Module 4: Hulp en dienstverlening in de gevangenis PDF

Werken met justitiecliënteel Module 4: Hulp en dienstverlening vanuit Vlaamse gemeenschap in de gevangenis 1. Basiswet van 12 januari 2005 “De basiswet op het gevangeniswezen en de interne rechtspositie van de gedetineerde” of de wet Dupont = mijlpaal in de Belgische penitentiaire geschiedenis Uit...

Werken met justitiecliënteel Module 4: Hulp en dienstverlening vanuit Vlaamse gemeenschap in de gevangenis 1. Basiswet van 12 januari 2005 “De basiswet op het gevangeniswezen en de interne rechtspositie van de gedetineerde” of de wet Dupont = mijlpaal in de Belgische penitentiaire geschiedenis Uitgangspunt: mensen in detentie moeten beschouwd worden als volwaardige burgers. M.a.w. detentie stelt geen einde aan het rechtsburgerschap. (Het is niet omdat je in de gevangenis zit dat alle basisrechten weg vallen.) → mensen hebben het recht om hun eigen kleren te dragen, paar jaar geleden hadden ze nog allemaal ‘pakjes’ aan. Het Europees Verdrag van de Rechten van de mens (EVRM) Belgische grondwet Rechten zijn ook van toepassing voor mensen in detentie bv. recht op onderwijs, recht op arbeid, recht op gezondheid, … De Basiswet bundelt alle rechten van mensen in detentie = de interne rechtspositie → in de praktijk bekend gemaakt via het huishoudelijk reglem ent van de gevangenis Daarnaast is er de externe rechtspositie = de wetgeving die van toepassing is van zodra de gedetineerden terug een stap zet richting samenleving. Wordt geregeld in de wet van 17 mei 2006. Waar is dat ontstaan? → Er moet hulp en dienstverlening aanwezig zijn in de gevangenis net zoals dit aanwezig is in de samenleving. De gevangenisstraf mag als opsluiting, vrijheidsberoving de enige straf zijn. Je mag geen bijkomende straf geven door bv. te zeggen dat ze geen recht hebben op arbeid of geestelijke gezondheid. ! Demir is de Vlaamse minister van justitie en handhaving Dit uitgangspunt betekent dat: De gevangenisstraf m.n. de vrijheidsberoving de enige straf mag zijn > er mag geen extra leed worden toegevoegd Er wordt gesproken van rechten i.p.v. gunsten Het leven in de gevangenis zoveel mogelijk moet gelijken op het leven buiten de gevangenis = "normaliseringsprincipe" Bv. De wet stelt: 'de gedetineerde heeft recht om deel te nemen aan de in de gevangenis beschikbare arbeid' Het recht op arbeid dat opgenomen is onze Grondwet wordt op deze manier gewaarborgd. Kritische bedenking: 'de in de gevangenis beschikbare arbeid’ → Het recht op arbeid is onmogelijk afdwingbaar omdat het aanbod in de gevangenis ontoereikend is. Normaliseringsprincipe: het loon in de gevangenis zou evenredig moeten zijn aan dat van buiten de gevangenis. Minimumloon in de gevangenis: 0,75 euro per uur. In Hoogstraten 1,7 euro/uur. In Merksplas: 1,2 euro/uur. 2. Decreet hulp- en dienstverlening 8 maart 2013: Missie "De Vlaamse gemeenschap waarborgt het recht van alle gedetineerden en hun directe sociale omgeving op een integrale en kwaliteitsvolle hulp- en dienstverlening zodat ook zij zich harmonisch en volwaardig kunnen ontplooien in de samenleving“ Is een decreet dat een gevolg is van de Basiswet Zie: https://codex.vlaanderen.be De basiswet zegt dat de gevangenis er hetzelfde moet uitzien als in de buitenwereld → hierdoor moet er in de gevangenis ook een VDAB, een CAW en een drugsondersteuning aanwezig zijn. 2.1 Zes doelstellingen 1. De zelfontplooiing van de gedetineerde stimuleren 2. Het sociale, relationele en psychisch evenwicht van de gedetineerde herstellen 3. De negatieve gevolgen, veroorzaakt door en tijdens de detentie (detentieschade), voor de gedetineerde en zijn directe sociale omgeving beperken 4. De integratie en participatie in de samenleving na de detentieperiode bevorderen 5. Een proces van herstel tussen dader, slachtoffer en samenleving stimuleren 6. De kans op herval beperken (Detentieschade = mensen verliezen vaardigheden door in de gevangenis te komen, zoals bv. sociale vaardigheden) 3. Vlaams strategisch plan hulp- en dienstverlening aan gedetineerden en geïnterneerden 2020-2025 Elke legislatuur maakt een nieuw plan op Opgesteld door Zuhal Demir (NVA), Vlaams minister van Justitie en handhaving Is een concrete uitwerking van het decreet van 8 maart 2013 Bevat 5 strategische doelstellingen en concrete acties om doelen te bereiken. Zie: https://www.departementwvg.be/sites/default/files/media/strap_2020_2025.pdf Verdere vertaling gebeurt per gevangenis: zie https://www.vlaanderen.be/gezondheid-en-welzijn/conflicten-en-misdrijven/hulp-en-melding/hulp-en- dienstverlening-aan-gedetineerden/gegevens-gevangenissen → Wat betekent die hulpverlening in elke gevangenis? Elke gevangenis heeft een plan opgesteld rond hulpverlening en dienstverlening. 3.1 Vijf strategische doelstellingen 1. We zetten in op een meer evidence-based hulp- en dienstverleningsaanbod 2. Alle Vlaamse beleidsdomeinen zetten maximaal in op hulp- en dienstverlening, en in het bijzonder op onderwijs, werk, welzijn, (geestelijke) gezondheidszorg en wonen, aan gedetineerden om re-integratie te bevorderen, zodoende ook recidive te beperken en nieuwe slachtoffers te voorkomen 3. We besteden binnen de hulp- en dienstverlening bijzondere aandacht aan volgende doelgroepen: geradicaliseerden, gedetineerden met een psychische/psychiatrische problematiek (inclusief verslavingsproblematieken en geïnterneerden die in de gevangenis verblijven), veelplegers en daders van intrafamiliaal (incl. kindermishandeling) en seksueel geweld (Vanuit de aanslag in Zaventem, dit waren geradicaliseerde mensen) 4. We zetten in op de overgang van het leven binnen èn buiten de gevangenis zodat de gedetineerde het traject dat hij binnen de gevangenis heeft opgezet, kan verderzetten na zijn vrijlating en omgekeerd 5. We zetten in op (hernieuwde en) versterkte samenwerking en organisatievormen om te komen tot een hulp- en dienstverleningsaanbod op maat voor elke gedetineerde 3.2 Aanbod is noodzakelijk Gedetineerden hebben vaak, naast hun delinquent gedrag, een geschiedenis van: Verslaving Armoede Werkloosheid Dakloosheid Trauma’s … En vaak beschikken ze niet over de noodzakelijke skills om optimaal te functioneren in onze veeleisende samenleving: sociale vaardigheden, werkattitude, budgetvaardigheden, omgaan met stress,… → Verhoogde kans op criminaliteit en recidive → Essentieel dat hierop ingezet wordt tijdens de detentie om nadien re-integratie mogelijk te maken 3.3 Wat leidt tot een succesvolle re-integratie? Inzetten op alle levensdomeinen en in het bijzonder op wonen, werk en onderwijs Het ‘stopproces’ van criminaliteit wordt positief beïnvloed door het hebben van psycho-sociale relaties buiten de gevangenis en werk Brug slaan van binnen naar buiten de gevangenismuren èn van buiten naar binnen Continuïteit van de hulp- en dienstverlening garanderen: o Welke hulpverlening was aanwezig voor de detentie? En kan deze gecontinueerd worden tijdens de detentie? o Welke hulpverlening is opgestart tijdens de detentie? En hoe kan deze gecontinueerd worden na de detentie = integraal en effectief aanbod 3.4 “Importmodel” = de hulp- en dienstverlening die ‘geïmporteerd’ wordt binnen de gevangenismuren is hetzelfde aanbod als wat aanwezig is in de samenleving. Het zijn dezelfde organisaties en voorzieningen die toegankelijk zijn voor vrije bewoners → Werkt integratiebevorderend bv. Het diploma dat iemand behaalt in de gevangenis is hetzelfde alsof het behaald zou zijn, buiten de gevangenis (cfr. Bezoek aan het penitentiair schoolcentrum in Hoogstraten) Aanbod op 6 domeinen: Onderwijs Tewerkstelling Gezondheid Sport Cultuur Welzijn ! Het is er wel, maar het loopt niet simpel! 3.5 Welk aanbod is er in de gevangenis? Welzijn: CAW, justitieel welzijnswerk (zie verder), Moderator Sport en Cultuur: De rode antraciet Gezondheid: Centrum Geestelijke Gezondheidszorg Onderwijs: Gedetineerden | Vocvo Sport: Sportwerk Vlaanderen  Werk: VDAB → Dit zijn diensten die je ziet in de samenleving en ook in de gevangenissen. → ‘Rode antraciet’: een organisatie die projecten organiseren in de gevangenis, ze proberen meer rust te brengen in de gevangenis. Belangrijk: aanbod is verschillend van gevangenis tot gevangenis. Afhankelijk van: o De infrastructuur (geen lokalen beschikbaar), o Aan/afwezigheid van personeel, o Overbevolking en regime (open, halfopen en gesloten/ arresthuis of gevangenis voor langgestraften) o Kenmerken van de gevangenisbevolking: leeftijd, veelheid aan nationaliteiten > taalprobleem In een strategisch plan, klinkt dit allemaal geweldig → maar in realiteit is dit niet zo gemakkelijk 3.6 Hulp op maat = grote uitdaging Gedetineerden hebben geen éénduidig profiel Noden en behoeften zijn erg divers Alle soorten profielen verblijven door elkaar Aanbod is VRIJWILLIG! → Lang niet alle gedetineerden worden bereikt door het bestaande aanbod. Redenen: o Gebrek aan informatie o De gevangeniscontext is weinig motiverend o Gedetineerden stellen geen (hulp)vraag o Het aanbod is ontoereikend → Er moeten prioriteiten gelegd worden 4. Justitieel welzijnswerk (CAW) Biedt hulpverlening aan mensen die (dreigen) in aanraking zijn gekomen met justitie: o Gedetineerden o Personen die onder elektronisch toezicht staan o Personen die onder voorwaarden staan o Familieleden o Vrienden Trajectbegeleiders bieden de hulp aan ! Op vrijwillige basis, vertrouwensrelatie, beroepsgeheim !) en gratis ! Werknemer Vlaamse Gemeenschap, onafhankelijk van justitie → Geen samenwerking tussen het CAW en de PSD van de gevangenis 4.1 Aanbod JWW voor de gedetineerde 1. Info en adv ies met betrekking tot financiën (inkomen, schulden, rekeningen,...), werk/zinvolle dagbesteding, huisvesting, verslavingsproblematiek, het aanbod in de gevangenis (cursussen, vormingen, ontspanningsactiviteiten,...), mogelijke stappen in het kader van herstel (bemiddeling, Herstelfonds,...),...; 2. P rak tische en adm inistratiev e hulp zoals ondersteuning bij het contacteren van andere diensten (OCMW, werkgever,...), hulp bij het opstellen van brieven,...; 3. Vertrouwelijk e en ondersteunende gesprek k en over de situatie, gevoelens,...; 4. Doorv erwijzing naar diensten binnen en buiten de gevangenis → Via een rapportbriefje (= een briefje waarop de gedetineerden kan vragen om een bepaalde dienst te spreken.) 4.2 Aanbod JWW voor de familieleden, vrienden 1. Info en advies (over strafrechtelijke thema’s, de gevangenis, administratie, relaties, opvoeding, financiën,...) 2. Praktische en administratieve hulp (bij het opstellen van brieven, contacten met huisbaas, werkgever, OCMW,...) 3. Emotionele ondersteuning 4. Doorverwijzing naar relevante diensten 5. De rode antraciet Zorgt voor een groepsaanbod van sport en cultuur in de gevangenis Doel: zich als een volwaardig mens ontwikkelen. Cultuur: o Gedetineerden worden bij de organisatie van activiteiten betrokken en ze gaan samen met hen op zoek naar hun noden en vragen.. o Voorbeelden: vormingen, creatieve workshops, concerten, lezingen, gespreksgroepen, sociaal- artistieke projecten, … Sport en beweging: o Is een heel belangrijke uitlaatklep o Mensen van buitenaf kunnen mee deelnemen o Voorbeelden: balsporten, fitness, start to run, pingpongen Ze zetten in op zelfontplooiing Door mensen van buitenaf te laten deelnemen zorgt een stuk voor sensibiliseren