Architectuur in Context 1: Les 3 - 2024 PDF

Architectuur in Context 1: Les 3 PRE-ROMAANS EN ROMAANS: RELIGIEUS IMPERIALISME OF DE VERSPREIDING VAN HET CHRISTENDOM Prof. dr. Anne-Françoise Morel 1  1 Inleiding 2 Romano-Byzantijnse Christelijke Archit...

Architectuur in Context 1: Les 3 PRE-ROMAANS EN ROMAANS: RELIGIEUS IMPERIALISME OF DE VERSPREIDING VAN HET CHRISTENDOM Prof. dr. Anne-Françoise Morel 1  1 Inleiding 2 Romano-Byzantijnse Christelijke Architectuur -Christendom als staatsgodsdienst WRR -Christendom als staatsgodsdienst ORR 3 Religie en Heerschappij: de Karolingische Renaissance 2  1. Inleiding Wat vooraf ging: Keizer Constantijn (285-337 N.C.) -Hoofdstad in Byzantium (huidige Istanbul) -Eerste Christelijke keizer -Christendom als staatsgodsdienst -Rol van Helena (moeder) 3 Inleiding: Romeinse Rijk 284 West-Romeinse Rijk Oost-Romeinse Rijk Val 476 Visigoten – Ostrogoten – Franken etc. 535-554 Herovering Italië keizer Justinianus + ORR Frankische Rijk 481-843/887 Heilig Roomse Rijk 962-1806 Val Byzantijnse Rijk 1453 4 Versnippering van het West-Romeinse Rijk (val in 476) 5 1. INLEIDING Begrip Middeleeuwen: Tussen val van het Romeinse Rijk en de Renaissance = Vroege, Hoge en Late Middeleeuwen MAAR Val van het West-Romeinse Rijk = institutioneel want de Laat Romeinse cultuur leeft door:  Oost-Romeinse (Byzantijnse Rijk) tot 1453  Architectuur  Inwoners (merendeel inheems vs minderheid “Germaanse” invallers)  Assimilatie (acculturatie)  Religie: Christendom, bisschoppen leden van oude Romeinse aristocratische families 6 1. INLEIDING Links: Zegelring van Childerick, vader van Merovingische Koning Clovis; stelt zichzelf voor als Romeinse bevelhebber Rechts: Koning Clovis (ca. 466-511) laat zich dopen, hij zal alle Frankische stammen verenigen in Frankische Rijk (481-887) -> Het Christelijke Geloof en de herinnering aan de macht van het Romeinse Rijk zijn elementen van éénheid binnen de geopolitieke versnippering na de val van het West-Romeinse Rijk 7 1. INLEIDING Wat is de impact van het Romeinse Rijk op het ontwikkelen van cultuur en architectuur?  Romanitas De herinnering aan en associatie met de cultuur en macht van het Romeinse Rijk  Vormentaal, constructiemethodes en spolia Herinterpretatie van de klassieke vormentaal en typologieën Architectuur klassieke oudheid + Germaanse + Byzantijnse invloeden  Christendom Bindende factor, uitbouwen van een Christelijk imperium Dit zal leiden tot het ontwikkelen van een eigen architectuur  Van experiment tot standaardisering  Evolutie van het grondplan (centraalbouw, Grieks Kruis, Basilica) 8 1. INLEIDING: Romano-Byzantijnse invloeden Stijl, vormentaal en constructie: ROMANO-BYZANTIJNSE KENMERKEN De term Byzantijns was in de Middeleeuwen van geen betekenis. Byzantium werd algemeen aanvaard als het laatste bastion van het Romeinse rijk. Zowel de heersers, de inwoners als de cultuur werden dus als Romeins beschouwd en in één adem genoemd met de kunst en architectuur van het West Romeinse Rijk. Het waren allemaal componenten (hoewel zeer verschillend) van één en dezelfde cultuur en traditie. Zowel Byzantium als de Romeinse traditie en cultuur vormden legitieme inspiratiebronnen en modellen voor het creëren van Romanitas. We spreken dus best van Romano-Byzantijnse invloeden. 9 1. INLEIDING: Romano-Byzantijnse invloeden Stilistisch Germaanse inbreng, vnl. decoratieve patronen De Germaanse volkeren waren niet sedentair. Ze hadden geen duurzame bouwvormen of architectuur, maar bouwden in hout en leem. Hun inbreng is vooral terug te vinden in de decoratie (bvb. dierenmotieven, spiralen en zigzag motieven) die we ook op hun wapens en andere gebruiksvoorwerpen terugvinden. 10  1. INLEIDING: Romano-Byzantijnse invloeden Frankische sierspeld en detail kapiteel oude St. Denis in Parijs: vergelijkbare decoratieve patronen. Zuil / Kapiteel is een Grieks-Romeins element, de decoratie is Christelijk en 11 Germaans  2. ROMANO-BYZANTIJNSE CHRISTELIJKE ARCHITECTUUR Christendom als staatsgodsdienst in het Romeinse Rijk 12 2. ROMANO-BYZANTIJNSE CULTUUR CHRISTENDOM ALS STAATSGODSDIENST IN HET ROMEINSE RIJK Vroege periode  Christelijke ontmoetingscentra (verstopt in huizen)  Catacomben, ondergrondse massabegraafplaatsen  Martyria, monumenten voor martelaars Christendom ontwikkelt zich vanaf ca. 350 onder Keizer Constantijn  312 Visioen brandend kruis aan de Milvische Brug (verslaat Maxentius)  313 Edict van Milaan: erkenning en legalisatie Christendom  326 Erkenning Christendom als staatsgodsdienst Zoektocht architecturaal type voor religieuze activiteiten Christendom  Heidense connotatie van de klassieke tempel + liturgische vereisten (relieken verering, doopsel, eucharistie) dwingen tot alternatief:  Romeins model = Centraalbouw voor martyria en baptisteri = Basilica voor eredienst  Byzantijns model = Overkoepelde centraalbouw als enig model 13 2. ROMANO-BYZANTIJNSE CULTUUR 2.1 CHRISTENDOM ALS STAATSGODSDIENST IN HET ROMEINSE RIJK: WRR Basilica: Liturgische noodzaak:  Rondgang -> Processie binnenkomst en vertrek van de geestelijken  Altaar -> Ruimte waar de misviering werd opgedragen -> relieken (martyria)  Ruimte voor de congregatie -> tijdens de processie en communie moesten de gelovigen gescheiden zijn van de geestelijken  Ruimte voor de catechisten -> afzondering: zij die nog aan het toetreden waren tot het geloof, moesten ook gescheiden zitten van de gelovigen (willen toetreden, mr nog niet gedoopt) 14  2. ROMANO-BYZANTIJNSE CULTUUR 2.1 CHRISTENDOM ALS STAATSGODSDIENST IN HET ROMEINSE RIJK: WRR Sint-Jan in Lateranen, Rome, ca. 15 324 NC 2. ROMANO-BYZANTIJNSE CULTUUR 2.1 CHRISTENDOM ALS STAATSGODSDIENST IN HET ROMEINSE RIJK: WRR Basilicae: grote vergaderruimtes voor publieke bijeenkomsten Archetype van de vroegchristelijke architectuur 16 2. ROMANO-BYZANTIJNSE CULTUUR 2.1 CHRISTENDOM ALS STAATSGODSDIENST IN HET ROMEINSE RIJK: WRR BASISKENMERKEN BASILIKALE KERK:  Romeinse basilica  Longitudinaal (vs. Centraalbouw Byzantijnse Rijk/ORR)  Duidelijk afgebakende ruimtes en zones i.f.v. liturgie  Evolueert tot model voor meeste katholieke (Roomse) kerken  Portaal + middenschip met 2 lagere zijbeuken + transept + viering + koor + kooromgang  Exterieur = eenvoudige baksteenbekleding  Interieur = decoratie  Marmer, mozaïeken (gekleurde en gepolijste stenen)  Figuratief (Bijbelse taferelen)  Nauwelijks sculptuur > realisme wordt symbolisme, ter onderricht 17 2. ROMANO-BYZANTIJNSE CULTUUR 2.1 CHRISTENDOM ALS STAATSGODSDIENST IN HET ROMEINSE RIJK: WRR Vroegere Sint-Pieters in Rome, ca. 333 CE 18 2. ROMANO-BYZANTIJNSE CULTUUR 2.1 CHRISTENDOM ALS STAATSGODSDIENST IN HET ROMEINSE RIJK: WRR Sta. Sabina ca. 422 CE = basilica in Rome met atrium en narthex 19 2. ROMANO-BYZANTIJNSE CULTUUR 2.1 CHRISTENDOM ALS STAATSGODSDIENST IN HET ROMEINSE RIJK: WRR Sta. Sabina ca. 422 CE Middenschip (clerestorium/ lichtbeuk) = verdieping vn middenschip die uitsteekt Zijbeuken en apsis Geen transept 20 2. ROMANO-BYZANTIJNSE CULTUUR 2.1 CHRISTENDOM ALS STAATSGODSDIENST IN HET ROMEINSE RIJK: WRR Sta. Sabina ca. 422 CE Middenschip (clerestorium) Zijbeuken en apsis => invloed basilica van Constantijn in Trier 21 2. ROMANO-BYZANTIJNSE CULTUUR 2.1 CHRISTENDOM ALS STAATSGODSDIENST IN HET ROMEINSE RIJK: WRR 22 2. ROMANO-BYZANTIJNSE CULTUUR 2.1 CHRISTENDOM ALS STAATSGODSDIENST IN HET ROMEINSE RIJK: WRR 402 Ravenna politieke hoofdstad WRR 476 Val van WRR -> Ostrogothische koning Theodorus in hoofdstad Ravenna 535-554 Herovering Italië door OR keizer Justinianus en ORR -> Ravenna bleef belangrijk 23 2. ROMANO-BYZANTIJNSE CULTUUR 2.1 CHRISTENDOM ALS STAATSGODSDIENST IN HET ROMEINSE RIJK: WRR campagnile = klokkentoren klokkentoren = bewaart gebleven belangrijke signaalfunctie: kondigde gebedsmomenten aan San Apollinare Nuovo, Ravenna, ca. 504 24 2. ROMANO-BYZANTIJNSE CULTUUR 2.1 CHRISTENDOM ALS STAATSGODSDIENST IN HET ROMEINSE RIJK: WRR San Apollinare Nuovo, Ravenna, ca. 504 De liturgische rondgang wordt in de mozaïeken afgebeeld 25 2. ROMANO-BYZANTIJNSE CULTUUR 2.1 CHRISTENDOM ALS STAATSGODSDIENST IN HET ROMEINSE RIJK: WRR Afbeelding van het paleis van Koning Theodorus  Macht van de vorst wordt gelegitimeerd door geloof  Vorst spiegelt zich aan God op aarde 26 2. ROMANO-BYZANTIJNSE CULTUUR 2.1 CHRISTENDOM ALS STAATSGODSDIENST IN HET ROMEINSE RIJK: WRR De teksten uit de Bijbel die tijdens de mis worden voorgelezen, staan afgebeeld in de mozaiëken 27 2. ROMANO-BYZANTIJNSE CULTUUR 2.1 CHRISTENDOM ALS STAATSGODSDIENST IN HET ROMEINSE RIJK: WRR basilikale plan: grondplan: links cirkel = klokkentoren 2 uitbouwen ter hoogte van zijbeuken (secundaire altaren) =x heiligen in 1 gebouw; naast hoofdaltaar ook secundair (extra arch ruimtes = kapellen) San Apollinare in Classe, Ravenna, 534-549 28 2. ROMANO-BYZANTIJNSE CULTUUR 2.1 CHRISTENDOM ALS STAATSGODSDIENST IN HET ROMEINSE RIJK: WRR San Apollinare in Classe, Ravenna, 534-549 29  2. ROMANO-BYZANTIJNSE CULTUUR 2.1 CHRISTENDOM ALS STAATSGODSDIENST IN HET ROMEINSE RIJK: WRR Centraalbouw: Baptisterium San Giovanni Laterano, Rome ca. 440  Toevoeging Sint-Jan van Lateranen (basilica)  Nieuwe typologie voor martyrium en baptisterium > symboliek eeuwigheid baptisterie= gebouw waar doopritueel gdn wordt (officieel christen worden = herboren worden = toetreden nr eeuwige leven = continuïteit (achthoek = centraalbouw) dopen = jongvolwassen en volledig in water onderdompelen 30 2. ROMANO-BYZANTIJNSE CULTUUR 2.1 CHRISTENDOM ALS STAATSGODSDIENST IN HET ROMEINSE RIJK: WRR Vroegchristelijke architectuur Martyrium en baptisterium = Centraalbouw Barokke decoratie toegevoegd onder paus Alexander VII i.s.m. Borromini 31 2. ROMANO-BYZANTIJNSE CULTUUR 2.2 CHRISTENDOM ALS STAATSGODSDIENST IN HET ROMEINSE RIJK: ORR Centraalbouw + Basilica: Heilige Grafkerk te Jeruzalem, ca. 326 - 335 Combinatie van martyrium met kerk voor eredienst 32 2. ROMANO-BYZANTIJNSE CULTUUR 2.2 CHRISTENDOM ALS STAATSGODSDIENST IN HET ROMEINSE RIJK: ORR Byzantijnse model: centraalbouw + koepel 33 2. ROMANO-BYZANTIJNSE CULTUUR 2.2 CHRISTENDOM ALS STAATSGODSDIENST IN HET ROMEINSE RIJK: ORR BASISKENMERKEN BYZANTIJNS MODEL:  Centraalbouw (vierkant)  Koepel op pendentieven  ”Zachte” verdeling van de liturgische zones  Visueel streven naar een ruimtelijke continuüm  Uitgesproken decoratieve behandeling  Mozaïek: tesserae (gekleurd glas) niet vlak maar op de hoek ingelegd > lichtreflectie  Iconen: afbeelding van heiligen ter verering  Onrechtstreekse lichtinval Verdere ontwikkeling in de (Russisch) Orthodoxe kerk (centraalbouw, koepelbouw, iconostasis) 34 2. ROMANO-BYZANTIJNSE CULTUUR 2.2 CHRISTENDOM ALS STAATSGODSDIENST IN HET ROMEINSE RIJK: ORR Pendentiefkoepel Hangkoepel 35 2. ROMANO-BYZANTIJNSE CULTUUR 2.2 CHRISTENDOM ALS STAATSGODSDIENST IN HET ROMEINSE RIJK: ORR Hangkoepel Pendentiefkoepel Pendentiefkoepel met tamboer 36  2. ROMANO-BYZANTIJNSE CULTUUR 2.2 CHRISTENDOM ALS STAATSGODSDIENST IN HET ROMEINSE RIJK: ORR  Hagia Sophia, Istanbul  ca 530 CE  I.o.v. keizer Justinianus  Isidorius van Milete  Anthemius van Tralles, Nieuw model: combinatie grote koepelstructuur met centrale ruimte van de basilica Architectuur legt nadruk op symbolische uitdrukking van de mystieke betekenis en de beleving van het Christendom 37 https://www.youtube.com/watch?v=XfpusWEd2jE 38 Plan: narthex uitgevend op overkoepelde centraalbouw (vierkant) in lengte verder gezet / geflankeerd door 2 halve koepels / vierkante ruimtes, op hun beurt geflankeerd door telkens 3 halfronde apsissen; “zijbeuken” worden secundaire ruimtes bestaand uit 3 rechthoekige ruimtes die via zuilenschermen gescheiden zijn Opstand: gestapelde volumes, zuilenschermen, verschillende schalen:  Creëren van diffuus licht en lichtreflectie waardoor architectuur geDEmaterialiseerd wordt  Horror vaccui maar symbolisch!  Ruimtelijk continuüm  Dynamische ruimte 40 -> mystieke beleving van het geloof Koepel: Vierkant grondplan gaat over in koepel d.m.v. pendentieven:  Koepel kan onafhankelijk functioneren van de ruimte  Koepel lijkt te zweven  Bijbelse symboliek, onaards, gedematerialiseerd 41 42 43  2. ROMANO-BYZANTIJNSE CULTUUR 2.2 CHRISTENDOM ALS STAATSGODSDIENST IN HET ROMEINSE RIJK: ORR Vergelijking Aya Sophia en Pantheon  Relatie exterieur-interieur  Lichtinval  Positie toeschouwer  Symboliek koepel 44 Variaties in centraalbouw: Vaak combinaties met centrale koepel en halve koepels Rond Achthoekig Vierkant Kruisvorm Combinatie laat organisatie van de liturgische ruimte toe zonder gebruik van strak opgedeelde ruimte / volumes Zuilenschermen Raamopeningen  Dematerialiseren, ruimtelijk continuüm, energieke ruimte  Blijvende impact op Christelijk Orthodoxe Kerk 45 2. ROMANO-BYZANTIJNSE CULTUUR 2.2 CHRISTENDOM ALS STAATSGODSDIENST IN HET ROMEINSE RIJK: ORR San Vitale, Ravenna, ca. 526 46 2. ROMANO-BYZANTIJNSE CULTUUR 2.2 CHRISTENDOM ALS STAATSGODSDIENST IN HET ROMEINSE RIJK: ORR SS. Sergius en Bacchus, Istanbul, 527 CE 47 2. ROMANO-BYZANTIJNSE CULTUUR 2.2 CHRISTENDOM ALS STAATSGODSDIENST IN HET ROMEINSE RIJK: ORR Qasr-ibn-Wardan, Syrië, ca. 564 48 Manastir Gračanica, Kosovo 1318-1321 49 3. RELIGIE EN HEERSCHAPPIJ: DE KAROLINGISCHE RENAISSANCE DE HERSCHEPPING VAN HET ROME VAN CONSTANTIJN IN HET FRANKISCHE RIJK 50  3. RELIGIE EN HEERSCHAPPIJ: DE KAROLINGISCHE RENAISSANCE DE HERSCHEPPING VAN HET ROME VAN CONSTANTIJN IN HET FRANKISCHE RIJK Miniatuur, Paus kroont Karel de Grote tot Keizer, 800: Chroniques de France ou de Saint-Denis, vol. 1, 14de eeuw Karolingische ren= rel, pol als militair & cult Karolingische Renaissance = streven naar heropleving van het ideaal van Romeinse Rijk onder Constantijn door samenwerking tussen politieke macht (Karel de Grote) en religieuze leiders (Paus) 51  3. RELIGIE EN HEERSCHAPPIJ: DE KAROLINGISCHE RENAISSANCE DE HERSCHEPPING VAN HET ROME VAN CONSTANTIJN IN HET FRANKISCHE RIJK 1. Paus: Verzelfstandigen en bestendigen van de Latijnse Ritus + beschermen en verspreiden van Christendom  Rome moet positie als zetel van Christendom bestendigen t.a.v. Constantinopel  Romeinse heiligen i.p.v. heiligen uit Oosten  Angelsaksische en Gallicaanse liturgie moeten afgeschaft worden  Kloosterordes ondergeschikt aan Paus  Heeft nood aan politieke en militaire steun 2. Pepijn en Karel: Streven naar politieke eenheid in Westen als pendant voor Byzantijnse rijk + macht bestendigen Frankische rijk  Geen koninklijk bloed: “bij God’s wil”  Christelijke monarchie in Westen  Personele Unie: onder e/ keizerschap  Drvr nood aan legitimatie staatsgreep en macht Constantijn als model, symbool en legitimatie: Paus kroont Karel tot Keizer van het Heilige Rome opnieuw hoofdstad vn christ; Roomse Rijk, 800 nood à + + controle vn Rome op kloosterordes die elk hun eigen richtlijnen uitvaardigen; drm paus nood aan militaire steun 52 3. RELIGIE EN HEERSCHAPPIJ: DE KAROLINGISCHE RENAISSANCE DE HERSCHEPPING VAN HET ROME VAN CONSTANTIJN IN HET FRANKISCHE RIJK BASISKENMERKEN ARCHITECTUUR  Kijkt terug naar Romeinse architectuur  Constructief, modellen (materiaal, vormentaal en typologie), spolia  St. Pieters Rome als model  Eigen inbreng voornamelijk in decoratie (Germaans, stilistisch)  Rationeel: fragmentatie en duidelijke volumes (i.t.t. Byzantijns)  Voornamelijk investeren in religieuze architectuur  Belangrijk model: St Pieters Rome 53 3. RELIGIE EN HEERSCHAPPIJ: DE KAROLINGISCHE RENAISSANCE DE HERSCHEPPING VAN HET ROME VAN CONSTANTIJN IN HET FRANKISCHE RIJK in opdracth v Oude St. Denis in Parijs heropgebouwd (ca. 750-775) i.o.v. Karel de Grote:  Eerste basilikale kerk buiten Rome sinds val West Romeinse Rijk  Grondpl grijpt expliciet terug naar St.Pieters Rome (transept en halfronde apsis)  Eigen inbreng: vieringtoren, westwerk geflankeerd dr 2 zijtorens  Spolia vanuit Italië 54  Belangrijke plaats: zalving, grafkapel 3. RELIGIE EN HEERSCHAPPIJ: DE KAROLINGISCHE RENAISSANCE DE HERSCHEPPING VAN HET ROME VAN CONSTANTIJN IN HET FRANKISCHE RIJK Detail Karolingische kapitelen St. Denis, Parijs Romanitas = zuil/kapiteel is element uit Griekse en Romeinse architectuur maar kapiteel wordt hier met figuratieve decoratie uitgewerkt (on-Romeins) 55 3. RELIGIE EN HEERSCHAPPIJ: DE KAROLINGISCHE RENAISSANCE DE HERSCHEPPING VAN HET ROME VAN CONSTANTIJN IN HET FRANKISCHE RIJK Vroegere Sint-Pieters in Rome, ca. 333 CE Basilica met transept en apsis verwezen nr oude sint pieterskerk in rome & ontwikkelingen die parallel met.. in parijs  Voormalige abdijkerk Fulda (Duitsland); ca. 791-821 apsis aan westgevel (gespiegeld à Oostgevel  intro westwerk) 56 3. RELIGIE EN HEERSCHAPPIJ: DE KAROLINGISCHE RENAISSANCE DE HERSCHEPPING VAN HET ROME VAN CONSTANTIJN IN HET FRANKISCHE RIJK Klooster van Lorsch, ca. 774 CE niet door keizer Gebouwd i.o.v. belangrijk lid van de administratie van Karel de Grote (onderhandelaar van Pepijn en Karel bij de paus in 750)op staatsgrond die door de 57 Keizer geschonken wordt 3. RELIGIE EN HEERSCHAPPIJ: DE KAROLINGISCHE RENAISSANCE DE HERSCHEPPING VAN HET ROME VAN CONSTANTIJN IN HET FRANKISCHE RIJK Karolingische interpretatie van Romeinse architectuur: de referenties aan de klassieke oudheid, in het bijzonder het Romeinse Rijk onder de Christelijke keizers Constantijn en Theodorus zijn op verschillende niveaus aanwezig  Typologie  Vorm  Decoratie 58  3. RELIGIE EN HEERSCHAPPIJ: DE KAROLINGISCHE RENAISSANCE DE HERSCHEPPING VAN HET ROME VAN CONSTANTIJN IN HET FRANKISCHE RIJK Torhalle, Lorsch als weerspiegeling ideaal van het Christelijk Romeinse Rijk: Programma: kapel, audiëntiezaal, poort, triomfboog 59 Constructief: boog en gewelf 3. RELIGIE EN HEERSCHAPPIJ: DE KAROLINGISCHE RENAISSANCE DE HERSCHEPPING VAN HET ROME VAN CONSTANTIJN IN HET FRANKISCHE RIJK Decoratie:  Arco in Quadrato  Klassieke ordes: let op de getrouwheid van het composiet kapiteel en de cannelures van de pilasters. (mengvormen frankisch germ & ionisch)  Tegels doen denken aan opus reticulatum en opus sectile  Entablement herleid tot fries + onklassiek zigzag patroon  Germaanse motieven in architraaf 60 3. RELIGIE EN HEERSCHAPPIJ: DE KAROLINGISCHE RENAISSANCE DE HERSCHEPPING VAN HET ROME VAN CONSTANTIJN IN HET FRANKISCHE RIJKC Decoratie: interieur doet denken aan fresco’s Pompeï I en Pompeï II 61 3. RELIGIE EN HEERSCHAPPIJ: DE KAROLINGISCHE RENAISSANCE DE HERSCHEPPING VAN HET ROME VAN CONSTANTIJN IN HET FRANKISCHE RIJK origineel Aachen, Pfalzkapel (Palatijnse kapel), ca. 800, Otto von Metz (arch) Onderdeel van paleis van Karel de Grote in gotische fase verbouwd geweest 62  3. RELIGIE EN HEERSCHAPPIJ: DE KAROLINGISCHE RENAISSANCE DE HERSCHEPPING VAN HET ROME VAN CONSTANTIJN IN HET FRANKISCHE RIJK rose: karolingische fase groen: gotische toevoegingen blauw: barokke toevoegingen 63 3. RELIGIE EN HEERSCHAPPIJ: DE KAROLINGISCHE RENAISSANCE DE HERSCHEPPING VAN HET ROME VAN CONSTANTIJN IN HET FRANKISCHE RIJK 64  3. RELIGIE EN HEERSCHAPPIJ: DE KAROLINGISCHE RENAISSANCE DE HERSCHEPPING VAN HET ROME VAN CONSTANTIJN IN HET FRANKISCHE RIJK  Gebouwd door Otto von Metz  Is een centraal gebouwde overkoepelde kapel geflankeerd door 2 basilikale structuren  De centraalbouw bestaat uit twee schalen: de binnenste schaal is 8-hoekig (heilig getal), de buitenste schaal is 16-hoekig  De toegang tot de kapel wordt verleend door een monumentaal westwerk dat voorafgegaan is door een atrium.  Rechthoekige kooruitbouw  Interieur: verschillende volumes, sterke onderverdeling in segmenten  Mozaïek: lichteffecten  De kapel is geïnspireerd door Byzantijnse architectuur waar de 8hoekige centraalbouw associatie met keizerlijke monumenten heel populair was, in het bijzonder is er een treffende gelijkenis met de San Vitale in keizer karel associeert zich niet enkel met rome Ravenna maar met christelijke rom keizers duidelijk leesbare bouwvolumes!!! 65  3. RELIGIE EN HEERSCHAPPIJ: DE KAROLINGISCHE RENAISSANCE DE HERSCHEPPING VAN HET ROME VAN CONSTANTIJN IN HET FRANKISCHE RIJK vb: ROMANITAS deel 3: 23:00 nr aanleiding van Herdenkingspenning geslaan nav de eerste-steenlegging van het complex te Aachen: CAROLUS IMP. AUG. / Xpistiana Religio 66 3. RELIGIE EN HEERSCHAPPIJ: DE KAROLINGISCHE RENAISSANCE DE HERSCHEPPING VAN HET ROME VAN CONSTANTIJN IN HET FRANKISCHE RIJK 67 3. RELIGIE EN HEERSCHAPPIJ: DE KAROLINGISCHE RENAISSANCE DE HERSCHEPPING VAN HET ROME VAN CONSTANTIJN IN HET FRANKISCHE RIJK 1. Palatine Chapel 2. Palace Hall 3. Atrium 4. Corridor and Gate Paleizencomplex met expliciete referenties aan 1. San Vitale Ravenna 2. Basilica Constantina Trier 3. St. Pieters Rome 4. Imperiale Fora en Palatijn > Christelijke Rome, Constantijn 68 4. Keizerlijke fora bij Palatijn: Palatijn sinds Constantijn verblijfsplaats van de Bisschop van Rome (Paus) 69 3. RELIGIE EN HEERSCHAPPIJ: DE KAROLINGISCHE RENAISSANCE DE HERSCHEPPING VAN HET ROME VAN CONSTANTIJN IN HET FRANKISCHE RIJK 3. Oude Sint-Pieters in Rome Atrium met Narthex (hier westwerk) 70 3. RELIGIE EN HEERSCHAPPIJ: DE KAROLINGISCHE RENAISSANCE DE HERSCHEPPING VAN HET ROME VAN CONSTANTIJN IN HET FRANKISCHE RIJK 2. Auditiezaal is gebaseerd op de Basilica van Constantijn te Trier 71 1. De kapel is vormelijk geïnspireerd op de San Vitale te Ravenna. Dit was de keizerlijke hofkapel van het Oost- Romeinse Rijk te Ravenna; tevens het laatste bastion het Christelijke Romeinse Rijk in het Westen. 72 Plattegronden San Vitale, Ravenna (520-547); en Pfalzkapel, Aken (796- 805), diameter van beide koepels: 16 m 73 3. RELIGIE EN HEERSCHAPPIJ: DE KAROLINGISCHE RENAISSANCE DE HERSCHEPPING VAN HET ROME VAN CONSTANTIJN IN HET FRANKISCHE RIJK VERSCHILLEN? Voornamelijk constructief met als gevolg ook de ruimtebeleving Pfalzkapel  16-delige buitenstructuur bestaande uit zuilen en arcades (tongewelven en ontlastingsbogen cfr. Pantheon en Colosseum)  8hoekige binnenstructuur  Rationeel, duidelijk gearticuleerde ruimtes  Strakke opdeling wordt onderstreept door decoratie en materiaalgebruik Ravenna  8-hoekige buitenschaal waarbij het gewicht van de centrale koepel gedragen wordt door aaneenschakeling van secundaire (half-)koepels (cfr. Hagia Sophia)  Ronde binnenstructuur  Complexe gewelfpatronen  Ruimtelijk continuüm die door horror vacui in decoratie nog meer dematerialiseerde 74 Invloeden uit het ORR en Ravenna: -zuilenschermen (diffuus licht) -mozaïeken -marmerdecoratie (symmetrie als gevolg van een specifieke techniek bij het kappen van de blokken) Invloeden uit de antieke en WR architectuur: -polychromie -horror vaccui -gewelfbouw -rationele structurele benadering -creëren van volume en ruimtelijkheid -duidelijk leesbare bouwlagen en bouwvolumes -nieuwe elementen nauwelijks te onderscheiden van spolia 3. RELIGIE EN HEERSCHAPPIJ: DE KAROLINGISCHE RENAISSANCE DE HERSCHEPPING VAN HET ROME VAN CONSTANTIJN IN HET FRANKISCHE RIJK Eigen Karolingische inbreng: het westwerk i.p.v. narthex 76 3. RELIGIE EN HEERSCHAPPIJ: DE KAROLINGISCHE RENAISSANCE DE HERSCHEPPING VAN HET ROME VAN CONSTANTIJN IN HET FRANKISCHE RIJK Frankrijk, Saint Riquer, ca. 790  Westwerk wint aan belang en wordt gespiegeld in de viering  Duidelijke articulatie van volumes, rationele opbouw en structuur 77  3. RELIGIE EN HEERSCHAPPIJ: DE KAROLINGISCHE RENAISSANCE DE HERSCHEPPING VAN HET ROME VAN CONSTANTIJN IN HET FRANKISCHE RIJK Sint Gertrudis, Nijvel, ca. 1046 Onze-Lieve-Vrouwebasiliek, Maastricht, ca. 1000 78  3. RELIGIE EN HEERSCHAPPIJ: DE KAROLINGISCHE RENAISSANCE DE HERSCHEPPING VAN HET ROME VAN CONSTANTIJN IN HET FRANKISCHE RIJK San Vitale, Ravenna, tweede helft ca. 545 79 3. RELIGIE EN HEERSCHAPPIJ: DE KAROLINGISCHE RENAISSANCE DE HERSCHEPPING VAN HET ROME VAN CONSTANTIJN IN HET FRANKISCHE RIJK 80