LO12_LEERDERBOEK.docx

Kwartaal 1 ========== Week 1-5: Ontwikkeling van die self in die Sameleweing ------------------------------------------------------ **1. [Lewensvaardigheid wat nodig is om aan tepas by. verandering as deel van 'n gesonde] [leefstyl keuse: Identifiseer, assesseer en bestuur van stres.]** - **Wat...

Kwartaal 1 ========== Week 1-5: Ontwikkeling van die self in die Sameleweing ------------------------------------------------------ **1. [Lewensvaardigheid wat nodig is om aan tepas by. verandering as deel van 'n gesonde] [leefstyl keuse: Identifiseer, assesseer en bestuur van stres.]** - **Wat is stres?** - **Wat is goeie stres?** - **Wat is slegte stres?** - **Wat is 'n stressor?** 'n Stressor is enige iets, 'n gebeurtenis of 'n persoon wat stres veroorsaak. Dit is dinge wat stres aktiveer. - **Simptomes van stres:** - Korttermyn effekte/gevolge:Vinnige asemhanling, vinnige hartklop/droë mond, sweterig hande/nek spanning/skoenlappers op jou maag - Lang termyn effekte/gevolge: Hoë bloedddruk, hoofpyne, maagsere, alergieë,ens. - **Tipe stressors:** - fisies: veroorsaak deur fisiese beserings, seksuele misbruik, agv geweld. - omgewing: veroorsaak deur faktore soos ekstreme weer of besoedeling. - Persoonlikheid: Sommige mense is meer geneig tot stres as ander - Sosiaal: veroorsaak deur mense rondom jou, groepsdruk - Emosioneel: veroorsaak deur jou emosies, bv. probleme in verhoudings - **Wat is belangrik om stres te hanteer/bestuur?** - **Faktore wat kan lei tot stres in die werkplek:** - Swak bestuur of swak beplanning deur bestuurders. - Vaardigheidstekort van ander werkers. - Swak werksverhoudings tussen bestuur en werknemers. - Swak wersverhoudings tussen werknemers - Swak/slegte werksomgewing - Werknemers wat nie instaat is om die werk te doen nie. - Jaloesie - Autokrasie deur bestuur - Take wat veeleisend is - Slegte houding van seniors (geen ondersteuning) - Swak werkshulpbronne om werk na behore te doen. - Swak werksetiek by werkers - Te min personeel - Swak voordele - Lae salarisse - Meditasie is een van die natuurlike manier om stres te ontlaai. Eenvoudige asemhalings oefeninge kan baie daartoe bydra om stres te verlig. Meditasie help die brein kalmeer. - Oefening en gesonde voedsel. Eet gesonde kos en oefen tenminste 3 keer 'n week. - Vermy hoë kaffeien inname wat angstigheid en geirriteerdheid kan verhoog. - Moenie onwettige dwelms, alkohol en tabak gebruik nie. - Leer ontspanningsoefeninge (abdominale asemhaling en spier ontspannings tegnieke) - Ontwikkel beslistheids vaardighede. Bv. Stel gevoelens om 'n ordentlike, ferme maniernie aggressief of passief nie. (Ek voel kwaad/woedend as jy op my skree. Hou op so skree) Oefen situasies wat stress veroorsaak: neem spraak klasse, as situasies waar jy voor in klas moet praat jou angstig maak. - Leer praktiese en effektiewe bestuurs-/hanteringsvaardighede. - Verminder negatiewe praatjies oor jouself. Daag negatiewe gedagtes uit met alternatiewe positiewe of neutral gedagtes. Byvoorbeeld: "My lewe sal nooit verbeter nie" na "Ek voel dalk nou hopeloos , maar my lewe sal beter word." - Leer om goed te voel oor 'n goeie werk gedoen eerder as om perfeksionisme te verwag van jouself en ander. - Neem 'n breuk van stresvolle situasies. Aktiwiteite soos musiek, geselsies met jou vriende, teken, skryf, tyd saam met jou troeteldier kan stres verminder - Bou 'n netwerk van vriende wat jou sal help om stres op 'n positiewe manier te hanteer. - 'n Stresjoernaal kan jou help om gereelde stressors in jou lewe te identifiseer en te help om dit te hanteer.Hou elke keer as jy gestres voel 'n joernaal. Indien jy dit doen sal jy patrone kan raaksien en identifiseer. - Analiseer jou stres: - Nie alle stres kan vermy word nie en dit is nie gesond om 'n situasie te vermy wat aangespreek moet word nie. Jy sal verbaas wees hoeveel stressors jy kan elimineer. - Ken jou limiet en hou daarby. Of dit in jou persoonlike of professionele lewe is.Moenie nog verantwoordelikhede aanvaar indien jy naby die bereiking van jou doelwitte is nie. - Vermy mense wat jou laat stres; verander die verhouding wat vir jou stres veroorsaak. Vermy die persoon of spandeer minder tyd saam. - Beplan; neem beheer van jou omgewing. Skakel die TV af as die nuus jou gespanne maak. As verkeer jou gespanne maak, vermy dit. - Maak 'n doen-lysie -- onderskei tussen moet doen en kan doen. **2. [Vaardighede wat nodig is om aan te pas by verandering as deel van 'n gesonde]** **[leefstylekeuse:]** 1. Konflik-oplossingsvaardighede -------------------------------- *VERDUIDELIKING* -- ------------------------------------------------------------------------------------ Wanneer daar verskille is, teenoorgestelde sienings,magsstryd tussen twee persone. Gebeur tussen mense Gebeur binne in jouself 1. **Wees oortuigend**: moenie aggressief raak nie, maar stel jou probleem duidelik en verduidelik watter van jou regte word geignoreer of oortree. 2. **Gebruik ek-stellings:**Laat die ander persoon weet hoe jy voel en reageer op die probleem deur gebruik te maak van ek-stellings : Ek voel dat jy my nie verstaan nie,wanneer..... 3. **Hou jou gevoelens onder beheer:** Hou jou gevoelens onder beheer sodat jy nie die persoon fisies en emosioneel seer maak nie, bv. praat en moenie skree nie. 4. **Moenie oordeel/ beskuldig nie:** Probeer om nie die ander persoon te blameer nie. Aanvaar die konflik en hanteer dit. 5. **Aanvaar kompromie:** Kry 'n middeweg wat nie tot voordeel 'n sekere party is nie, maar deur almal aan vaar word. 6. **Beweeg aan:** Moenie na vorige konflikte verwys nie. 7. **Kalmeer voordat jy uiting gee aan jou gevoelens:** Wees in beheer van jouself. 8. **Herken en erken die ander persoon se siening al stem jy nie saam nie. AGREE TO DISAGREE!** 9. **Respekteer die ander persoon:** Indien jy toon dat jy die ander persoon respekteer sal dit bydra tot die probleemoplossings. 10. **Wees bereid om vrede te maak en oplossings te vind:** Om konflik te onderhou is 'n negatiewe manier om dit te hanteer. 3. Lewensvaardigede wat nodig is om aan tepas by verandering as deel van 'n gesonde lewensstyl keuses: Inisieer, bou en onderhou positiewe verhoudings en die belangrikheid van kommunikasie -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- - **Inisieer,bou en onderhou van verhoudings** - **Hoe inisieer(begin), behou vriende en bou ek verhoudings?** - Wees bereid om iets van jouself ook te deel, moenie die heeltyd oor jouself praat nie. Vermy om groot te praat. Mense hou nie daarvan nie. - Hou by met die nuutste nuus en onderwerpe waaroor mense praat. Indien mense agter kom dat jy ingelig is, sal hul dit geniet om met jou te praat. - **Karakter en vaardighede van positiewe verhoudings** +-----------------+-----------------+-----------------+-----------------+ | | Vaardighede wat | | Vermoë om te | | | benodig word | | kommunikeer | | | deur 'n goeie | | | | | kommunikeerder. | | Vermoë om te | | | | | luister | | | | | | | | | | Simpatie / | | | | | empatie | +=================+=================+=================+=================+ | | | | Om nie te | | | | | verwag dat | | | | | almal dieselfde | | | | | siening het as | | | | | jy nie. | +-----------------+-----------------+-----------------+-----------------+ | | Karaktertrekke | | Vermoë om te | | | en kwaliteite | | gee en te neem | | | | | Onselfsugtighei | | | | | d | +-----------------+-----------------+-----------------+-----------------+ | | | | Wedersydse | | | | | respek | +-----------------+-----------------+-----------------+-----------------+ | | | | Verdraagsaamhei | | | | | d | +-----------------+-----------------+-----------------+-----------------+ | | | | Omgee/ondersteu | | | | | ning | +-----------------+-----------------+-----------------+-----------------+ | | | | Respek vir | | | | | ander en die | | | | | werk wat hul | | | | | doen. | +-----------------+-----------------+-----------------+-----------------+ | | | | Kan saam werk | | | | | in 'n span | +-----------------+-----------------+-----------------+-----------------+ | | | | Verstaan hoe | | | | | ander dink | +-----------------+-----------------+-----------------+-----------------+ | | | | Vermoë om | | | | | jouself te wees | +-----------------+-----------------+-----------------+-----------------+ - **Bou en onderhouding van positiewe verhoudings met goeie kommunikasie- en luistervaardighede** **Nie-effektiewe kommunikasie** -- ------------------------------------------------------------------------------------------------------ Om nie te luister na ander persoon nie. Ander persoon in die rede te val. Om bevooroordelend te wees en afleidings te maak. Om emosioneel te wees en oor te reageer. Sarkastiese reaksies en verdedigende gedrag. Vou jou arms en draai weg of kyk rond en praat met 'n ander persoon TERWYL 'n persoon met jou praat. +-----------------------------------+-----------------------------------+ | | **Bou en onderhou 'n positiewe | | | verhouding: kommunikeer jou | | | gevoelens, geloof en houding.** | | | | | | Daar is verskillende faktore wat | | | die manier hoe ons kommunikeer | | | affekteer. Jou GEVOELENS, wat jy | | | glo en jou houding is deel | | | daarvan. Indien jy jou gevoelens | | | en menslikheid toon, sal mense | | | jou beter verstaan. | | | | | | Jou GELOOF is deel van wie jy is, | | | en is dit belangrik om dit uit te | | | druk. Dit is belangrik dat jy | | | hierdie aspekte kommunikeer. | | | Alhoewel, moet nooit | | | geloof/houdings kommunikeer wat | | | teen ons grondwetlike beginsels | | | gaan nie. Gee uiting aan jou | | | gevoelens, geloof en houding | | | sonder om dit op ander af te | | | dwing. Alle persoon is daarop | | | geregtig om hul eie sienings te | | | hê. | +===================================+===================================+ | | **Faktore wat 'n invloed het op | | | effektiewe kommunikasie** | +-----------------------------------+-----------------------------------+ | − | **Persoonlikheid:** Die manier | | | wat jy optree, jou gedra en jou | | | houding vorm deel van jou | | | persoonlikheid. Onthou ons almal | | | reageer op 'n sekere manier in 'n | | | sekere situasie. Somtyds word 'n | | | skaam persoon beskou is verveeld | | | en oninteressant totdat jy hom | | | leer ken. Ander mense is | | | ekstroverte en mag jou dalk | | | intimideer deur die manier wat | | | hul met jou praat. Party mense | | | kruip weg agter hul | | | "swakhede"deur heeltyd aandag te | | | soek en wil heeltyd die | | | middelpunt van aandag wees. Jou | | | eie persoonlikheid sal bepaal of | | | jy deur hierdie persone aangetrek | | | word of afgesit word. | +-----------------------------------+-----------------------------------+ | − | **Houdings en waardes:** Indien | | | jy enige houding het (hoe jy dink | | | en optree) en dink dat jy beter | | | is as ander,sal dit jou | | | kommunikasie affekteer. Indien jy | | | dink dat jou idees, gelowe en | | | waardes is reg en jy wys nie | | | respek nie, sal jy nie 'n goeie | | | luisteraar wees nie en sal jy ook | | | nie ander toelaat om aan hulself | | | uiting te gee nie oor hul | | | sienings. Dit sal kommunikasie | | | blokkeer tussen jou en ander | | | mense en tot konflik lei. | +-----------------------------------+-----------------------------------+ | − | **Aanvaarding van | | | verantwoordelikheid:** | | | Verantwoordelikheid beteken dat | | | jy rekenskap gee en doen wat jou | | | plig is en veratnwoordelikheid | | | vir jou dade neem. Jy kan vertrou | | | word om jou werk te doen omdat jy | | | verantwoordelik is. Indien jy 'n | | | fout maak, skuif jy dit nie op 'n | | | ander persoon af nie. Effektiewe | | | kommunikasie kan slegs gebeur | | | indien daar vertroue, | | | betroubaarheid en | | | verantwoordelikheid is. | | | Vriendskap kom met | | | verantwoordelikheid. | +-----------------------------------+-----------------------------------+ | − | **Gespase uitdrukking van siening | | | en gevoel:** Gepaste uitdrukking | | | van gevoel en siening is om te se | | | wat jy dink en voel, maar nie 'n | | | ander persoon seer maak of | | | aanstoot gee nie. | +-----------------------------------+-----------------------------------+ 4. Lewensvaardigheid wat nodig is om aante pas by verandering as deel van 'n gesonde leefstyl keuse: Oorgang tussen skool en na-skool eindpunt ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- - **Verandering in omstandighede** - Beplan wat om te doen. - Dink aan vorige verandering en wat daarop van toepassing was. - Praat met iemand wat jy vertrou. - Maak 'n lys van die goeie aspekte van verandering. - Ontwikkel 'n positiewe houding t.o.v veranderings. - Vermy teenstrydige veranderings. - Verandering sal jou behoefte aand onderrig beïnvloed. - Gee jouself tyd om te pas by verandering. - Gebruik jou geloofsisteem en geloof om jou te lei. - **Positiewe en negatiewe aspekte van verandering** +-----------------+-----------------+-----------------+-----------------+ | | Opwindend | | Kan stres | | | | | veroorsaak | | | Uitdagend | | | | | | | Nie altyd die | | | Motiverend | | beste nie | | | | | | | | Kan tot beter | | Mag jou laat | | | dinge lei | | onseker voel | | | | | | | | Vereis dat jy | | Kan irriterend | | | buigbaar bly | | wees | | | | | | | | Hou jou brein | | Verliese | | | op en wakker | | | | | | | Vrees vir die | | | Laat jou toe om | | onbekend | | | verborge | | | | | potensiaal te | | Dreigend | | | ontdek | | | | | | | Pynlik,siektes | | | Hou jou lewe | | | | | interessant | | Rou, bv dood | | | | | | | | Geleenthede | | | | | | | | | | Kan tot | | | | | persoonlike | | | | | groei lei | | | +-----------------+-----------------+-----------------+-----------------+ - **Lewens siklus** 5. Persoonlike leefstyl plan verseker 'n kwaliteit lewe ------------------------------------------------------- **Die volgende aspekte moet ingesluit wees:** - Fisiese oefening - Voeding- en gewigsbestuur - Buitemuurse aktiwiteite en ontspanning - Slaap - Promoveer gesonde gewoontes - Onthouding/veilige seks - Vermy skadelike middels - Hanteerverandering - Emosionele gesondheid - Stresbestuur - Tydsbestuur - Konflik oplossing - Verhoudings en kommunikasie - Vrywilliger/help ander   **[WEEK 6-7]** Hoofstuk 2: Studie vaardighede ------------------------------ Kyk na die YouTube-video deur Douglas Barton oor *"Wat doen topleerders anders?" https://www.youtube.com/watch?v=Na8m4GPqA30* (14 min) 1. Proses van assessering en eksamen skryf vaardighede ------------------------------------------------------ - **Wat is assessering?** - **Hoekom assesering?** - **Verskillende tipes asseserings?** - **Formatiewe assesering:** Wanneer jy aan iets werk en jy en jou onderwyser kan sien hoe jy vorder. - **Summatiewe assessering:** Dit gebeur aan die einde van 'n kwartaal, of hoofstuk of projek. Dit meet hoe jy jou tyd bestuur het. - **Self-assessering**: Jy asseseer jouself. - Dit staan vir Survey, Read, Recall and Review. - Stap 1: Jy begin deur 'n oorsig te doen oor die breë inhoud van jou werk. Jy kry 'n algemene oorsig van waaroor die werk gaan. Kyk na hoofopskrifte en subopskrifte. - Stap 2: Lees - Stap 3: Review/hersien: Sit dit wat jy gelees het in 'n breinkaart. - Indien jy sukkel begin voor of daar waar jy verlore geraak het. - **Strategie vir jou studietyd:** - Beplan jou studie tyd - Waar, wanneer, wat en hoe gaan jy studeer? - Beplanning is belangrik sodat jy genoeg tyd het om al die werk effektief en deeglik kan deurwerk. - Prioritiseer jou daaglikse aktwiteite. - Genoeg slaap is belangrik om te konsentreer in die klas. - **Berei jouself voor vir die eksamen** - Begin lank voor die tyd studeer. - Maak seker jy slaap genoeg - Oefen ou eksamen vraestelle.Dit sal help om te weet wat daar van jou verwag word. - Eet 'n goeie ontbyt voor 'n eksamen - Wees betyds - Onthou al jou toerusting: penne, optelmasjientjie, ens. - **Meerkeuse vrae (monkey puzzles):** - Hierdie vrae toets feitlike kennis. - Dikwels is een van die vrae defnitief verkeerd en kan jy dit onmiddelik elimineer. - Werk uit watter antwoord is die mees korrekte antwoord - **Opstelvrae:** - **Voorbereiding vir die eksamen:** +-----------------------------------+-----------------------------------+ | | Weet hoeveel vrae jy moet | | | beantwoord | | | | | | Weet watter styl die vraag is, | | | bv. opstel | | | | | | Werk deur oefen vraestelle om | | | jouself voor te berei | +===================================+===================================+ | | | +-----------------------------------+-----------------------------------+ | | - eet 'n goeie ontbyt. --sonder | | | om te eet kan jy nie | | | konsentreer nie. | | | | | | - visualiseer jouself as | | | suksesvol | | | | | | - daag betyds op en gaan toilet | | | toe | | | | | | - vermy om die werk met vriende | | | te bespreek dit kan jou | | | deurmekaar maak en op jou | | | senuwees. | +-----------------------------------+-----------------------------------+ | | - dink aan sukses terwyl jy | | | diep asemhaal | | | | | | - Maak seker die papier wat jy | | | ontvang is die regte papier | | | asook in die regte taal. | | | | | | - Lees en highlight die | | | sleutelwoorde van die | | | instruksies | | | | | | - voltooi jou inligting op die | | | voorkant van die eksamen boek | | | | | | - Werk uit hoeveel tyd jy vir | | | elke vraag het. | +-----------------------------------+-----------------------------------+ - **Aanbieding van 'n vraestel** Die volgende is riglyne om ingedagte te hou om 'n vraestel aan te bied: 1. **Figure /sketse** -- Jy kan figure met pen teken, maar dit is beter en verkieslik dat jy dit met potlood doen. Dit is net makliker om foute te korrigeer en te verander. Dit vertoon ook netjieser. 2. **Rofwerk**-- Moenie rofwerk net langs die som doen nie. Doen dit in die kantlyn. Of merk die laaste bladsy as rofwerk. 3. **Sub-vrae**-- al die sub vrae of vrae wat beantwoord word moet in volgorde gedoen word. Indien jy nie die antwoord ken nie, los genoeg spasie oop. Moenie die vraag op 'n ander plek probeer nie. Dit kan irriterend vir die eksaminator wees. Die kans is dat hy/sy nie eers die vraag gaan merk nie, is goed. - **Top 10 Foute wat gemaak word** +-----------------------------------+-----------------------------------+ | *FOUT* | *HOE OM DIT REG TE MAAK* | +===================================+===================================+ | 1\. Om Slegs sekere vrae te leer | Begin hersiening lank voor die | | (spot) of te probeer om baie | tyd om in staat te wees om soveel | | inligting in jou geheue te | moontlike werk te doen. Beplan | | probeer plaas. | jou studietyd. | +-----------------------------------+-----------------------------------+ | 2\. Laat wees | Gee jouself genoeg tyd om na 'n | | | geleentheid reis. Maak notas op | | | jou eksamenrooster , bv. ONTHOU: | | | | | | Sakrekenaar. | +-----------------------------------+-----------------------------------+ | 3.Om Paniekerig te raak voor die | Berei goed voor. Slaap genoeg | | tyd | voor 'n vraestel. Vertel aan | | | jouself dat dit nie die einde van | | | die wêreld is nie, slegs 'n | | | vraestel. | +-----------------------------------+-----------------------------------+ | 4.Nie daarin slaag om instruksie | Lees die instruksies en maak | | te lees nie en ook nie deur vrae | seker van die aantal vrae wat jy | | te gaan nie. | moet antwoord. Gaan deur die | | | vraestel voordat jy poog om dit | | | te antwoord. Gaan voort om die | | | maklike vrae eerste te antwoord. | +-----------------------------------+-----------------------------------+ | 5\. Nie daarin sleg om genoeg | Beplan tyd vir elke vraag. Beplan | | tyd toe te laat vir elke vrae/ | jou eksamentyd voordat jy in die | | nie daarin slaag om jou tyd te | eksamenlokaal ingaan. Weet | | beplan nie. | hoeveel tyd jy moet gebruik vir | | | langvrae en kortvrae. | | | | | | "If you fail to plan, you plan to | | | fail! | +-----------------------------------+-----------------------------------+ | 6\. Verkeerde intrepetasie van | Onderstreep die hoofwoorde in die | | vrae, verkeerde en nie | vraag. Maak seker jy antwoord | | ooreenkomstige antwoorde/te | slegs dit wat die vraag vereis. | | veel of te min. | | +-----------------------------------+-----------------------------------+ | 7\. Nie seker hoe om te begin of | Moenie tyd mors en aanmekaar oor | | die vraag te beëindig nie. | en oor begin nie. Die klem moet | | | om die vloei van jou idees wees. | | | Maak seker paragrawe is | | | samehangend en kom ooreen. | +-----------------------------------+-----------------------------------+ | 8\. Skrif nie leesbaar en sinvol | Indien jou a soos 'n u lyk en jou | | nie. | v soos 'n u, sal die merker moed | | | opgee en dit nie verder merk nie | | | omdat hy dit verder kan lees nie. | | | Ook om sin te probeer uitmaak uit | | | sinne is nie sinvol nie. Indien | | | jy te klein skryf , is jou werk | | | ook moeilik om te lees en te | | | verstaan. | +-----------------------------------+-----------------------------------+ | 9\. Lees en skryf te stadig | Oefen jou lees en vermeerder jou | | | leesspoed. Oefen jou | | | skryfvaardighede of probeer | | | verskillende soorte penne en | | | potlode. | +-----------------------------------+-----------------------------------+ | 10.Vergeet om jou persoonlike | Begin altyd jou eksamen deur jou | | besonderhede te skryf. | persoonlike inligting op jou | | | eksamenboek te skryf.Skryf jou | | | naam en besonderhede op alle los | | | papier. | +-----------------------------------+-----------------------------------+ 2. Belangrikheid om die NSS (Nasionale Senior Sertifikaat) te verkry -------------------------------------------------------------------- - Dit laat jou toe om by 'n Hoër onderwysinstelling te studeer. - Dit is 'n basiese vereiste as jy vir 'n beurs aansoek doen. - Meeste werkgewers vereis NSS, dit is 'n basiese vereiste vir meeste werke. - Dit wys werkgewers dat jy mate van vaardighede het end at jy weet hoe om te leer. **3. [Ontwikkel 'n studieplan vir gr 12:]**   **[WEEK 8-10]** **[Hoofstuk 3: Loopbane en loopbaan keuses]** 1. Om te bly by 'n besluit wat geneem is ---------------------------------------- - Jy moet 'n besluit maak gebaseer op jou belangstellings, sterkpunte, swakpunte, vaardigheid en persoonlikheid en daarby hou. - Jy mag besluit het om jou loopbaan voort te sit maar 'n besluit self lei nie tot veel nie jy moet tot aksie oorgaan. - Wend 'n poging aan en doen aansoek, kry die nodige vorms en sorg dat jy al die vereiste van volgende jaar se keuses het. - Jy moet hierdie jaar aansoek doen, so vroeg as Maart, in Junie ook. Meeste instansies kyk na jou graad 11 punte en gee jou voorlopige toelating. Finale toelating word op jou graad 12 punte gegee. - Meeste werkgewers vereis van aansoekers om 'n werksaansoekvorm te voltooi. Al het hul 'n CV en Dekbrief ingehandig. Werkgewers gebruik aansoeke om seker te maak dat hul dieselfde inligting het oor al die kandidate. - Met die ondertekening van die werksaansoek erken jy dat die inligting wat gegee is, akkuraat is. Dit beteken dat die werksaanbod geweier kan word en dat jy afgedank kan word indien hul uitvind dat jou werksinligting nie korrek is nie. - Voordat jy 'n werksaansoek voltooi, of dit nou op internet is of in persoon, is dit belangrik om al die inligting byderhand te hê wat nodig is om die aansoek te voltooi. Gaan die volgende wenke deur om seker te maak dat jy gereed is om jou aansoek in te dien: - **Werksaansoekwenke ("Tips")** - **Hersien jou werksgeskiedenis**. Jy het jou CV nodig of 'n lys an jou vorige werke, geskiedenis van jou opleiding. Maak seker dat jy die korrekte datums het van jou werk, werksbenaming en opleiding. Jy CV moet perfek met jou aansoekvorm ooreenstem. - **Laai 'n aansoekvorm af-** en oefen om dit vooraf. in te vul.Op die manier kan jy seker maak dat jy al die inlgting het. - **Vra vir 'n aansoekvorm-** As jy aansoek in persoon doen vra vir 'n aansoekvorm, neem dit huis toe en voltooi dit. - **Wanneer jy aansoek doen in persoon.**Wanneer jy gaan om 'n vorm op te tel of af te gee maak seker jy is korrek aangetrek. Jy mag dalk met die bestuurder praat en daarom is dit belangrik dat jy professioneel lyk, vir ingeval jy oombliklik 'n onderhoud kry. - **Persoonlike werksaansoek lysie/checklist**. Hersien die lys van inligting wat jy moontlik nodig sal hê. - **Aanlyn-werksaansoek**. Werksaansoek vir baie maatskappye is aanlyn beskikbaar.Baie groot maatskappye bied so 'n diens aan. Sekere maatskappye aanvaar geen papier- aansoeke meer nie enaanvaar slegs aanlyn aansoeke. - **Volg die instruksies**. Volg die instruksie wanneer aanlyn en op papier aansoek doen. Kyk op die maatskappy se webwerf vir die fynskrif of op die aansoekvorm vir instruksies, want dit uiters belangrik om instruksies te volg. - **Gaan oor jou aansoek voordat jy dit ingee** Lees deeglik die instruksies wanneer jy aansoek doen vir werk voordat jy die stuur- knoppie druk of dit inhandig. 'n Maatskappy sal die korrekte en akkurate aansoek in 'n baie beter lig beskou as die wat nie die instruksies gevolg het nie. Inderdaad is daar maatskappye wat aansoeke wat nie korrek voltooi is nie, nie sal aanvaar nie. Hierdie aansoeke word uitgegooi sonder dat daar na hulle gekyk word.Maak dus seker jou aansoek is korrek voltooi. - **Wees voorberei om 'n toets te skryf**. Sommig maatskappy toetsaansoekers vir werk om te bepaal of kandidaat aan hul behoeftes voldoen. - **Weet hoe om 'n werksaansoek te voltooi**. v. Heroorweeg elke sin voordat jy dit neerskryf. vi. Sorg dat jou spelling korrek is. - Toelatingsvereistes - Beskikbare fondse - Voltooiing van aansoek vorms - akkomodasie en vervoerreëlings 2. Redes vir en impak van werkloosheid -------------------------------------- - Mense word afgedank wanneer werksgeleenthede afneem. - Maatskappye probeer koste bespaar deur minder mense aan te stel/huur, dit maak dat mense verminder word/oortollig verklaar word. - Fabrieke maak toe omdat mense sekere produkte nie meer koop nie. - Swak arbeidsmark verwante vaardighede- mense het nie die vaardighede wat hul nodig het vir die werksmark nie. - Korupsie, wat lei tot "werk vir vriende" teen bo gemiddelde salarisse en neem werk weg van mense wat arm of beter gekwalifiseer is. - Moeilik vir werkers wat vir die eerste keer werk soek of die arbeidsmark vir die eerste keer betree; mense met ondervinding word verkies. - Te veel mense het dieselfde kwalifikasie vir te min poste. - Kopers soek goedkoop invoere en plaaslike mense verloor hul werk omdat fabrieke moet toemaak. - Wanneer daar baie werklose mense is, word minder produkte geproduseer en minder dienste aangebied/voorsien. - Beleggers raak bang om hul geld te belê, omdat hul bang is hul verloor dit omdat nie genoeg mense die goedere of hul dienste kan bekostig/koop nie. - In moeilike ekonomiese omstandighede van die wêreld of resessie, sal daar minder geld beskikbaar wees om te spandeer aan uitspattighede soos vakansie, reis, hotel akkomodasie en uiteet in restaurant.Daar is minder geld beskikbaar om uitspattige goed soos geskenke te koop.Dus gaan daar hotelle restaurant en geskenkwinkels toemaak. - Gegradueerders oorskat hul waarde en wil nie lae betaalde werke doen nie wat moontlik die enigste werk wees wat beskikbaar is. - Hoër koste van werknemers, firmas huur minder mense wat meer werk moet doen. - Werksoekers voel ontmoedig en gee op om werk te probeer soek. - Te kort aan werksoekvaardighede en -inligting. - Meganisering en rekenaars verminder die aantal mense wat nodig is vir die werk. - Hoër voorsiening as aanvraag- daar is meer aansoekers as werk wat beskikbaar is. Spesifieke rede vir werkloosheid by jongmense --------------------------------------------- - Besighede verkies werknemers wat reeds vaardighede het en ervaring het bo onervare jongmense. - Werkgewer beskou nie skoling as 'n akurate meting van 'n persoon se vermoë nie. Lae punte vir die NSS is nie aanvaarbaar in die kompeterende werkplek nie. - Verwagtinge van jongmense is nie dieselfde as in die werklike lewe nie. Jongmense sal eerder nie werk nie as om 'n werk te doen wat onder hul verwagting is nie. - Te kort aan besighede wat by-die-werk opleiding verskaf - Te kort aan entrepeneursvaardighede - Te kort aan kennis oor hoe om aansoek te doen vir werk en studies, studielenings en leerlingskappe. - Te kort aan netwerk vaardighede -- hoe om kontak te maak. - Jongmense het nie genoeg inligting oor die rol van VOT kolleges en hul kursse wat hul aanbied nie. - Armoede, wat lei tot 'n tekort aan fondse vir verdere kwalifikasie, te kort aan geld vir vervoer na werksonderhode, CV te druk, lugtyd en internet toegang. - Sommige jongmense het ook hoë salarisverwagting op beginnersvlak, waartoe werkplekke nie wil instem nie. - Jy verloor selfmotivering, selfrespek en jou selfbeeld kry 'n knou. - Ons verloor sin in die lewe. - Konflik in families ontstaan. - Egskeiding of misbruik van die werklose persoon. - Ons voel ons verloor beheer oor ons lewe. - Stres, onsekerheid en depressie. - Verveeldheid en tekort aan motivering. - Vermeerder skuld. - Dwelms, sigaret en alkoholmisbruik. - Vermeerder geweld en misbruik. Gesinsgeweld en misbruik neem toe indien daar finansiële probleme is. - Verhoudings word geaffekteer. - Kan lei tot misdaad en sosiale onstabiliteit. - Veroorsaak armoede. - Verminderde belasting inkomste vir die regering, dus minder geld om te spandeer op opvoeding en onderrig, hospitale, polisie en paaie. - Honger en huisloos. - Uitsluiting en alleenheid. - Te kort aan onderrig en opleiding lei tot uitbuiting. - Mensehandel. - HIV en VIGS en ander seksueel oordraagbare siektes. - Misdaad. - **Registreer op die Departement van Arbeid se databasis as werklose werksoekers**. - **Begin deeltyds werk gedurende skool vakansies en naweke en kry so ervaring.** - **Vrywilllige werk:** Vrywillige werk beteken jy help ander. Jy gee jou tyd en vaardighede aan ander. As vrywillige voel jy beter oor jouself omdat jy iets vir iemand anders doen.Jy gee jou tyd en vaardighede sonder om iets terug te verwag. Dit bou selfvertroue. Dit help jou om meer van jou belangstelling, vermoë en vaardighede uit te vind. Voeg dit by jou CV want nou het jy werksondervinding en het gewys dat jy bereid is om van Suid-Afrika 'n beter plek te maak. - **Deeltydese werk:** Indien jy vir 'n kort tyd perk of deel van 'n dag of week gewerk het, het jy - **Gemeenskapswerk:** Gemeenskapswerk is werk wat tot jou gemeenskaps se voordeel is en ook wat hul nodig het. Dit is ook 'n vorm van vrywillige werk, maar jy konsentreer op die gemeenskap se behoefte. Dit word gewoonlik deur die regering of NGO of 'n geloofsgebaseerder gemeenskapbetaal. BV. Jy kan dalk help om weeskinders kos te gee. - **Entrepreneurskap; Om 'n entrepreneur te wees moet jy die behoefte kan raaksien en iets doen om daardie behoefte te vul. Dit is 'n goeie manier om geld te verdien terwyl** **jy wag vir ander werkgeleenthede. Indien jy as entrepreneur suksesvol is, kan jy dit dalk in jou dag tot dag werk maak.** - **Informele werk** is gewoonlik van korte duur soos byvoorbeeld: jy dalk karre was, tuine maak, koerante verkoop,klere maak,ens. Sommige mense verkies hierdie werk omdat dit **fleksietyd** is. Dit help ook dat jy gesinstyd kan bestuur en balanseer. Party vind weer dit is die enigste werk wat hul kan doen om te oorleef. - **Skryf in as 'n tydelike werknemer** (or temps/aflosse). Sommige bestuurders neem aan dat jy gelukkig is as 'n tydelike werknemer en moet soms in kennis gestel word dat jy gelukkiger sal wees as 'n voltydse werknemer. - **Kontak 'n werksagentskap (**'n Google soektog sal verskeie in jou area gee) plaas en skep 'n profile by hulle. Moenie hulle e-mail nie, bel eerder. - **Kry werk maak nie saak waar dit is nie, al is dit net 'n deeltydse werk.**, Of jy 'n kassiere is, rakke pak, dit maak nie saak nie, want jy moet 'n inkomste begin kry. Moenie dink dat jy te goed vir enige werk is nie, jy moet iewers begin. 5. **Finansiele en sosiale waarde van entrepeneurskap en ander werksgeleenthede.** 6. **Belasingverantwoordelikheid (Suid-Afrikaanse Inkomste Diens, SAID)** 7. **Die impak van korupsie en bedrog op die individue, maatskappy en gemeenskap en die land** - **Individue** - **Maatskappye** - **Gemeenskappe** - **Land** **2.8 Strategieë om bedrog en korrupsie te voorkom** **2.9 Bedrog en korrupsie: Verwante konsepte: verduistering, kronisme, nepotisme, omkopery** - ***Korrupsie* --** Die onwettige praktyk om van jou invloed in die regering of verhoudings met persone in gesagsposisies gebruik te maak om inligting of voordele te ontvang. - ***Bedrog* --** Verwys na wanneer iemand geld van ander steel deur 'n bedrogspul, verneukspul of hulle te mislei. - ***Kronisme* --** Die praktyk onder diegene met mag of invloed om vriende te bevoordeel, veral deur aan hulle werk te gee. - ***Omkopery* --** Dit is die misbruik van openbare mag en geld vir private gewin te aanvaar. - ***Afpersing*-** Om geld of gunste te verkry deur dreigemente. - ***Nepotisme* --** Verwys na die begunstiging van familielede, deur aan hul werk te verskafongeag of hul oor die kwalifikasies beskik. - ***Geldverduistering* --** Diefstal of wanbesteding van fondse wat in jou vertroue geplaas is of aan jou werkgewer behoort. Kwartaal 2 ========== **[WEEK 1-4]** **[Hoofstuk 4: Demokrasie en menseregte]** 1. Verantwoordelike burgerskap ------------------------------ - Wees bewus , respekteer en staan menseregte voor - Is besorg oor die welstand van ander - Neem deel aan veldtogte, projekte en geleenthede wat veg teen die skending van mense regte - Gehoorsaam die wet 1. **Evalueer jou posisie t.o.v. die diskriminasie en skending van menseregte** 2. **Handves van Regte** - Om gelyk behandel te word. - Om menswaardigheid tê he en gelyk behandel te word. - Om jou eie mening en siening en geloof te hê en te volg; - Om jou idees uit te druk, - Siening en opinie vrylik uit te leef solank dit nie die regte van ander skend nie. - Om te leef en te werk in 'n gesonde omgewing Om by die werk regverdig behandel te word - Om die taal van jou keuse te praat. - Om toegang te hê tot basiese gesondheidsorg 3. **Diskriminasie** 4. **Menseregteskendings** 2. Die rol van die media in 'n demokratiese samelewing: Elektronies en gedrukte media ------------------------------------------------------------------------------------- - Elektroniese media is enige media wat batterye of elektrisiteit nodig het soos internet, emails, webwerwe , blogs, facebook, twitter, radio TV, film en DVD's - Gedrukte media sluit in boeke, koerante, tydskrifte, pamflette, brocheres, plakkate en kennisborde. - Die rol van die media is om die gemeenskap in te lig oor daagllikse gebeure wat nuus- waardig is. - In 'n demokrasie, onderrig en kommunikeer die media. - Die media speel 'n baie belangrike rol om die burgers in te lig oor die regering, hul regte en vryheid, gesondheid en veiligheid. - Stel oortreding van menseregte bloot. - Rapporteer ongeregtige aktwiteite, die howe en hofsake. - Ontbloot korupsie en wanbestuur. - Kommunikeer, lig in en onderrig en vermaak. - Vorm die publiek se mening. - Gee politieke inligting wat die stemgeregtiges inlig. - Identifiseer probleme in ons land en gemeenskappe. - Moedig debat en besprekings aan. - Moedig nasiebou aan, deur toegang te gee tot verskeie sieningspunte, wereldsieningspunte en ook sport decking. - **Die rol en verantwoordelikhede van die media in 'n demokratiese samelewing sluit in:** - Om regverdig te wees - Eerlik en - Betroubaar te wees en op te tree - **Voorbeelde van wanneer media nie hul rol verantwoordelik vul nie, is:** - In die media word meestal geld gemaak deur borgskappe en advertensies. - Daarom wil die media hul adverteers se belange vul.Dit mag dalk nie dieselfde as die publiek se belange wees nie.Hul mag moontlik inligting weerhou of berigte skryf wat bevooroordeeld is. - Nuus fokus op vermaak in plaas van inligting. Sommige media is oorlaai met 'n geskinder,skandale, seks en geweld inplaas van feite. - Politieke nuus is soms meer oor persoonlikhede as wat dit oor politici se werk en bydraes gaan. Media publiseer die skandalige privaat lewe van politici en hul familie, wat niks met hul werk te doen het nie. - Die lewe van bekende sterre word moeilik gemaak deur paparazzi wat hul privaatheid indring.Die media is soos aasvoëls wanneer bekendes/beroemdes in die moeilikheid is; hul vervolg hul in plaas van hul beskerm. - Media vergroot soms gevare en maak mense bang vir geen rede. - Nuus en die intrepetasie van gebeur is soms bevooroordeeld, onvolledig en verkeerd. - Die inlgting in gedrukte media, radio en TV word gekies uit 'n groot aantal inligting. Iemand, êrens, het 'n besluit geneem wat nodig is om aan die publiek te vertel en wat nie. - **Grondwetlike beperkings tot vryheid van uitdrukking** Die reg in die grondwet sluit nie die volgende in nie: - Propaganda vir oorlogvoering - Aanmoediging van geweld - Aanmoediging van haat wat gebaseer is op ras, etnisiteit, geslag , geloof - Aanmoediging om iemand te beseer **2.3. Die mate waartoe die media se beriggewing 'n demokratiese samelewing reflekteer:** Jy kan die volgende inligting analiseer om te bepaal tot watter mate/vlak die media 'n demokratiese samelwing reflekteer: - Onderwerpe wat gedek word - Standpunte wat ingeneem word deur die redakteur - Spasie toeglaat vir onderwerpe - Geografiese verspreiding - rapportering van nuus - insameling van nuus - onafhanklike belange en konflikte - privaatheid - waardigheid en reputasie - diskriminasie en haat spraak - menings - kinders - geweld - opskrifte, plakkate, prente, aanhalings - vertroulik en anonieme bronne - betaling van artikels 3. Ideologie, gelowe en wereld siening oor die skepping en fisiese aktiwiteite oor kulture en generasies -------------------------------------------------------------------------------------------------------- - **Oosterse en Westerse kulture** - In sommige oosterse lande vorm gevegskuns of selfverdediging deel van hul ideologieë , en geloofsisteme. - In die westerse kulture is sport 'n manier om geld te maak. Baie geld word spandeer op aktiwiteiet, geleenthede en borgskappe. Sport is 'n groot industrie, met baie werksgeleenthede. Die fokus op sport is om kampioene te skep met baie spesifieke vaardighede. - **Tradisionele kulture en tradisionele speletjies** - Kulture speel 'n belangrike rol as dit kom by die keuse van vermaak. - In baie tradisionele kulture, as jy goed in sport is, verhoog of gee dit jou sosiale status 'n hupstoot. - Sport is gewoonlik 'n sosiale of vermaaklike aktiwiteit en word nie gesien as 'n manier om geld te maak nie. - Sport leer ook jongmense die waarde van kultuur - Sport is 'n manier om die gemeenskap nader aan mekaar te bring. Hoofstuk 5: Sosiale en omgewings verantwoordelikheid ---------------------------------------------------- 1. **[Gemeenskapsverantwoordelikheid om omgewing en dienste te voorsien wat veilige] [en gesonde lewe bevorder.]** 1. **Verantwoordelikheid op verskeie vlakke van die regering** Die grondwet se dat enige een die reg het tot 'n veilige en gesonde omgewing.Dit is die verantwoordelikheid van elkeen in elke gemeenskap om na die omgewing en hulpbronne om te sien. Dit is ook die verantwoordelikheid van verskeie regeringsvlakke om te verseker dat die omgewing en dienste veilig en gesond is. - **Konsepte** *VERDUIDELIKING* -- --------------------------------------------------------------------- Statute / aktes ; Stel reëlls Besonderhede wat nodig is om die wet te implementeer Prosedures wat gevolg moet word/wyse waarop dinge gedoen moet word. - **Wette, regulasies en reëls** - Parlement maak wetgewing vir die hele land. - Provinsiale regering wat reëls maak vir provinsies. - Munisipaliteite maak by-wette vir hul munisipale areas. - 'n Wet word ook 'n regulasie genoem en is in wese meer algemeen. - Reëls is baie dieselfde as regulasies. 2. **Opvoedkundige en intervensie programme: Impakstudies** - **Opvoedkundige- en intervensie programme** - **Impak studies** 2. Formulering van 'n persoonlike missieverklaring vir jou lewe --------------------------------------------------------------- - **Wat is waardes?** - Dit is die dinge wat jy kies en wat vir jou belangrik is in jou lewe. Dit is nie wat jou vriende of ouers besluit wat belangrik is nie. Jy moet kies uit vrye wil. Dit is die dinge waarop jy trots is en vir die wêreld wil vertel. - Jou waardes is beïnvloed deur almal en alles waarmee jy in kontak was in jou lewe: jou ouers, jou vriende , jou lewens ervarings, jou toegang tot media en jou gewete. Vir jou om 'n volwassene te word, het jy nodig om jou eie waardesisteem te ontwikkel. Dit isdie kode waarvolgens jy jou lewe/gaan leef. - **Hoekom is dit belangrik om 'n missieverklaring te he?** - Dit gee beheer, struktuur en doel in jou lewe. Dit rig jou op die toekoms. Dit help jou om jou doelwitte te bereik. - Om jou eie persoonlike missieverklaring te formuleer, hou die volgende aspekte ingedagte: 1. **Persoonlike sienings** 2. **Geloofsisteem** 3. **Geloof** 4. **Leefstyle (fisiese en emosionele welstand)** Dit is hoe jy jou lewe op 'n daaglikese basis leef. Byvoorbeeld. Jy doen oefening op 'n gereelde basis, eet gesonde kos, beoefen veilige seks en drink nie alkohol nie en sorg so vir jou fisiese gesondheid en welstand. 5. **Omgewingsverantwoordelikheid** 6. **Doelwitte vir studie- en loopbaankeuses** Kwartaal 3 ========== WEEK 1-4 -------- **[Hoofstuk 6: Ontwikkeling van die self in die samelewing.]** **1.[Menslike faktore wat die volgende veroorsaak: swak gesondheid, ongelukke, krisisse] [en rampe.]** +-----------------------------------+-----------------------------------+ | *SLEUTEL KONSEPTE* | *BESKRYWING* | +===================================+===================================+ | | Faktore wat deur die mens bygedra | | | word soos byvoorbeeld kulturele, | | | sosiale en geloofsaspekte. | +-----------------------------------+-----------------------------------+ | | Faktore in die | | | omgewing/natuurlike wêreld wat | | | tot swak gesondheid lei, | | | ongelukke, rampe en krisisse soos | | | vloede en ekstreme temperature. | +-----------------------------------+-----------------------------------+ | | Siektes wat die gevolg is van die | | | manier hoe jy leef en | | | | | | 'n effek op jou lewe het. | +-----------------------------------+-----------------------------------+ | | 'n Skielike ongeluk of natuurlik | | | katastrofie wat tot groot skade | | | of verlies aan lewe lei, soos | | | vuur, vloede tsunami's en | | | aardbewings. | +-----------------------------------+-----------------------------------+ | | Gevare/risiko's wat gewoonlik | | | veroorsaak word deur mense , soos | | | besoedeling, stort van chemiese | | | afvalstowwe, ens. | +-----------------------------------+-----------------------------------+ | | Siektes, mediese toestande wat | | | jou siek maak. | +-----------------------------------+-----------------------------------+ | | Onvoorsiene gebeure | +-----------------------------------+-----------------------------------+ | | Noodgevalle, katastrofes, | | | opstande | +-----------------------------------+-----------------------------------+ | | Tragedies/gebeure wat verwoesting | | | saai | +-----------------------------------+-----------------------------------+ **1.1. Swak gesondheid, ongelukke, krississe en rampe** - Dit is nie buite ons beheer nie. - **Swak gesondheid** - **Ongelukke** - Wanneer onverwagse en onbeplande dinge met mense gebeur. - Te vining bestuur onder die invloed van drank kan tot ongelukke lei. - **Krisisse** - 'n noodsituasie wat tot groot spanning en opstande lei. - Die man wat sy vrou verlaat vir 'n ander vrou/sy familie los om vir hulself te sorg. - **Rampe** - Dit is 'n groot tragedie/verwoesting. Kan deur mense of natuur veroorsaak word. - Hantering van rampe - Rampe kan lei tot trauma. Trauma beteken ernstige liggaamlike besering of skok. - PTSD (Post traumatic stress disorder) is 'n langtermyn gevolg van slegte ervarings. - Mense wat gesinsgeweld ervaar het, verkragting, misdaad of natuurlike of mensegemaakte rampe oorleef het, kan lei aan emosionele spanning, ontrekking of afhanklikheid. - Emosionele reaksie sluit in: rou, woede, agressie en depressie. - Na Rampe: dit mag moeilik wees om te konsentreer of te onthou en besluite te neem. Mense kan gedisoriënteerd voel, verward en onseker oor wie jy is en waar jy is en wat om te doen. - **Sielkundige faktore** - Die geestelike en emosionele aspekte van mens wees. - Die verstand en liggaam se wisselwerking is in noue verband en psigologies faktore kan siektes veroorsaak. Bv. swak selfbeeld kan lei tot deurmekaar/verwarde gedrag en kan lei tot moontlike opdoen van SOS- Seksuele oordraagbare siektes. - Psigomatiese siektes beteken siektes wat die verstand en die liggaam insluit. Dit kan begin met emosionele stres, maar manifesteer in fisiese simptome. Die tipe siektes is werklik en is nie in jou verbeelding nie en moet behanel word. - **Sosiale faktore** - Sake wat mense, gemeenskappe en die publiek insluit. - Hoe mense teenoor mekaar optree en die sosiale omstandighede waar in leef, kan hul gesonheid affekteer. - Geweld, gebruik van skadelike middels en besoedeling. - **Godsienstige faktore** - Geloof mag mense daarvan weerhou om medikasie te gebruik of moontlike bloedoortapping te kry wat kan lei tot ernstige siektes en self die dood. - Sommige mense glo net hul god kan hulle gesond maak en weier mediese behandeling van enige vorm. - In sommige godsdienste word verskillende mengsels aan siek mense gegee. Hierdie kruiemiddels is nie wetenskaplik getoets en kan swak gesondheid veroorsaak. - Sommige mense glo in geloofsgenesers. \- - **Kulturele voorkeure** - Manlike kind voorkeure: vroulike fetus word geaborteer of met geboorte dood gemaak. Vroulike kinders word verwaarloos. - Besnydenis - Vroulike geslagsorgaan word vermink en gesny - Vooraf gereelde troues - Vroue wat ge-erf word / unkungena - Kultuur van stilte - Voedingskade, waar sommige voedsel verbode is en die beperkte dieët is skadelik vir die menslike liggaam. 2. Leefstyl siektes ------------------- - - - - - - - - - - - 3. Verbinding tot deelname aan fisiese aktiwiteite vir langtermyn betrokkenheid ------------------------------------------------------------------------------- - Fisiese voordele - hou jou liggaam gesond en sterk - Geestelike voordeel - hou jou verstand helder/op-en-wakker - Sosiale voordele -- help jou vriende maak en jy voel deel van 'n groep;dra by tot nasiebou - Emosionele voordele -- help jou goed voel oor jouself en help jou om stres en negatiewe gevoelens hanteer. +-----------------+-----------------+-----------------+-----------------+ | | | **Sosiale | | | | | voordele** | | +=================+=================+=================+=================+ | | | Maak en hou | | | | | vriende Help om | | | | | in nuwe | | | | | situasie te | | | | | integreer | | | | | | | | | | Ontmoet mense | | | | | | | | | | Voorkom | | | | | alleenheid | | | | | Verhoog sosiale | | | | | ondersteuning | | | | | Nuwe vriende | | | | | Verminder | | | | | afwesighede by | | | | | werk. Verbeter | | | | | span werk en | | | | | | | | | | leierskapsvaard | | | | | ighede | | | | | Verminder | | | | | gesondheidskost | | | | | e | | +-----------------+-----------------+-----------------+-----------------+ **[WEEK 5-7] [Hoofstuk6: Loopbaan en loopbaan keuses]** 1. Arbeidskwessies: Werkersregte, wetgewing en regulasies --------------------------------------------------------- **1.1. Werkersregte** +-----------------------------------+-----------------------------------+ | | **Werkgewers se regte in | | | Suid-Afrika** | +===================================+===================================+ | | Die reg om aan enige werkgewers- | | | organisasie te behoort | | | | | | Die reg om deel te wees van 'n | | | program wat die | | | werkgewersorganisasie reel. | +-----------------------------------+-----------------------------------+ +-----------------------------------+-----------------------------------+ | | **Werkgewers se | | | verantwoordelikheid in | | | Suid-Afrika** | +===================================+===================================+ | | Om by die ooreenkoms te hou wat | | | in die werkskontrak ooreengekom | | | is.Hy kan nie die omstandighede | | | van die werk verander sonder om | | | die werknemer in ag te neem nie. | | | | | | Nie betrokke te raak by | | | onregverdige arbeidspraktyke nie. | | | | | | Om sy arbeidspraktyke te reël | | | volgens die arbeidswette van die | | | land. Om regstellende aksie toe | | | te pas. Om die gelykheidswet toe | | | te pas in die werksplek. | +-----------------------------------+-----------------------------------+ **1.2. Voorwaardes van in diensneming** - Maatskappye is nie dieselfde nie en gaan verskillende diensvoorwaardes he. - Voorwaardes sluit goed in soos: aantal ure wat van jou verwag word om te werk (gewoonlik 40 uur per week) asook die aantal siekdae wat jy mag neem per jaar. Diensvoorwaardes moet in die dienskontrak saam gevat word. - Afhangende van jou werk en verantwoordelikheid in die maatskappy, sal jou diensvoorwaardes ook prosedures soos dissiplinêre prosedures insluit. Bv. laat kom vir werk,afwesighede sonder geldige redes en nie-nakoming van diensvoorwaardes. - Al die diensvoorwaardes word gegee in die basiese Wet van Diensvoorwaardes en elke maatskappy moet hul eie diensvoorwaardes volgens die wet opstel. - Die regulasie of wet sal jou en jou werkgewer beskerm van misbruik. - Diensvoorwaardes moet die griewe prosedures ook insluit. - As gevolg van Suid-Afrika se apartheidsverlede, werk reservering, uitsluiting en uitbuiting van werkers,word Suid-Afrika se arbeid deur vier vername wette beheer. Hulle is : - Die Wet op Arbeidsverhoudings - Die Wet op Basiese Diensvoorwaardes - Die Wet op Gelyke Indiensneming - Vaardigheidsontwikkelings Wet. - (Labour Relations Act, the Basic Conditions of Employment Act, the Employment Equity act and the Skills development Act.) - Alle wette het 'n inleiding. Dit verwys na die rede vir maak en implementering van die wet, op wie dit van toepassing is en wie uitgesluit is. Die volgende deel verwys na die "reëls "wat deur die wet gemaak is. Dit eindig deur te noem hoe probleme opgelos word. - Die wet op Arbeidverhoudings dek al die interaksies tussen die werknemers en die werkgewers. Die wet is van toepassing op al die werknemers, werkers, unies en werknemersorganisasies. - Arbeidsverhoudinge word gekontroleer deur die regering en die regulasies wat dit neerlê vir die werksvoorwaardes van die werknemers.Die doel van die wet is om seker te maak dat seksie 27 van die grondwet van Suid-Afrika geïmplementeer word in die werkplek.Die wet maak seker dat die werknemers en werkgewers gehoorsaam is aan die Konstitusionele Reg. - - **1.4. Wet op Basiese Diensvoorwaardes 1997 (BCEA)** \- **Vir wie is die wet?** +-----------------------------------+-----------------------------------+ | | 'n Werknemer moet nie meer as: | | | | | | 45 uur per week | | | | | | 9 ure 'n dag werk as 'n werknemer | | | minder as 5 dae of minder per | | | week werk nie | | | | | | 8 ure 'n dag indien 'n werknemer | | | meer as 5 dae 'n week werk nie. | +===================================+===================================+ | | Werknemers moet instem om oortyd | | | te werk. | | | | | | Mag nie meer as 3 ure oortyd werk | | | per dag of 10 ure per week nie. | | | | | | Oortyd word betaal teen 1 ½ keer | | | die normale salaris of dit | | | waaroor ooreengekom is om betaal | | | te word. | +-----------------------------------+-----------------------------------+ | | 'n Werknemer moet 'n etensbreuk | | | van 60 minute neem na 5 ure se | | | werk. | | | | | | Etenstye kan verminder word na 30 | | | minute na 'n skriftelike | | | ooreenkoms. | | | | | | Etenstye kan ook verwyder word | | | indien 'n werknemer minder as 6 | | | ure per dag werk. | | | | | | 'n Werknemer moet 'n dag van rus | | | kry van 12 aaneenlopende ure en | | | 'n weeklikse rus van 36 | | | aaneenlopende ure van werk. | +-----------------------------------+-----------------------------------+ | | 'n Werknemer kan 21 aaneenlopende | | | dae jaarlikse verlof neem soos | | | ooreengekom | | | | | | 'n Werknemer kry 1 dag vir elke | | | 17 dae werk of 1 uur vir elke 17 | | | ure gewerk. | | | | | | 'n Werkgewer kan slegs aan 'n | | | persoon verlof uitbetaal indien | | | die persoon diens verlaat indien | | | dit nog nie gevat is nie toe | | | diens verlaat is. | +-----------------------------------+-----------------------------------+ | | 'n Werknemer kan 6 weke betaalde | | | verlof neem gedurende 'n 36 | | | daeverlof siklus. Gedurende die | | | eerste 6 maande kan 'n werknemer | | | een dag siek verlof neem vir elke | | | 26 dae gewerk. | | | | | | 'n Werkgewer kan vra vir mediese | | | sertifikaat voordat siek verlof | | | betaal word vir siekte wat langer | | | as 2 dae was of meer as 2 keer in | | | 'n week.. | +-----------------------------------+-----------------------------------+ | | 'n Swanger werknemer kan 4 | | | aaneenlopende maande kraamverlof | | | neem. Verlof kan 4 weke voor die | | | verwagte datum van geboorte in | | | aanvang neem. | | | | | | 'n Swanger werknemer mag nie vir | | | 6 weke na geboorte werk nie, | | | tensy sy geskik verklaar word vir | | | werk deur die dokter of | | | vroedvrou. | +-----------------------------------+-----------------------------------+ | | Voltydse werknemers wat vir | | | langer 4 maande in diens is kan 3 | | | dae betaalde | | | gesinsverantwoordelikheids- | | | verlof neem per jaar: | | | | | | Indien die werknermer se kind | | | siek is of gebore word. Dood van | | | 'n eggenoot, lewensmaat, | | | aanneemouers, grootouers, aanneem | | | van 'n kind. Werkgewer is | | | geregtig op bewys van die | | | noodsaaklikheid vir hierdie | | | verlof. | +-----------------------------------+-----------------------------------+ 2. Beginsels van gelykheid en regstelling ----------------------------------------- - Die geskiedenis van Suid-Afrika se arbeidspraktyke was bekend as ongelyk en een van uitbuiting.Voorheen is daar onderskeid getref tussen wit en swart en manlik en vroulik. - Wit Suid-Afrikaanse mans is het by verre voordeel getrek deur selektiewe werkverskaffing (werk is gehou vir slegs wit mans) en bevordering strategieë in die jare van apartheid. Daar is 'n poging aangewend om die ongelykeheid reg te stel vir die wat daardeur benadeel was en ook om voorheen benadeelde groepe te bevorder soos vroue en gestremdes. - Wat is die verskil tussen werksgelykheid en regstellende aksie? 3. Werwingsproses: algemene tendense en praktyke ------------------------------------------------ 4. Werksetiek en sosiale verwagtinge ------------------------------------ - Mense met goeie werksetiek is meer geneig om hul werk te hou en 'n sukses daarvan te maak. Hul sal voordeel daaruit trek en in aanmerking geneem word vir bevordering. - Die vaardigheid om goeie werksetiek te openbaar word verwys na sagte vaardigheid, bv die bereidheid om te leer en geleer te word deur 'n senior en toesighouer, die vermoë om met al die werknemers oor die weg te kom, die gedrag en houding van die werknemer teenoor die maatskappy, betyds te wees en by die werk te wees sonder om onnodige verlof /siekverlof te neem. - Werksetiek is die belangrikste vaardigheid om 'n werk te behou. Goeie werk begin die oomblik wanneer jy begin aansoek doen vir 'n werk. Jy sal dit toon deur 'n netjies, volledige en wel-uiteengesette aansoek sonder foute in te gee. - Wanneer jy 'n nuwe werk begin, is die eerste ding wat jou toesighouer gaan opmerk, die tyd wanneer jy daar aankom en wanneer jy vertrek. Dit sal ook in jou kleredrag, vrywilligheid om werk te doen, samewerking met ander kollegas en bydrae van nuwe idees in die maatskappy weerspieël word. Jy moet 'n houding hê van: "Wat kan ek vir die maatskappy aanbied?" - Verwys na wat die gemeenskap en die mense in jou gemeenskap van jou verwag. Dit is hoe ander mense verwag ander moet optree en hoe hul mekaar moet behandel. Dit kan bykans vergelyk word met die basies menseregte in ons grondwet. Regte soos die reg om met respek behandel te word, om veilig te wees, en nie onregverdig behandel te word nie. Dit verwys ook na die omgewing en die manier wat ons verwag ander moet die omgewing wat ons deel, behandel en beskerm. - Wanneer jy die wêreld van werk betree, sal mense seker verwagting van jou hê en ook hoe jy moet optree.Elke gemeenskap sal hul eie verwagtinge hê gebaseer op hul kultuur, waardes en geloof. Wanneer jy aansoek doen vir 'n werk, moet jy seker maak jou persoonlike waardes en geloof pas in by die wat die gemeenskap van jou verwag.