محتوای درس تاریخ اسلام - ترم 14021 PDF

‫جزوه درسی دکتر علی کمالی‬ ‫درسنامه تاریخ تحلیلی صدر اسالم‬ ‫‪1‬‬ ‫هیئتعلمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی‬  ‫استاد درس‪:‬‬ ‫دکتر علی کمالی‬...

‫جزوه درسی دکتر علی کمالی‬ ‫درسنامه تاریخ تحلیلی صدر اسالم‬ ‫‪1‬‬ ‫هیئتعلمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی‬  ‫استاد درس‪:‬‬ ‫دکتر علی کمالی‬ ‫جزوه درسی دکتر علی کمالی‬ ‫درسنامه تاریخ تحلیلی صدر اسالم‬ ‫‪2‬‬ ‫هیئتعلمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی‬  ‫فهرست‬ ‫اندیشهورزی‪/‬چالشافکنی‬ ‫فهرست‬ ‫مفهومشناسی‬ ‫اندیشهورزی‬ ‫بافتارمندی متن‬ ‫حقیقت واحد‬ ‫مفهومشناسی‬ ‫سواد رسانهای‬ ‫سواد رسانهای‬ ‫فصل اول‬ ‫فصل اول‬ ‫فصل دوم‬ ‫فصل دوم‬ ‫فصل سوم‬ ‫فصل سوم‬ ‫فصل چهارم‬ ‫فصل چهارم‬ ‫فصل پنجم‬ ‫فصل پنجم‬ ‫جزوه درسی دکتر علی کمالی‬ ‫درسنامه تاریخ تحلیلی صدر اسالم‬ ‫‪3‬‬ ‫هیئتعلمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی‬  ‫اندیشهورزی‪/‬چالشافکنی‬ ‫ضرورت و هدف مبحث اندیشهورزی‬ ‫فهرست‬ ‫سؤاالت چالشآفرین‬ ‫اندیشهورزی‬ ‫نتیجهگیری‬ ‫مفهومشناسی‬ ‫سواد رسانهای‬ ‫فصل اول‬ ‫فصل دوم‬ ‫فصل سوم‬ ‫فصل چهارم‬ ‫فصل پنجم‬ ‫جزوه درسی دکتر علی کمالی‬ ‫درسنامه تاریخ تحلیلی صدر اسالم‬ ‫‪4‬‬ ‫هیئتعلمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی‬  ‫مفهومشناسی‬ ‫ضرورت و هدف مبحث مفهومشناسی‬ ‫فهرست‬ ‫بافتارمندی متن‬ ‫اندیشهورزی‬ ‫حقیقت واحد‬ ‫مفهومشناسی‬ ‫سواد رسانهای‬ ‫فصل اول‬ ‫فصل دوم‬ ‫فصل سوم‬ ‫فصل چهارم‬ ‫فصل پنجم‬ ‫جزوه درسی دکتر علی کمالی‬ ‫درسنامه تاریخ تحلیلی صدر اسالم‬ ‫‪5‬‬ ‫هیئتعلمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی‬  ‫مفهومشناسی‬ ‫ضرورت و هدف مبحث مفهومشناسی‬ ‫فهرست‬ ‫در این سرفصل بر آنیم تا دانشجویان و جویندگان علم با خطاپذیری انسان در نیل به‬ ‫اندیشهورزی‬ ‫حقیقت مفاهیم آشنا شوند و دین الهی به عنوان معرّف حقیقت واحد معرفی گردد‪.‬‬ ‫مفهومشناسی‬ ‫درواقع‪ ،‬برداشت انسان‌ها از حقیقت مفاهیم به عدد انسان‌هاست و این برداشت‪،‬‬ ‫سواد رسانهای‬ ‫می‌تواند دور از حقیقت (درستی) و یا قریب به آن باشد‪.‬چنین می‌نماید ناگزیریم‬ ‫برای زیست در جامعه بشری‪ ،‬به برداشت مشترکی نایل شویم تا بتوانیم عالوه بر‬ ‫فصل اول‬ ‫برقراری نظم در جامعه و ممانعت از آسیب رسیدن به اعضا‪ ،‬زمینه را برای رشد ‪،‬‬ ‫فصل دوم‬ ‫پرورش و تعالی آن جامعه فراهم آوریم‪.‬باید نگریست‪ ،‬چگونه به حقیقت و درستی‬ ‫فصل سوم‬ ‫برداشتمان پی میبریم؟!‬ ‫فصل چهارم‬ ‫فصل پنجم‬ ‫جزوه درسی دکتر علی کمالی‬ ‫درسنامه تاریخ تحلیلی صدر اسالم‬ ‫‪6‬‬ ‫هیئتعلمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی‬  ‫مفهومشناسی‬ ‫بافتارمندی متن‬ ‫فهرست‬ ‫‪Spoken‬‬ ‫اندیشهورزی‬ ‫‪Word Language‬‬ ‫مفهومشناسی‬ ‫‪Misunderstanding‬‬ ‫‪Written‬‬ ‫سواد رسانهای‬ ‫‪Body Language‬‬ ‫فصل اول‬ ‫‪Communication/‬‬ ‫فصل دوم‬ ‫‪Text‬‬ ‫‪What is Meaningful‬‬ ‫فصل سوم‬ ‫‪Picture Language‬‬ ‫‪Context‬‬ ‫فصل چهارم‬ ‫فصل پنجم‬ ‫‪Concept‬‬ ‫‪Behavior‬‬ ‫‪Language‬‬ ‫جزوه درسی دکتر علی کمالی‬ ‫درسنامه تاریخ تحلیلی صدر اسالم‬ ‫‪7‬‬ ‫هیئتعلمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی‬  ‫مفهومشناسی‬ ‫حقیقت واحد‬ ‫فهرست‬ ‫اندیشهورزی‬ ‫عرضه را آورده بودندش هنود‬ ‫***‬ ‫پیل اندر خانه تاریک بود‬ ‫مفهومشناسی‬ ‫اندر آن ظلمت همی شد هر کسی‬ ‫***‬ ‫از برای دیدنش مردم بسی‬ ‫اندر آن تاریکیاش کف میبسود‬ ‫***‬ ‫دیدنش با چشم چون ممکن نبود‬ ‫سواد رسانهای‬ ‫گفت همچون ناودان است این نهاد‬ ‫***‬ ‫آن یکی را کف به خرطوم اوفتاد‬ ‫فصل اول‬ ‫آن برو چون بادبیزن شد پدید‬ ‫***‬ ‫آن یکی را دست بر گوشش رسید‬ ‫فصل دوم‬ ‫گفت خود این پیل چون تختی بدست‬ ‫***‬ ‫آن یکی بر پشت او بنهاد دست‬ ‫فصل سوم‬ ‫اختالف از گفتشان بیرون شدی‬ ‫***‬ ‫در کف هریک اگر شمعی بدی‬ ‫نیست کف را بر همه او دسترس‬ ‫***‬ ‫چشم حس همچون کف دستاست و بس‬ ‫فصل چهارم‬ ‫مثال‌برداشت‌متفاوت‬ ‫مولوی‪/‬مثنوی معنوی‪/‬دفتر سوم‬ ‫فصل پنجم‬ ‫انسان‌ها‌از‌حقیقت‌واحد‬ ‫جزوه درسی دکتر علی کمالی‬ ‫درسنامه تاریخ تحلیلی صدر اسالم‬ ‫‪8‬‬ ‫هیئتعلمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی‬  ‫مفهومشناسی‬ ‫حقیقت واحد‬ ‫فهرست‬ ‫اندیشهورزی‬ ‫مفهوم عینی‬ ‫‪...‬‬ ‫صندلی‬ ‫مفهومشناسی‬ ‫زمین‬ ‫سواد رسانهای‬ ‫آسمان‬ ‫فصل اول‬ ‫حیوان‬ ‫فصل دوم‬ ‫انسان‬ ‫فصل سوم‬ ‫آزادی‬ ‫فصل چهارم‬ ‫عدالت‬ ‫فصل پنجم‬ ‫مفهوم‬ ‫‪...‬‬ ‫ذهنی‪/‬انتزاعی‬ ‫جزوه درسی دکتر علی کمالی‬ ‫درسنامه تاریخ تحلیلی صدر اسالم‬ ‫‪9‬‬ ‫هیئتعلمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی‬  ‫مفهومشناسی‬ ‫حقیقت واحد‬ ‫فهرست‬ ‫اندیشهورزی‬ ‫اشیاء واقعی و کیفیتهای قابل مشاهدهی آنها را شامل‬ ‫عینی‬ ‫میشوند‪.‬اینگونه مفاهیم دارای مصداقهای عینی هستند‪.‬‬ ‫مفهومشناسی‬ ‫سواد رسانهای‬ ‫مثال‪ :‬صندلی‪ ،‬کتاب‪ ،‬دیوار و ‪...‬‬ ‫انواع مفاهیم‬ ‫فصل اول‬ ‫مثال‪ :‬روح‪ ،‬آزادی‪ ،‬عدالت و ‪...‬‬ ‫فصل دوم‬ ‫فصل سوم‬ ‫بطور عینی قابل مشاهده نیستند و باید آنها را از راه‬ ‫ذهنی‬ ‫فصل چهارم‬ ‫تعریفشان یاد گرفت‪.‬‬ ‫فصل پنجم‬ ‫جزوه درسی دکتر علی کمالی‬ ‫درسنامه تاریخ تحلیلی صدر اسالم‬ ‫‪10‬‬ ‫هیئتعلمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی‬  ‫مفهومشناسی‬ ‫حقیقت واحد‬ ‫فهرست‬ ‫اندیشهورزی‬ ‫‪Unique Truth‬‬ ‫مفهومشناسی‬ ‫‪Text‬‬ ‫سواد رسانهای‬ ‫فصل اول‬ ‫فصل دوم‬ ‫‪Text‬‬ ‫حقیقت واحد = عقل ‪ +‬دین‬ ‫فصل سوم‬ ‫‪Text‬‬ ‫فصل چهارم‬ ‫‪Text‬‬ ‫فصل پنجم‬ ‫جزوه درسی دکتر علی کمالی‬ ‫درسنامه تاریخ تحلیلی صدر اسالم‬ ‫‪11‬‬ ‫هیئتعلمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی‬  ‫مفهومشناسی‬ ‫حقیقت واحد‬ ‫فهرست‬ ‫اندیشهورزی‬ ‫حقیقت هر مفهومی واحد است و امکان ندارد متکثر باشد؛ چراکه چنانچه حقیقت متکثر باشد‪،‬‬ ‫برداشت هر فردی میتواند منطبق بر حقیقت باشد و مالک درستی یا نادرستی وجود نخواهد داشت‪.‬‬ ‫مفهومشناسی‬ ‫سواد رسانهای‬ ‫آنچه متغیر است‪ ،‬برداشت انسانها از حقیقت واحد یک مفهوم است که متناسب با کانتکست و‬ ‫توضیحات‬ ‫شرایط هر انسان صورت میپذیرد و میتواند دور از حقیقت واحد یا نزدیک به آن باشد‪.‬‬ ‫فصل اول‬ ‫فصل دوم‬ ‫مثل حقیقت واحد و برداشت انسانها‪ ،‬مثل پدیده و سایه آن میباشد‪.‬تغییر ابعاد سایه‪ ،‬همواره گواه‬ ‫تغییر ابعاد پدیده نیست‪ ،‬بلکه منتج از کاتکست انسان (تغییرات نور و زاویه دید انسان) میباشد‪.‬‬ ‫فصل سوم‬ ‫عقل انسان میتواند تا حدودی از مشاهده سایه‪ ،‬به مختصات پدیده مذکور پی ببرد‪ ،‬اما قطعیت در‬ ‫آن محال است (مثال فیل در کوران)‪.‬آنچه روشنگر حقیقت واحد یک مفهوم یا در اینجا بیانگر نوع‬ ‫فصل چهارم‬ ‫پدیده است‪ ،‬عقل ‪ +‬دین است‪.‬‬ ‫فصل پنجم‬ ‫جزوه درسی دکتر علی کمالی‬ ‫درسنامه تاریخ تحلیلی صدر اسالم‬ ‫‪12‬‬ ‫هیئتعلمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی‬  ‫سواد رسانهای‬ ‫ضرورت و هدف مبحث سواد رسانهای‬ ‫فهرست‬ ‫مبانی‬ ‫اندیشهورزی‬ ‫تحلیل خبر‪ :‬متن‪ ،‬زیرمتن و فرامتن‬ ‫مفهومشناسی‬ ‫سواد رسانهای‬ ‫منطق و مغالطات‬ ‫فصل اول‬ ‫سواد دیجیتال‬ ‫فصل دوم‬ ‫فصل سوم‬ ‫فصل چهارم‬ ‫فصل پنجم‬ ‫جزوه درسی دکتر علی کمالی‬ ‫درسنامه تاریخ تحلیلی صدر اسالم‬ ‫‪13‬‬ ‫هیئتعلمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی‬  ‫جزوه درسی دکتر علی کمالی‬ ‫درسنامه تاریخ تحلیلی صدر اسالم‬ ‫‪14‬‬ ‫هیئتعلمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی‬  ‫فصل اول‪ :‬مباحث مقدماتی تاریخ‬ ‫جزوه درسی دکتر علی کمالی‬ ‫درسنامه تاریخ تحلیلی صدر اسالم‬ ‫‪15‬‬ ‫هیئتعلمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی‬  ‫تاریخ در لغت به معنی تعیین و شناساندن وقت است‪.‬‬ ‫تاریخ از ماده (اَرَخ) یا (وَرَخ) به معنای تعیین وقت است‪.‬‬ ‫هرودوت (پدر تاریخ) علم تاریخ را به معنای مطالعه و بررسی روزگار‬ ‫گذشته می‌داند‪.‬‬ ‫ابن‌خلدون تاریخ را دانشی سرچشمه‌گرفته از حکمت و بیانگر‬ ‫سرگذشت ملت‌ها‪ ،‬سیره پیامبران و سیاست پادشاهان می‌داند‪.‬‬ ‫شهید مطهری (ره) تاریخ را یکی از منابع معرفت انسانی می‌داند‪.‬‬ ‫جزوه درسی دکتر علی کمالی‬ ‫درسنامه تاریخ تحلیلی صدر اسالم‬ ‫‪16‬‬ ‫هیئتعلمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی‬  ‫تقسیمبندی تاریخ از نظر شهید مطهری به دو بخش نقلی و عملی‬ ‫تاریخ نقلی‪:‬‬ ‫علم‌به‌وقایع‌و‌حوادث‌سپری‌شده‌و‌آگاهی‌از‌‬ ‫اوضاع‌و‌احوال‌گذشتگان‌است‪‌.‬زندگی‌نامه‌ها‪‌،‬‬ ‫فتح‌نامه‌ها‌و‌سیره‌ها‌از‌این‌نمونه‌است‪‌.‬در‌واقع‌علم‌‬ ‫به‌«بودن»هاست؛‌زیرا‌به‌گذشته‌تعلق‌دارد‪.‬‬ ‫تاریخ علمی‪ :‬یعنی‌مطالعه‪‌،‬بررسی‌و‌تحلیل‌وقایع‌گذشته‌و‌استنباط‌‬ ‫قواعد‌و‌سنت‌های‌حاکم‌بر‌زندگی‌گذشتگان‪‌.‬درواقع‌تاریخ‌نقلی‬ ‫(حوادث‌و‌وقایع‌گذشته)‌مبادی‌و‌مقدمات‌این‌علم‌شمرده‌می‌شود‪.‬‬ ‫جزوه درسی دکتر علی کمالی‬ ‫درسنامه تاریخ تحلیلی صدر اسالم‬ ‫‪17‬‬ ‫هیئتعلمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی‬ ‫تاریخ‌نه‌مایهه‌سهرگرمی‌بلکهه‌نهوعی‌په‌ل‌‬ ‫علمیّت‪ ،‬اعتبار و فایده تاریخ‬ ‫ارتباطی‌میان‌نسل‌های‌متهوالی‌بشهر‌به‌رای‌‬ ‫دسههتیابی‌بههه‌تجرب هه‌ههها‌و‌اندوخت هه‌هههای‌‬ ‫پیشینیان‌است‪‌.‬مطالعهه‌تطبیقهی‌و‌ تحلیلهی‌‬ ‫‪ -‬تاریخ پاسخ به آرزوهای همیشگی انسان‬ ‫تمدن‌های‌گوناگون‪‌،‬کوشه ‌بهرای‌یهافت‌ن‌‬ ‫است که اصرار دارد از خود و دیگران‬ ‫رابط هه‌ای‌علههی‌میههان‌حههوادث‌زنجیههره‌ای‌‬ ‫آگاهی کسب کند‪ ،‬علل و انگیزه ظهور و‬ ‫تاریخ‌و‌دقت‌در‌آنچه‌بهر‌انسهان‌هها‌رفته‌ه‌‬ ‫سقوط تمدن‌ها را بشناسد‪ ،‬حق را از باطل‬ ‫است‪‌،‬سرمایه‌مناسبی‌است‌که‌انسان‌را‌در‌‬ ‫تمیز دهد و با راه تکامل و نیکبختی دنیوی و‬ ‫پی‌ریزی‌یک‌زنهدگی‌سهالم‌و‌خردمندانهه‌‬ ‫یاری‌می‌رساند‪.‬‬ ‫اخروی خود آشنا شود‪.‬‬ ‫خداوند متعال در بیشتر سورههای قرآن به بیان سرگذشت پیامبران و ملتهای پیشین‬ ‫پرداخته است‪.‬در مکتب اسالم‪ ،‬تجربه پیشینیان اهمیت دارد‪.‬‬ ‫جزوه درسی دکتر علی کمالی‬ ‫درسنامه تاریخ تحلیلی صدر اسالم‬ ‫‪18‬‬ ‫هیئتعلمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی‬  ‫اهمیت‌و‌ارزش‌تاریخ‌اسالم‬ ‫‪.1‬اثبات مسئله وحی و ارتباط‬ ‫پیامبر خدا (ص) با منبع الیزال الهی‬ ‫و معجزه جاویدان ایشان‪.‬‬ ‫‪.2‬آگاهی از راز و رمز توفیق‬ ‫پیامبر اکرم (ص) در گذر از‬ ‫جامعه جاهلی به جامعه اسالمی و‬ ‫‪‌.3‬دستیابی‌به‌بخه ‌گسهترده‌‌ای‌از‌م‌بهانی‌‬ ‫دگرگونی بنیاد نظام قبیله‌ای‬ ‫نظری‌و‌سنت‌عملی‌پیامبر‌خدا‌(ص) و‌ائمه‌‬ ‫جاهلیت و تبدیل آن به یک‬ ‫اطهار(ع) در‌عرصهههای‌فرهنگهی‪‌،‬معنهوی‪‌،‬‬ ‫حکومت منسجم پویا و زنده‪.‬‬ ‫اجتماعی‪‌،‬سیاسی‌و‌اقتصادی‪.‬‬ ‫جزوه درسی دکتر علی کمالی‬ ‫درسنامه تاریخ تحلیلی صدر اسالم‬ ‫‪19‬‬ ‫هیئتعلمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی‬ ‫‪‌.4‬شناخت‌احکام‌شرعی‪‌،‬چگونگی‌و‌مراحل‌وجوب‌و‌مشروعیت‌آن‌ها‪.‬‬ ‫‪‌.5‬آگاهی‌وظیفه‌ملی‌ماست؛‌چراکه‌سرنوشت‌مردم‌مسلمان‌ایران‌با‌اسالم‌‬ ‫و‌ارزش‌های‌دینی‌گره‌خورده‌است‪.‬‬ ‫جزوه درسی دکتر علی کمالی‬ ‫درسنامه تاریخ تحلیلی صدر اسالم‬ ‫‪20‬‬ ‫هیئتعلمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی‬  ‫تاریخنگاری و اهتمام مسلمانان به آن‬ ‫تههاریخ‌نگههاری‌بهها‌جسههتجو‪‌،‬‬ ‫تاریخ‌نگاران‌مسلمان‌کار‌خهو‌د‌‬ ‫گهههردآوری‌و‌نقهههل‌اخبهههار‌و‌‬ ‫را‌با‌سیره‌نبوی‌و‌امور‌مربه‌وط‌‬ ‫روایههاتی‌دربههاره‌رویههدادهای‌‬ ‫به‌نبردهای‌پیامبر‌آغاز‌کردند‪.‬‬ ‫خاص‪ -‬که‌تا‌آن‌زمان‌سینه‌به‌ه‌‬ ‫سینه‌نقل‌می‌شد‪ -‬آغاز‌شد‪.‬‬ ‫جزوه درسی دکتر علی کمالی‬ ‫درسنامه تاریخ تحلیلی صدر اسالم‬ ‫‪21‬‬ ‫هیئتعلمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی‬  ‫‪.1‬طبقهبندی گونههای تاریخنگاری اسالمی‬ ‫سیره‌نگاری‬ ‫تک‌نگاری‬ ‫تاریخ‌نویسی‌عمومی‌و‌تقویمی‬ ‫تاریخ‌نگاری‌براساس‌نسب‌شناسی‬ ‫سبک‌خبری‌و‌پیوسته‬ ‫تاریخ‌نگاری‌محلی‬ ‫تاریخ‌نگاری‌فرهنگی و‌اجتماعی‬ ‫جزوه درسی دکتر علی کمالی‬ ‫درسنامه تاریخ تحلیلی صدر اسالم‬ ‫‪22‬‬ ‫هیئتعلمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی‬  ‫‪.2‬مکتب تاریخنگاری چیست‬ ‫و مکاتب معروف تاریخنگاری اسالمی کدامند؟‬ ‫مکاتب‌تاریخ‌نگاری‌اسالمی‌حاصل‌اندیشه‌عده‌ای‌از‌متفکران‌بزرگ‌اسالمی‌و‌‬ ‫شاگردان‌و‌پیروان‌آنان‌است‪‌.‬پنج‌مکتب‌بزرگ‪:‬‬ ‫الف) مکتب تاریخنگاری حجاز (مدینه) که به ترکیب قرآن‪ ،‬فقه و احکام با موضوعات تاریخی‬ ‫شناخته شده است‪.‬‬ ‫ب)‌مکتب‌تاریخ‌نگاری‌عراق‌(‌بصره)‌که‌با‌تاثیرپذیری‌از‌موقعیت‌فتوحات‌و‌بهره‌گیری‌از‌ادبیات‌‬ ‫پی ‌از‌اسالم‌به‌ویژه‌انساب‪‌،‬ایام‌و‌اخبار‌به‌ثبت‌حوادث‌پرداخته‌است‪‌.‬‬ ‫ج) مکتب تاریخنگاری شام‪ :‬پندارهای جاهلی امویان و در پی کسب مشروعیت‬ ‫سیاسی و دینی حکومت‬ ‫د)‌مکتب‌تاریخ‌نگاری‌یمن‪‌:‬پاسخ‌به‌ادعاهای‌قومی‌و‌قبیله‌ای‌امویان‌‬ ‫ه)‌مکتب‌تاریخ‌نگاری‌ایرانی‪‌:‬ترجمه‌آثار‌کهن‌فارسی‌و‌احیاگر‌اندیشه‌شعوبی‌گری‬ ‫جزوه درسی دکتر علی کمالی‬ ‫درسنامه تاریخ تحلیلی صدر اسالم‬ ‫‪23‬‬ ‫هیئتعلمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی‬  ‫‪.3‬منابع مطالعاتی تاریخ اسالم‬ ‫شفاهی‬ ‫مکتوب‬ ‫تصویری‬ ‫معماری‬ ‫جزوه درسی دکتر علی کمالی‬ ‫درسنامه تاریخ تحلیلی صدر اسالم‬ ‫‪24‬‬ ‫هیئتعلمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی‬  ‫‪.4‬دانشهای کمکی مطالعه تاریخ اسالم‬ ‫زبان‌شناسی‪‌،‬سندشناسی‪‌،‬سکه‌شناسی‪‌،‬جغرافیا‪‌،‬ادبیات‬ ‫جزوه درسی دکتر علی کمالی‬ ‫درسنامه تاریخ تحلیلی صدر اسالم‬ ‫‪25‬‬ ‫هیئتعلمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی‬  ‫علل‌و‌انگیزه‌های‌توجه‌مسلمانان‌به‌تاریخ‌و‌تاریخ‌نگاری‬ ‫‪.1‬قداست‌دان ‌و‌ارزش‌واالی‌آن‌در‌اسالم‬ ‫‪1‬‬ ‫‪.2‬موضع‌تصدیقی‌قرآن‌در‌برابر‌انبیای‌پیشین‌و‌گزارش‌سرگذشت‌اصول‌‬ ‫‪2‬‬ ‫ومبانی‌تعلیماتی‌آنان‪.‬‬ ‫‪.3‬ترغیب‌و‌تشویق‌های‌قرآن‌درباره‌سیر‌و‌مطالعه‌در‌زمین‌و‌کشف‌فلسفه‌‬ ‫تاریخ‪‌،‬عبرت‌گیری‌از‌سرنوشت‌منکران‪‌،‬تکذیب‌کنندگان‌و‌باطل‌گرایان‬ ‫‪3‬‬ ‫وَمَا‌أَرْسَلْنَا‌قَبْلَکَ‌إِال‌رِجَاال‌نُوحِی‌إِلَیْهِمْ‌فَاسْأَلُوا‌أَهْلَ‌الذِّکْرِ‌إِنْ‌کُنْتُمْ‌ال‌تَعْلَمُونَ‌(سوره‌انبیاء‪)٧-‬‬ ‫‪1‬‬ ‫آمَنَ‌الرَّسُولُ‌بِمَا‌أُنْزِلَ‌إِلَیْهِ‌مِنْ‌رَبِّهِ‌وَالْمُؤْمِنُونَ‌کُلٌّ‌آمَنَ‌بِاللَّهِ‌وَمَالئِکَتِهِ‌وَکُتُبِهِ‌وَرُسُلِهِ‌ال‌نُفَرِّقُ‌بَیْنَ‌أَحَدٍ‌مِنْ‌رُسُلِهِ‌وَقَالُوا‌سَمِعْنَا‌‬ ‫وَأَطَعْنَا‌غُفْرَانَکَ‌رَبَّنَا‌وَإِلَیْکَ‌الْمَصِیرُ‌(سوره‌بقره‪)2٨5-‬‬ ‫‪2‬‬ ‫أَوَلَمْ‌یَتَفَکَّرُوا‌فِی‌أَنْفُسِهِمْ‌مَا‌خَلَقَ‌اللَّهُ‌السَّمَاوَاتِ‌وَاألرْضَ‌وَمَا‌بَیْنَهُمَا‌إِال‌بِالْحَقِّ‌وَأَجَلٍ مُسَمًّى‌وَإِنَّ‌کَثِیرًا‌مِنَ‌النَّاسِ‌بِلِقَاءِ‌‬ ‫رَبِّهِمْ‌لَکَافِرُونَ‌(‪)٨‬أَوَلَمْ‌یَسِیرُوا‌فِی‌األرْضِ‌فَیَنْظُرُوا‌کَیْفَ‌کَانَ‌عَاقِبَةُ‌الَّذِینَ‌مِنْ‌قَبْلِهِمْ‌کَانُوا‌أَشَدَّ‌مِنْهُمْ‌قُوَّةً وَأَثَارُوا‌األرْضَ‌‬ ‫‪3‬‬ ‫وَعَمَرُوهَا‌أَکْثَرَ‌مِمَّا‌عَمَرُوهَا‌وَجَاءَتْهُمْ‌رُسُلُهُمْ‌بِالْبَیِّنَاتِ‌فَمَا‌کَانَ‌اللَّهُ‌لِیَظْلِمَهُمْ‌وَلَکِنْ‌کَانُوا‌أَنْفُسَهُمْ‌یَظْلِمُونَ‌(سوره الروم‪)9-‬‬ ‫جزوه درسی دکتر علی کمالی‬ ‫درسنامه تاریخ تحلیلی صدر اسالم‬ ‫‪26‬‬ ‫هیئتعلمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی‬ ‫‪‌.4‬لزوم‌بهره‌گیری‌از‌سیره‌و‌سهنت‌معصهومان‪‌،‬بهه‌عنهوان‌اسهو‌ه‌‬ ‫حسنه‌و‌الگوهای‌کامل‌دین‌وگسترش فرهنگ‌جاویدان‌اسالم‪.‬‬ ‫‪4‬‬ ‫و ارائه‬ ‫‪.5‬اهتمام فرمانروایان به ماندگاری حکومت خوی‬ ‫تصویری مناسب از خود‪.‬‬ ‫‪.6‬ورود ملت‌های گوناگون جهان به آیین اسالم و دادوستد‬ ‫فرهنگی با دیگر اقوام و ملل‪.‬‬ ‫قَدْ‌کَانَتْ‌لَکُمْ‌أُسْوَةٌ‌حَسَنَةٌ‌فِی‌إِبْرَاهِیمَ‌وَالَّذِینَ‌مَعَهُ (سوره‌ممتحنه‪)4-‬‬ ‫‪4‬‬ ‫جزوه درسی دکتر علی کمالی‬ ‫درسنامه تاریخ تحلیلی صدر اسالم‬ ‫‪27‬‬ ‫هیئتعلمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی‬  ‫آسیبشناسی تاریخ اسالم و منابع آن‬ ‫‪‌.1‬فاصله‌زمانی‌و‌مکانی‌میان‌مورخ‌و‌پدیده‌ها‬ ‫‪‌.2‬اختالف‌امت‌و‌پیدای ‌فرقه‌ها‬ ‫‪‌.4‬فشار‌فرمانروایان‬ ‫‪‌.3‬تعصب‬ ‫‪‌.5‬استفاده‌ناروای‌برخی‌دانشمندان‌اهل‌کتاب‌از‌کم‌اطالعی‌خلفا‌‬ ‫و‌اطرافیان‌آن‌ها‬ ‫‪‌.6‬منع‌تدوین‌حدیث‌توسط‌خلفا‬ ‫جزوه درسی دکتر علی کمالی‬ ‫درسنامه تاریخ تحلیلی صدر اسالم‬ ‫‪28‬‬ ‫هیئتعلمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی‬  ‫اصول‌و‌قواعد‌عام‌تاریخ‌نگاری‌با‌تکیه‌بر‌ارزش‌های‌اسالمی‬ ‫پژوه ‌در‌تاریخ‌اسالم‌آنگاه‌علمی‌و‌گویای‌حقیقهت‌اسه‌ت‌‬ ‫که‌شاخص‌هایی‌چون‌امکان‌عقلی‪‌،‬اسهتناد‌معتبهر‪‌،‬همهاهنگ‌ی‌‬ ‫محتوا‌و‌سازگاری‌با‌وقایع‌قطعی‌تاریخ‌و‌قهرائن‌خهارجی‌ را‌‬ ‫دارا‌باشد‌و‌مخالف‌قرآن‌و‌روایات‌معتبر‌و‌صحیح‌نباشد‪.‬‬ ‫جزوه درسی دکتر علی کمالی‬ ‫درسنامه تاریخ تحلیلی صدر اسالم‬ ‫‪29‬‬ ‫هیئتعلمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی‬  ‫معنا‌و‌پیشینه‌شرق‌شناسی‬ ‫تعریف شرق‌شناسی‪:‬‬ ‫پژوه ‌های‌دانشهمندان‌غربهی‌‬ ‫دربههاره‌ملههل‪‌،‬تمههدن‪‌،‬مههذاهب‪‌،‬‬ ‫ادبیات‪‌،‬زبان‌و‌تاریخ‌مشرق‌زمین‌‬ ‫را‌شرق‌شناسی‌می‌گویند‪‌.‬‬ ‫شههرق‌شناسههی‌در‌سههال‌‪1312‬م‪‌‌.‬‬ ‫توسط‌ریمون‌لول‌پدید‌آمد‪.‬‬ ‫جزوه درسی دکتر علی کمالی‬ ‫درسنامه تاریخ تحلیلی صدر اسالم‬ ‫‪30‬‬ ‫هیئتعلمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی‬  ‫خاستگاه خاورشناسی‬ ‫سیاست‌های استعماری غربیان سبب شده است تا شرقیان‪ ،‬شرق‌شناسی‬ ‫را ابزاری برای پایمال کردن میراث فرهنگی‪ ،‬ارزشی و دینی خود به‬ ‫شمار آورند‪.‬‬ ‫یکههههی‌از‌خاورشناسههههانی‌کههههه‌‬ ‫تحقیقات‌بسهیاری‌دربهاره‌تها‌ریخ‌‬ ‫اسالم انجام‌داده‌و‌سهخت‌مهورد‌‬ ‫نقد‌و‌اعتراض‌حتی‌غیرمسهلما‌نان‌‬ ‫قرار‌گرفته«‌هنری‌المنس»‌است‪.‬‬ ‫جزوه درسی دکتر علی کمالی‬ ‫درسنامه تاریخ تحلیلی صدر اسالم‬ ‫‪31‬‬ ‫هیئتعلمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی‬  ‫آن‌ماری‌شیمل‬ ‫جزوه درسی دکتر علی کمالی‬ ‫درسنامه تاریخ تحلیلی صدر اسالم‬ ‫‪32‬‬ ‫هیئتعلمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی‬  ‫ادوارد‌سعید‬ ‫جزوه درسی دکتر علی کمالی‬ ‫درسنامه تاریخ تحلیلی صدر اسالم‬ ‫‪33‬‬ ‫هیئتعلمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی‬  ‫دالیل‌گره‌خوردن‌شرق‌شناسی‌با‌انگیزه‌استعماری‌چیست؟‬ ‫معرفی اسالم بهعنوان فرآورده ادیان پیشین‬ ‫تحریف‌عمدی‌نصوص‬ ‫تالش در نفی مبانی کالمی و فقهی تشیع و اثبات تأثیرپذیری آن از آیین زرتشت و منشا‬ ‫ایرانی دادن به مذهب شیعه‬ ‫ارائه‌چهره‌ای‌دیکتاتور‌و‌جنگجو‌از‌پیامبر‌اسالم‌(ص)‬ ‫تقویت عواطف ملی‌گرایانه و جدایی‌طلبانه در میان مسلمانان‬ ‫تحقیر زن مسلمان و جایگاه او در ارزشهای اسالمی‬ ‫زشت‌نمایاندن‌حجاب‬ ‫تحریف نظر اسالم درباره شخصیت انسان‪ ،‬اندیشه‪ ،‬آزادی‪ ،‬اختیار انسان و ‪...‬‬ ‫جزوه درسی دکتر علی کمالی‬ ‫درسنامه تاریخ تحلیلی صدر اسالم‬ ‫‪34‬‬ ‫هیئتعلمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی‬  ‫جزوه درسی دکتر علی کمالی‬ ‫درسنامه تاریخ تحلیلی صدر اسالم‬ ‫‪35‬‬ ‫هیئتعلمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی‬  ‫فصل دوم‪ :‬جهان در آستانه بعثت‬ ‫جزوه درسی دکتر علی کمالی‬ ‫درسنامه تاریخ تحلیلی صدر اسالم‬ ‫‪36‬‬ ‫هیئتعلمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی‬  ‫ضرورت بحث‬ ‫پاسخ‌گویی‌به‌ادعای‌کسانی‌که‌اغلب‌احکام‌‬ ‫آگاهی‌از‌وضعیت‌برخی‌از‌مهم‌ترین‌جوامه ‌‬ ‫ع‬ ‫اسالم‌را‌برگرفته‌از‌شریعت‌یهود‌یا‌عه‌ادات‌‬ ‫آن‌روزگار؛‌بهه‌ویهژه‌محهیط‌پیهدای ‌اسهالم‌‬ ‫و‌آداب‌زمان‌جاهلیت‌اعهراب‌و‌یها‌نتیجهه‌‬ ‫(جزیره‌العهرب‌)‌بهرای‌شهناخت‌هرچهه‌بهتهر‌‬ ‫معاشرت‌با‌برخی‌افراد‌خاص‌می‌دانند‬ ‫دوران‌رسالت‌و‌تعالیم‌اسالم‌‬ ‫جزوه درسی دکتر علی کمالی‬ ‫درسنامه تاریخ تحلیلی صدر اسالم‬ ‫‪37‬‬ ‫هیئتعلمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی‬  ‫الف)‌موقعیت‌جغرافیایی‬ ‫جزیرهالعرب‬ ‫‪‌.1‬شمال‌و‌غرب‌(حجاز)‪‌:‬این‌بخ ‪‌،‬که‌شهرهای‌مکه‪‌،‬مدینه‪‌،‬طهائف‪‌،‬ینبهوع‌و‌جهده‌را‌دربرمهی‌گیهرد‌‬ ‫سرزمینی‌کوهستانی‌با‌بیابان‌های‌وسیع‪‌،‬کم‌آب‌و‌کمتر‌مستعد‌کشاورزی‌است‪.‬‬ ‫‪‌.2‬مرکز‌و‌شرق‌(صحرای‌عرب)‪‌:‬سرزمین‌بلند‌منطقه‌نجد‪‌،‬بیابان‌های‌وسیع‌نفوذ‌و‌ربع‌الخالی‪‌،‬که‌در‌آن‌‬ ‫از‌باران‌و‌آبادانی‌خبری‌نیست‪.‬‬ ‫‪‌.3‬جنوب‌(یمن)‪‌:‬شامل‌منطقه‌ای‌به‌شکل‌مثلث‌که‌ساحل‌دریای‌عرب‪‌،‬ضلع‌شرقی‌و‌دریهای‌سهر‌خ‌‪-‬‬ ‫ضلع‌غربی‌و‌خط‌فرضی‌ظهران‌‪ -‬حضرموت‌‪ -‬ضلع‌سوم‌آن‌را‌می‌سازد‪‌.‬‬ ‫جزوه درسی دکتر علی کمالی‬ ‫درسنامه تاریخ تحلیلی صدر اسالم‬ ‫‪38‬‬ ‫هیئتعلمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی‬  ‫سرزمین یمن (عربستان خوشبخت)‪:‬‬ ‫دولت‌معین‪‌،‬دولت‌حضرموت‪‌،‬قتبان‪‌،‬سبا‪‌،‬از‌حدود‌چهارده‌قرن‌قبل‌از‌میالد‌مسیح‌(ع)‌تا‌ش ‌قرن‌بعد‌از‌‬ ‫میالد‌و‌آستانه‌ظهور‌اسالم‪‌،‬در‌این‌منطقه‌وجود‌داشته‌است‪.‬‬ ‫خداوند‌در‌قرآن‌در‌دو‌سوره‌از‌قوم‌سبا‌نام‌برده‌است‪‌.‬نخست‌از‌ملکهه‌سهبا‌(بلقهیس‌)‌و‌نامهه‌حضهر‌ت‌‬ ‫سلیمان‌به‌او‌و‌داستان‌هدهد‪‌،‬تخت‌ملکه‌و‌ایمان‌آوردن‌او‪‌،‬و‌دیگر‌به‌مناسبت‌شکستن‌سد‌مارب‪-‬حدود‌‬ ‫پنج‌قرن‌قبل‌از‌میالد‪ -‬و‌جاری‌شدن‌سیل‌ویرانگر‌کهه‌در‌نتیجهه‌فسهاد‌اجتمهاعی‌و‌انحطهاط‌اخالقه‌ی‌و‌‬ ‫روی‌گردانی‌مردم‌سرزمین‌سبا‌از‌خداوند‌و‌انکار‌فرستادگان‌الهی‪‌،‬پدید‌آمده‌بود‪‌.‬‬ ‫کاخ‌بلقیس‬ ‫جزوه درسی دکتر علی کمالی‬ ‫درسنامه تاریخ تحلیلی صدر اسالم‬ ‫‪39‬‬ ‫هیئتعلمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی‬  ‫ب) وضعیت سیاسی جزیرهالعرب‪:‬‬ ‫اساس‌ملیت‌و‌بافت‌اجتماعی‪ -‬سیاسی‌جزیره‌العرب‪‌،‬بدوی‌قبیلهه‌ای‌بهود‌ه‌اسهت‌و‌‬ ‫شامل‪:‬‬ ‫‪ )2‬عرب عاربه یا اصیل‬ ‫(قبایلی که در یمن و دیگر نقاط جنوبی عربستان زندگی می‌کردند‪.‬قبایل فراوان این منطقه ازجمله‬ ‫اوس و خزرج‪ ،‬جرهم‪،‬خزاعه‪ ،‬لخمیان و‪...‬عرب اصلی به‌شمار آمده و نسب خود را به‬ ‫(قوم عاد‪ ،‬ثمود و‪...‬که از بین رفتند)‬ ‫‪ )1‬عرب بائده‬ ‫یعرب‌بن‌قحطان‪ ،‬فرزند پنجم حضرت نوح می‌رساندند)‬ ‫(قبیله‌های قری ‪ ،‬تمیم و‪- )...‬با چند واسطه فرزندان حضرت اسمائیل(ع) هستند‬ ‫‪ )3‬عرب مستعربه‪-‬غیراصیل‬ ‫نسب‪‌،‬حسب‪‌،‬عصب‌‬ ‫سه‌رکن‌قبیله‪:‬‬ ‫براساس نسب و حسب‪ :‬تمام افراد باید از شناسنامه قبیله‌ای و فضایل و مفاخر قبیله آگاه باشند‪.‬‬ ‫و براساس عصب و عرق قبیله‌ای‪ ،‬همه در ساختار قبیله محو بودند؛ به تعبیر دیگر‪ ،‬این عصبیت برای اعضای‬ ‫قبیله محدودیت‪ ،‬جبر و ناسیونالیسم قبیله‌ای و برای رهبران آن نوعی استبداد مطلق پدید می‌آورد‪.‬‬ ‫گذشته از تمدن ممتاز «سبا» و «مارب یمن» و نیز تمدن عاد و ثمود که آن نیز هنگامه طلوع خورشید اسالم‬ ‫ساقط شد‪ ،‬در سراسر عربستان به‌ویژه منطقه حجاز نشانی از تمدن و سازمان اجتماعی به چشم نمی‌خورد‪.‬‬ ‫جزوه درسی دکتر علی کمالی‬ ‫درسنامه تاریخ تحلیلی صدر اسالم‬ ‫‪40‬‬ ‫هیئتعلمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی‬  ‫تمدنهای ممتاز منطقه جزیرهالعرب‬ ‫لَقَدْ‌کَانَ‌لِسَبَإٍ‌فِی‌مَسْکَنِهِمْ‌آیَةٌ‌جَنَّتَانِ‌عَنْ‌یَمِینٍ‌وَشِمَالٍ‌کُلُوا‌مِنْ‌رِزْقِ‌رَبِّکُمْ‌وَاشْکُرُوا‌لَهُ‌بَلْدَةٌ‌طَیِّبَةٌ‌وَرَبٌّ‌غَفُورٌ‬ ‫(سوره‌سبا‪)15/‬‬ ‫سبأ‬ ‫مأرب‌یمن‬ ‫عاد‌و‌ثمود‬ ‫جزوه درسی دکتر علی کمالی‬ ‫درسنامه تاریخ تحلیلی صدر اسالم‬ ‫‪41‬‬ ‫هیئتعلمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی‬  ‫د) زنان و نظام خانواده‪:‬‬ ‫ج) فرهنگ و آداب و رسوم‬ ‫‪ -‬اندیشه شیء‌انگاری زن‬ ‫‪ -‬چندهمسری بی‌قید و شرط‪.‬‬ ‫فرهنگ و آداب‪:‬‬ ‫‪ -‬شواهد و دالیل رواج انحراف در میان‬ ‫استضعاف فکری و فرهنگی این سرزمین‬ ‫‪-‬‬ ‫اعراب از جمله در مکه‪:‬‬ ‫مضامین نامناسب شعرها و عدم‬ ‫‪-‬‬ ‫‪ -1‬پیامبر(ص) در نخستین پیمان عقبه با‬ ‫برخورداری از پشتوانه معنوی و معرفتی‪.‬‬ ‫یثربیان (‪ 12‬بعثت) یکی از مواد پیمان را‬ ‫وفاداری به قبیله در هر موقعیت و‬ ‫‪-‬‬ ‫عدم زنده به گور کردن دختران قرار داد‪.‬‬ ‫پشتیبانی از افراد قبیله خود بدون توجه‬ ‫‪ -2‬پاسخ پیامبر(ص) به قیس بن عاصم که‬ ‫به ستمگر و ستم‌دیده ناشی از نبود نظام‬ ‫برای جبران کشتن ‪ ٨‬دخترش گفت‪٨ :‬‬ ‫صحیح فرهنگی در جزیره‌العرب‬ ‫شتر قربانی کن‪.‬‬ ‫آلودگی به گناهان مختلف‬ ‫‪-‬‬ ‫‪ -3‬شرط بیعت زنان با پیامبر پرهیز از‬ ‫کمیت‌گرایی‪ ،‬فخرفروشی‪ ،‬حاکمیت‬ ‫‪-‬‬ ‫کشتن دختران خود بوده که این نشانگر‪:‬‬ ‫خرافات و‪...‬‬ ‫‪ -1‬مردمی بودن نظام اسالمی‬ ‫بی‌سوادی و کم‌سوادی‬ ‫‪-‬‬ ‫‪ -2‬کراهت مردم عرب از داشتن دختر‬ ‫انواع‌طالق‌در‌میان‌عرب‌جاهلی‪:‬‬ ‫بوده است‪.‬‬ ‫‪ -‬ظهار‌(تشبیه‌زن‌به‌مادر‌یا‌خواهر‌برای‌تحریم‌ابدی)‬ ‫‪ -‬ایال‌(سوگند‌خوردن‌و‌بالتکلیف‌گذاشتن‌زن)‬ ‫‪ -‬ضرار‌(گرفتار‌کردن‌زن‌بین‌طالق‌و‌رجوع‌های‌مکرر)‬ ‫جزوه درسی دکتر علی کمالی‬ ‫درسنامه تاریخ تحلیلی صدر اسالم‬ ‫‪42‬‬ ‫هیئتعلمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی‬  ‫ه) وضعیت اقتصادی‬ ‫منابع ثروت‪:‬‬ ‫دادوستد جواهر‌و‌سنگ‌های‌قیمتی‪‌،‬کشاورزی‪ ،‬دامداری‌درمناطق برخوردار‌از‌آب‬ ‫‪-‬‬ ‫درآمد‌حاصل‌از‌زیارت‌مکه‌در‌ایام خاص‬ ‫‪-‬‬ ‫غارت‪‌،‬دزدی‪‌،‬قمار‪‌،‬ربا‪‌،‬کم‌فروشی‬ ‫‪-‬‬ ‫برقراری‌بازار‌و نمایشگاه‌های‌فصلی‬ ‫‪-‬‬ ‫جزوه درسی دکتر علی کمالی‬ ‫درسنامه تاریخ تحلیلی صدر اسالم‬ ‫‪43‬‬ ‫هیئتعلمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی‬  ‫و) اوضاع دینی‬ ‫عنصر اصلی دین قبایل عرب جاهلی‪ ،‬شررک و برتپرسرتی و‬ ‫بهتعبیری‪ ،‬آمیزهای از تعددخدایان و طبیعتپرستی بود‪.‬‬ ‫‪ -‬تعداد بتها در آستانه ظهور اسالم به ‪ 360‬میرسید‪ :‬شکل انسان (صنم)‪ ،‬شکل خاصی نداشت (وثن)‬ ‫‪ -‬بتهای اختصاصی هر قبیله (سواع‪ ،‬ود‪ ،‬یغوث‪ ،‬یعوق و نسر)‬ ‫‪ -‬بتهای عربستان مرکزی‪ ( :‬الت‪ ،‬منات‪ ،‬عزی)‬ ‫‪ -‬هبل‪ :‬شبیه انسان‪ ،‬بسیار مورد احترام و داخل کعبه‬ ‫‪ -‬پیروان دین ابراهیم و اسماِعیل (ع)‪ :‬حنیف یا حنیفا‬ ‫‪ -‬مسیحیت و یهود‪ :‬در نقاطی مانند نجران و یثرب گسترش داشت‬ ‫‪ -‬در مناطقی مانند حیره‪ ،‬کیش مانی و زرتشتی موردتوجه بود‬ ‫یعقوبی در تاریخ الیعقوبی هشت دین برای اعراب برمیشمارد که مهمترین آنها شرک و دهریت است‪.‬‬ ‫جزوه درسی دکتر علی کمالی‬ ‫درسنامه تاریخ تحلیلی صدر اسالم‬ ‫‪44‬‬ ‫هیئتعلمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی‬  ‫تاریخ جاهلیت و مفهوم آن‬ ‫جاهلیت‪ :‬دورانی‌که‌زندگی‌مردم‌از‌ارزش‌های‌معقول‪‌،‬موازین‌فرهنگی‪-‬منطقی‌و‌باورهای‌معنهوی‌تههی‌‬ ‫بوده‌است‪‌.‬قرآن‌نیز‌جاهل‌را‌نه‌صرفاً‌به‌معنی‌نادان‪‌،‬که‌به‌معنی‌هر‌انسان‌متکبر‌و‌خودرأی می‌داند‪‌.‬‬ ‫هرچند‌نمی‌توان‌جاهلیت‌را‌نام‌زمان‪‌،‬مردم‌یا‌قبیله‌ای‌دانست‪‌،‬اما‌محدوده‌زمهانی‌پهی ‌از‌بعثهت‌پیه‌امبر‌‬ ‫(ص)‌مصداق‌کامل‌جاهلیت‌است‪.‬‬ ‫نشانهها و معیارها‪ :‬قومیت‌محوری‪‌،‬بت‌پرستی‪‌،‬شرک‪ ،‬بردگهی‪‌،‬بهی‌بنهدوباری‌زنهان‪‌،‬تهن‌بهه‌ ظلهم‌دادن‪‌،‬‬ ‫کمیت‌گرایی‪‌،‬استبداد‌حکومت‪‌،‬تقلید‌کورکورانه‪‌،‬طالق ظالمانه‌‬ ‫چهار مصداق روشن جاهلیت در قرآن کریم‪:‬‬ ‫‪(.1‬حکمالجاهلیه) ‪(.2‬ظنالجاهلیه) ‪(.3‬تبرجالجاهلیه) ‪ (.4‬حمیهالجاهلیه)‬ ‫جزوه درسی دکتر علی کمالی‬ ‫درسنامه تاریخ تحلیلی صدر اسالم‬ ‫‪45‬‬ ‫هیئتعلمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی‬  ‫مصداق جاهلیت در قرآن‬ ‫‪.1‬حکمالجاهلیه‪ :‬پیروی از حکم و حکومت ناحق‬ ‫اَفَحُکْمَ‌الْجَاهِلِیَّةِ‌یَبْغُونَ‌وَمَنْ‌أَحْسَنُ‌مِنَ‌اللَّهِ‌حُکْماا‌لِقَوْمٍ‌یُوقِنُونَ‌(مائده‪)50/‬‬ ‫‪.2‬ظنالجاهلیه‪ :‬بیتوجهی به وعیدهای خداوند و بداندیشی درباب افعال الهی‬ ‫یَظُنُّونَ‌بِاللَّهِ‌غَیْرَ‌الْحَقِّ‌ظَنَّ‌الْجَاهِلِیَّةِ‌یَقُولُونَ‌هَلْ‌لَنَا‌مِنَ‌األمْرِ‌مِنْ‌شَیْءٍ‌قُلْ‌إِنَّ‌األمْرَ‌کُلَّهُ‌لِلَّهِ‪(‌...‬آل‌عمران‪)154/‬‬ ‫‪.3‬تبرجالجاهلیه‪ :‬بی پروایی زنان در جامعه و جلوه گری آنان‬ ‫وَقَرْنَ‌فِی‌بُیُوتِکُنَّ‌وَال‌تَبَرَّجْنَ‌تَبَرُّجَ‌الْجَاهِلِیَّةِ‌األولَى‌وَأَقِمْنَ‌الصَّالةَ‌وآتِینَ‌الزَّکَاةَ‌وَأَطِعْنَ‌اللَّهَ‌وَرَسُولَهُ‪(‌...‬احزاب‪)33/‬‬ ‫‪.4‬حمیهالجاهلیه‪ :‬تاکید بر خواستههای نا بجا و تعصب درباره آگاهی های ناچیز‬ ‫إِذْ‌جَعَلَ‌الَّذِینَ‌کَفَرُوا‌فِی‌قُلُوبِهِمُ‌الْحَمِیَّةَ‌حَمِیَّةَ‌الْجَاهِلِیَّةِ‌فَأَنْزَلَ‌اللَّهُ‌سَکِینَتَهُ‌عَلَى‌رَسُولِهِ‌وَعَلَى‌الْمُؤْمِنِینَ‌وَأَلْزَمَهُمْ‌کَلِمَةَ‌التَّقْوَى‪( )26(...‬فتح)‬ ‫جزوه درسی دکتر علی کمالی‬ ‫درسنامه تاریخ تحلیلی صدر اسالم‬ ‫‪46‬‬ ‫هیئتعلمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی‬  ‫امپراتوری ایران در عصر ساسانی‬ ‫ایران‌یکی‌از‌دو‌همسایه‌بزرگ‌شبه‌جزیره‌عرب‌بود‌و‌با‌جمعیتی‌بی ‌از‌‪ 140‬میلیون‌نفر‌بخ ‌های‌‬ ‫مهمهی‌از‌عههراق‌‪ -‬حاشههیه‌دجلهه‌و‌فههرات‌و‌کههارون‌‪-‬قفقههاز‪‌،‬بخهارا‪‌،‬سههمرقند‌‪‌،‬خههوارزم‌و‌غزنههه‌را‌‬ ‫دربرمی‌گرفت‪‌.‬‬ ‫جزوه درسی دکتر علی کمالی‬ ‫درسنامه تاریخ تحلیلی صدر اسالم‬ ‫‪47‬‬ ‫هیئتعلمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی‬  ‫الف) حکومت و سازمان جامعه‬ ‫سلطنتی و استبدادی (پادشاهان ساسانی خود را فرزندان خدا و دارای شخصیتی ربانی می‌دانستند)‬ ‫‪-‬‬ ‫حکومت امری موروثی‬ ‫‪-‬‬ ‫درباریان خوشگذران‬ ‫‪-‬‬ ‫تقسیمات طبقاتی موثر در حقوق اجتماعی‬ ‫‪-‬‬ ‫همه چیز در اختیار اقلیت ‪ 1/5‬میلیونی (‪ %1‬کل جمعیت) و بی از ‪ 9٨‬درصد چون بردگان از حقوق‬ ‫‪-‬‬ ‫اساسی محروم بودند‪.‬‬ ‫ج) وضعیت مذهب‬ ‫ب) نظام خانوادگی و حقوق زن‬ ‫هنگام ظهور اسالم‪ ،‬ادیانی مانند زرتشتی‪،‬‬ ‫‪-‬‬ ‫مردساالر‬ ‫‪-‬‬ ‫یهودی‪ ،‬مانوی‪ ،‬مزدکی‪ ،‬صابئی و مزدکی در‬ ‫ازدواج با محارم‬ ‫‪-‬‬ ‫ایران رواج داشت‪.‬‬ ‫زن ابزار زندگی‬ ‫‪-‬‬ ‫اختیار مرد در راندن کودکان خود یا فروختن‬ ‫‪-‬‬ ‫اعتقاد به ثنویت جهانی در زمان ساسانیان‪:‬‬ ‫‪-‬‬ ‫آن‌ها‬ ‫(اهورامزدا و اهریمن)‪ :‬جهان دارای دو مبدا‬ ‫اختیار شوهر در واگذاری همسر یا همسران‬ ‫‪-‬‬ ‫خیرات و شرور‬ ‫خود به دیگران‬ ‫جزوه درسی دکتر علی کمالی‬ ‫درسنامه تاریخ تحلیلی صدر اسالم‬ ‫‪48‬‬ ‫هیئتعلمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی‬  ‫امپراتوری روم شرقی‬ ‫همسایه‌مقتدر‌شمالی‌جزیره‌العرب‪‌،‬امپراتوری‌بیزانس‌بود‌که‌آسیای‌صغیر‪‌،‬شامات‪‌،‬مصهر‌و‌ب‌خه ‌ههای‌‬ ‫عمده‌ای‌از‌اروپای‌کنونی‌و‌آفریقا‌را‌دربرمی‌گرفت‌و‌قسطنطنیه‌پایتخت‌آن‌شمرده‌می‌شد‪.‬‬ ‫جزوه درسی دکتر علی کمالی‬ ‫درسنامه تاریخ تحلیلی صدر اسالم‬ ‫‪49‬‬ ‫هیئتعلمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی‬ ‫یوستینیانوس‪‌:‬امپراتور‌معروف‌بیزانس‌در‌قرن‌ششم‌میالدی‌بود‌که‌حدود‌چههل‌سهال‌از‌‬ ‫دوران‌فرمانروایی‌او‌عصر‌رویدادهای‌بزرگ‌به‌شمار‌می‌آید‪.‬‬ ‫الف) وضعیت دینی‬ ‫مسیحیت از آغاز قرن چهارم میالدی دین رسمی امپراتور اعالم شد‪.‬درسال ‪313‬م‪.‬قسطنطین به سبب‬ ‫‪-‬‬ ‫رویایی فرمان آزادی مسیحیت را اعالم کرد و از این پس مشکالت داخلی و درون فرقه‌ای مسیحیت‬ ‫خود را نشان داد‪.‬‬ ‫نزاع فکری «آریوس» و«آتاناسیوس» باعث شد‬ ‫‪-‬‬ ‫امپراتور شورای ‪ 300‬نفری اسقفان را مامور رسیدگی کند‪.‬‬ ‫‪-‬‬ ‫اسقفان‪ :‬ورود روح‌القدس در مسیحیت و رسمیت بخشیدن تثلیث‬ ‫‪-‬‬ ‫دین‌ستیزی و سکوالریسم ریشه در قرن ‪ 4‬م‪.‬داشته و شکل دین عوض شد و به جز شعایر هفت‌گانه‬ ‫‪-‬‬ ‫چیزی از دین باقی نماند‪.‬‬ ‫ب) نظام طبقاتی‬ ‫مردم به چهار طبقه‪ :‬اشراف‪ ،‬شوالیه‌ها‪ ،‬طبقه متوسط و بردگان‬ ‫‪-‬‬ ‫جزوه درسی دکتر علی کمالی‬ ‫درسنامه تاریخ تحلیلی صدر اسالم‬ ‫‪50‬‬ ‫هیئتعلمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی‬  ‫جزوه درسی دکتر علی کمالی‬ ‫درسنامه تاریخ تحلیلی صدر اسالم‬ ‫‪51‬‬ ‫هیئتعلمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی‬  ‫فصل‬ ‫جزوه درسی دکتر علی کمالی‬ ‫درسنامه تاریخ تحلیلی صدر اسالم‬ ‫‪52‬‬ ‫هیئتعلمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی‬  ‫کودکی و نوجوانی‬ ‫تاریخ تولد ‪1٧‬ربیع‌االول سال ‪ 5٧0‬م‪.‬عام‌الفیل‬ ‫کلید شخصیت محمد (ص) در نوجوانی و جوانی‬ ‫ابوطالب و فاطمه بنت اسد همسرش در نگهداری از حضرت محمد (ص) بسیار‬ ‫کوشیدند‪.‬‬ ‫جزوه درسی دکتر علی کمالی‬ ‫درسنامه تاریخ تحلیلی صدر اسالم‬ ‫‪53‬‬ ‫هیئتعلمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی‬ ‫فرزند پاک عبداهلل هرگز از فضای تیره جامعه حجاز تاثیر نپذیرفت و‬ ‫چنان در درستی و صداقت شهره شد که بعدها دشمنان او را «امین»‬ ‫جوانی‬ ‫می‌خواندند‪.‬‬ ‫قری همواره به سالمت نفس‪ ،‬راستگویی‪ ،‬امانت‌داری و شرافت او‬ ‫اقرار می‌کردند‪.‬‬ ‫در بیست سالگی با شرکت در پیمان «جوانمردی و نیکوکاری»‬ ‫(حلف‌الفضول) به دادخواهی ستمدیدگان برخاست‪.‬‬ ‫شدیدترین اختالف در پرتو حکیمانه‌ترین تدبیر ایشان برطرف می‌شد‪.‬‬ ‫جزوه درسی دکتر علی کمالی‬ ‫درسنامه تاریخ تحلیلی صدر اسالم‬ ‫‪54‬‬ ‫هیئتعلمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی‬  ‫آغاز رسالت‬ ‫ایمان‌آورندگان‌نخستین‌به‌اسالم‪:‬‬ ‫خدیجهههه(س) و‌علهههی(ع)‪‌،‬و‌پهههس‌از‌آن‌هههها‌‬ ‫زیدبن‌حارثه‪‌،‬رقیهه‪‌،‬زینهب‪‌،‬ام‌کلثهوم‌(دخته‌ران‌‬ ‫‪ 2٧‬رجهب‌و‌در‌‪ 40‬سههالگی‌ پیامبر)‪‌،‬ابوبکر‪‌،‬بالل‪‌،‬یاسر‪‌،‬سمیه‪‌،‬عمار‪‌،‬مقداد‪‌،‬‬ ‫فرمههان‌رسههالت‌از‌سههوی‌ ابههوذر‪‌،‬زبیههر‌‌بههن‌عههوام‪‌،‬عثمههان‪‌،‬طلحههه‪‌،‬‬ ‫حضرت‌احدیت‌صادر‌شد‪.‬‬ ‫عبدالرحمان‌بن‌عوف‪‌،‬مصعب‌بن‌عمیر‌و‌سعد‌‬ ‫بن‌ابی‌وقاص‪.‬‬ ‫جزوه درسی دکتر علی کمالی‬ ‫درسنامه تاریخ تحلیلی صدر اسالم‬ ‫‪55‬‬ ‫هیئتعلمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی‬  ‫دعوت‌خصوصی‪ -‬پنهانی‌و‌تبلیغ‌عملی‌‬ ‫اندیشه‌قوی‌و‌ایدئولوژی‌غنی‌‬ ‫شرط‌اساسی‌اصالحات‌عمیق‌و‌ریشه‌دار‪:‬‬ ‫عضوگیری‌و‌تربیت‪‌،‬هسته‌اصلی‌تبلیغ‬ ‫تبلیغ‌پنهانی‪:‬‬ ‫در‌این‌دوره‌سه‌ساله‌که‌هنوز‌دعوت‌علنی‌و‌عمومی‌را‌آغاز‌نکرده‌بود‪‌،‬همراه‌علهی‌‬ ‫و‌خدیجه‌و‌کمی‌بعدتر‌زید‌بن‌حارث‌کهه‌اسهاس‌سهازمان‌اجتمهاعی‌و‌امهت‌او‌را‌‬ ‫تشکیل‌می‌دادند‪ -‬در‌مراکز‌پرجمعیت‌مکه‌مثل‌مسجدالحرام‌و‌منا‌به‌نیهای ‌ خهدای‌‬ ‫واحد‌می‌پرداخت‪.‬‬ ‫جزوه درسی دکتر علی کمالی‬ ‫درسنامه تاریخ تحلیلی صدر اسالم‬ ‫‪56‬‬ ‫هیئتعلمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی‬  ‫سه‌مسلمان‌نخست‌و‌جهت‌گیری‌اجتماعی‌دعوت‌‬ ‫‪ -1‬مرد‌بودن‌‬ ‫ سه اصل برتری در زمان جاهلیت‪:‬‬ ‫‪ -2‬مسن‌بودن‌‬ ‫(‪ 40‬سال‌به‌باال‌در‌‬ ‫دارالندوه‌برای‌حل‌‬ ‫هیچ‌یک‌از‌این‌سه‌ته ‌‬ ‫ن‬ ‫امور‌اجتماعی)‬ ‫زید‌بن‌‬ ‫نمی‌توانستند‌در‌جامعهه‌‬ ‫حارثه‬ ‫علی‬ ‫(ع)‬ ‫جهههاهلی‌آن‌روز‌دارای‌‬ ‫‪ -3‬آزاد‌بودن‬ ‫جایگهههاه‌و‌مرتبهههه‌ای‌‬ ‫باشند‪‌.‬اسهالم‌از‌همهان‌‬ ‫آغههههاز‌بههههه‌یههههک‌‬ ‫(س)‬ ‫خدیجه‌‬ ‫موضهع‌گیههری‌بههر‌ضههد‌‬ ‫ارزش‌های‌جاهلی‌اقدام‌‬ ‫کرده‌بود‪.‬‬ ‫جزوه درسی دکتر علی کمالی‬ ‫درسنامه تاریخ تحلیلی صدر اسالم‬ ‫‪57‬‬ ‫هیئتعلمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی‬  ‫انذار خویشاوندان و دعوت آشکار‬ ‫از ‪ 40‬تن از نزدیکان و‬ ‫دعوت بی‬ ‫سه سال تبلیغ عملی و پنهانی و ایجاد‬ ‫فرزندزادگان عبدالمطلب شامل حمزه‪ ،‬ابولهب و‬ ‫زمینه برای تبلیغ آشکار‪:‬‬ ‫ابوطالب و ‪...‬‬ ‫دعوت‌از‌خویشاوندان‌نوعی‌اتمام‌حجت‌بود‌و‌در‌آینده‌راه‌تمسک‌به‌هرگونه‌بهانه‌را‌مسدود‌می‌کرد‪.‬‬ ‫وَأَنْذِرْ‌عَشِیرَتَکَ‌األقْرَبِینَ‌(‪)214‬‬ ‫وَاخْفِضْ‌جَنَاحَکَ‌لِمَنِ‌اتَّبَعَکَ‌مِنَ‌الْمُؤْمِنِینَ‌(‪)215‬‬ ‫فَإِنْ‌عَصَوْکَ‌فَقُلْ‌إِنِّی‌بَرِیءٌ‌مِمَّا‌تَعْمَلُونَ‌(‪( )216‬شعراء)‬ ‫جزوه درسی دکتر علی کمالی‬ ‫درسنامه تاریخ تحلیلی صدر اسالم‬ ‫‪58‬‬ ‫هیئتعلمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی‬  ‫دعوت‌عمومی‌و‌آغاز‌صف‌بندی‌موحدان‌و‌مشرکان‌در‌مکه‬ ‫فاصدع‌بما‌تومر‌*‬ ‫منطق‌پیامبر‌بر‌سه‌محور‪:‬‬ ‫‪ -1‬یکتایی‌خدا‬ ‫منطق‌پیامبر‌وآیات‌بر‌‪3‬‬ ‫‪ -2‬پرست ‌خدا‬ ‫محور‌‬ ‫‪ -3‬سرزن ‌بت‌پرستی‌و‌‬ ‫رستگاری‌در‌پرتو‌توحید‬ ‫*‌فَاصْدَعْ‌بِمَا‌تُؤْمَرُ‌وَأَعْرِضْ‌عَنِ‌الْمُشْرِکِینَ‌(‪()94‬حجر)‬ ‫جزوه درسی دکتر علی کمالی‬ ‫درسنامه تاریخ تحلیلی صدر اسالم‬ ‫‪59‬‬ ‫هیئتعلمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی‬  ‫گروه‌هایی‌که‌بر‌منطق‌پیامبر‌برآشفتند‪:‬‬ ‫‪ -1‬پیروانِ نیاکان خود‬ ‫‪ -2‬دلبستگان به دنیا‬ ‫‪ -3‬کسانی که خود را برتر از طبقات پایین می‌دانستند‬ ‫‪ -4‬معتقدان به جبر برای کارهای خود‬ ‫‪ -5‬گروهی که به دلیل رذایل اخالقی نمی‌توانستند موقعیت‬ ‫ارزشی و خاندان پیامبر را بپذیرند‬ ‫‪ -6‬لجاجت و تعصب بی‌جا‬ ‫جزوه درسی دکتر علی کمالی‬ ‫درسنامه تاریخ تحلیلی صدر اسالم‬ ‫‪60‬‬ ‫هیئتعلمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی‬  ‫علل مخالفت با اسالم‬ ‫منافقان‬ ‫مشرکان‬ ‫یهودیان‬ ‫وَقَالُوا‌مَالِ‌هَذَا‌الرَّسُولِ‌یَأْکُلُ‌الطَّعَامَ‌وَیَمْشِی‌فِی‌األسْوَاقِ‌لَوْال‌أُنْزِلَ‌إِلَیْهِ‌مَلَکٌ‌فَیَکُونَ‌مَعَهُ‌نَذِیرًا‌(‪()٧‬فرقان)‬ ‫جزوه درسی دکتر علی کمالی‬ ‫درسنامه تاریخ تحلیلی صدر اسالم‬ ‫‪61‬‬ ‫هیئتعلمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی‬  ‫چرا قریش از همان سالهای اول با حضرت محمد(ص) مخالفت کرد‪:‬‬ ‫‪-1‬جهت‌گیری‌دینی‌و‌توحیدی‌دعوت‌و‌مخالفت‌اسالم‌با‌‌الهه‌‌اعراب‌و‌دین‌‬ ‫رایج‌و‌موروثی‌حاکم‬ ‫‪ -2‬جهت‌گیری‌اجتماعی‌دعوت‌و‌اسالم‌آوردن‌محرومان‌و‌فروپاشی‌نظام‌‬ ‫اجتماعی‪-‬قبیله‌ای‌حاکم‬ ‫‪ -3‬جهت‌گیری‌اقتصادی‌قرآن‪‌،‬نظام‌اقتصادی‌جامعه‌را‌مورد‌طعن‌قرار‌داده‌بود‬ ‫‪ -4‬رقابت‌قبیلگی‌و‌حسادت‌ورزیدن‬ ‫جزوه درسی دکتر علی کمالی‬ ‫درسنامه تاریخ تحلیلی صدر اسالم‬ ‫‪62‬‬ ‫هیئتعلمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی‬  ‫‪ -5‬بشر‌بودن‌پیامبر‬ ‫‪ -6‬روی‌آوردن‌مستضعفان‌به‌آن‌حضرت‬ ‫‪ -٧‬اعتقاد‌به‌جبر‬ ‫‪ -٨‬درخواست‌های‌نابجا‌و‌ناممکن‬ ‫‪ -9‬اطاعت‌کورکورانه‌از‌نیاکان‬ ‫‪ -10‬دلدادگی‌به‌دنیا‬ ‫جزوه درسی دکتر علی کمالی‬ ‫درسنامه تاریخ تحلیلی صدر اسالم‬ ‫‪63‬‬ ‫هیئتعلمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی‬