Panitikan ng Pilipinas PDF

# Panitikan ng Pilipinas ## Nakasulat o binibigkas - Karanasan o pananaw ng Filipino tungkol sa lipunan o mundo - Tula, maikling kuwento, nobela, sanaysay, at mas tiyak pang anyo - Nasa wikang katutubo, wikang Filipino, wikang banyaga (Ingles/Espanyol) ## Mga Yugto sa Kasaysayan ng Panitikan ng...

# Panitikan ng Pilipinas ## Nakasulat o binibigkas - Karanasan o pananaw ng Filipino tungkol sa lipunan o mundo - Tula, maikling kuwento, nobela, sanaysay, at mas tiyak pang anyo - Nasa wikang katutubo, wikang Filipino, wikang banyaga (Ingles/Espanyol) ## Mga Yugto sa Kasaysayan ng Panitikan ng Pilipinas - **Panahon bago ang pananakop** - **Panahon ng kolonyalismong Espanyol** - Siglo 16-18 - Siglo 19 (una at ikalawang hati) - **Panahon ng Kolonyalismong Amerikano** - 1898-1920s - 1930-1945 ## Panahon Bago ang Kolonyalismo ### Konteksto: Kasaysayan at Lipunan - Heograpiya at kasaysayan → kultura ng iba't ibang pamayanan sa Pilipinas. - Komunal ang pamumuhay para sa lahat ang lupa, tubig, iba pang ikabubuhay. - Katangian ng pamumuhay ng pamayanan ay katangian din ng panitikan. - Komunal ang paglikha at pagbigkas. - Walang awtor na nagmamay-ari. - Binibigkas ng mang-aawit o tagapagsalaysay sa harap ng pamayanan. ### Mga anyo ng panitikan - **Tulang-bayan** - Bugtong - Salawikain - Maikling tula - Tanaga - Ambahan - Iba pa - Tulang-sagutan - Epiko - **Salaysaying-bayan** - Mito - Alamat - Kuwentong-bayan ### Salawikain - "Nuti ang gumamila, nula ang sampaga" ### Tanaga - Aapating taludtod - Pipituhin ang sukat - Isahan ang tugma ### Ambahan - Pag-iwas - Monopolyo ang imprenta ng mga ordeng relihiyoso - Pag-aaral ng mga prayle sa mga wikang katutubo - Pagkabuo ng mga ladino (Pedro Bukaneg, Tomas Pinpin, Fernando Bagongbanta) ## Mito - Tradisyonal na tula ng Hanunuo Mangyan - Karaniwang inaawit - May sukat na pipituhin ngunit walang takdang bilang ang mga taludtod ### Tagpuan - Malayong nakaraan ### Tauhan - Madalas, mga di-tunay na tao ngunit may katangiang pantao ### Layunin - Ipalliwanag ang simula ng mundo, tao, element ng kalikasan; itinuturing ng pamayanan na tunay na naganap **Exp:** Ang Paglikha ng Mundo; Mga Unang Tao sa Mundo; Kung Bakit Mataas ang Langit. ## Alamat ### Tagpuan - Mas malapit sa panahong kilala natin ### Tauhan - Mga tao; pambihirang nilalang ### Layunin - Ipaliwanag ang paglitaw ng bagay-bagay noong nariyan na ang mundo-bundok, lawa, hayop, halaman, bagay, etc. ### Tagpuan - Panahon natin ### Tauhan - Karaniwang tao o mga hayop ### Layunin - Mang-aliw, magturo, magbigay aral ## Kuwenrong-bayan - Mahabang tulang naratibo - Pakikipagsapalaran ng bayaning-bayan ### Tagpuan - Panahon natin ### Tauhan - Karaniwang tao o mga hayop ### Layunin - Mang-aliw, magturo, magbigay aral ### Epiko (etno-epiko) - Mahabang tulang naratibo - Pakikipagsapalaran ng bayaning-bayan ### Tagpuan - Panahon natin ### Tauhan - Karaniwang tao o mga hayop ### Layunin - Mang-aliw, magturo, magbigay aral ### Paglalagom - panahon bago ang pananakop 1. Mayaman ang tradisyong pampanitikan ng Pilipinas 2. Binibigkas ang panitikan, may mga katangian ito para madali ito bigkasin at pakinggan 3. Hango ang nilalaman sa kapaligiran at kultura ng katutubong pamayanan 4. Matingkad ang panlipunang tungkulin 5. Buhay na buhay hanggang ngayon ang minanang tradisyon ng panitikan ## Panahon ng kolonyalismong Espanyol - 16th - 18th century - Pagtatatag ng permanenteng pamayanang Espanyol, 1565 - Institusyong piyudal (reduccion, polo y servicios, tributo) - Malagnap ang impluwensya ng simbahan (Augustino, Pransiskano, Heswita, Dominiko, Augustino-Recoleto) ### Tugon ng mga Pilipino: - Pagtanggap - Paglaban ### Paglalagon - panahon ng Espanyol (16th-18th century) 1. Relihiyoso ang panitikang namayani sa panahon ng Espanyol; monopolyo ng mga prayle sa limbagan 2. Hindi naglaho ang katutubong tradisyon ng panitikan; patunay nito ang pananatili ng anyo at katangian ng katutubong panitikan sa nalikhang panitikan sa panahon ng Espanyol 3. Inangkin ng mga Filipino ang ilang panitikang relihiyoso para sa layuning panlipunan at politikal sa mga sumunod na yugto ng kasaysayan (hal. Pasyon) ### Mga Anyo ng Panitikan - Catecismo - Confesionario - Gramatica - Vocabulario - Tulang napasama sa aklat ng mga prayle (complimentary poems) - Panitikang-bayan - Pasyon - Pasyog Politikal - *Paiong Dapat Ipag-alab nang Tauong Baba sa Kalupitan nang Frayle (1885)* del Pilar parodya; ano ang mangyayari kapag nawala ang mga fraile? Kasaganahan, kaliwananagn, kalusugan - Pagtawid sa dulaan sa anyo ng Sinakulo ### Kaligiran: - Tunggalian ng Europeo at Morong Aprikano - Nalikha batay sa tiyak na kontekstong historical sa Europa ### Pagsapit ng siglo 17, lipas na ang libros de caballeria sa Espanya, sa Pilipinas, 1815 nalathala ang unang metrico romance ### Awit - 12 pantig/taludtod ### Korido - 8 pantig/taludod ### Sa 229 metrico romance na naitala sa tagalog, 96% ang awit, 4% ang korido (Florante at Laura/Bernado Carpio/Urbana at Feliza) - Mannar de arbanidad ### Karaniwang pagbasa: - Banyaga, di-makatotohanan, aliwan. Kolonyal na teksto ### Alternatibong pagbasa: - Inangkin ng mga Filipino ang naratibo, nagkaroon ng iba't ibang pagpapakahulugan ### Paglalagom sa panahon ng Espanyol (19th cen) 1. Ang ekonomikong pagbabago sa unang hati ng siglo 19 ay nagbunsod ng pagbabago sa kontekstong pampanitikan. 2. Nawala ang monopolyo ng mga prayle sa limbagan; umusbong ang gitnang-uri-lumitaw ang ang bagong uri ng mambabasa. 3. Lumitaw ang dalawang bagong anyo ng pantikan-awit at korido, at manual de urbanidad. 4. Masasabing tekstong kolonyal pa rin ang mga ito dahil nagamit sa pagtuturo ng paniniwala at kaasalang Kristiyano. 5. Gayunpaman, mahalaga pa rin ito sap ag-unlad ng panitikan ng Pilipinas dahil unti-unti ay naibaba na nito sa lupa o sa realidad ang panitikan. ## Panahon ng Kolonyalismong Espanyol - Siglo 19 - Sekularisasyon ng mga simbahan. Pag-aalsa sa Cavite at Gomburza 1972 - Kilusang propaganda 1872-1896 - Pagtatatag ng Katipunan - Himagsikang 1896 - Bagong anyo at pamamaraang pampanitikan: - Nobela, realism, sanaysay - Pahayagan bilang daluyan ng panitikang nakikisangkot: *La Solidaridad* (1889-95) - Paggamit ng mga anyong tradisyonal para maging mas mabisa ang panitikan ### Anyo at halimbawang panitikan - Nobela: *Noli* (1887) *El Fili* (1891)-realismo - Sanaysay: *Los Frailes en Filipinas* -del Pilar - Tula: *Mi Ultimo Adios* (96) - *Hibik ng Pilipinas sa Inang Espanya* - *Sagot ng Espanya sa Hibik ng Pilipinas* - *Katapusang Hibik ng Pilipinas* - Dasalan at Tocsohan: *Ang Ama Namin*; *Aba Guinoong Barya*; *Ang manga Utos nang Fraile*; etc. ### Paglalagom sa panahon ng Espanyol (19th cen) 1. Ang ekonomikong pagbabago sa unang hati ng siglo 19 ay nagbunsod ng pagbabago sa kontekstong pampanitikan. 2. Nawala ang monopolyo ng mga prayle sa limbagan; umusbong ang gitnang-uri-lumitaw ang ang bagong uri ng mambabasa. 3. Lumitaw ang dalawang bagong anyo ng pantikan-awit at korido, at manual de urbanidad. 4. Masasabing tekstong kolonyal pa rin ang mga ito dahil nagamit sa pagtuturo ng paniniwala at kaasalang Kristiyano. 5. Gayunpaman, mahalaga pa rin ito sap ag-unlad ng panitikan ng Pilipinas dahil unti-unti ay naibaba na nito sa lupa o sa realidad ang panitikan. ## Panahon ng Kolonyalismong Espanyol 19th Cen (Unang Hati) - Ekonomikong pag-unlad - Masiglang kalakalan sa ibang bansa, 1835 - Pagbubukas ng Suez Canal, 1869 - Pag-usbong ng gitnang uri - Pagpapatupad ng Dekreto Real 1863, pagpapalawak ng Sistema ng edukasyon - Pagtatatag ng mga komersiyal na limbagan sa Maynila - Pag-usbong ng bagong uri ng mambabasa - Pagkamulat sa mga ideyang liberal lalo ng mga nakapag-aral sa ibang bansa ### Anyo ng Panitikan - Awit korido - Aklat pangkaasalan, manual de urbanidad, manera de novela - Awit at Korido - Batay sa libros de caballeria o metrico romance ng Espanyol - Kuwento ng pakikidigma ng mga bayani, prinsipe, kabalyero ### Kaligiran: - Tunggalian ng Europeo at Morong Aprikano - Nalikha batay sa tiyak na kontekstong historical sa Europa ### Pagsapit ng siglo 17, lipas na ang libros de caballeria sa Espanya, sa Pilipinas, 1815 nalathala ang unang metrico romance ### Awit - 12 pantig/taludtod ### Korido - 8 pantig/taludod ### Sa 229 metrico romance na naitala sa tagalog, 96% ang awit, 4% ang korido (Florante at Laura/Bernado Carpio/Urbana at Feliza) - Mannar de arbanidad ### Karaniwang pagbasa: - Banyaga, di-makatotohanan, aliwan. Kolonyal na teksto ### Alternatibong pagbasa: - Inangkin ng mga Filipino ang naratibo, nagkaroon ng iba't ibang pagpapakahulugan ## Panahon ng Kolonyalismong Amerikano - 1898-1920s - Pananakop ng mga Amerikano (Aug 1898) - Proklamasyon ng mapagkandiling asimilasyon 12/21/98 - Doble-karang estratehiya ng pananakop: Kamay na bakal at Demokratikong panghalina - Ingles bilang kasangkapan ng pananakop - Kontra-kultura; Kontra-Amerikanisasyon - Makabayang propagandismo (80 peryodiko hanggang 1916) *Muling Pagsilang*, *Ang Kaliwanagan*, *Ang Kapatid ng Bayan*, etc. - Samahang pangwika at pampanitikan - *Aklatang Bayan*, *Ilaw at Panitik*, *Samahang Mananagalog*. - Pananaliksik sa katutubong kultura (pag-aaral sa kasaysayan ng tula, kuwento, nobela, etc). ### Anyo ng Panitikan - Nobela - Tula - Maikling kwento - Sanaysay ### Nobelang Makabayan - Tumutuligsa sa imperyalismo at kapitalismong Amerikano - Nagtampok ng tunggalian ng mga uri, sosyalistang kaisipan: *Banaag at Sikat* (1905 Lope K. Santos) *Pinaglahuan* (1907 Faustino Aguilar) ### Pangkalahatang estado ng produksyon ng nobela - Unang tatlong dekada: "golden age of literature in Philippine languages" (Mojares CCP EPA 2017, 79) - Hanggang 1940, may 1000 nobela sa iba't ibang wika sa Pilipinas - *Naisulat ang unang nobela sa Ingles, A Child of Sorrow* (1921 Zoilo Galang) - pababa na ang Espanyol bilang wikang prest. - pinapalaganap pa lang ang Ingles - mataas ang interes sa mga wikang katutubo dahil sa mga wikang komersiyal ### Panulaan sa Espanyol - Nagpapatuloy; paggunita sa tradisyong Euro-Hispaniko ### Panulaan sa Ingles - Matingkad ang pagpasok ng modernism ### Panulaan sa tagalog at iba pang wikang katutubo - Makabayang pagtula - Sumusuri ng suliraning politikal at panlipunan - Kinontra ang Amerikanisasyon - Ipinagmalaki ang tradisyon at wikang tagalog ### Balagtasan - Malikhaing transpormasyon ng tradisyon - Debateng patula - Parangal kay Francisco Balagtas - Nalika sa Pulong ng Kapulungang Balagtas, 28 Marso 1924 - Iminungkahing magdaos ng makabagong duplo para gunitain ang kaarawan ni Balagtas - "Balagtasan" imbentong salita ### Unang Balagtasan sa Entablado (Abr 6, 1924) - Jose Corazon de Jesus as Paruparo at Florentino T. Collantes bilang Bubuyog - Paksa: Bulaklak ng Lahing Kalinis-linisan - Lope K. Santos bilang Lakandiwa ### Iba pang Balagtasang de Jesus-Collantes - Mandaragat at Magbubukid - Dalagang Pilipina: Noon at Ngayon - Pinakamalaki at pinakapopular na balagtasan - Nahirang na unang Hari ng Balagtasan - Nahirang na unang Hari ng Balagtasan si de Jesus ### Maikling Kuwento - Pagsisimula ng maikling kwento - Katawagan: - Dagli/pasingaw - Pinadalagan/Biniribis (Ceb); Batute (Tag); - Katawagan ay nagpapahiwatig ba biglaan at mabilisan ang pagkasulat. ### Maikling Kuwento sa Tagalong - *Elias* (1910 Rosauro Almario) - *Kung Magmahak ang Makata* (1914 Deogracias Rosario) ### Mga kuwentista: - Pedro Gatmaitan; Amado Hernandez; Godofredo Herrera; ### Daluyan-pahayagan at magasin: - mithi, buntot pague; liwayway ### Paglalagom sa Panahon ng Amerikano (1898-1920s) 1. Unti-unting nang dumadami ang panitikan sa Ingles. Pagsapit ng 1920s, malalathala na ang mga tula at kuwentong magpapatunay na bihasa sa Ingles ang ilang manunulat na Filipino. 2. Gayunpaman, nagpatuloy ang makabayang panitikan. Ilan sa mga dahilan: kakatapos pa lang ng digmaan, pagsangkot ng mga manunulat sa peryodismo kaya mulat sila sa mga nangyayari sa lipunan, may mga manunulat na sumasangkot din sa politika. 3. Sa kabila ng pagpapalaganap ng Ingles sa mga paaralan, nagging masigla pa rinang pagsusulat sa iba't ibang wikang katutubo. ## Panahon ng Kolonyalismong Amerikano (1930s - 1945) - Great Crash ng 1929: bumagsak ang eksport, kawalan ng trabaho, kahirapan - Patuloy na eksploytasyon sa masa ng panginoong maylupa at kapitalista→pag-oorganisa ng mga magsasaka at manggagawa - 1935-pag-aalsa ng Sakdalista sa 19 na bayan sa Luzon - lisa lamang sa maraming pagkilos sa dekadang ito - Pag-usbong ng henerasyong hinubog ng edukasyon at halagang Amerikano - Ika-2 digmaang pandaigdig at pananakop ng Japan - Malaganap ang bisa ng ingles at amerikanisasyon - Malalang kondisyong panlipunan panitikang pumupuna, sumusuri, nagmumulat - Sining para sa sining vs panitikang nakikisangkot ### Sining para sa sining - Jose Garcia Villa - Mga Unang koleksiyon - *Have Come, Am Here* (1942) - *Volume Two* (1949) - Nagtaguyod ng modernism sa panulaan - Pilosopiya ng indibidwalismo sa pagsulat - Diin sa eksperimentasyon at anyo ng panulaan ### Alejandro G. Abadilla - Ama ng modernong panulaang Tagalog - Bumalikwas sa romantisismo at tugma at sukat na namayani sa magasaing komersiyal gaya ng Liwayway - Itinatag ang Kapisanang Panitikan (1935) - Nagdaos ng pagpapasunog ng aklat sa Plaza Moriones, Tondo (Mar 2, 1940), simbolo ng pagtatatakwil sa tradisyonal na pagtula - *AKO ANG DAIGDIG* ### Panitikang Nakikisangkot - Sanaysay - Salvador P. Lopez - *Literature and Society* (1940), koleksyon ng sanaysay na nagpapaliwanag - Kinontra ang posisyon ni Villa na "sining para sa sining" ### Paglalagom sa Panahon ng Amerikano (1930s - 1945) 1. Malalim na ang bisa ng Amerikanisasyon. Ngunit dahil sa matinding kahirapan at iba pang suliraning panlipunan, ginagamit pa rin ang panitikan para pumuna, magsuri at magsulat. 2. Ibinunga ng panahon ang dalawang pananaw: sining para sa sining vs panitikang nakikisangkot' 3. Magpapatuloy ang tunggalian ng dalawang pananaw hanggang sa mga sumunod na dekada. ## Panahon ng Republika (1946-1971) 1. Ibinunga ng digmaan ang mahigpit na kontrol ng US sa ekonomiya ng bansa, katulong ang Filipinong elit. 2. Tinugunan ito ng matindi ring kamalayang kontra-Amerikano at kontra-elit. 3. Masigla ang pagsusulat sa Ingles sa pagbabalik ng Amerikano. 4. Subalit ang malagim na karanasan ng digmaan at matinding paghihirap ay magtutulak sa mga Filipinong manunulat na pakksain ang kalagayang panlipunan. 5. Malilinang ang realismong panlipunan sa mga nobela at kuwento lalo na panitikan sa mga wika sa Pilipinas. 6. Pagsapit ng dekada 1960s, magkakaroon ng esksperimentasyon at inobasyon sa panulat ng mga Filipinong manunulat. ## Konteksto: Kasaysayan at Lipunan (1972-1986) - FQS, serye ng mga kilos protesta (Ene-Mar 1970); Plaza Miranda bombing (1971) - Batas Militar (Set 1972) - Pagsasara at pagkontrol ng print media - Pag-aresto sa mga manunulat ## Konteksto: Kultura at Panitikan (1972-1986) - Tanong ng mga manunulat at intelektuwal: Ano ang dapat gawin para mabago ang lipunan? - Tugon: "Panitikan para sa masa, tungo sa masa" - Pagsangkot ng manunulat sa lipunan; paglahok sa kilos-bayan - Pagsusuri ng makabayang panitikan - Paggamit ng lokal na wika - Pagpapahalaga sa panitikang-bayan at anyong popular - Paghahanap ng mas tuwiran at payak na paraan ng pagpapaabot ng mensahe ## Underground literature - Hayagang tinuligsa ang diktadurang Estados Unidos-Marcos, nanawagan ng rebolusyonaryo at kolektibong pagkilos para sa pambansang demokrasya at kalayaan - Naka-mimeograph, makinilyadong kopya na naka-carbon, sulat-kamay, naka-staple sa anyong booklet; pinalaganap nang lihim ## Mga Binalaybay sg Rebolusyong Pilipino sa Panay (pinakakomprehensibong antolohiya ng Western Visayas; 76 tula, makinilyado, naka-fastener) ## Panitikang nanatiling legal at litaw ## Lumbera: panitikang sirkumbensiyonista ### Panulaan - di-tuwiran o di-lantarang pagharap sa isyu at pagkkanlong sa kapangyarihan ng talinghaga upang makapagpukol ng protesta - maraming halimbawa sa hanay ng GAT (Galian sa Arte at Tula) - parangal sa mga napaslang sa ilalim ng diktadurya - paggamit ng mga historikal na pangyayari - pagtuklas ng iba't ibang talinghaga o imahen, popular, hango sa panitikang-bayan, o bagong likha para ilunsad ang pagtuligsa ### Mga Duguang Plakard at Iba Pang Tula (1972, Rogelio Mangahas): - "Bahay-bahayan," alegorya ng neokolonyalismo ### Sitsit sa Kuliglig (1972, Rolando Tinio): - "Ang Burges sa Kanyang Almusal," kawalang pakialam ng middle class ### Shapes of Silence (1972, Emmanuel Torres): - "Another Invitation to the Pope to Visit Tondo," di-makataong kalagayan ng mahihirap na pinilit itago ng mga Marcos kay Pope Paul VI ### Paglalagom sa Panahon ng Republika (1946-1971) 1. Ibinunga ng digmaan ang mahigpit na kontrol ng US sa ekonomiya ng bansa, katulong ang Filipinong elit. 2. Tinugunan ito ng matindi ring kamalayang kontra-Amerikano at kontra-elit. 3. Masigla ang pagsusulat sa Ingles sa pagbabalik ng Amerikano. 4. Subalit ang malagim na karanasan ng digmaan at matinding paghihirap ay magtutulak sa mga Filipinong manunulat na pakksain ang kalagayang panlipunan. 5. Malilinang ang realismong panlipunan sa mga nobela at kuwento lalo na panitikan sa mga wika sa Pilipinas. 6. Pagsapit ng dekada 1960s, magkakaroon ng esksperimentasyon at inobasyon sa panulat ng mga Filipinong manunulat. ### Konteksto: Kasaysayan at Lipunan (1972-1986) - FQS, serye ng mga kilos protesta (Ene-Mar 1970); Plaza Miranda bombing (1971) - Batas Militar (Set 1972) - Pagsasara at pagkontrol ng print media - Pag-aresto sa mga manunulat ### Konteksto: Kultura at Panitikan (1972-1986) - Tanong ng mga manunulat at intelektuwal: Ano ang dapat gawin para mabago ang lipunan? - Tugon: "Panitikan para sa masa, tungo sa masa" - Pagsangkot ng manunulat sa lipunan; paglahok sa kilos-bayan - Pagsusuri ng makabayang panitikan - Paggamit ng lokal na wika - Pagpapahalaga sa panitikang-bayan at anyong popular - Paghahanap ng mas tuwiran at payak na paraan ng pagpapaabot ng mensahe ### Underground literature - Hayagang tinuligsa ang diktadurang Estados Unidos-Marcos, nanawagan ng rebolusyonaryo at kolektibong pagkilos para sa pambansang demokrasya at kalayaan - Naka-mimeograph, makinilyadong kopya na naka-carbon, sulat-kamay, naka-staple sa anyong booklet; pinalaganap nang lihim ## Panahon ng Republika (1946-1971) 1. Ibinunga ng digmaan ang mahigpit na kontrol ng US sa ekonomiya ng bansa, katulong ang Filipinong elit. 2. Tinugunan ito ng matindi ring kamalayang kontra-Amerikano at kontra-elit. 3. Masigla ang pagsusulat sa Ingles sa pagbabalik ng Amerikano. 4. Subalit ang malagim na karanasan ng digmaan at matinding paghihirap ay magtutulak sa mga Filipinong manunulat na pakksain ang kalagayang panlipunan. 5. Malilinang ang realismong panlipunan sa mga nobela at kuwento lalo na panitikan sa mga wika sa Pilipinas. 6. Pagsapit ng dekada 1960s, magkakaroon ng esksperimentasyon at inobasyon sa panulat ng mga Filipinong manunulat. ## Konteksto: Kasaysayan at Lipunan (1972-1986) - FQS, serye ng mga kilos protesta (Ene-Mar 1970); Plaza Miranda bombing (1971) - Batas Militar (Set 1972) - Pagsasara at pagkontrol ng print media - Pag-aresto sa mga manunulat ## Konteksto: Kultura at Panitikan (1972-1986) - Tanong ng mga manunulat at intelektuwal: Ano ang dapat gawin para mabago ang lipunan? - Tugon: "Panitikan para sa masa, tungo sa masa" - Pagsangkot ng manunulat sa lipunan; paglahok sa kilos-bayan - Pagsusuri ng makabayang panitikan - Paggamit ng lokal na wika - Pagpapahalaga sa panitikang-bayan at anyong popular - Paghahanap ng mas tuwiran at payak na paraan ng pagpapaabot ng mensahe ## Underground literature - Hayagang tinuligsa ang diktadurang Estados Unidos-Marcos, nanawagan ng rebolusyonaryo at kolektibong pagkilos para sa pambansang demokrasya at kalayaan - Naka-mimeograph, makinilyadong kopya na naka-carbon, sulat-kamay, naka-staple sa anyong booklet; pinalaganap nang lihim ## Rio Alma - *Ang Makata sa Panahon ng Makina* (1972) - *Peregrinasyon* (1970) - *Doktrinang Anakpawis* (1979) - *Mga Kagila-gilalas na Pakikipagsapalaran* (1979) ## Jose F. Lacaba - *Hagkis ng Talahib* (1980) ## Lamberto E. Antonio - *Sigwa* (1972): Maraming tungkol sa middle-class intellectual na namalayang kailangang pumanig sa mahihirap at inaapi - *Utos ng Hari at Iba Pang Kuwento* (1981), Jun Cruz Reyes: Gumamit ng wikang kolokyal bilang eksperimento sa wika at paggigiit ng paninindigang politikal ## Iskolarsip sa Panitikan - Historikal na Dulog (1970s-1980s) - Bienvenido Lumbera - Nicanor G. Tiongson ## Paglalagom sa Panahon ng Republika (1946-1971) 1. Ibinunga ng digmaan ang mahigpit na kontrol ng US sa ekonomiya ng bansa, katulong ang Filipinong elit. 2. Tinugunan ito ng matindi ring kamalayang kontra-Amerikano at kontra-elit. 3. Masigla ang pagsusulat sa Ingles sa pagbabalik ng Amerikano. 4. Subalit ang malagim na karanasan ng digmaan at matinding paghihirap ay magtutulak sa mga Filipinong manunulat na pakksain ang kalagayang panlipunan. 5. Malilinang ang realismong panlipunan sa mga nobela at kuwento lalo na panitikan sa mga wika sa Pilipinas. 6. Pagsapit ng dekada 1960s, magkakaroon ng esksperimentasyon at inobasyon sa panulat ng mga Filipinong manunulat. ## Konteksto: Kasaysayan at Lipunan (1972-1986) - FQS, serye ng mga kilos protesta (Ene-Mar 1970); Plaza Miranda bombing (1971) - Batas Militar (Set 1972) - Pagsasara at pagkontrol ng print media - Pag-aresto sa mga manunulat ## Konteksto: Kultura at Panitikan (1972-1986) - Tanong ng mga manunulat at intelektuwal: Ano ang dapat gawin para mabago ang lipunan? - Tugon: "Panitikan para sa masa, tungo sa masa" - Pagsangkot ng manunulat sa lipunan; paglahok sa kilos-bayan - Pagsusuri ng makabayang panitikan - Paggamit ng lokal na wika - Pagpapahalaga sa panitikang-bayan at anyong popular - Paghahanap ng mas tuwiran at payak na paraan ng pagpapaabot ng mensahe ## Underground literature - Hayagang tinuligsa ang diktadurang Estados Unidos-Marcos, nanawagan ng rebolusyonaryo at kolektibong pagkilos para sa pambansang demokrasya at kalayaan - Naka-mimeograph, makinilyadong kopya na naka-carbon, sulat-kamay, naka-staple sa anyong booklet; pinalaganap nang lihim ## Mga Binalaybay sg Rebolusyong Pilipino sa Panay (pinakakomprehensibong antolohiya ng Western Visayas; 76 tula, makinilyado, naka-fastener) ## Panitikang nanatiling legal at litaw ## Lumbera: panitikang sirkumbensiyonista ### Panulaan - di-tuwiran o di-lantarang pagharap sa isyu at pagkkanlong sa kapangyarihan ng talinghaga upang makapagpukol ng protesta - maraming halimbawa sa hanay ng GAT (Galian sa Arte at Tula) - parangal sa mga napaslang sa ilalim ng diktadurya - paggamit ng mga historikal na pangyayari - pagtuklas ng iba't ibang talinghaga o imahen, popular, hango sa panitikang-bayan, o bagong likha para ilunsad ang pagtuligsa ### Mga Duguang Plakard at Iba Pang Tula (1972, Rogelio Mangahas): - "Bahay-bahayan," alegorya ng neokolonyalismo ### Sitsit sa Kuliglig (1972, Rolando Tinio): - "Ang Burges sa Kanyang Almusal," kawalang pakialam ng middle class ### Shapes of Silence (1972, Emmanuel Torres): - "Another Invitation to the Pope to Visit Tondo," di-makataong kalagayan ng mahihirap na pinilit itago ng mga Marcos kay Pope Paul VI ## Rio Alma - *Ang Makata sa Panahon ng Makina* (1972) - *Peregrinasyon* (1970) - *Doktrinang Anakpawis* (1979) - *Mga Kagila-gilalas na Pakikipagsapalaran* (1979) ## Jose F. Lacaba - *Hagkis ng Talahib* (1980) ## Lamberto E. Antonio - *Sigwa* (1972): Maraming tungkol sa middle-class intellectual na namalayang kailangang pumanig sa mahihirap at inaapi - *Utos ng Hari at Iba Pang Kuwento* (1981), Jun Cruz Reyes: Gumamit ng wikang kolokyal bilang eksperimento sa wika at paggigiit ng paninindigang politikal ## Iskolarsip sa Panitikan - Historikal na Dulog (1970s-1980s) - Bienvenido Lumbera - Nicanor G. Tiongson ## Panahon ng Republika (1946-1971) 1. Ibinunga ng digmaan ang mahigpit na kontrol ng US sa ekonomiya ng bansa, katulong ang Filipinong elit. 2. Tinugunan ito ng matindi ring kamalayang kontra-Amerikano at kontra-elit. 3. Masigla ang pagsusulat sa Ingles sa pagbabalik ng Amerikano. 4. Subalit ang malagim na karanasan ng digmaan at matinding paghihirap ay magtutulak sa mga Filipinong manunulat na pakksain ang kalagayang