Leefstijlen HC5 - Media - BS1 PDF

Leefstijlen HC5 - Media Hoorcollege 5, 2024/2025 Roza Meuleman Maatschappelijke relevantie Maatschappelijke relevantie Te veel leerlingen gaan van school zonder goed te kunnen lezen 2,5 miljoen NL’er...

Leefstijlen HC5 - Media Hoorcollege 5, 2024/2025 Roza Meuleman Maatschappelijke relevantie Maatschappelijke relevantie Te veel leerlingen gaan van school zonder goed te kunnen lezen 2,5 miljoen NL’ers niet leesvaardig genoeg Kwart 15-jarigen kunnen niet goed genoeg lezen om zelfstandig mee te doen in maatschappij Leesplezier NL jongeren laagste ter wereld Vooral jongens, leerlingen op vmbo en mbo en leerlingen met migratieachtergrond Maatschappelijke relevantie: resultaten PISA-2022 ? Maatschappelijke relevantie Pessimistische visie - Moderne massamedia focus op groots mogelijke publiek, afname interesse inspannende activiteiten Optimistische visie - Informatie en ‘gelijkmaker’ Agenda (Maatschappelijke en) Sociologische relevantie Onderzoek naar mediagebruik - Scheidslijnen - Methoden Theorieën en bevindingen over sociale ongelijkheid in mediagebruik - Kijken, luisteren, lezen - Internet en digital divide Theorieën en bevindingen over trends in mediagebruik - Bedreiging van leescultuur? Theorieën en bevindingen over trends in sociale ongelijkheid in mediagebruik - Convergentie of divergentie? Sociologische relevantie van mediagebruik 1. Moderne samenleving is informatie-gebaseerd & mediagebruik dominant aandeel in totale vrijetijdsbesteding Verdeling van de vrije tijd over typen vrijetijdsbesteding en vrijetijdsmobiliteit, 12 jaar en ouder (in uren per week) Sociologische relevantie van mediagebruik 1. Moderne samenleving is informatie-gebaseerd & mediagebruik dominant aandeel in totale vrijetijdsbesteding 2. Persistente ongelijkheid in de hedendaagse samenleving 3. Subtiele mogelijkheid tot sociale identificatie en wederzijdse uitsluiting 4. Mediagebruik gevolgen voor o.a. opleiding, beroep, gezondheid, sociaal contact 5. Effectiviteit en consequenties overheidsbeleid Twee scheidslijnen in mediagebruik 1. De tijd die men besteedt 2. ? Manieren om mediagebruik te meten Survey-onderzoek Frequentieschattingen of directe tijdschatting Problemen met inschatten exacte tijd zonder referentiekader en sociale wenselijkheid (namelijk … ?) Tijdsbestedingsonderzoek Dagboekmethode (TBO van het SCP) Per kwartier registeren van alle activiteiten in één week Manieren om mediagebruik te meten Dagboekmethode Voordelen: - (lezen en kijken) relatief t.o.v. elkaar en andere vrijetijdsbestedingen - onderdeel groter geheel; vermindert sociale wenselijkheid - exacte tijdschatting Nadelen: - tijdsintensief; duur en grote non-respons - één week voldoende en representatief? - specifieke (genre) voorkeuren vaak niet gemeten Tijdsbesteding aan media-activiteiten in Nederland Tijdsbesteding aan kijken in Nederland Tijdsbesteding aan kijken in Nederland Streamen in 2018? A: 17%, B: 34%, C: 42%, D:66% Tijdsbesteding aan luisteren in Nederland Tijdsbesteding aan lezen in Nederland Conclusie 1: media wijdverbreid in Nederland (Bijna) iedereen doet aan media-activiteiten op een doorsnee dag (99%) Kijken en luisteren populair in aantal deelnemers en tijd Lezen, communiceren, internetgebruik en gamen minder populair Ontwikkeling van lineair naar uitgesteld en streaming Veelal nog via klassieke dragers (vast tv/radio toestel of op papier) Agenda Maatschappelijke en sociologische relevantie Onderzoek naar mediagebruik - Scheidslijnen - Methoden Theorieën en bevindingen over sociale ongelijkheid in mediagebruik - Kijken, luisteren, lezen - Internet en digital divide Theorieën en bevindingen over trends in mediagebruik - Bedreiging van leescultuur? Theorieën en bevindingen over trends in sociale ongelijkheid in mediagebruik - Convergentie of divergentie? Theorieën over sociale ongelijkheid in mediagebruik (Ongelijke) voorkeuren Sociale groep/positie Specifieke combinatie van hulpbronnen en restricties Voorkeur voor bepaalde vormen van mediagebruik is een gevolg van de hulpbronnen en restricties waarover men beschikt Mechanismen van sociale differentiatie Netwerk Opleiding Levensfase Inkomen Normen Opvoeding Werkdruk Bezit Hulpbronnen (Notten & Becker) Partner/kinderen (Kraaykamp et al.) Cultureel Economisch Sociaal Tijdsdruk kapitaal kapitaal kapitaal Mediagebruik (tijd en type) Theorieën over sociale ongelijkheid in mediagebruik Sociale en culturele reproductietheorie (Bourdieu) Informatie(verwerkings)theorie (Ganzeboom) Knowledge gap theory (Tichenor, Donohue and Olien) Uses and gratification theory (Katz, Blumler, and Gurevitch) Diffusietheorie (Rogers) Informatietheorie (Ganzeboom)  Informatietheorie (Ganzeboom) A B C Knowledge gap theory (Tichenor, Donohue and Olien) "As the infusion of mass media information into a social system increases, higher socioeconomic status segments tend to acquire this information faster than lower socioeconomic-status population segments so that the gap in knowledge between the two tends to increase rather than decrease" (Tichenor, Donohue, and Olien 1970, pp. 159-160) Communicatievaardigheden Achtergrondinformatie Sociale context Selectieve blootstelling Focus massa media Uses and gratification theory (Katz, Blumler, and Gurevitch) Als reactie op ‘Hypodermic needle theory’ Uses and gratification theory (Katz, Blumler, and Gurevitch) Publiek controleert eigen mediaconsumptie en neemt actieve rol in bij interpreteren en integreren van media in eigen leven Publiek kiest media om wensen en behoeften te vervullen Cognitief Affectief Persoonlijke behoeften Sociale behoeften Spanning loslaten Diffusietheorie (Rogers) Verspreiding van innovaties: bepaalde groepen (m.n. jongeren en hoogopgeleiden) zullen als voorlopers nieuwe mediatechnologie gebruiken Diffusietheorie (Rogers) Sociale ongelijkheid in media-activiteiten Sociale ongelijkheid in klassiek en ‘anders’ kijken Sociale ongelijkheid in klassiek en ‘anders’ informeren Sociale ongelijkheid in klassiek en ‘anders’ lezen Conclusie 2: grote verschillen tussen leeftijdsgroepen Ouderen kijken, luisteren en (vooral) lezen meer Jongeren communiceren en gamen meer Medioren (20-49-jarigen) bezoeken nieuwswebsites en - apps meer Ouderen Houden vast aan de klassiekere verschijningsvormen van media - Lineair kijken, vast tv-toestel; kranten en boeken op papier; bellen - ‘Poortwachtersprincipe’ Jongeren Omslag naar nieuwere vormen met name bij kijken Gescheiden mediawerelden Conclusie 3: grote verschillen tussen opleidingsgroepen Hogeropgeleiden Kijken minder tv of video, wel vaker uitgesteld via andere dragers Ook informeren ze zich systematisch anders: ze lezen vaker de krant digitaal, bezoeken nieuwswebsites en apps vaker Lageropgeleiden Maken consistent over de verschillende media-activiteiten heen het minst gebruik van de nieuwere verschijningsvormen Indicatie van belemmeringen (financiële redenen en vaardigheden) Lageropgeleiden op achterstand in een samenleving die steeds meer gemedialiseerd geraakt (Rijksoverheid) Twee scheidslijnen in mediagebruik De tijd die men besteedt De inhoud die men prefereert Sociale ongelijkheid in kijken van bepaalde genres TV-programma's naar Opleiding 100 opleidingsniveau 90 primair laag secundair 80 hoog secundair 70 70 tertiair 60 59 56 50 49 48 46 44 41 40 37 38 40 38 35 31 30 30 29 28 26 27 26 25 23 23 21 21 20 18 18 16 14 11 11 10 6 0 informatie erotisch talkshows reality cultuur soaps films drama Sociale ongelijkheid in lezen van bepaalde genres Boekengenres naar Opleiding 50 opleidingsniveau primair laag secundair 40 hoog secundair tertiair 31 30 22 20 17 17 16 14 14 11 11 11 10 10 8 9 8 8 6 4 4 3 3 2 1 2 0 0 literatuur pop-wetenschappelijke boeken romantische boeken boeken in vreemde taal spannende boeken hobby-boeken Conclusie 3b: genreverschillen tussen opleidingsgroepen Hogeropgeleiden Lezen vaker boeken in vreemde taal, literatuur, spannende boeken en populair-wetenschappelijke boeken Kijken vaker naar cultuur, informatieve programma’s Lager opgeleiden Lezen vaker hobby boeken en romantische boeken Kijken vaker naar soaps, talkshows, evenals reality (laatste ook veel door middelbaaropgeleiden) Agenda Maatschappelijke en sociologische relevantie Onderzoek naar mediagebruik - Scheidslijnen - Methoden Theorieën en bevindingen over sociale ongelijkheid in mediagebruik - Kijken, luisteren, lezen - Internet en digital divide Theorieën en bevindingen over trends in mediagebruik - Bedreiging van leescultuur? Theorieën en bevindingen over trends in sociale ongelijkheid in mediagebruik - Convergentie of divergentie? Theorieën over sociale ongelijkheid in internetgebruik Digital divide First (access) Second (usage) Third (outcomes) Theorieën: Modernisering theorieën (first divide) Sociale en culturele reproductietheorie Informatietheorie Knowledge gap theory Uses and gratification theory Diffusietheorie Sociale ongelijkheid in internetgebruik: first divide (toegang) Sociale ongelijkheid in internet: second divide (frequentie) Sociale ongelijkheid in internet: second divide (vaardigheid) Telefoneren via internet Versturen/ontvangen e-mail Zoeken op overheidswebsites Sociale ongelijkheid in internet: second divide (inhoud) Sociale netwerken Professioneel netwerk Informatie over goederen en diensten Zoeken baan/solliciteren Informatie gezondheid Kijken naar televisie Kranten, nieuwsbladen lezen/downloaden Conclusie 4: opleidingsverschillen met name in second divide First divide Kleine(re) opleidingsverschillen in toegang Second divide Inhaalslag mbt frequentie (tijd) Maar: hoger opgeleiden meer vaardig (zoeken overheidswebsites, telefoneren) Hoger opgeleiden andere inhoud (meer professioneel netwerk, goederen en diensten, gezondheid, nieuws) (weinig verschil in sociale netwerken) Gescheiden werelden, lager opgeleiden op achterstand Gevolgen? Sociale ongelijkheid in internetgebruik: third divide (outcomes) Deursen & Helsper (2015) Sociale ongelijkheid in internetgebruik: third divide (outcomes) Deursen & Helsper (2015) Sociale ongelijkheid in internetgebruik: third divide (outcomes) Deursen & Helsper (2015) Sociale ongelijkheid in internetgebruik: third divide (outcomes) Conclusie 5: sociale verschillen in third divide (outcomes) Ouderen Minder voordelen van internet mbt werk, dating, gezondheid en opleiding Meer mbt overheidsinstanties Hoger opgeleiden Meer voordelen van internet mbt handel, dating, overheid, gezondheid en opleiding Hogere inkomensgroepen Meer voordelen van internet mbt handel, dating, overheid, gezondheid Agenda Maatschappelijke en sociologische relevantie Onderzoek naar mediagebruik - Scheidslijnen - Methoden Theorieën en bevindingen over sociale ongelijkheid in mediagebruik - Kijken, luisteren, lezen - Internet en digital divide Theorieën en bevindingen over trends in mediagebruik - Bedreiging van leescultuur? Theorieën en bevindingen over trends in sociale ongelijkheid in mediagebruik - Convergentie of divergentie? Trends: is er sprake van een bedreigde leescultuur? Sinds jaren vijftig gestage afname lezen gedrukte media? Tegelijkertijd sterke groei van de elektronische/digitale media? Oorzakelijke relatie tussen beide ontwikkelingen? Directe koppeling niet helder (alleen in panel-studie) Afname leestijd zou ook gevolg kunnen zijn van andere oorzaken Theorieën over trends in mediagebruik Vier macro-verklaringen voor veranderende belangstelling: 1. Culturele competentie 2. Alternatieve aanbod en verdringing 3. Socialisatie met amusement 4. Demografische trends 1. Culturele competentie Assumpties: Culturele competentie is een voorwaarde om van cultuur te kunnen genieten Onderwijs is een mogelijke bron voor verwerven van culturele competentie Verwachting: Als gevolg van een stijgend onderwijsniveau (onderwijsexpansie) zal het aantal lezers en de leestijd toenemen Alternatieve verwachting: Als gevolg van een dalend onderwijsniveau (lerarentekort, verdringing andere vakken, leraren minder kennis over leren lezen) zal het aantal lezers en de leestijd recent afnemen (recente PISA data) 2. Groei alternatieve aanbod en verdringing Assumpties: Toegenomen aanbod aan vrijetijdsactiviteiten leidt tot meer tijdsdruk Tijdsintensieve en concentratie vragende activiteiten worden ingeruild voor minder tijdsintensieve en ontspannende activiteiten (verdringing) Leidt tot combineren van activiteiten, toename gebruik van elektronische/ digitale apparatuur (tijdsbesparend) Verwachting: Als gevolg van het toegenomen aanbod aan vrijetijdsactiviteiten zal men minder vaak lezen (tijdsintensief) en vaker TV-kijken en PC/internet gebruiken (flexibel en minder intensief) 3. Socialisatie met amusement Assumpties: Socialisatie gevolgen voor latere mediavoorkeuren Literatuur lezen is cognitieve activiteit en vergt bepaalde competenties, welke verkregen worden door langdurige oefening Toename aanbod en socialiserende werking van amusement in media leidt tot andere socialisatie onder jongere cohorten Door cohortvervanging: afname interesse in activiteiten waarbij voorkennis, oefening en geduld vereist is 3. Socialisatie met amusement Assumpties: Socialisatie gevolgen voor latere mediavoorkeuren Literatuur lezen is cognitieve activiteit en vergt bepaalde competenties, welke verkregen worden door langdurige oefening Toename aanbod en socialiserende werking van amusement in media leidt tot andere socialisatie onder jongere cohorten Door cohortvervanging: afname interesse in activiteiten waarbij voorkennis, oefening en geduld vereist is Verwachting: Als gevolg van een toenemende socialisatie met amusement zal men minder vaak lezen (competentie) en vaker TV-kijken en PC/internet gebruik (minder competentie) 4. Demografische trends Assumptie: Demografische trends (compositie-effecten) als mogelijke oorzaak voor dalende belangstelling lezen Toename aantal ouderen Ouderen lezen meer dan jongeren; vergrijzing leidt tot een toename in belangstelling voor lezen 4. Demografische trends Assumptie: Demografische trends (compositie-effecten) als mogelijke oorzaak voor dalende belangstelling lezen Toename aantal ouderen Ouderen lezen meer dan jongeren; vergrijzing leidt tot een toename in belangstelling voor lezen Toename arbeidsparticipatie vrouwen? A: afname in belangstelling voor lezen B: toename in belangstelling voor lezen Trends in mediagebruik: meer televisie Televisiekijken (inclusief video en dvd) als hoofdactiviteit, bevolking 12 jaar en ouder, 1975-2005 en 2006-2011 (in % deelnemers en uren per week) Bron: SCP (TBO’75-’05, TBO 2006); SCP & CBS (TBO 2011) Trends in mediagebruik: meer en langer online Computer- en internetgebruik als hoofdactiviteit, bevolking 12 jaar en ouder, 1975-2005 en 2006-2011 (in procenten deelnemers en uren per week) Bron: SCP (TBO’75-’05, TBO 2006); SCP & CBS (TBO 2011) Trends in mediagebruik: verdere daling van de leestijd Gedrukte media (kranten, tijdschriften, boeken) lezen hoofdactiviteit, 12 jaar en ouder, 75-05,06-11 (in % deelnemers, uren per week) Bron: SCP (TBO’75-’05, TBO 2006); SCP & CBS (TBO 2011) Conclusie 6: Er is een bedreigde leescultuur Stijging televisie en internet Daling in leestijd en leesparticipatie In lijn met: Afname culturele competentie: lerarentekorten, verdringing andere vakken Alternatief aanbod en verdringing: minder tijdsintensieve activiteiten Socialisatie met amusement: activiteiten met minder competenties Demografische trend: toename arbeidsmarktparticipatie vrouwen Verwerpen: Toename culturele competentie: onderwijsexpansie Demografische trend: toename aantal ouderen Maar: groei in culturele competentie over langere tijd wel degelijk van belang: zonder onderwijsexpansie daling leestijd nog groter? Agenda Maatschappelijke en sociologische relevantie Onderzoek naar mediagebruik - Scheidslijnen - Methoden Theorieën en bevindingen over sociale ongelijkheid in mediagebruik - Kijken, luisteren, lezen - Internet en digital divide Theorieën en bevindingen over trends in mediagebruik - Bedreiging van leescultuur? Theorieën en bevindingen over trends in sociale ongelijkheid in mediagebruik - Convergentie of divergentie? Trends in sociale ongelijkheid in mediagebruik? Sociale verschillen in acceptatie nieuwe media / behouden oude media Bepaalde sociale groepen vertonen een dalende lees (en tv) belangstelling en een stijgende (televisie/) internetgebruik belangstelling Als een persoon veel competentie bezit met betrekking tot bepaald medium dan staat deze minder open voor alternatieven: - Kwaliteitseis - Rendement investering Trends in sociale ongelijkheid in mediagebruik? Sociale verschillen in acceptatie nieuwe media / behouden oude media Bepaalde sociale groepen vertonen een dalende lees (en tv) belangstelling en een stijgende (televisie/) internetgebruik belangstelling Als een persoon veel competentie bezit met betrekking tot bepaald medium dan staat deze minder open voor alternatieven: - Kwaliteitseis - Rendement investering Hypothese: Hoogopgeleiden en personen uit de oudere geboortecohorten bezitten meer leescompetentie en zullen lezen minder gemakkelijk opgeven Trends in sociale ongelijkheid in mediagebruik? Sociale verschillen in acceptatie nieuwe media / behouden oude media Bepaalde sociale groepen vertonen een dalende lees (en tv) belangstelling en een stijgende (televisie/) internetgebruik belangstelling Als een persoon veel competentie bezit met betrekking tot bepaald medium dan staat deze minder open voor alternatieven: - Kwaliteitseis - Rendement investering Hypothese: Hoogopgeleiden en personen uit de oudere geboortecohorten bezitten meer leescompetentie en zullen lezen minder gemakkelijk opgeven Gevolg? A: convergentie, B: divergentie Trends in sociale ongelijkheid in televisiekijken Tijd besteed aan televisiekijken (als hoofdactiviteit), 12 jaar en ouder, naar achtergrondkenmerken, 2006-2011 (in uren per week) Bron: SCP (TBO’75-’05, TBO 2006); SCP & CBS (TBO 2011) Trends in sociale ongelijkheid in internetgebruik Tijd besteed aan computer- en internetgebruik (als hoofdactiviteit), 12 jaar en ouder, naar achtergrondkenmerken, 2006-2011 (uren per week) Bron: SCP (TBO’75-’05, TBO 2006); SCP & CBS (TBO 2011) Trends in sociale ongelijkheid in lezen Tijd besteed aan gedrukte media lezen (als hoofdactiviteit), 12 jaar en ouder, naar achtergrondkenmerken, 2006-2011 (in uren per week) Bron: SCP (TBO’75-’05, TBO 2006); SCP & CBS (TBO 2011) Trends in sociale ongelijkheid in lezen Conclusie 7: Sociale ongelijkheid in tv en internet is veranderd Televisie Vooral laag- en middelbaar opgeleiden spenderen meer tijd voor de buis. Hoogopgeleiden daarentegen zijn niet meer televisie gaan kijken. Het verschil tussen opleidingsgroepen is toegenomen: divergentie Internet Hoger opgeleiden liepen voorop in het internetgebruik. Ingehaald door met name lage opleidingsgroep die internettijd sterker dan gem. heeft vergroot. Het verschil tussen opleidingsgroepen is afgenomen: convergentie Maar: zegt niets over inhoud, vaardigheden of uitkomsten van internet gebruik Lezen Daling leestijd onder lageropgeleiden iets sterker dan onder hoger opgeleiden, maar beiden duidelijke afname: divergentie Eindconclusie Ongelijkheid: reproductietheorie, informatietheorie, knowledge gap, uses and gratification, diffusietheorie, digital divide Verschillen tussen leeftijdsgroepen - Ouderen kijken, luisteren en lezen meer (klassiek); jongeren gamen en communiceren meer Verschillen tussen opleidingsgroepen - Hoogopgeleiden kijken minder tv, informeren zich anders, bepaalde inhoud; laagopgeleiden minder gebruik van nieuwere verschijningsvormen, andere inhoud - Opleidingsverschillen in internet met name in second divide (vaardigheden en inhoud) en third divide (uitkomsten: overheid, gezondheid, opleiding) Trend: afname competentie, verdringing, socialisatie Er is een bedreigde leescultuur - Stijging televisie en internet; daling in leestijd en leesparticipatie Sociale ongelijkheid toegenomen in tvtijd en lezen, afgenomen in internettijd Afsluiting Vragen? Responsiecollege: donderdag 13h30 Opdracht 5: deadline donderdag 28 november Online responsiecollege van 16 dec verplaatst van 15h30 naar 13h30