowej. Warunkowanie sprawcze - proces uczenia się, w którym zachowanie jest wzmacniane przez nagrody lub karę. Wpływ społeczny - sposób, w jaki obecność innych ludzi wpływa na myśli, uczucia i zachowania jednostki. Zmienna - cecha lub właściwość, która może przyjmować różne wartości lub stany w badaniach naukowych. Zmienna niezależna - zmienna manipulowana przez badacza w celu sprawdzenia jej wpływu na inną zmienną. Zmienna zależna - zmienna mierzona przez badacza, która jest spodziewana do zmiany pod wpływem zmiennej niezależnej. Rozdział 2. Motywy społeczne Akomodacja - proces dostosowywania się jednostki do nowych informacji lub doświadczeń, które nie pasują do istniejących schematów poznawczych. Asymilacja - proces, w którym nowe informacje są interpretowane w kontekście już istniejących schematów, co prowadzi do ich niewielkiej modyfikacji. Bezradność intelektualna - stan, w którym jednostka czuje się niezdolna do radzenia sobie z problemami lub wyzwaniami intelektualnymi, co może prowadzić do rezygnacji z działania. Cel - zamierzony rezultat lub osiągnięcie, które motywuje jednostkę do działania. Informacyjny model bezradności - teoria sugerująca, że bezradność wynika z braku informacji lub błędnych przekonań o własnych zdolnościach. Instynkt - wrodzona tendencja do działania w określony sposób, często związana z przetrwaniem lub reprodukcją. Integracja społeczna - proces, w którym jednostka staje się częścią grupy społecznej i nawiązuje relacje z innymi jej członkami. Koło zachowań interpersonalnych - interakcje między jednostkami, które wpływają na ich zachowania i postawy w kontekście społecznym. Kompensacyjna kontrola - mechanizm psychologiczny, który pozwala jednostkom na odzyskanie poczucia kontroli w sytuacjach, gdzie czują się bezsilne poprzez inne działania lub strategie. Model utrzymywania znaczenia - teoria wskazująca na to, jak ludzie dążą do utrzymania sensu i znaczenia w swoim życiu poprzez różne strategie adaptacyjne. Motyw - wewnętrzny stan psychiczny, który kieruje zachowaniem jednostki w kierunku osiągnięcia określonych celów. Motyw poznania - potrzeba zdobywania wiedzy i zrozumienia otaczającego świata oraz siebie samego. Motyw przynależności społecznej - potrzeba bycia częścią grupy i nawiązywania relacji społecznych z innymi ludźmi. Motyw samooceny - dążenie do utrzymania pozytywnego obrazu siebie i wysokiej samooceny. Motyw społeczny - ogólny termin odnoszący się do różnych potrzeb i pragnień związanych z interakcjami społecznymi. Motywy sprawcze - potrzeby związane z działaniem i wpływem na otoczenie, takie jak osiągnięcia czy kontrola nad sytuacją. Ostracyzm - wykluczenie jednostki z grupy społecznej, co może prowadzić do negatywnych skutków emocjonalnych i psychologicznych. Płynna kompensacja - zdolność jednostki do adaptacji i zmiany strategii radzenia sobie w odpowiedzi na zmieniające się okoliczności społeczne. Poczucie bezsensu - stan emocjonalny, w którym jednostka odczuwa brak celu lub znaczenia w swoim życiu, co może prowadzić do depresji lub apatii. Rozdział 3. Poznanie społeczne Aktywizacja wiedzy Aktywizacja wiedzy to proces, w którym jednostka przywołuje z pamięci informacje, które są istotne dla aktualnie przetwarzanych danych lub sytuacji. Może to obejmować przypominanie sobie wcześniejszych doświadczeń, które wpływają na interpretację nowych informacji. Asymilacja Asymilacja to proces, w którym nowe informacje są integrowane z już istniejącymi schematami poznawczymi. Oznacza to, że nowe dane są interpretowane w kontekście znanych już struktur myślowych, co ułatwia ich zrozumienie. Automatyczne przetwarzanie informacji Automatyczne przetwarzanie informacji odnosi się do sposobu, w jaki jednostki przetwarzają dane bez świadomego wysiłku lub kontroli. Proces ten jest szybki i często oparty na wcześniejszych doświadczeniach oraz schematach poznawczych. Błąd nadużycia schematu Błąd nadużycia schematu występuje, gdy jednostka stosuje nieodpowiedni schemat poznawczy do interpretacji nowych informacji, co prowadzi do błędnych wniosków lub osądów. Może to być skutkiem nadmiernej generalizacji. Chroniczna dostępność Chroniczna dostępność odnosi się do sytuacji, w której pewne informacje lub schematy poznawcze są łatwo dostępne i często wykorzystywane przez jednostkę w codziennym myśleniu i podejmowaniu decyzji. Może wynikać z częstego kontaktu z danymi lub ich znaczenia. Fałszywe alarmy Fałszywe alarmy to sytuacje, w których jednostka interpretuje bodziec jako istotny lub niebezpieczny, mimo że nie ma ku temu rzeczywistych podstaw. To zjawisko często występuje w kontekście heurystyk i błędów poznawczych. Heurystyka Heurystyka to uproszczona strategia myślenia, która pozwala na szybkie podejmowanie decyzji i rozwiązywanie problemów. Choć heurystyki mogą być użyteczne, często prowadzą do błędów poznawczych i uproszczeń. Kontrast Kontrast odnosi się do sposobu, w jaki różnice między bodźcami wpływają na percepcję i ocenę tych bodźców. Zjawisko to może prowadzić do zmiany postrzegania wartości lub znaczenia obiektów w zależności od kontekstu. Kontrolowane przetwarzanie informacji Kontrolowane przetwarzanie informacji polega na świadomym i refleksyjnym analizowaniu danych. Wymaga większego wysiłku intelektualnego i jest stosowane w sytuacjach wymagających głębszej analizy. Model włączania–wyłączania Model włączania–wyłączania opisuje mechanizmy regulujące aktywację schematów poznawczych oraz ich użycie w różnych kontekstach. Może odnosić się do sposobu, w jaki pewne informacje stają się dostępne lub ignorowane. Nastrój Nastrój to stan emocjonalny jednostki, który może wpływać na jej percepcję i interpretację wydarzeń oraz interakcji społecznych. Nastrój może modyfikować sposób przetwarzania informacji. Pamięć rekonstruktywna Pamięć rekonstruktywna to typ pamięci, w której wspomnienia są odtwarzane na podstawie fragmentów informacji oraz bieżącego kontekstu, co może prowadzić do zniekształceń i błędów. Pamięć reproduktywna Pamięć reproduktywna odnosi się do zdolności jednostki do dokładnego odtworzenia wcześniej nabytych informacji bez zniekształceń. Jest bardziej związana z precyzyjnym przywoływaniem faktów niż z interpretacją. Płynność przetwarzania Płynność przetwarzania odnosi się do łatwości, z jaką informacje są przetwarzane przez jednostkę. Wyższa płynność często prowadzi do pozytywnych ocen i większej akceptacji dla danych informacji. Prototyp Prototyp to idealny przedstawiciel kategorii obiektów lub pojęć, który służy jako wzór dla klasyfikacji innych elementów. Prototypy pomagają w szybszym rozpoznawaniu i klasyfikowaniu nowych informacji. Prymowanie Prymowanie to proces, w którym wcześniejsze doświadczenia wpływają na późniejsze reakcje lub oceny. Może to być nieświadome działanie, które zmienia sposób przetwarzania nowych bodźców. Schemat poznawczy Schemat poznawczy to struktura mentalna organizująca wiedzę o świecie. Schematy pomagają jednostkom interpretować nowe informacje poprzez umieszczanie ich w kontekście znanych już struktur. Skrypt Skrypt to rodzaj schematu poznawczego odnoszącego się do sekwencji zdarzeń związanych z określoną sytuacją. Skrypty pomagają przewidywać zachowania i reakcje innych ludzi w znanych kontekstach społecznych. System impulsywny System impulsywny odnosi się do szybkiego, automatycznego podejmowania decyzji opartych na emocjach i instynktach. Działa bez świadomego namysłu i jest często związany z natychmiastowymi reakcjami na bodźce. System refleksyjny System refleksyjny to wolniejszy proces myślowy, który angażuje świadome myślenie i analizę. Umożliwia głębsze rozważenie opcji oraz podejmowanie bardziej przemyślanych decyzji. Ucieleśnienie Ucieleśnienie odnosi się do sposobu, w jaki nasze myśli i emocje są powiązane z fizycznymi doświadczeniami ciała. Może wpływać na nasze postrzeganie świata oraz interakcje społeczne. Wyrazistość Wyrazistość opisuje stopień jasności lub intensywności bodźca percepcyjnego. Wyraźniejsze bodźce są bardziej zauważalne i mają większy wpływ na nasze oceny oraz decyzje. Złudzenie mądrości wstecznej Złudzenie mądrości wstecznej to tendencja do postrzegania zdarzeń jako bardziej przewidywalnych po ich wystąpieniu niż były one przedtem. To zjawisko może prowadzić do błędnych osądów dotyczących przyczynowości zdarzeń oraz oceny ryzyka. Rozdział 4. Przekonania społeczne Autorytaryzm Autorytaryzm to system rządów, w którym władza jest skoncentrowana w rękach jednostki lub niewielkiej grupy, a wolności obywatelskie są ograniczone. W takim systemie często brak jest demokratycznych instytucji oraz pluralizmu politycznego. Autorytaryzm prawicowy Autorytaryzm prawicowy to forma autorytaryzmu, która łączy centralizację władzy z konserwatywnymi wartościami społecznymi i gospodarczymi. Charakteryzuje się naciskiem na tradycję, hierarchię oraz często na narodowy lub etniczny nacjonalizm. Ciemna trójka Ciemna trójka odnosi się do zestawu cech osobowości, które obejmują makiawelizm, narcyzm i psychopatię. Osoby z tymi cechami często wykazują manipulacyjne zachowania, brak empatii oraz dążenie do władzy. Cynizm Cynizm to postawa charakteryzująca się sceptycyzmem wobec motywów innych ludzi oraz przekonaniem, że działania są z reguły podyktowane egoizmem. Cynicy często wyrażają brak wiary w pozytywne intencje społeczne. Dogmatyzm Dogmatyzm to skłonność do trzymania się sztywnych przekonań i idei bez otwartości na nowe dowody czy argumenty. Osoby dogmatyczne często odrzucają alternatywne punkty widzenia. Ideologia Ideologia to zbiór przekonań, wartości i idei, które kształtują sposób myślenia jednostki lub grupy na temat świata i społecznych relacji. Ideologie wpływają na politykę, kulturę oraz zachowania społeczne. Ideologia merytokratyczna Ideologia merytokratyczna opiera się na przekonaniu, że sukces społeczny powinien być osiągany na podstawie zasług i talentów jednostki. W takim modelu równość szans jest kluczowa dla sprawiedliwości społecznej. Ideologia sprawiedliwego rynku Ideologia sprawiedliwego rynku zakłada, że rynek powinien funkcjonować w sposób sprawiedliwy i etyczny, z uwzględnieniem potrzeb społecznych i ekologicznych. Promuje równość dostępu do zasobów oraz odpowiedzialność korporacyjną. Kapitał społeczny Kapitał społeczny to zasoby wynikające z relacji międzyludzkich i sieci społecznych, które mogą wspierać współpracę i wymianę informacji. Wyższy poziom kapitału społecznego sprzyja lepszym wynikom gospodarczym i społecznym. Kolektywna motywacja bezpieczeństwa Kolektywna motywacja bezpieczeństwa odnosi się do wspólnego dążenia grupy do zapewnienia sobie bezpieczeństwa i stabilności. Może manifestować się w formie solidarności grupowej oraz działań mających na celu ochronę przed zagrożeniami. Konserwatyzm Konserwatyzm to ideologia polityczna opowiadająca się za zachowaniem tradycyjnych wartości i instytucji. Konserwatyści często sprzeciwiają się szybkim zmianom społecznym oraz promują stabilność i porządek. Kultura narzekania Kultura narzekania to zjawisko społeczne, w którym krytyka i niezadowolenie stają się dominującymi tematami dyskusji publicznej. Może prowadzić do pesymizmu oraz obniżenia ogólnego morale społecznego. Legitymizacja Legitymizacja to proces uzasadniania i potwierdzania słuszności władzy lub porządku społecznego. Może obejmować zarówno formalne mechanizmy (np. prawo), jak i nieformalne (np. tradycja). Lewica Lewica to termin odnoszący się do ugrupowań politycznych promujących równość społeczną, sprawiedliwość ekonomiczną oraz interwencjonizm państwowy w gospodarce. Lewica często opowiada się za prawami mniejszości oraz ochroną środowiska. Liberalizm Liberalizm to ideologia polityczna skupiająca się na wolności jednostki, prawach człowieka oraz ograniczeniu roli państwa w życiu obywateli. Promuje wolny rynek oraz pluralizm polityczny. Makiawelizm Makiawelizm to cecha osobowości charakteryzująca się manipulacyjnym podejściem do relacji międzyludzkich oraz dążeniem do osiągania celów bez względu na moralność działań. Osoby makiaweliczne często stosują oszustwa dla własnej korzyści. Nacjonalizm Nacjonalizm to ideologia podkreślająca znaczenie narodu jako podstawowej jednostki społecznej oraz kulturowej. Nacjonaliści często dążą do promowania interesów swojego narodu kosztem innych grup. Narcyzm Narcyzm to cecha osobowości charakteryzująca się nadmiernym poczuciem własnej wartości oraz potrzeby podziwu od innych. Osoby narcystyczne często wykazują brak empatii wobec innych ludzi. Niebezpieczny świat Niebezpieczny świat to koncepcja odnosząca się do postrzegania otoczenia jako pełnego zagrożeń i niepewności. Może wpływać na zachowania społeczne oraz podejmowanie decyzji przez jednostki. Orientacja na dominację społeczną Orientacja na dominację społeczną odnosi się do postaw i przekonań sprzyjających hierarchii społecznej oraz dominacji jednej grupy nad innymi. Osoby o wysokiej orientacji na dominację społeczną mogą preferować nierówności w społeczeństwie. Rozdział 5. Spostrzeganie osób Asymetria atrybucji aktora i obserwatora - różnica w sposobie, w jaki ludzie przypisują przyczyny swoim własnym działaniom (aktorzy) w porównaniu do działań innych ludzi (obserwatorzy). Aktorzy często przypisują swoje zachowania sytuacjom, podczas gdy obserwatorzy skłaniają się ku cechom osobowości. Atrybucje - proces, w którym jednostki przypisują przyczyny zachowaniom innych ludzi lub swoim własnym. Atrybucje mogą być wewnętrzne (przypisanie cech osobistych) lub zewnętrzne (przypisanie wpływu sytuacyjnego). Atrybucyjny model współzmienności - model, który sugeruje, że ludzie oceniają przyczyny zachowań na podstawie trzech kryteriów: spójności, konsensusu i różnicowania. Cienkie plastry zachowania - koncepcja odnosząca się do wniosków, które można wyciągnąć na podstawie krótkich fragmentów zachowania jednostki. Dominacja - tendencja do wywierania wpływu na innych oraz do zajmowania wyższej pozycji w relacjach społecznych. Dwuetapowy model atrybucji - model, który zakłada, że proces atrybucji przebiega w dwóch etapach: najpierw ludzie dokonują szybkiej oceny (automatycznej), a następnie mogą ją modyfikować na podstawie dodatkowych informacji. Efekt fałszywej powszechności - tendencja do przeceniania liczby osób, które podzielają nasze przekonania i zachowania. Efekt negatywności - zjawisko polegające na tym, że negatywne informacje mają większy wpływ na nasze postrzeganie i ocenę innych niż pozytywne informacje. Efekt pierwszeństwa - tendencja do lepszego zapamiętywania i oceniania pierwszych informacji, które otrzymujemy o danej osobie lub sytuacji. Efekt świeżości - zjawisko polegające na tym, że ostatnie informacje mają większy wpływ na nasze oceny niż wcześniejsze. Egocentryzm atrybucyjny - tendencja do przypisywania sukcesów sobie (przyczyny wewnętrzne), a porażek czynnikom zewnętrznym. Egotyzm atrybucyjny - skłonność do przypisywania sobie pozytywnych wyników i sukcesów, a negatywnych wyników innym. Inklinacja pozytywna - tendencja do faworyzowania pozytywnych cech i zachowań u innych ludzi. Oceny schematopochodne - oceny oparte na istniejących schematach poznawczych, które wpływają na interpretację nowych informacji. Podstawowy błąd atrybucji - skłonność do przeceniania wpływu cech osobistych na zachowanie innych ludzi przy jednoczesnym niedocenianiu roli sytuacji. Powszechność zachowania - stopień, w jakim dane zachowanie jest obserwowane u różnych ludzi w różnych kontekstach. Samospełniająca się przepowiednia - zjawisko, w którym oczekiwania dotyczące zachowania innych prowadzą do działań, które sprawiają, że te oczekiwania się spełniają. Spontaniczne wnioski o cechach - automatyczne oceny cech osobowości innych ludzi na podstawie ich zachowań. Spójność zachowania - stopień, w jakim dana osoba wykazuje podobne zachowanie w różnych sytuacjach. Sprawczość - poczucie kontroli nad własnym życiem i zdolność do wpływania na otoczenie. Strategia diagnostyczności - podejście polegające na poszukiwaniu informacji, które najlepiej mogą wyjaśnić czyjeś zachowanie. Strategia konfirmacji - tendencja do poszukiwania informacji potwierdzających istniejące przekonania lub hipotezy o innych ludziach. Trójetapowy model atrybucji - model zakładający trzy etapy procesu atrybucji: identyfikacja zachowania, przypisanie przyczyny oraz ocena skutków tego zachowania. Ukryte teorie osobowości - zestaw przekonań dotyczących cech osobowości i ich wzajemnych relacji, które wpływają na nasze oceny innych ludzi. Wartościowość - subiektywna ocena znaczenia lub wartości danej cechy lub zachowania w kontekście społecznym. Wnioski korespondentce - proces przypisywania cech osobowościowych jednostkom na podstawie ich publicznych działań lub wypowiedzi. Wspólnotowość - poczucie przynależności do grupy oraz interakcji społecznych z innymi jej członkami. Wybiórczość zachowania - tendencyjność w postrzeganiu i ocenianiu tylko tych aspektów zachowań, które są zgodne z naszymi oczekiwaniami lub przekonaniami. Wymiary twarzy - cechy fizyczne twarzy, które mogą wpływać na nasze postrzeganie emocji i intencji innych ludzi. Rozdział 6. Spostrzeganie siebie Asertywne taktyki autoprezentacji - strategie, które jednostki stosują w celu wyrażenia swoich potrzeb i opinii w sposób pewny siebie, jednocześnie szanując innych. Autokoncentracja - proces skupienia uwagi na sobie i swoich myślach, co może prowadzić do zwiększonej samoświadomości. Autoprezentacja - działania podejmowane przez jednostkę w celu wywarcia określonego wrażenia na innych, często w kontekście społecznym. Autopromocja - strategia autoprezentacji, w której jednostka podkreśla swoje osiągnięcia i pozytywne cechy w celu uzyskania uznania. Autopromocja przez skojarzenie - technika, w której jednostka łączy się z pozytywnymi obiektami lub osobami, aby poprawić swoje postrzeganie przez innych. Autoschemat - mentalny obraz samego siebie, który zawiera przekonania i informacje o własnych cechach oraz zachowaniach. Dylemat autentyczności - konflikt między pragnieniem bycia autentycznym a potrzebą dostosowania się do oczekiwań społecznych. Dylemat skromności - problem związany z równowagą między chęcią podkreślenia swoich osiągnięć a potrzebą pozostania skromnym. Efekt cocktail-party - zjawisko, w którym jednostka jest w stanie usłyszeć swoje imię lub inne istotne informacje w hałaśliwym otoczeniu, co wskazuje na selektywność uwagi. Efekt fałszywej powszechności - tendencja do przeceniania liczby osób, które podzielają nasze przekonania i zachowania. Efekt odniesienia do ja - zjawisko polegające na tym, że ludzie lepiej zapamiętują informacje, które są związane z ich własnym życiem lub doświadczeniami. Hipokryzja moralna - sytuacja, w której jednostka potępia pewne zachowania u innych, mimo że sama je praktykuje. Ingracjacja - technika autoprezentacji polegająca na staraniu się zdobyć akceptację innych poprzez pochwały lub działania mające na celu zyskanie ich sympatii. Ja ➔​ realne - obraz siebie oparty na rzeczywistych cechach i doświadczeniach jednostki. ➔​ idealne - wyidealizowany obraz siebie, który jednostka pragnie osiągnąć lub utrzymać. ➔​ powinnościowe - zestaw norm i oczekiwań dotyczących tego, jak jednostka powinna się zachowywać według społecznych standardów. ➔​ współzależne - sposób postrzegania siebie jako osoby powiązanej z innymi ludźmi i kontekstem społecznym. ➔​ niezależne - postrzeganie siebie jako autonomicznej jednostki niezwiązanej bezpośrednio z innymi. Obronne taktyki autoprezentacji - strategie mające na celu ochronę wizerunku jednostki przed negatywnymi ocenami lub krytyką. Obserwacyjna samokontrola zachowania - proces monitorowania własnych działań i reakcji w celu dostosowania ich do oczekiwań społecznych. Paradoksalny efekt kontroli umysłowej - zjawisko, w którym próby kontrolowania myśli prowadzą do ich zwiększonego występowania (np. myślenie o czymś zakazanym). Porównania społeczne - proces oceny własnych możliwości i cech poprzez porównanie ich z innymi ludźmi. Projekcja społeczna - tendencja do przypisywania innym ludziom własnych cech lub emocji. Przeprosiny - wyrażenie skruchy lub żalu za popełnione błędy, które ma na celu naprawienie relacji z innymi. Ruminacja - proces ciągłego analizowania negatywnych myśli lub emocji, co może prowadzić do obniżenia nastroju. Samoświadomość: ➔​ Prywatna samoświadomość - skupienie uwagi na własnych myślach i uczuciach. ➔​ Społeczna samoświadomość - świadomość tego, jak jesteśmy postrzegani przez innych ludzi. Samoutrudnianie - strategia polegająca na tworzeniu przeszkód dla siebie, aby móc usprawiedliwić ewentualne niepowodzenia. Suplikacja - technika autoprezentacji polegająca na przyjmowaniu postawy ofiary lub słabej jednostki w celu uzyskania pomocy od innych. Świecenie przykładem - strategia autoprezentacji polegająca na demonstrowaniu pozytywnych zachowań jako wzór do naśladowania dla innych. Teoria przedmiotowej samoświadomości - koncepcja sugerująca, że jednostki stają się bardziej samokrytyczne i refleksyjne, gdy są świadome swojego zachowania wobec innych. Usprawiedliwienia - argumenty mające na celu wyjaśnienie lub obronę swojego zachowania przed krytyką lub oceną. Wymówki - racjonalizacje mające na celu uniknięcie odpowiedzialności za niepowodzenia lub niewłaściwe działania. Wyczerpanie siły woli - stan zmniejszonej zdolności do kontrolowania impulsów i podejmowania decyzji po długotrwałym wysiłku psychologicznym. Złudzenie introspekcji - przekonanie o pełnej znajomości swoich myśli i uczuć oraz o tym, że można je dokładnie zrozumieć i wyrazić. Rozdział 7. Samoocena Autoafirmacja - proces, w którym jednostka potwierdza swoje wartości i przekonania, co pomaga w radzeniu sobie z negatywnymi informacjami o sobie. Autoweryfikacja - tendencja do poszukiwania informacji, które potwierdzają nasze istniejące przekonania o sobie, co wspiera spójność w postrzeganiu siebie. Dysonans podecyzyjny - uczucie dyskomfortu, które pojawia się po podjęciu decyzji, gdy jednostka zaczyna wątpić w słuszność swojego wyboru. Dysonans poznawczy - stan niezgodności między przekonaniami a zachowaniami, który prowadzi do psychicznego dyskomfortu i często skłania do zmiany jednego z tych elementów. Efekt bycia lepszym niż przeciętnie - tendencja do oceniania siebie jako lepszego od przeciętnej osoby w różnych aspektach, takich jak inteligencja czy umiejętności. Egotyzm atrybucyjny - skłonność do przypisywania sukcesów sobie (przyczyny wewnętrzne), a porażek czynnikom zewnętrznym (przyczyny zewnętrzne). Funkcje samooceny: ➔​ Ochrona przed lękiem - samoocena pomaga w redukcji lęku przed odrzuceniem lub porażką. ➔​ Wspomaganie realizacji zadań - pozytywna samoocena może zwiększać motywację do działania. ➔​ Zapobieganie wykluczeniu - wysoka samoocena może pomóc w utrzymaniu relacji społecznych i unikania izolacji. Mechanizmy podbudowywania samooceny - różne strategie, które jednostka stosuje w celu utrzymania lub zwiększenia swojej samooceny, takie jak porównania społeczne czy autoafirmacja. Model utrzymywania samooceny - teoria sugerująca, że ludzie dążą do utrzymania pozytywnej samooceny poprzez różne mechanizmy obronne i strategie. Narcyzm - cecha osobowości charakteryzująca się nadmiernym poczuciem własnej wartości oraz potrzebą podziwu od innych. Niewystarczające uzasadnienie zachowania - sytuacja, w której jednostka wykonuje działanie bez wystarczającego powodu, co może prowadzić do zmiany przekonań w celu uzasadnienia tego działania. Niezgodność przekonań - stan, w którym jednostka doświadcza sprzecznych przekonań lub wartości, co prowadzi do dysonansu poznawczego. Pesymistyczny styl wyjaśniania - tendencja do przypisywania negatywnych wydarzeń wewnętrznym i stałym przyczynom oraz do przewidywania przyszłych niepowodzeń. Pławienie się w cudzej chwale - strategia polegająca na czerpaniu korzyści z sukcesów innych ludzi poprzez ich powiązanie ze sobą. Pochlebne sądy o sobie - pozytywne oceny i opinie na temat własnych cech i osiągnięć, które pomagają w podtrzymaniu wysokiej samooceny. Podysonansowa zmiana atrakcyjności - zmiana postrzegania atrakcyjności innych osób po doświadczeniu dysonansu poznawczego. Podysonansowa zmiana postaw - modyfikacja postaw wobec określonych obiektów lub osób jako sposób na redukcję dysonansu poznawczego. Porównania społeczne - proces oceny własnych cech i osiągnięć poprzez porównanie ich z innymi ludźmi, co wpływa na samoocenę. Racjonalizacja - mechanizm obronny polegający na tworzeniu logicznych uzasadnień dla działań lub przekonań, aby zmniejszyć dysonans poznawczy. Regulacja samooceny - proces dostosowywania własnej samooceny w odpowiedzi na sytuacje społeczne lub osobiste doświadczenia. Samoocena jako cecha - stabilna właściwość osobowości odnosząca się do ogólnego postrzegania siebie przez jednostkę. Samoocena jako motyw - dążenie do utrzymania lub poprawy własnej samooceny jako siła napędowa zachowań i decyzji. Samoocena ukryta - aspekt samooceny, który nie jest bezpośrednio widoczny dla innych ludzi i może być trudny do zidentyfikowania przez samego siebie. Socjometr - narzędzie służące do pomiaru relacji społecznych i interakcji między członkami grupy, często wykorzystywane w badaniach nad dynamiką grupową. Teoria dysonansu poznawczego - teoria zakładająca, że ludzie dążą do spójności między swoimi przekonaniami a zachowaniami; dysonans powstaje, gdy te elementy są niespójne i prowadzi do zmian w jednym z nich. Teoria opanowywania trwogi - teoria sugerująca, że ludzie używają mechanizmów obronnych (takich jak zwiększona samoocena) w celu radzenia sobie z lękiem przed śmiercią i innymi zagrożeniami egzystencjalnymi. Rozdział 8. Postawy Centralny tor perswazji - proces perswazji, w którym odbiorcy angażują się w uważne przetwarzanie informacji, co prowadzi do trwałych zmian w postawach. Dwuczynnikowy model perswazji - model sugerujący, że perswazja zachodzi poprzez dwa etapy: najpierw odbiorca przetwarza informacje na poziomie emocjonalnym, a następnie na poziomie poznawczym. Efekt bumerangowy - zjawisko, w którym próba perswazji prowadzi do odwrotnego efektu, a odbiorca staje się bardziej przeciwny przekonaniu, które miało być promowane. Efekt pierwszeństwa - tendencja do lepszego zapamiętywania i oceniania informacji, które zostały przedstawione na początku prezentacji. Efekt przesypiania - zjawisko polegające na tym, że wpływ słabej argumentacji wzrasta w czasie, gdy odbiorcy zapominają o jej źródle. Efekt świeżości - tendencja do lepszego zapamiętywania i oceniania ostatnich informacji, które zostały przedstawione. Heurystyki uległości - uproszczone zasady lub strategie myślenia, które prowadzą do szybkich decyzji o uległości wobec perswazji. Hipoteza selektywnej ekspozycji - teoria sugerująca, że ludzie preferują eksponować się na informacje zgodne z ich istniejącymi przekonaniami i postawami. Mediatory zgodności - czynniki, które wpływają na to, jak dobrze przekonania są zgodne z zachowaniami jednostki. Moderatory zgodności - zmienne, które mogą wpływać na siłę związku między postawami a zachowaniami. Nadmierne uzasadnienie zachowania - sytuacja, w której jednostka przypisuje swoje działanie zewnętrznym przyczynom (np. nagrodom), co może prowadzić do obniżenia wewnętrznej motywacji. Niewystarczające uzasadnienie zachowania - sytuacja, w której jednostka wykonuje działanie bez wystarczającego powodu, co może prowadzić do zmiany przekonań w celu uzasadnienia tego działania. Perswazja - proces wpływania na postawy lub zachowania innych poprzez komunikację i argumentację. Peryferyjny tor perswazji - proces perswazji oparty na powierzchownych aspektach komunikatu (np. atrakcyjność nadawcy), co prowadzi do krótkotrwałych zmian w postawach. Postawa - trwała ocena lub opinia dotycząca osoby, obiektu lub sytuacji; może mieć charakter deklaratywny (jawny) lub utajony (ukryty). Postawa deklaratywna - świadome i wyrażane przekonanie dotyczące danego obiektu lub sytuacji. Postawa utajona - nieświadome przekonania lub reakcje emocjonalne, które mogą wpływać na zachowanie jednostki bez jej wiedzy. Procesualny model perswazji - model opisujący etapy procesu perswazji oraz mechanizmy wpływu na postawy. Prymowanie ewaluatywne - technika polegająca na wcześniejszym eksponowaniu jednostki na określone bodźce w celu wpływania na jej późniejsze oceny i reakcje. Reakcje poznawcze - myśli i oceny, które jednostka formułuje w odpowiedzi na bodźce perswazyjne. Równanie Fishbeina - model matematyczny opisujący relację między postawą a intencją behawioralną oparty na ocenach cech obiektu oraz ich ważności. Sytuacja dezindywiduująca - kontekst społeczny, w którym jednostki tracą swoją indywidualność i są bardziej skłonne do działania zgodnie z grupowymi normami. Sytuacja indywiduuująca - kontekst społeczny sprzyjający indywidualnemu myśleniu i działaniu jednostki. Sytuacja skryptowa - kontekst oparty na ustalonych schematach zachowań i oczekiwań dotyczących interakcji społecznych. Technika listowania myśli - metoda stosowana w procesie perswazji polegająca na spisywaniu myśli i argumentów w celu lepszego przemyślenia swojego stanowiska. Teoria autopercepcji - teoria sugerująca, że ludzie formułują swoje postawy na podstawie obserwacji własnych zachowań oraz kontekstu tych działań. Teoria dwutorowości perswazji - teoria zakładająca istnienie dwóch różnych ścieżek wpływu: centralnej (opartej na analizie argumentów) i peryferyjnej (opartej na powierzchownych aspektach). Teoria działań przemyślanych - teoria sugerująca, że intencje behawioralne są wynikiem przemyślenia postaw oraz norm społecznych dotyczących danego działania. Teoria zachowania planowego - rozwinięcie teorii działań przemyślanych, uwzględniające dodatkowe czynniki takie jak percepcja kontroli nad zachowaniem przy podejmowaniu decyzji. Test Postaw Utajonych (IAT) - narzędzie psychologiczne służące do pomiaru utajonych postaw poprzez analizę czasu reakcji uczestników w zadaniach związanych z kategoryzacją bodźców. Warunkowanie ewaluatywne - proces uczenia się polegający na przypisywaniu pozytywnych lub negatywnych wartości emocjonalnych do określonych bodźców poprzez ich skojarzenie z innymi bodźcami emocjonalnymi. Warunkowanie sprawcze - proces uczenia się polegający na wzmacnianiu określonych zachowań przez nagrody lub kary. Wewnętrzne uzasadnienie zachowania - przypisanie przyczyn swojego działania wewnętrznym cechom osobistym lub wartościom. Wiarygodność nadawcy - stopień, w jakim nadawca komunikatu jest postrzegany jako kompetentny i godny zaufania przez odbiorcę. Zewnętrzne uzasadnienie zachowania - przypisanie przyczyn swojego działania czynnikom zewnętrznym, takim jak nagrody czy presja społeczna. Zjawisko samej ekspozycji - tendencja do preferowania rzeczy lub osób, które były wcześniej wielokrotnie eksponowane jednostce; zwiększa to pozytywne odczucia wobec tych obiektów. Rozdział 9. Moralność Empatia Empatia to zdolność do rozumienia i dzielenia się emocjami innych ludzi. Obejmuje zarówno aspekt poznawczy, polegający na zrozumieniu uczuć drugiej osoby, jak i emocjonalny, który pozwala na odczuwanie tych emocji. Intuicjonizm moralny Intuicjonizm moralny to teoria, która zakłada, że ludzie mają wrodzone zdolności do rozpoznawania wartości moralnych i zasad etycznych. Zgodnie z tą perspektywą, oceny moralne są często oparte na intuicjach, a nie na racjonalnych argumentach. Moralność Moralność to zbiór zasad, norm i wartości, które regulują zachowanie jednostek w społeczeństwie. Obejmuje pojęcia dobra i zła oraz wpływa na decyzje dotyczące postępowania w różnych sytuacjach życiowych. Normy moralne Normy moralne to zasady określające, jakie zachowania są akceptowane lub potępiane w danej kulturze czy społeczeństwie. Mogą mieć charakter opisowy (jak rzeczywiście zachowują się ludzie) lub powinnościowy (jak ludzie powinni się zachowywać). Ocena moralna Ocena moralna to proces, w którym jednostka ocenia działania innych ludzi lub siebie według określonych norm moralnych. Może prowadzić do wydania osądów pozytywnych lub negatywnych. Podstawy moralności Podstawy moralności to fundamenty, na których opierają się przekonania i normy moralne jednostki lub grupy. Mogą obejmować wartości kulturowe, religijne oraz filozoficzne. Autorytet i władza Autorytet i władza odnoszą się do zdolności jednostek lub instytucji do wpływania na zachowania innych. Autorytet może być oparty na wiedzy, doświadczeniu lub pozycji społecznej. Czystość Czystość w kontekście moralnym odnosi się do stanu wolności od zanieczyszczeń etycznych lub grzechów. Często wiąże się z ideami niewinności oraz przestrzegania norm społecznych. Sprawiedliwość Sprawiedliwość to pojęcie odnoszące się do równego traktowania ludzi oraz zapewnienia im odpowiednich praw i zasobów. Może mieć różne formy, takie jak sprawiedliwość dystrybutywna, proceduralna i retrybutywna. Troska i krzywda Troska i krzywda odnoszą się do emocjonalnego zaangażowania jednostki w dobrostan innych ludzi. Troska wiąże się z chęcią pomocy, podczas gdy krzywda odnosi się do cierpienia wyrządzanego innym. Wspólnota Wspólnota to grupa osób związanych wspólnymi wartościami, przekonaniami lub celami. Wspólnoty mogą mieć różne formy, od rodzinnych po większe organizacje społeczne. Racjonalizm moralny Racjonalizm moralny to podejście zakładające, że zasady moralne można ustalić poprzez logiczne myślenie i argumentację. W przeciwieństwie do intuicjonizmu, racjonalizm kładzie nacisk na analizę i dowody. Sprawiedliwość dystrybutywna Sprawiedliwość dystrybutywna odnosi się do sprawiedliwego podziału zasobów i dóbr w społeczeństwie. Kładzie nacisk na równość oraz potrzeby jednostek. Sprawiedliwość proceduralna Sprawiedliwość proceduralna dotyczy sprawiedliwego przebiegu procesów decyzyjnych oraz procedur prawnych. Ważne jest tu zapewnienie równego dostępu do wymiaru sprawiedliwości dla wszystkich. Sprawiedliwość retrybutywna Sprawiedliwość retrybutywna koncentruje się na karaniu osób za złamanie norm społecznych oraz przywracaniu równowagi poprzez odpowiednie konsekwencje dla tych działań. Status ofiary Status ofiary odnosi się do sytuacji jednostki postrzeganej jako ofiara krzywdy lub niesprawiedliwości. Może wpływać na sposób, w jaki osoba jest traktowana przez innych oraz jej własne postrzeganie siebie. Teoria poznawczo-rozwojowa Teoria poznawczo-rozwojowa bada, jak rozwój poznawczy jednostki wpływa na jej rozumienie moralności oraz podejmowanie decyzji etycznych. Koncentruje się na procesach myślowych zachodzących w miarę dorastania. Teoria sprawiedliwości proporcjonalnej Teoria sprawiedliwości proporcjonalnej zakłada, że sprawiedliwość polega na proporcjonalnym podziale zasobów i nagród w społeczeństwie, uwzględniając wkład jednostek oraz ich zasługi. Oznacza to, że ci, którzy wnoszą więcej, powinni otrzymywać większe korzyści. Tożsamość moralna Tożsamość moralna odnosi się do sposobu, w jaki jednostka postrzega siebie w kontekście wartości i norm moralnych. Jest to zinternalizowane poczucie przynależności do określonych zasad etycznych oraz sposobu działania zgodnie z nimi. Truizm kulturowy Truizm kulturowy to stwierdzenie lub przekonanie, które jest powszechnie akceptowane w danej kulturze, ale często nie jest poddawane krytycznej analizie. Takie truizmy mogą wpływać na postawy i zachowania społeczne. Wartości Wartości to podstawowe przekonania i zasady, które kierują zachowaniem jednostki oraz kształtują jej decyzje. Wartości mogą być osobiste, społeczne lub kulturowe i mają kluczowe znaczenie dla moralności. Zjawisko Lady Makbet Zjawisko Lady Makbet odnosi się do sytuacji, w której jednostka doświadcza wewnętrznego konfliktu między swoimi ambicjami a moralnością. Może prowadzić do działań destrukcyjnych oraz psychologicznych skutków ubocznych. Zjawisko Lucyfera Zjawisko Lucyfera opisuje proces, w którym osoby o wysokim statusie moralnym lub etycznym podejmują decyzje lub działania sprzeczne z ich wcześniejszymi wartościami. To zjawisko ilustruje, jak łatwo można stracić moralną integralność pod wpływem okoliczności lub presji społecznej. Rozdział 10. Szczęście Adaptacja Adaptacja to proces, w którym jednostka dostosowuje się do zmieniających się warunków środowiskowych lub sytuacyjnych. W kontekście psychologicznym odnosi się do sposobu, w jaki ludzie reagują na nowe doświadczenia i okoliczności, aby utrzymać równowagę emocjonalną. Awersja do ryzyka Awersja do ryzyka to tendencja jednostek do unikania sytuacji, które mogą prowadzić do strat lub niepewności, nawet jeśli potencjalne zyski są znaczne. Osoby z wysoką awersją do ryzyka preferują bezpieczniejsze opcje. Badania panelowe Badania panelowe to metoda badawcza polegająca na zbieraniu danych od tej samej grupy osób w różnych punktach czasowych. Umożliwia to analizę zmian w zachowaniach, opiniach i postawach uczestników. Eudajmonizm Eudajmonizm to filozoficzne podejście do szczęścia, które definiuje je jako stan dobrostanu wynikający z realizacji potencjału jednostki oraz prowadzenia życia zgodnego z wartościami moralnymi i etycznymi. Habituacja Habituacja to proces adaptacyjny, w którym jednostka staje się mniej wrażliwa na powtarzające się bodźce. Z czasem, reakcje na te bodźce stają się słabsze, co pozwala skupić uwagę na nowych informacjach. Hedonizm Hedonizm to filozofia, która postuluje dążenie do przyjemności i unikanie cierpienia jako głównych celów życia. W kontekście psychologicznym odnosi się do poszukiwania doświadczeń pozytywnych. Kierat hedoniczny Kierat hedoniczny to zjawisko polegające na tym, że ludzie często wracają do swojego poziomu szczęścia po doświadczeniu zarówno pozytywnych, jak i negatywnych wydarzeń. Oznacza to, że długoterminowe szczęście jest względnie stabilne. Model szczęścia Model szczęścia to teoretyczna struktura wyjaśniająca różne aspekty szczęścia oraz jego źródła. Może obejmować czynniki osobiste, społeczne oraz środowiskowe wpływające na subiektywne poczucie dobrostanu. Model URWA Model URWA (Uwarunkowania Rozwoju Własnej Autonomii) odnosi się do teorii dotyczącej rozwoju osobistego i dążenia do autonomii w kontekście społecznym. Podkreśla znaczenie warunków sprzyjających samodzielności jednostki. Negatywna emocjonalność Negatywna emocjonalność to tendencja jednostki do przeżywania negatywnych emocji, takich jak lęk, smutek czy frustracja. Osoby z wysokim poziomem negatywnej emocjonalności mogą mieć trudności w radzeniu sobie ze stresem. Podstawa oceny Podstawa oceny odnosi się do kryteriów lub standardów używanych przez jednostkę do oceny sytuacji, osób lub zdarzeń. Może obejmować subiektywne odczucia oraz obiektywne wskaźniki. Pozytywna emocjonalność Pozytywna emocjonalność to tendencja jednostki do przeżywania pozytywnych emocji, takich jak radość, wdzięczność czy ekscytacja. Osoby z wysokim poziomem pozytywnej emocjonalności często mają lepsze samopoczucie psychiczne. Próba reprezentatywna Próba reprezentatywna to grupa badawcza, która odzwierciedla cechy populacji ogólnej. Umożliwia to generalizowanie wyników badań na szerszą grupę ludzi. Przepływ Przepływ (flow) to stan pełnego zaangażowania i skupienia w wykonywanej czynności, który prowadzi do poczucia satysfakcji i spełnienia. Charakteryzuje się harmonią między umiejętnościami a wyzwaniami. Reguły wartościowania Reguły wartościowania to zasady stosowane przez jednostki w celu oceny wartości różnych doświadczeń lub obiektów. Obejmują różne heurystyki i strategie decyzyjne. Reguła adaptacji Reguła adaptacji odnosi się do tendencji ludzi do dostosowywania swoich oczekiwań i ocen w miarę przyzwyczajania się do nowych warunków lub doświadczeń. Reguła asymetrii czasowej Reguła asymetrii czasowej zakłada, że ludzie inaczej oceniają przyszłe i przeszłe doświadczenia; często bardziej intensywnie przeżywają negatywne wydarzenia niż pozytywne. Reguła dystansu Reguła dystansu opisuje sposób, w jaki ludzie oceniają zdarzenia lub sytuacje w zależności od ich bliskości czasowej lub przestrzennej; im dalej coś jest od nas, tym mniej intensywnie to oceniamy. Reguła kontekstu Reguła kontekstu odnosi się do wpływu otoczenia lub sytuacji na nasze oceny i decyzje; kontekst może zmieniać postrzeganą wartość doświadczeń. Zło jest silniejsze od dobra To stwierdzenie sugeruje, że negatywne doświadczenia mają większy wpływ na nasze emocje i decyzje niż pozytywne wydarzenia; może prowadzić do pesymistycznych ocen rzeczywistości. Relatywna deprywacja Relatywna deprywacja to uczucie niezadowolenia wynikające z porównania własnych warunków życia z innymi osobami lub grupami. Może prowadzić do frustracji i spadku dobrostanu psychicznego. Ruminacja Ruminacja to proces ciągłego myślenia o negatywnych myślach lub wydarzeniach bez konstruktywnego rozwiązania problemu. Może prowadzić do pogorszenia nastroju oraz zwiększonego stresu. Standard oceny Standard oceny to kryterium używane przez jednostkę do oceny siebie oraz innych. Może być subiektywne (oparte na osobistych odczuciach) lub obiektywne (oparte na społecznych normach). Subiektywny dobrostan Subiektywny dobrostan odnosi się do osobistego poczucia szczęścia i satysfakcji z życia. Obejmuje zarówno aspekty afektywne (emocje), jak i poznawcze (oceny życia). Szczęście Szczęście to stan emocjonalny charakteryzujący się pozytywnymi uczuciami oraz satysfakcją z życia. Może być postrzegane jako cel życia oraz wynik spełnienia potrzeb osobistych. Składnik afektywny Składnik afektywny szczęścia odnosi się do emocji i uczuć związanych z danym stanem; obejmuje radość, zadowolenie oraz inne pozytywne odczucia. Składnik poznawczy Składnik poznawczy szczęścia dotyczy ocen i przekonań dotyczących jakości życia; obejmuje refleksję nad osiągnięciami oraz spełnieniem osobistym. Teoria perspektywy Teoria perspektywy opisuje sposób, w jaki ludzie podejmują decyzje pod wpływem ryzyka oraz niepewności. Zakłada, że ludzie często kierują się heurystykami oraz subiektywnymi ocenami potencjalnych strat i zysków. Rozdział 11. Wpływ społeczny Asertywność - umiejętność wyrażania swoich potrzeb, przekonań i emocji w sposób bezpośredni, uczciwy i szanujący innych. „A to nie wszystko” - technika perswazyjna, w której nadawca najpierw przedstawia ofertę, a następnie dodaje dodatkowe korzyści, aby zwiększyć atrakcyjność oferty. „Drzwiami w twarz” - strategia perswazji polegająca na rozpoczęciu od prośby o coś dużego (co prawdopodobnie zostanie odrzucone), a następnie przejściu do mniejszej prośby, która jest celem. Efekt Wertera - zjawisko, w którym wzrost liczby samobójstw w danym społeczeństwie prowadzi do kolejnych przypadków samobójstw, często inspirowanych medialnym nagłośnieniem tych zdarzeń. Gronowy model zmian społecznych - model opisujący procesy, przez które grupy społeczne mogą zmieniać swoje normy i wartości. Huśtawka emocjonalna - zmienność emocjonalna, która może być wywołana przez różne czynniki zewnętrzne lub wewnętrzne, prowadząca do skrajnych reakcji emocjonalnych. Informacyjny wpływ społeczny - wpływ, który wynika z przekonania jednostki, że inni mają informacje, które są bardziej prawidłowe lub użyteczne w danej sytuacji. Konformizm - tendencja jednostki do dostosowywania swojego zachowania lub poglądów do norm grupowych lub oczekiwań innych ludzi. Makiawelizm - cecha osobowości charakteryzująca się cynizmem oraz skłonnością do manipulacji i wykorzystywania innych dla własnych korzyści. Modelowanie - proces uczenia się poprzez obserwację i naśladowanie zachowań innych ludzi. Naśladownictwo - tendencja do kopiowania zachowań, gestów lub postaw innych osób, co może prowadzić do synchronizacji społecznej. Niedostępność - technika perswazyjna polegająca na tworzeniu wrażenia, że dany produkt lub oferta są ograniczone czasowo lub ilościowo, co zwiększa ich atrakcyjność. „Niska piłka” - strategia perswazyjna polegająca na przedstawieniu łatwej do zaakceptowania prośby przed wprowadzeniem bardziej kontrowersyjnej lub wymagającej. Normatywny wpływ społeczny - wpływ wynikający z potrzeby akceptacji i przynależności do grupy, co skłania jednostki do dostosowywania swojego zachowania do norm grupowych. Projekcja - mechanizm obronny polegający na przypisywaniu własnych myśli, uczuć lub motywów innym ludziom. Pułapka utopionych kosztów - zjawisko polegające na kontynuowaniu inwestycji (czasu, pieniędzy) w projekt mimo jego nieopłacalności ze względu na wcześniejsze wydatki. Reguła wzajemności - zasada społeczna mówiąca o tym, że ludzie czują się zobowiązani odwzajemnić się za otrzymane przysługi lub dobra. Społeczny dowód słuszności - zjawisko polegające na tym, że ludzie oceniają słuszność swoich działań na podstawie tego, co robią inni w podobnych sytuacjach. „Stopa w drzwiach” - technika perswazyjna polegająca na najpierw uzyskaniu zgody na małą prośbę, aby później móc przedstawić większą prośbę. Teoria wpływu społecznego - teoria opisująca mechanizmy i procesy wpływu społecznego oraz ich efekty na jednostki i grupy. Uleganie autorytetom - tendencja do podporządkowywania się opiniom lub nakazom osób uznawanych za autorytety w danej dziedzinie. Uwikłanie w dialog - sytuacja, w której jednostka angażuje się w rozmowę lub dyskusję, co może prowadzić do zmiany jej postaw lub przekonań. Wpływ społeczny - proces oddziaływania ludzi na siebie nawzajem poprzez różne formy komunikacji i interakcji społecznych. Zaangażowanie w działanie - poziom aktywności i inwestycji jednostki w wykonanie określonego zadania lub osiągnięcie celu. Rozdział 12. Atrakcyjność Afektywno-wzmocnieniowy model atrakcyjności - model sugerujący, że atrakcyjność interpersonalna jest wynikiem pozytywnych emocji oraz wzmocnień związanych z interakcjami z innymi ludźmi. Atrakcyjność fizyczna - subiektywna ocena cech fizycznych osoby, która wpływa na postrzeganie jej jako atrakcyjnej lub nieatrakcyjnej. Atrakcyjność interpersonalna - ogólne wrażenie, jakie osoba wywiera na innych, obejmujące zarówno cechy fizyczne, jak i osobowościowe. Bezwiedny egotyzm - tendencja do postrzegania siebie w lepszym świetle niż inni, często nieświadomie. BMI (Body Mass Index) - wskaźnik masy ciała, używany do oceny proporcji masy ciała do wzrostu, który może wpływać na postrzeganą atrakcyjność fizyczną. Efekt aureoli - zjawisko, w którym pozytywne cechy jednej osoby wpływają na postrzeganie innych jej cech (np. atrakcyjna osoba jest uznawana za bardziej inteligentną). Efekt kameleona - tendencja do naśladowania zachowań i postaw innych ludzi w celu zwiększenia akceptacji społecznej. Komplementarność potrzeb - teoria sugerująca, że ludzie są bardziej skłonni do tworzenia relacji z osobami, które mają inne, ale komplementarne potrzeby. Konwergencja emocjonalna - proces, w którym osoby w bliskich relacjach zaczynają dzielić podobne emocje i reakcje na różne sytuacje. Koordynacja - umiejętność synchronizacji działań i zachowań w interakcjach społecznych. Mimikra - proces mimowolnego naśladowania zachowań, gestów lub mimiki innych ludzi, co sprzyja budowaniu więzi społecznych. Płciowy dymorfizm twarzy - różnice w cechach twarzy między płciami, które mogą wpływać na postrzeganą atrakcyjność. Proporcja biodra/talia - wskaźnik proporcji ciała, który jest często związany z postrzeganą atrakcyjnością kobiet. Proporcja ramiona/pas - wskaźnik proporcji ciała, który może być związany z postrzeganą atrakcyjnością mężczyzn. Prototypowość twarzy - stopień, w jakim twarz osoby przypomina idealny lub typowy wzór twarzy, co może wpływać na jej postrzeganą atrakcyjność. Responsywność - zdolność do adekwatnego reagowania na potrzeby i emocje innych ludzi w interakcjach społecznych. Równowaga - stan harmonii w relacjach interpersonalnych, gdzie wszystkie strony czują się komfortowo i akceptowane. Schadenfreude - uczucie radości lub satysfakcji wynikające z nieszczęścia innych ludzi. Symetria - cecha fizyczna związana z równomiernym rozmieszczeniem cech po obu stronach ciała; często uważana za wskaźnik atrakcyjności. Teoria równowagi - teoria sugerująca, że jednostki dążą do utrzymania spójności między swoimi przekonaniami a relacjami interpersonalnymi. Twarz kompozytowa - twarz stworzona poprzez połączenie cech wielu osób; często używana w badaniach nad percepcją atrakcyjności. Zachowania wiążące - działania podejmowane przez jednostki mające na celu utrzymanie bliskich relacji z innymi ludźmi. Zawiść - negatywne uczucie związane z pragnieniem posiadania czegoś, co ma inna osoba; może wpływać na relacje interpersonalne. Zgodność poznawcza - stan harmonii między przekonaniami jednostki a informacjami lub zachowaniami innych ludzi; dążenie do utrzymania tej zgodności jest motywacją dla wielu działań społecznych. Złudzenie „piękne jest dobre” - przekonanie, że osoby atrakcyjne fizycznie mają również inne pozytywne cechy (np. inteligencję czy uczciwość). Rozdział 13. Miłość Dobór naturalny Dobór naturalny to proces ewolucyjny, w którym organizmy najlepiej przystosowane do swojego środowiska mają większe szanse na przeżycie i reprodukcję. W rezultacie ich cechy są przekazywane następnemu pokoleniu. Dobór seksualny Dobór seksualny to forma doboru naturalnego, w której cechy osobników są preferowane przez płeć przeciwną, co wpływa na sukces reprodukcyjny. Może prowadzić do wykształcenia się cech atrakcyjnych, które niekoniecznie są korzystne dla przeżycia. Preferencje międzypłciowe Preferencje międzypłciowe to preferencje dotyczące cech partnerów, które są wyrażane przez jednostki w kontekście wyboru partnera. Mogą obejmować zarówno aspekty fizyczne, jak i psychiczne. Rywalizacja wewnątrzpłciowa Rywalizacja wewnątrzpłciowa odnosi się do konkurencji między osobnikami tej samej płci o dostęp do partnerów seksualnych. Może prowadzić do konfliktów oraz strategii zwiększających szanse na sukces reprodukcyjny. Empatia Empatia to zdolność do rozumienia i dzielenia się emocjami innych ludzi. Obejmuje zarówno aspekt poznawczy, polegający na zrozumieniu uczuć drugiej osoby, jak i emocjonalny, który pozwala na odczuwanie tych emocji. Fazy miłości Fazy miłości to różne etapy rozwoju relacji romantycznej, które mogą obejmować zakochanie, romantyczne początki oraz długoterminowe związki. Każda faza charakteryzuje się innymi emocjami i dynamiką. Zakochanie Zakochanie to intensywny stan emocjonalny, w którym jednostka odczuwa silne przyciąganie do drugiej osoby. Często wiąże się z idealizacją partnera oraz poczuciem euforii. Romantyczne początki Romantyczne początki to okres w relacji, kiedy dwoje ludzi zaczyna się poznawać i tworzyć więź emocjonalną. Charakteryzuje się intensywnymi uczuciami oraz chęcią spędzania czasu razem. Związek kompletny Związek kompletny to relacja, w której obie strony osiągają równowagę między intymnością, namiętnością a zaangażowaniem. Taki związek jest często postrzegany jako idealny model relacji. Związek przyjacielski Związek przyjacielski to relacja oparta na przyjaźni i wzajemnym wsparciu, która może ale nie musi zawierać elementów romantycznych. Charakteryzuje się bliskością emocjonalną bez romantycznego zaangażowania. Związek pusty Związek pusty to relacja, w której brakuje zarówno intymności, jak i namiętności. Osoby w takim związku mogą pozostać razem z powodów praktycznych lub społecznych, mimo braku głębszych uczuć. Rozpad Rozpad odnosi się do zakończenia związku romantycznego lub przyjacielskiego, często związany z konfliktami lub brakiem satysfakcji ze strony jednego lub obu partnerów. Intymność Intymność to bliskość emocjonalna między partnerami, która pozwala na otwartość i dzielenie się osobistymi myślami oraz uczuciami. Jest kluczowym elementem zdrowych relacji. Lęk przed bliskością Lęk przed bliskością to obawa przed zaangażowaniem się w bliskie relacje z innymi ludźmi. Może prowadzić do unikania intymności oraz trudności w tworzeniu trwałych związków. Mechanizm zabezpieczenia zaangażowania Mechanizm zabezpieczenia zaangażowania odnosi się do strategii stosowanych przez jednostki w celu ochrony swoich relacji przed zagrożeniem lub utratą. Może obejmować działania mające na celu umocnienie więzi z partnerem. Namiętność Namiętność to intensywne uczucie przyciągania i pożądania seksualnego wobec drugiej osoby. Jest jednym z kluczowych składników miłości i może wpływać na dynamikę związku. Niepewność ojcostwa Niepewność ojcostwa odnosi się do obaw mężczyzn dotyczących ich biologicznego ojcostwa wobec dzieci ich partnerek. Może wpływać na decyzje dotyczące zaangażowania w związki i wychowywania dzieci. Przywiązanie Przywiązanie to emocjonalna więź między jednostką a inną osobą, która odgrywa kluczową rolę w rozwoju relacji interpersonalnych. Istnieją różne style przywiązania, które kształtują sposób nawiązywania relacji. Bezpieczny styl przywiązania Bezpieczny styl przywiązania charakteryzuje się pewnością siebie w relacjach oraz umiejętnością otwartego wyrażania emocji. Osoby z tym stylem mają tendencję do tworzenia zdrowych i stabilnych związków. Nerwowy styl przywiązania Nerwowy styl przywiązania wiąże się z lękiem o akceptację i bliskość w relacjach. Osoby o tym stylu często czują się niepewnie i mogą wykazywać nadmierną potrzebę uwagi ze strony partnera. Unikowy styl przywiązania Unikowy styl przywiązania charakteryzuje się tendencją do unikania bliskości emocjonalnej oraz trudnościami w otwieraniu się na innych. Osoby te mogą mieć problem z tworzeniem głębokich więzi. Reakcje na niezadowolenie Reakcje na niezadowolenie odnoszą się do sposobów radzenia sobie ze stresem lub frustracją w relacjach interpersonalnych. Mogą obejmować różne strategie działania lub unikania problemów. Dialog Dialog to otwarta komunikacja między partnerami, która pozwala na wyrażenie uczuć oraz potrzeb. Jest kluczowym elementem rozwiązywania konfliktów i budowania intymności. Lojalność Lojalność odnosi się do oddania wobec partnera oraz gotowości do wspierania go w trudnych sytuacjach. Jest ważnym aspektem trwałych relacji. Wyjście Wyjście to strategia radzenia sobie z niezadowoleniem poprzez zakończenie relacji lub wycofanie się z sytuacji konfliktowej. Może prowadzić do rozpadów związków. Zaniedbanie Zaniedbanie odnosi się do braku dbałości o relację oraz niedostatecznego zaangażowania w jej rozwój. Może prowadzić do osłabienia więzi emocjonalnych między partnerami. Strategie wyboru partnera heteroseksualnego Strategie wyboru partnera heteroseksualnego dotyczą kryteriów oraz preferencji stosowanych przez jednostki podczas poszukiwania partnera romantycznego. Mogą obejmować czynniki fizyczne, psychiczne oraz społeczne. System przywiązania System przywiązania odnosi się do mechanizmów psychologicznych regulujących sposób tworzenia więzi emocjonalnych oraz interakcji społecznych. Wpływa na sposób postrzegania bliskości i intymności w relacjach. Nadaktywacja Nadaktywacja to stan zwiększonej reaktywności emocjonalnej lub behawioralnej w odpowiedzi na stresory lub zagrożenia w relacjach interpersonalnych. Może prowadzić do nadmiernej troski o partnera lub sytuację. Zahamowanie Zahamowanie odnosi się do zmniejszonej reaktywności emocjonalnej lub behawioralnej jako mechanizmu obronnego przed stresem lub lękiem związanym z bliskością w relacjach. Teoria nakładów rodzicielskich Teoria nakładów rodzicielskich zakłada, że inwestycja rodzicielska (czas, zasoby) jest kluczowa dla przetrwania potomstwa oraz sukcesu reprodukcyjnego. Wpływa na decyzje dotyczące wychowywania dzieci oraz zaangażowania rodzicielskiego. Transfer pobudzenia Transfer pobudzenia to proces, w którym pobudzenie emocjonalne wywołane jednym bodźcem przenosi się na reakcje wobec innego bodźca lub osoby. Może wpływać na intensywność uczuć romantycznych lub namiętnych. Trójskładnikowa teoria miłości Trójskładnikowa teoria miłości opisuje miłość jako składającą się z trzech komponentów: intymności (bliskość), namiętności (pożądanie) oraz zobowiązania (decyzja o pozostaniu razem). Różne kombinacje tych składników tworzą różne rodzaje miłości. Unikanie bliskości Unikanie bliskości to tendencja jednostek do unikania intymnych relacji z innymi ludźmi z powodu lęku przed utratą niezależności lub odrzuceniem. Może prowadzić do problemów w tworzeniu trwałych więzi emocjonalnych. Zobowiązanie Zobowiązanie odnosi się do decyzji jednostki o pozostaniu w danej relacji mimo trudności czy wyzwań. Jest kluczowym elementem trwałych związków romantycznych i partnerskich. Rozdział 14. Prospołeczność Altruizm - bezinteresowne działanie na rzecz innych, które nie przynosi korzyści osobistych, a często wiąże się z poświęceniem lub ryzykiem. Decyzyjny model interwencji kryzysowej - model opisujący procesy, które jednostka przechodzi w sytuacji kryzysowej, zanim zdecyduje się na udzielenie pomocy. Dostosowanie łączne - koncepcja dotycząca współpracy i wzajemnego wsparcia w relacjach interpersonalnych, gdzie obie strony dostosowują swoje potrzeby i działania. Egzocentryczna motywacja pomagania - motywacja do pomagania innym wynikająca z potrzeby poprawy własnego wizerunku lub uzyskania uznania społecznego. Empatia - zdolność do rozumienia i dzielenia się emocjami innych ludzi, co często prowadzi do chęci niesienia im pomocy. Endocentryczna motywacja pomagania - motywacja do pomagania innym wynikająca z wewnętrznych wartości i przekonań, a nie z oczekiwań społecznych. Model pobudzenia – bilansu - model sugerujący, że decyzje o pomaganiu są wynikiem analizy kosztów i korzyści związanych z danym działaniem. Niewiedza wielu - zjawisko polegające na tym, że w sytuacjach kryzysowych ludzie często nie wiedzą, jak reagować, co prowadzi do bierności. Norma odpowiedzialności społecznej - zasada mówiąca, że jednostki powinny czuć się odpowiedzialne za pomoc innym w potrzebie. Norma osobista - indywidualne przekonania i wartości, które kierują zachowaniem jednostki w sytuacjach społecznych. Norma wzajemności - zasada mówiąca o tym, że ludzie czują się zobowiązani odwzajemnić się za otrzymane przysługi lub pomoc. Pobudzenie egoistyczne - motywacja do działania wynikająca z chęci uniknięcia negatywnych emocji lub konsekwencji dla siebie. Pobudzenie empatyczne - motywacja do działania wynikająca z odczuwania współczucia i chęci pomocy innym. Prospołeczność - zachowania mające na celu dobro innych ludzi, często związane z altruizmem i empatią. Relacja hierarchiczna - struktura społeczna, w której jedna osoba lub grupa ma władzę nad innymi; może wpływać na dynamikę pomagania. Relacja równościowa - interakcje między jednostkami na równym poziomie, co sprzyja wzajemnemu wsparciu i pomocy. Relacja wspólnotowa - więzi społeczne oparte na poczuciu przynależności do grupy i wspólnych celach. Relacja wymiany - interakcje społeczne oparte na zasadzie wzajemnych korzyści; pomoc jest udzielana w zamian za coś innego. Rozproszenie odpowiedzialności - zjawisko polegające na tym, że w grupie jednostki czują mniejszą odpowiedzialność za działanie niż gdyby były same. Rywalizacja - sytuacja, w której jednostki lub grupy konkurują ze sobą; może wpływać na skłonność do pomagania. Teoria altruizmu wzajemnego - teoria sugerująca, że altruistyczne zachowania mogą być korzystne dla jednostek w dłuższej perspektywie poprzez budowanie relacji społecznych. Teoria dostosowania łącznego - teoria mówiąca o tym, że wspólne cele i potrzeby sprzyjają współpracy i wzajemnemu wsparciu w relacjach interpersonalnych. Wdzięczność - pozytywna emocja wyrażana w odpowiedzi na otrzymaną pomoc lub wsparcie; może motywować do odwzajemnienia się. Zachowania pomocne - działania podejmowane przez jednostki mające na celu wsparcie innych ludzi w potrzebie. Zjawisko niewiedzy wielu - sytuacja, w której obecność innych ludzi prowadzi do tego, że jednostki nie podejmują działań pomocowych z powodu niepewności co do tego, jak powinny się zachować. Zjawisko obojętnego przechodnia - efekt polegający na tym, że im więcej osób jest świadkiem sytuacji kryzysowej, tym mniej prawdopodobne jest udzielenie pomocy przez którąkolwiek z nich. Związki oparte na wspólnocie - relacje charakteryzujące się silnym poczuciem przynależności oraz gotowością do wzajemnej pomocy bez oczekiwania na nagrodę. Związki oparte na wymianie - relacje społeczne oparte na zasadzie wzajemnych korzyści, gdzie pomoc jest udzielana w zamian za coś innego. Rozdział 15. Agresja Agresja - zachowanie mające na celu wyrządzenie krzywdy lub bólu innym osobom, które może przybierać różne formy, od fizycznej po werbalną. Agresja instrumentalna (proaktywna) - agresja, która jest planowana i ma na celu osiągnięcie określonego celu, np. zdobycie zasobów lub władzy. Agresja przeniesiona - sytuacja, w której emocje związane z frustracją lub złością są kierowane na inny obiekt lub osobę, zamiast na pierwotny źródło frustracji. Agresja wroga (reaktywna) - agresywne zachowanie wynikające z silnych emocji, takich jak złość czy frustracja, często jako odpowiedź na prowokację. Efekt broni - zjawisko polegające na tym, że obecność broni w sytuacji zwiększa prawdopodobieństwo agresywnych reakcji. Fiksacja - stan psychiczny, w którym jednostka staje się nadmiernie skoncentrowana na jednym problemie lub obiekcie, co może prowadzić do agresywnych zachowań. Frustracja - emocjonalny stan wynikający z przeszkód w osiąganiu celów; często prowadzi do agresji. Hamowanie agresji - proces zmniejszania lub kontrolowania impulsów agresywnych, co może być wynikiem norm społecznych lub osobistych wartości. Katharsis - teoria sugerująca, że wyrażanie agresji (np. poprzez sport) może prowadzić do oczyszczenia emocjonalnego i zmniejszenia napięcia. Krótkowzroczność alkoholowa - stan zmniejszonej zdolności do przewidywania konsekwencji swoich działań pod wpływem alkoholu, co może prowadzić do zwiększonej agresji. Kultura honoru - system wartości, w którym honor i reputacja są kluczowe, a naruszenie honoru często prowadzi do agresywnych reakcji. Modelowanie - proces uczenia się poprzez obserwację zachowań innych ludzi; może prowadzić do naśladowania agresywnych zachowań. Odstraszająca i korekcyjna funkcja kary - teoria mówiąca o tym, że kara może działać jako środek odstraszający przed agresją oraz jako sposób na korekcję zachowań. Ogólny model agresji - model wyjaśniający agresję jako wynik interakcji czynników biologicznych, psychologicznych i społecznych. Pobudzenie emocjonalne - stan zwiększonego napięcia emocjonalnego, który może prowadzić do agresywnych reakcji. Poznawcza kontrola agresji - proces, w którym jednostka wykorzystuje myśli i przekonania do kontrolowania swoich impulsów agresywnych. Prowokacja - działanie lub sytuacja wywołująca negatywne emocje u jednostki, co może prowadzić do agresywnej reakcji. Przemieszczenie agresji - kierowanie impulsów agresywnych na inny obiekt niż pierwotny źródło frustracji. Regresja - powrót do wcześniejszych etapów rozwoju psychicznego w odpowiedzi na stres lub frustrację; może objawiać się w postaci agresywnych zachowań. Spirala przemocy - proces eskalacji przemocy, w którym jedno działanie przemocowe prowadzi do kolejnych aktów agresji. Sygnały wywoławcze agresji - bodźce lub sytuacje, które mogą wywołać reakcje agresywne u jednostki. Syndrom młodego mężczyzny - zjawisko polegające na tym, że młodzi mężczyźni są bardziej skłonni do podejmowania ryzykownych i agresywnych działań niż inne grupy wiekowe. Teoria instynktu - teoria sugerująca, że agresja jest naturalnym instynktem biologicznym zakorzenionym w ludzkiej naturze. Teoria społecznego uczenia się - teoria mówiąca o tym, że agresywne zachowania są nabywane poprzez obserwację i naśladowanie innych ludzi oraz przez doświadczenie nagród za takie zachowania. Transfer pobudzenia - zjawisko polegające na tym, że pobudzenie emocjonalne wywołane jedną sytuacją może być przeniesione na inną sytuację i prowadzić do reakcji agresywnych. Wrogi wzorzec atrybucji - tendencja do przypisywania negatywnych intencji innym ludziom w sytuacjach konfliktowych lub frustracyjnych, co zwiększa prawdopodobieństwo reakcji agresywnej. Rozdział 16. Konflikt społeczny BATNA BATNA (Best Alternative to a Negotiated Agreement) to najlepsza alternatywa dla osiągnięcia porozumienia w negocjacjach. Określa, jakie opcje są dostępne dla jednostki, jeśli negocjacje nie przyniosą satysfakcjonującego wyniku. Demokracja deliberatywna Demokracja deliberatywna to model demokracji, w którym decyzje są podejmowane na podstawie otwartej dyskusji i deliberacji obywateli. Umożliwia to uwzględnienie różnych punktów widzenia oraz dążenie do konsensusu. Dostosowanie Dostosowanie to proces, w którym jednostka zmienia swoje zachowanie lub myślenie w odpowiedzi na zmieniające się warunki lub wymagania sytuacyjne. Może obejmować adaptację do nowych norm społecznych lub oczekiwań. Dylemat więźnia Dylemat więźnia to klasyczny problem teorii gier, w którym dwie jednostki mają możliwość współpracy lub zdrady. Optymalna strategia dla obu stron zakłada współpracę, jednak z braku zaufania mogą wybrać zdradę, co prowadzi do gorszego wyniku dla obu. Dylematy społeczne Dylematy społeczne to sytuacje, w których interesy jednostek są sprzeczne z interesami grupy. Osoby muszą podjąć decyzję, która może prowadzić do konfliktów między indywidualnymi a zbiorowymi korzyściami. Dylemat dóbr publicznych Dylemat dóbr publicznych odnosi się do sytuacji, w której jednostki muszą zdecydować, czy przyczynić się do wspólnego dobra (np. finansowanie publicznych usług), mimo że mogą skorzystać z niego bez ponoszenia kosztów. Dylemat ograniczonych zasobów Dylemat ograniczonych zasobów dotyczy sytuacji, w której zasoby są ograniczone, a ich nadmierne wykorzystanie przez jednostki prowadzi do ich wyczerpania. Przykładem może być eksploatacja zasobów naturalnych. Facylitator Facylitator to osoba, która pomaga grupie w procesie podejmowania decyzji lub rozwiązywania problemów. Jego rolą jest ułatwienie komunikacji oraz zapewnienie, że wszystkie głosy są słyszane. Gra o sumie niezerowej Gra o sumie niezerowej to sytuacja w teorii gier, w której zyski jednej strony mogą być równocześnie zyskami drugiej strony. Współpraca może prowadzić do korzystniejszych wyników dla obu stron. Gra o sumie zerowej Gra o sumie zerowej to sytuacja, w której zyski jednej strony są równoznaczne ze stratami drugiej strony. Całkowita suma zysków i strat pozostaje stała. Gra „ultimatum” („dyktator”) Gra „ultimatum” to eksperyment ekonomiczny, w którym jedna osoba (proponujący) decyduje o podziale zasobów między siebie a drugą osobę (odbiorcę). Odbiorca może zaakceptować lub odrzucić ofertę. W grze „dyktator” proponujący ma pełną kontrolę nad podziałem. Kompromis Kompromis to rozwiązanie konfliktu, w którym obie strony rezygnują z części swoich żądań w celu osiągnięcia porozumienia. Kompromisy są często stosowane w negocjacjach i relacjach interpersonalnych. Konflikt społeczny Konflikt społeczny to sprzeczność interesów między grupami lub jednostkami w społeczeństwie. Może wynikać z różnic wartości, przekonań czy zasobów. Mediacje Mediacje to proces rozwiązywania sporów, w którym neutralna osoba (mediator) pomaga stronom osiągnąć porozumienie. Mediator nie podejmuje decyzji za strony, ale ułatwia komunikację i negocjacje. Negocjacje Negocjacje to proces interakcji między stronami mający na celu osiągnięcie porozumienia dotyczącego wspólnych interesów lub rozwiązań problemów. Mogą mieć charakter formalny lub nieformalny. Negocjacje integracyjne Negocjacje integracyjne koncentrują się na współpracy między stronami w celu znalezienia rozwiązań korzystnych dla obu stron. Obejmują poszukiwanie wspólnych interesów i kreatywne podejście do problemu. Przetarg pozycyjny (negocjacje dystrybutywne) Przetarg pozycyjny odnosi się do negocjacji, w których każda strona stara się uzyskać jak najwięcej dla siebie kosztem drugiej strony. Skupia się na podziale ograniczonych zasobów. Nieciągłość grupowa Nieciągłość grupowa opisuje sytuację, w której członkowie grupy nie są ze sobą związani na stałe i mogą zmieniać swoje przynależności grupowe. Może wpływać na dynamikę interakcji społecznych. Orientacje społeczne Orientacje społeczne odnoszą się do preferencji jednostek dotyczących interakcji z innymi ludźmi oraz sposobu podejmowania decyzji społecznych. Orientacja na siebie Orientacja na siebie to podejście skoncentrowane na własnych potrzebach i interesach przy podejmowaniu decyzji społecznych. Osoby o tej orientacji często kierują się egoizmem. Orientacja prospołeczna Orientacja prospołeczna odnosi się do tendencji jednostek do działania na rzecz dobra innych ludzi oraz wspólnoty. Osoby te często wykazują altruizm i empatię. Pułapka zaangażowania Pułapka zaangażowania to sytuacja, w której jednostka kontynuuje inwestowanie czasu lub zasobów w projekt lub relację pomimo braku satysfakcji lub negatywnych wyników. Może prowadzić do dalszych strat Punkt dojścia Punkt dojścia odnosi się do końcowego rezultatu negocjacji lub procesu decyzyjnego. Określa moment, w którym strony osiągają porozumienie lub rozwiązanie problemu. Punkt oporu Punkt oporu to granica, której nie chce przekroczyć jedna ze stron podczas negocjacji. Oznacza maksymalne ustępstwo lub minimalne oczekiwania wobec drugiej strony. Punkt wyjścia Punkt wyjścia odnosi się do początkowych warunków lub propozycji przedstawionych przez jedną ze stron podczas negocjacji. Może wpływać na dalszy przebieg rozmów i ostateczne wyniki. Reaktywna dewaluacja Reaktywna dewaluacja to tendencyjne obniżanie wartości oferty lub propozycji przedstawionej przez przeciwnika tylko dlatego, że pochodzi ona od niego. Może prowadzić do trudności w osiągnięciu porozumienia. Rywalizacja Rywalizacja odnosi się do sytuacji, w której dwie lub więcej osób dąży do osiągnięcia tego samego celu kosztem innych. Może prowadzić do konfliktu i napięcia między stronami. Teoria realizmu naiwnego Teoria realizmu naiwnego zakłada, że ludzie postrzegają swoje poglądy jako obiektywne i prawdziwe oraz wierzą, że inni powinni je podzielać. Może prowadzić do konfliktów wynikających z różnic perspektyw. Teoria współzależności Teoria współzależności opisuje relacje między jednostkami jako wzajemnie powiązane i wpływające na siebie nawzajem. Współpraca i konflikty są postrzegane jako elementy tych interakcji. Unikanie Unikanie odnosi się do strategii radzenia sobie z konfliktami poprzez ignorowanie problemu lub unikanie konfrontacji z innymi osobami. Może prowadzić do narastania napięć oraz nierozwiązanych kwestii. Współpraca Współpraca to działanie jednostek mające na celu osiągnięcie wspólnego celu poprzez koordynację działań i dzielenie się zasobami. Jest kluczowym elementem efektywnej pracy zespołowej i rozwiązywania konfliktów. Współzależność społeczna Współzależność społeczna odnosi się do wzajemnych powiązań między jednostkami w grupie lub społeczeństwie. Oznacza, że działania jednej osoby mogą wpływać na innych oraz że sukcesy i porażki są dzielone przez członków grupy. Zakres porozumienia Zakres porozumienia określa granice kompromisu lub zgody osiągniętej przez strony podczas negocjacji. Obejmuje elementy, które zostały zaakceptowane przez obie strony oraz te, które pozostają przedmiotem dyskusji. Rozdział 17. Władza Autokratyczny styl kierowania Autokratyczny styl kierowania to podejście do zarządzania, w którym lider podejmuje decyzje samodzielnie, nie angażując członków zespołu w proces decyzyjny. Taki styl może prowadzić do szybkich decyzji, ale często obniża morale pracowników. Komplementarność pozycji władzy Komplementarność pozycji władzy odnosi się do sytuacji, w której różne źródła władzy (np. formalna, ekspercka, społeczna) współdziałają ze sobą, tworząc synergiczne efekty. Umożliwia to skuteczniejsze zarządzanie i przywództwo. Metamorficzne efekty władzy Metamorficzne efekty władzy to zmiany w zachowaniu i postrzeganiu jednostek wynikające z posiadania lub utraty władzy. Osoby z większą władzą mogą wykazywać większą pewność siebie, ale także skłonność do nadużyć. Podstawy władzy Podstawy władzy to źródła, z których wynika autorytet jednostki. Mogą obejmować różne aspekty, takie jak akceptacja, fachowość, nagradzanie, prawomocność i przymus. Akceptacja Akceptacja odnosi się do dobrowolnego uznania autorytetu lidera przez członków grupy. Jest kluczowym elementem skutecznego przywództwa. Fachowość Fachowość to kompetencje i umiejętności jednostki, które przyczyniają się do jej wpływu na innych. Osoby postrzegane jako eksperci mają większą władzę i autorytet. Nagradzanie Nagradzanie odnosi się do możliwości oferowania korzyści lub nagród przez lidera w celu motywowania członków grupy. Może obejmować zarówno nagrody materialne, jak i niematerialne. Prawomocność Prawomocność to akceptacja autorytetu lidera oparta na zasadach społecznych lub normach. Liderzy postrzegani jako sprawiedliwi i etyczni mają większą władzę. Przymus Przymus odnosi się do możliwości stosowania siły lub groźby przez lidera w celu wymuszenia posłuszeństwa. Choć skuteczny na krótką metę, może prowadzić do oporu i negatywnych skutków długoterminowych. Przejrzystość władzy Przejrzystość władzy odnosi się do otwartości i jasności działania liderów oraz instytucji. Wyższa przejrzystość sprzyja zaufaniu i akceptacji ze strony członków grupy. Przywództwo transakcyjne Przywództwo transakcyjne to styl zarządzania oparty na wymianie między liderem a członkami grupy. Liderzy oferują nagrody za osiągnięcia, a członkowie wykonują zadania zgodnie z oczekiwaniami. Przywództwo transformacyjne Przywództwo transformacyjne to styl przywództwa, który inspiruje i motywuje członków grupy do osiągania wyższych celów oraz osobistego rozwoju. Liderzy transformacyjni kładą nacisk na wizję i wartości. Reaktancja Reaktancja to psychologiczna reakcja jednostki na ograniczenie jej wolności wyboru. Może prowadzić do oporu wobec autorytetu lub norm społecznych. Samowzmacnianie władzy Samowzmacnianie władzy odnosi się do procesów, dzięki którym jednostka zwiększa swoje możliwości wpływania na innych poprzez rozwijanie umiejętności czy budowanie sieci społecznych. Specjalista społeczno-emocjonalny Specjalista społeczno-emocjonalny to osoba, która posiada umiejętności związane z rozumieniem emocji oraz interakcjami społecznymi. Tacy specjaliści są istotni dla efektywnego zarządzania zespołami. Specjalista zadaniowy Specjalista zadaniowy to osoba skoncentrowana na realizacji określonych celów i zadań. Tacy specjaliści są kluczowi dla osiągania wyników operacyjnych. Społeczny styl kierowania Społeczny styl kierowania to podejście do zarządzania skoncentrowane na relacjach międzyludzkich oraz budowaniu atmosfery współpracy i wsparcia w grupie. Status Status odnosi się do pozycji jednostki w hierarchii społecznej lub organizacyjnej. Może wpływać na jej władzę oraz sposób postrzegania przez innych. Stereotypizacja bez namysłu Stereotypizacja bez namysłu to automatyczne przypisywanie cech osobom na podstawie ich przynależności do określonej grupy społecznej. Może prowadzić do uprzedzeń oraz błędnych osądów. Stereotypizacja z namysłem Stereotypizacja z namysłem to świadome przypisywanie cech osobom na podstawie ich przynależności grupowej, często po dokładniejszej analizie. Może być bardziej złożona i mniej stereotypowa niż stereotypizacja bez namysłu. Uprzedmiotowienie Uprzedmiotowienie to proces redukowania osoby do roli obiektu lub narzędzia, co prowadzi do dehumanizacji. Może występować w kontekście relacji interpersonalnych oraz społecznych. Władza osobista Władza osobista odnosi się do zdolności jednostki do wpływania na innych dzięki jej cechom osobistym, takim jak charyzma czy umiejętności interpersonalne. Władza społeczna Władza społeczna to zdolność jednostki lub grupy do wpływania na innych poprzez normy społeczne, zasoby lub instytucje. Obejmuje różne formy autorytetu oraz wpływu. Zadaniowy styl kierowania Zadaniowy styl kierowania koncentruje się na realizacji celów i zadań organizacyjnych. Liderzy tego stylu kładą nacisk na efektywność oraz wyniki pracy zespołu. Zależnościowy model przywództwa Zależnościowy model przywództwa zakłada, że skuteczność lidera zależy od kontekstu oraz relacji między liderem a członkami grupy. Różne sytuacje wymagają różnych stylów przywództwa. Zarządzanie przez wyjątki Zarządzanie przez wyjątki to podejście polegające na interweniowaniu tylko wtedy, gdy występują problemy lub odchylenia od normy. Umożliwia to liderom skoncentrowanie się na strategicznych kwestiach zamiast codziennych operacji. Aktywne zarządzanie przez wyjątki Aktywne zarządzanie przez wyjątki polega na regularnym monitorowaniu wyników i interweniowaniu przed wystąpieniem problemu. Pomaga utrzymać wysoką jakość pracy zespołu. Bierne zarządzanie przez wyjątki Bierne zarządzanie przez wyjątki oznacza interweniowanie tylko wtedy, gdy problemy już wystąpiły. Może prowadzić do opóźnień w rozwiązywaniu problemów oraz negatywnych skutków dla organizacji. Zasadne nagradzanie Zasadne nagradzanie odnosi się do systemu nagród opartych na rzeczywistych osiągnięciach jednostek lub zespołów. Umożliwia motywację pracowników poprzez sprawiedliwe docenianie ich wysiłków i sukcesów. Rozdział 18. Grupa Społeczna Autokategoryzacja - proces, w którym jednostka identyfikuje się z określoną grupą społeczną, co wpływa na jej zachowanie i postrzeganie siebie. Burza mózgów - technika grupowa polegająca na generowaniu jak największej liczby pomysłów w krótkim czasie, bez krytyki, co sprzyja kreatywności. Bytowość grupy - stopień, w jakim grupa jest postrzegana jako odrębny byt, co wpływa na dynamikę interakcji wewnątrz grupy. Efekt następnego w kolejce - zjawisko, w którym osoba czekająca na swoją kolej do wypowiedzi nie słucha uważnie innych, koncentrując się na tym, co sama chce powiedzieć. Esencjalizm - przekonanie, że cechy grupowe są niezmienne i determinują zachowania oraz wartości członków danej grupy. Facylitacja społeczna - zjawisko polegające na tym, że obecność innych ludzi poprawia wydajność jednostki w zadaniach prostych lub dobrze znanych. Grupa społeczna - zbiór jednostek, które mają wspólne cechy lub cele i które oddziałują na siebie nawzajem. Grupocentryzm - tendencja do postrzegania świata z perspektywy własnej grupy i faworyzowania jej członków kosztem innych grup. Hamowanie społeczne - zjawisko, w którym obecność innych ludzi obniża wydajność jednostki w zadaniach trudnych lub nowych. Konsekwentne odstępstwo - sytuacja, w której jedna osoba lub niewielka grupa utrzymuje swoje poglądy mimo presji ze strony większości. Model kolektywnego wysiłku - teoria sugerująca, że efektywność działania grupy zależy od zaangażowania jej członków oraz koordynacji ich wysiłków. Narcyzm kolektywny - skrajne poczucie dumy i przywiązania do własnej grupy społecznej, które może prowadzić do negatywnego postrzegania innych grup. Normy grupowe - zasady i oczekiwania dotyczące zachowań członków grupy, które regulują interakcje wewnętrzne. Polaryzacja grupowa - zjawisko polegające na tym, że decyzje podejmowane przez grupę są bardziej ekstremalne niż te, które podejmowałaby jednostka indywidualnie. Pozycja społeczna - miejsce jednostki w hierarchii społecznej lub w danej grupie, które wpływa na jej interakcje i status. Próżniactwo społeczne - tendencja do zmniejszenia wysiłku jednostki w sytuacji grupowej w porównaniu do sytuacji indywidualnej. Rola społeczna - zbiór oczekiwań dotyczących zachowania jednostki w określonej pozycji społecznej lub kontekście grupowym. Rytuały przejścia - ceremonie lub praktyki związane z przejściem jednostki z jednego etapu życia do innego, często wzmacniające więzi społeczne. Społeczne podzielanie rzeczywistości - proces, w którym członkowie grupy wspólnie interpretują i nadają znaczenie wydarzeniom oraz doświadczeniom. Spójność - stopień, w jakim członkowie grupy są ze sobą związani i identyfikują się z nią; wyższa spójność zazwyczaj prowadzi do lepszej współpracy. Status wewnątrzgrupowy - hierarchia pozycji poszczególnych członków wewnątrz grupy, która może wpływać na ich zachowanie i interakcje. Syndrom myślenia grupowego - zjawisko polegające na tym, że dążenie do zgody wewnątrz grupy prowadzi do ignorowania alternatywnych opinii i podejmowania błędnych decyzji. Tendencyjna komunikacja informacji podzielanych - skłonność członków grupy do dzielenia się informacjami potwierdzającymi ich wspólne przekonania zamiast różnorodnymi danymi. Tożsamość:  ➔​ grupowa - identyfikacja jednostki z określoną grupą społeczną. ➔​ osobista - subiektywne poczucie siebie jako odrębnej jednostki. ➔​ społeczna - część tożsamości jednostki związana z jej przynależnością do różnych grup społecznych. Zasada metakontrastu - teoria sugerująca, że ludzie postrzegają różnice między sobą a innymi jako większe niż są one w rzeczywistości, co wzmacnia poczucie przynależności do własnej grupy. Zjawisko czarnej owcy - tendencja do negatywnego oceniania członków własnej grupy, którzy odstają od norm lub wartości tej grupy. Zjawisko „powiedzieć znaczy uwierzyć” - skłonność ludzi do akceptowania informacji jako prawdziwej po jej usłyszeniu lub wypowiedzeniu przez innych, co może wpływać na kształtowanie przekonań w grupach społecznych. Rozdział 19. Stosunki międzygrupowe Dehumanizacja - proces, w którym jednostki lub grupy są postrzegane jako mniej ludzkie, co może prowadzić do uzasadnienia przemocy lub dyskryminacji wobec nich. Animalizacja - forma dehumanizacji, w której ludzie są porównywani do zwierząt, co obniża ich status moralny i społeczną wartość. Mechanizacja - traktowanie ludzi jak maszyny lub przedmioty, co również prowadzi do dehumanizacji i obniżenia empatii. Dekategoryzacja - proces zmniejszania znaczenia kategorii grupowych w interakcjach społecznych, co może prowadzić do większej indywidualizacji i redukcji stereotypów. Deprecjacja grupy obcej - negatywna ocena i postrzeganie członków grupy obcej, co sprzyja faworyzacji własnej grupy. Dyskryminacja - nierówne traktowanie jednostek lub grup na podstawie przynależności do określonej kategorii społecznej. Efekt sprężyny - zjawisko polegające na tym, że w sytuacjach stresowych lub konfliktowych reakcje mogą być bardziej intensywne niż w normalnych warunkach. Faworyzacja grupy własnej - tendencja do preferowania członków własnej grupy społecznej w porównaniu do członków grup obcych. Hierarchie międzygrupowe - struktury społeczne, w których różne grupy mają różny status i władzę, co wpływa na interakcje między nimi. Hipoteza kontaktu - teoria sugerująca, że bezpośredni kontakt między grupami może prowadzić do zmniejszenia uprzedzeń i poprawy relacji. Infrahumanizacja - proces, w którym ludzie przypisują innym mniej ludzkich cech lub emocji, co ułatwia ich dehumanizację. Interakcje społeczne - wymiana informacji i zachowań między jednostkami w kontekście społecznym. Kategoryzacje społeczne - proces przypisywania jednostek do określonych grup na podstawie cech wspólnych, co wpływa na percepcję i zachowanie wobec nich. Międzygrupowa asymetria językowa - różnice w sposobie opisywania i oceny członków różnych grup, które mogą wpływać na uprzedzenia i stereotypy. Minimalna sytuacja grupowa - koncepcja wskazująca, że nawet sztucznie stworzone grupy mogą prowadzić do faworyzacji własnej grupy i dyskryminacji innych. Mity legitymizujące - przekonania lub narracje, które uzasadniają nierówności społeczne i dyskryminację międzygrupową. Model treści stereotypu - struktura opisująca sposób, w jaki stereotypy są formowane i jakie cechy są im przypisywane. Normy grupowe - zasady i oczekiwania dotyczące zachowań członków grupy, które regulują interakcje wewnętrzne. Piętnowanie - proces przypisywania negatywnej etykiety jednostkom lub grupom, co prowadzi do ich marginalizacji lub wykluczenia społecznego. Pozycja społeczna - miejsce jednostki w hierarchii społecznej, które wpływa na jej interakcje i status w danej grupie. Preferencja grupy własnej - skłonność do faworyzowania członków własnej grupy kosztem osób z innych grup. Rekategoryzacja - proces zmiany postrzegania kategorii społecznych w celu zmniejszenia uprzedzeń i poprawy relacji międzygrupowych. Rola społeczna - zbiór oczekiwań dotyczących zachowania jednostki w określonej pozycji społecznej lub kontekście grupowym. Status grupy - pozycja danej grupy w hierarchii społecznej oraz jej wpływ na interakcje z innymi grupami. Stereotyp - uproszczony obraz lub przekonanie o cechach charakterystycznych dla danej grupy; może być: ➔​ jednorodnie negatywny – przypisanie negatywnych cech wszystkim członkom danej grupy, ➔​ jednorodnie pozytywny – przypisanie pozytywnych cech wszystkim członkom danej grupy, ➔​ paternalistyczny – stereotyp oparty na postrzeganiu danej grupy jako słabszej lub potrzebującej opieki, ➔​ zawistny – stereotyp związany z zazdrością wobec innej grupy. Stereotypizacja - proces przypisywania stereotypowych cech jednostkom na podstawie ich przynależności do określonej grupy społecznej. Stereotyp spiskowy - przekonanie o istnieniu ukrytych działań mających na celu szkodzenie danej grupie przez inną; często wiąże się z uprzedzeniami. Teoria dominacji społecznej - teoria sugerująca, że społeczeństwa są zorganizowane hierarchicznie i że dominacja jednej grupy nad innymi jest naturalnym stanem rzeczy. Teoria tożsamości społecznej - teoria zakładająca, że część tożsamości jednostki pochodzi z jej przynależności do różnych grup społecznych oraz że ta przynależność wpływa na jej zachowanie i postrzeganie siebie oraz innych. Tłumienie stereotypu - proces aktywnego unikania myślenia o stereotypach oraz ich negatywnych skutków dla interakcji międzyludzkich. Uprzedzenie - negatywne nastawienie wobec osoby lub grupy ze względu na ich przynależność do określonej kategorii społecznej; często opiera się na stereotypach. Zagrożenie stereotypem - sytuacja, w której jednostka obawia się potwierdzenia negatywnego stereotypu dotyczącego jej grupy, co może wpływać na jej wydajność i zachowanie w sytuacjach stresowych. Rozdział 20. Kobiety i mężczyźni Androcentryzm Androcentryzm to podejście, które koncentruje się na mężczyznach jako centralnych postaciach w analizach społecznych, kulturowych i historycznych. W rezultacie doświadczenia i wartości kobiet są często marginalizowane lub ignorowane. Androgynia Androgynia to stan, w którym cechy płciowe mężczyzn i kobiet są łączone w jednej osobie. Może odnosić się do wyglądu, zachowań czy ról społecznych, które nie są jednoznacznie przypisane do jednej płci. Anoreksja Anoreksja to zaburzenie odżywiania charakteryzujące się skrajnym ograniczeniem spożycia pokarmu oraz intensywnym lękiem przed przytyciem. Osoby cierpiące na anoreksję często mają zniekształcone postrzeganie własnego ciała. Asymetria stereotypów płci Asymetria stereotypów płci odnosi się do różnic w postrzeganiu i ocenianiu cech oraz zachowań mężczyzn i kobiet. Stereotypy te mogą prowadzić do nierówności w traktowaniu obu płci w różnych kontekstach społecznych. Esencjalizm Esencjalizm to przekonanie, że cechy płciowe są wrodzone i niezmienne. W tym ujęciu różnice między płciami są postrzegane jako naturalne i biologiczne, co może prowadzić do utrwalania stereotypów. Konflikt płci Konflikt płci to napięcia i sprzeczności między mężczyznami a kobietami wynikające z różnic w wartościach, oczekiwaniach i rolach społecznych. Może manifestować się w różnych obszarach życia, takich jak praca, rodzina czy relacje interpersonalne.  ➔​ O seks Konflikt dotyczący seksu odnosi się do różnic w postrzeganiu i oczekiwaniach związanych z seksualnością między płciami. Może prowadzić do nieporozumień oraz napięć w relacjach. ➔​ O uczucia Konflikt dotyczący uczuć dotyczy różnic w wyrażaniu emocji oraz oczekiwaniach związanych z intymnością. Mężczyźni i kobiety mogą mieć odmienne podejścia do okazywania uczuć. ➔​ O władzę Konflikt dotyczący władzy odnosi się do rywalizacji między płciami o kontrolę i wpływ w różnych kontekstach społecznych. Może prowadzić do walki o równouprawnienie oraz sprawiedliwość społeczną. Lęk przed sukcesem Lęk przed sukcesem to obawa przed osiągnięciem sukcesu, która może wynikać z obawy przed zmianą statusu społecznego lub oczekiwań innych ludzi. Może hamować rozwój osobisty i zawodowy jednostki. Matriarchat Matriarchat to system społeczny, w którym kobiety mają dominującą rolę w życiu społecznym, politycznym lub rodzinnym. Często wiąże się z większymi prawami kobiet oraz ich wpływem na decyzje społeczne. Metaanaliza Metaanaliza to technika badawcza polegająca na statystycznym łączeniu wyników różnych badań w celu uzyskania bardziej wiarygodnych i ogólnych wniosków. Umożliwia identyfikację trendów oraz efektów, które mogą być niewidoczne w pojedynczych badaniach. Odwet na sprawczych kobietach Odwet na sprawczych kobietach odnosi się do negatywnych reakcji lub działań skierowanych przeciwko kobietom, które osiągają sukcesy lub przejawiają cechy przywódcze. Może manifestować się poprzez dyskryminację lub przemoc symboliczną. Patriarchat Patriarchat to system społeczny, w którym mężczyźni mają dominującą władzę i kontrolę nad kobietami oraz innymi grupami społecznymi. Charakteryzuje się nierównym podziałem ról i zasobów między płciami. Podwójny standard Podwójny standard odnosi się do różnego traktowania mężczyzn i kobiet w podobnych sytuacjach. Często manifestuje się poprzez różnice w ocenach moralnych lub społecznych dotyczących zachowań obu płci. Polaryzacja rodzaju Polaryzacja rodzaju to proces, w którym różnice między płciami stają się bardziej wyraźne i ekstremalne. Może prowadzić do utrwalania stereotypów oraz zwiększenia napięć między płciami. Samouprzedmiotowienie Samouprzedmiotowienie to proces, w którym jednostka postrzega siebie jako obiekt oceny przez innych, co może prowadzić do obniżenia poczucia wartości oraz wpływać na jej zachowanie i relacje interpersonalne. Seksizm dobrotliwy Seksizm dobrotliwy to forma seksizmu, która wydaje się pozytywna lub wspierająca dla kobiet, ale jednocześnie utrwala tradycyjne role płciowe oraz ogranicza ich niezależność. Przykładem mogą być przekonania o "delikatności" kobiet. Seksizm wrogi Seksizm wrogi odnosi się do otwartej dyskryminacji oraz negatywnych postaw wobec kobiet. Może manifestować się poprzez przemoc, uprzedzenia oraz deprecjację ich wartości. Statystyka d Statystyka d (d Cohen) jest miarą efektu używaną w badaniach psychologicznych do określenia wielkości różnicy między dwiema grupami. Umożliwia oszacowanie siły efektu obserwowanego zjawiska. Stereotypy płci Stereotypy płci to uproszczone i często przesadzone przekonania dotyczące cech oraz ról przypisywanych mężczyznom i kobietom. Mogą wpływać na oczekiwania społeczne oraz zachowania jednostek. Teoria strukturalno-społeczna Teoria strukturalno-społeczna bada interakcje między strukturami społecznymi a indywidualnymi działaniami jednostek. Zajmuje się tym, jak normy społeczne kształtują zachowania związane z płcią. Typizacja rodzajowa Typizacja rodzajowa to proces przypisywania jednostkom cech charakterystycznych dla określonej grupy płciowej na podstawie stereotypów. Może prowadzić do uproszczeń oraz ograniczeń w postrzeganiu indywidualności osób.