حقوق اموال و مالکیت PDF

‫ﺣﻘﻮق اﻣﻮال و ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ‬ ‫ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن‬ ‫دﻛﺘﺮ ﺳﻴﺪ اﺣﻤﺪ ﻋﻠﻲ ﻫﺎﺷﻤﻲ‬ ‫ﻋﻀﻮ ﻫﻴﺄت ﻋﻠﻤﻲ داﻧﺸﮕﺎه ﭘﻴﺎم ﻧﻮر‬ ‫دﻛﺘﺮ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺗﻘﻲزاده‬ ‫ﻋﻀﻮ ﻫﻴﺄت ﻋﻠﻤﻲ داﻧﺸﮕﺎه ﭘﻴﺎم ﻧﻮر‬ ‫‪@Academic_Library‬‬ ‫‪@Academic_Library‬‬  ‫ﺣﻘﻮق اﻣﻮال و ﻣﺎ...

‫ﺣﻘﻮق اﻣﻮال و ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ‬ ‫ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن‬ ‫دﻛﺘﺮ ﺳﻴﺪ اﺣﻤﺪ ﻋﻠﻲ ﻫﺎﺷﻤﻲ‬ ‫ﻋﻀﻮ ﻫﻴﺄت ﻋﻠﻤﻲ داﻧﺸﮕﺎه ﭘﻴﺎم ﻧﻮر‬ ‫دﻛﺘﺮ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺗﻘﻲزاده‬ ‫ﻋﻀﻮ ﻫﻴﺄت ﻋﻠﻤﻲ داﻧﺸﮕﺎه ﭘﻴﺎم ﻧﻮر‬ ‫‪@Academic_Library‬‬ ‫‪@Academic_Library‬‬  ‫ﺣﻘﻮق اﻣﻮال و ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ‬ 2 ‫ﺷﻨﺎﺳﻨﺎﻣﻪ‬ @Academic_Library @Academic_Library  ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ‪7............................................................................................................................................................‬‬ ‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ وﻛﻠﻴﺎت ‪9........................................................................................................................‬‬ ‫ﻣﺒﺤﺚ اول‪ :‬ﻣﻌﻨﺎ و ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺎل‪9........................................................................................................................‬‬ ‫ﮔﻔﺘﺎر اول‪ :‬ﻣﻌﻨﺎي ﻟﻐﻮي ﻣﺎل ‪9....................................................................................................................‬‬ ‫ﮔﻔﺘﺎر دوم‪ :‬ﻣﻌﻨﺎي اﺻﻄﻼﺣﻲ ﻣﺎل ‪10..........................................................................................................‬‬ ‫ﮔﻔﺘﺎر ﺳﻮم‪ :‬ﺑﺮرﺳﻲ ﭼﻨﺪ ﻣﺼﺪاق ﻣﺒﻬﻢ ‪15..................................................................................................‬‬ ‫ﻣﺒﺤﺚ دوم‪ :‬داراﻳﻲ ‪26......................................................................................................................................‬‬ ‫ﮔﻔﺘﺎر اول‪ :‬وﻳﮋﮔﻲ وﺣﺪت و اﺳﺘﻘﻼل داراﻳﻲ ‪27........................................................................................‬‬ ‫ﮔﻔﺘﺎر دوم‪ :‬راﺑﻄﻪ داراﻳﻲ ﺑﺎ ﺷﺨﺼﻴﺖ ‪28....................................................................................................‬‬ ‫ﻣﺒﺤﺚ ﺳﻮم‪ :‬اﻗﺴﺎم ﺣﻖ ‪31...............................................................................................................................‬‬ ‫ﮔﻔﺘﺎر اول‪ :‬ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺣﻖ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺣﻜﻢ ‪31....................................................................................................‬‬ ‫ﮔﻔﺘﺎر دوم‪ :‬ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺣﻖ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺣﻖ ﻣﺎﻟﻲ و ﻏﻴﺮ ﻣﺎﻟﻲ ‪35..........................................................................‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬اﻧﻮاع ﻣﺎل ‪51..............................................................................................................................‬‬ ‫ﻣﺒﺤﺚ اول‪ :‬ﺗﻘﺴﻴﻢ اﻣﻮال ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻣﺎﻫﻴﺖ آن ‪51..............................................................................................‬‬ ‫ﮔﻔﺘﺎر اول‪ :‬اﻋﻴﺎن و ﻣﻨﺎﻓﻊ ‪51.......................................................................................................................‬‬ ‫ﮔﻔﺘﺎر دوم‪ :‬ﻣﺎل ﻣﻔﺮوز و ﻣﺸﺎع ‪57..............................................................................................................‬‬ ‫ﮔﻔﺘﺎر ﺳﻮم‪ :‬اﻣﻮال ﻣﻨﻘﻮل وﻏﻴﺮ ﻣﻨﻘﻮل ‪61....................................................................................................‬‬ ‫ﮔﻔﺘﺎر ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﻣﺜﻠﻲ و ﻗﻴﻤﻲ ‪81...................................................................................................................‬‬ ‫ﮔﻔﺘﺎر ﭼﻬﺎرم‪ :‬اﻣﻮال ﻣﺼﺮف ﺷﺪﻧﻲ و ﻗﺎﺑﻞ ﺑﻘﺎء ‪83......................................................................................‬‬ ‫ﻣﺒﺤﺚ دوم‪ :‬ﺗﻘﺴﻴﻢ اﻣﻮال ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر اﺧﺘﺼﺎص آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﺎﻟﻚ ‪85..........................................................................‬‬ ‫ﮔﻔﺘﺎر اول‪ :‬اﻣﻮال و ﻣﺸﺘﺮﻛﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ ‪86...................................................................................................‬‬ ‫ﮔﻔﺘﺎر دوم‪ :‬ﻣﺒﺎﺣﺎت ﻋﺎﻣﻪ ‪94.......................................................................................................................‬‬ ‫ﮔﻔﺘﺎر ﺳﻮم‪ :‬اﻧﻔﺎل ‪116.................................................................................................................................‬‬ ‫ﮔﻔﺘﺎر ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﻣﺠﻬﻮل اﻟﻤﺎﻟﻚ ‪121..............................................................................................................‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪ :‬ﻣﺎﻟﻜﻴ‪‬ﺖ ‪129.............................................................................................................................‬‬ ‫ﻣﺒﺤﺚ اول‪ :‬ﻛﻠﻴﺎت ‪130....................................................................................................................................‬‬ ‫ﮔﻔﺘﺎر اول‪ :‬ﺳﺎﺑﻘﻪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ‪130.......................................................................................................‬‬ ‫ﮔﻔﺘﺎر دوم‪ :‬ﻣﻌﻨﺎ و ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ‪132........................................................................................................‬‬ ‫ﮔﻔﺘﺎر ﺳﻮم‪ :‬ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ در اﺳﻼم ‪133.............................................................................................................‬‬ ‫ﮔﻔﺘﺎر ﭼﻬﺎرم‪ :‬اﻗﺴﺎم ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ در اﺳﻼم ‪134.................................................................................................‬‬ ‫ﻣﺒﺤﺚ دوم‪ :‬اﺟﺰاء وﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ‪136...........................................................................................................‬‬ ‫ﮔﻔﺘﺎراول‪ :‬ﺣﻖ اﺳﺘﻌﻤﺎل ‪136.......................................................................................................................‬‬ ‫ﮔﻔﺘﺎردوم‪ :‬ﺣﻖ اﺳﺘﺜﻤﺎر ‪137........................................................................................................................‬‬ ‫ﺳﻪ‬ ‫‪@Academic_Library‬‬ ‫‪@Academic_Library‬‬  ‫ﺣﻘﻮق اﻣﻮال و ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ‬ ‫‪4‬‬ ‫ﮔﻔﺘﺎر ﺳﻮم‪ :‬ﺣﻖ در اﺧﺘﻴﺎر داﺷﺘﻦ ﻣﺎل ‪139.................................................................................................‬‬ ‫ﻣﺒﺤﺚ ﺳﻮم‪ :‬وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ‪146...............................................................................................................‬‬ ‫ﮔﻔﺘﺎر اول‪ :‬اﻃﻼق ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ‪146...................................................................................................................‬‬ ‫ﮔﻔﺘﺎر دوم‪ :‬اﻧﺤﺼﺎري ﺑﻮدن ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ‪148....................................................................................................‬‬ ‫ﮔﻔﺘﺎر ﺳﻮم‪ :‬داﺋﻤﻲ ﺑﻮدن ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ‪150.........................................................................................................‬‬ ‫ﻣﺒﺤﺚ ﭼﻬﺎرم‪ :‬داﻣﻨﻪ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ‪154......................................................................................................................‬‬ ‫ﮔﻔﺘﺎر اول‪ :‬ﻋﺪم اﺿﺮار ﺑﻪ ﻏﻴﺮ ‪154..............................................................................................................‬‬ ‫ﮔﻔﺘﺎر دوم‪ :‬دﺧﺎﻟﺖ دوﻟﺖ ‪157....................................................................................................................‬‬ ‫ﮔﻔﺘﺎر ﺳﻮم‪ :‬ﻣﺤﺪودﻳﺖﻫﺎي زﻧﺪﮔﻲ در آﭘﺎرﺗﻤﺎن ‪159..................................................................................‬‬ ‫ﮔﻔﺘﺎر ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﻣﺤﺪودﻳﺖ ﻧﺎﺷﻲ از ﻣﺠﺎورت ‪163........................................................................................‬‬ ‫ﮔﻔﺘﺎر ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﺗﻮاﺑﻊ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ‪171..................................................................................................................‬‬ ‫ﻣﺒﺤﺚ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬اﺛﺒﺎت ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ‪172.......................................................................................................................‬‬ ‫ﮔﻔﺘﺎر اول‪ :‬وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ادﻟّﻪ اﺛﺒﺎت دﻋﻮي ‪173.............................................................................................‬‬ ‫ﮔﻔﺘﺎردوم‪ :‬ﺗﺼﺮف ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دﻟﻴﻞ ﻋﺎم اﺛﺒﺎت ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ‪177............................................................................‬‬ ‫ﻣﺒﺤﺚ ﺷﺸﻢ‪ :‬اﺳﺒﺎب ﺗﻤﻠﻚ ‪193.......................................................................................................................‬‬ ‫ﮔﻔﺘﺎر اول‪ :‬ﻋﻘﻮد و ﺗﻌﻬﺪات ‪193................................................................................................................‬‬ ‫ﮔﻔﺘﺎر دوم‪ :‬ﺷﻔﻌﻪ ‪194.................................................................................................................................‬‬ ‫ﮔﻔﺘﺎر ﺳﻮم‪ :‬ارث ‪195.................................................................................................................................‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﻣﺎﻟﻜﻴﺖﻫﺎي ﺧﺎص و وﻳﮋه ‪197..............................................................................................‬‬ ‫ﻣﺒﺤﺚ اول‪ :‬ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ﻓﻜﺮي ‪197........................................................................................................................‬‬ ‫ﮔﻔﺘﺎر اول‪ :‬ﻣﻔﻬﻮم وﻣﺎﻫﻴﺖ ﺣﻖ ﻓﻜﺮي و ﻣﻌﻨﻮي ‪197.................................................................................‬‬ ‫ﮔﻔﺘﺎر دوم‪ :‬ﻣﺼﺎدﻳﻖ ﺣﻘﻮق ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ﻓﻜﺮي و ﻣﻌﻨﻮي ‪200...........................................................................‬‬ ‫ﮔﻔﺘﺎر ﺳﻮم‪ :‬ﻣﺒﺎﻧﻲ ﻓﻘﻬﻲ ﺣﻘﻮق ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ﻓﻜﺮي ‪201....................................................................................‬‬ ‫ﻣﺒﺤﺚ دوم‪ :‬ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ زﻣﺎﻧﻲ ‪203........................................................................................................................‬‬ ‫ﮔﻔﺘﺎر اول‪ :‬ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ ﺗﺎﻳﻢ ﺷﺮ ‪204..............................................................................................................‬‬ ‫ﮔﻔﺘﺎر دوم‪ :‬ﺗﻌﺮﻳﻒ و اﻧﻮاع ﺗﺎﻳﻢ ﺷﺮ‪205.....................................................................................................‬‬ ‫ﮔﻔﺘﺎر ﺳﻮم‪ :‬دﻻﻳﻞ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن و ﻣﻮاﻓﻘﺎن ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ﻣﻮﻗﺖ در ﻓﻘﻪ و ﺣﻘﻮق اﻳﺮان ‪209......................‬‬ ‫ﮔﻔﺘﺎر ﭼﻬﺎرم‪ :‬دﻻﻳﻞ ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ﻣﻮﻗﺖ ‪214...................................................................................‬‬ ‫ﮔﻔﺘﺎر ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﺗﻄﺒﻴﻖ ﺗﺎﻳﻢ ﺷﺮ ﺑﺎ ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﻣﺸﺎﺑﻪ در ﺣﻘﻮق اﻳﺮان ‪217............................................................‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﺷﺎﺧﻪﻫﺎي ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ‪223............................................................................................................‬‬ ‫ﻣﺒﺤﺚ اول‪ :‬ﺣﻖ اﻧﺘﻔﺎع ‪223.................................................................................................................................‬‬ ‫ﮔﻔﺘﺎر اول‪ :‬ﻣﻌﻨﺎ و ﻣﻔﻬﻮم ﺣﻖ اﻧﺘﻔﺎع ‪223.....................................................................................................‬‬ ‫ﮔﻔﺘﺎر دوم‪ :‬ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺑﺮﻗﺮاري ﺣﻖ اﻧﺘﻔﺎع ‪224............................................................................................‬‬ ‫ﮔﻔﺘﺎر ﺳﻮم‪ :‬ﺗﻔﺎوت ﺣﻖ اﻧﺘﻔﺎع ﺑﺎ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻣﺸﺎﺑﻪ ‪228....................................................................................‬‬ ‫ﮔﻔﺘﺎر ﭼﻬﺎرم‪ :‬اﺛﺮ اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻮﺿﻮع ﺣﻖ اﻧﺘﻔﺎع ‪233.........................................................................................‬‬ ‫ﮔﻔﺘﺎر ﭘﻨﺠﻢ‪:‬اﻗﺴﺎم ﺣﻖ اﻧﺘﻔﺎع ‪233...............................................................................................................‬‬ ‫ﭼﻬﺎر‬ ‫‪@Academic_Library‬‬ ‫‪@Academic_Library‬‬ ‫ﻣﺒﺤﺚ دوم‪ :‬ﺣﻖ ارﺗﻔﺎق ‪238......................................................................................................................‬‬ ‫ﮔﻔﺘﺎر اول‪ :‬ﻣﻌﻨﺎ و ﻣﻔﻬﻮم ﺣﻖ اﻧﺘﻔﺎع ‪238.....................................................................................................‬‬ ‫ﮔﻔﺘﺎر دوم‪ :‬ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﺣﻖ ارﺗﻔﺎق ‪240....................................................................................................‬‬ ‫ﮔﻔﺘﺎر ﺳﻮم‪ :‬ﺗﻔﺎوت ﺣﻖ ارﺗﻔﺎق ﺑﺎ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻣﺸﺎﺑﻪ ‪241..................................................................................‬‬ ‫ﮔﻔﺘﺎر ﭼﻬﺎرم‪ :‬اﺳﺒﺎب اﻳﺠﺎد ﺣﻖ ارﺗﻔﺎق ‪244...............................................................................................‬‬ ‫ﮔﻔﺘﺎر ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬اﺣﻜﺎم وآﺛﺎر ﺣﻖ ارﺗﻔﺎق ‪245..................................................................................................‬‬ ‫ﮔﻔﺘﺎر ﺷﺸﻢ‪:‬در ﺣﺮﻳﻢ اﻣﻼك‪249................................................................................................................‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺷﺸﻢ‪ :‬وﻗﻒ ‪255...............................................................................................................................‬‬ ‫ﻣﺒﺤﺚ اول‪ :‬ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﻮﺿﻮع ‪256.....................................................................................................................‬‬ ‫ﮔﻔﺘﺎر اول‪ :‬ﺗﺎرﻳﺦ وﻗﻒ در ﺟﻮاﻣﻊ اﺳﻼﻣﻲ ‪256..........................................................................................‬‬ ‫ﮔﻔﺘﺎر دوم‪ :‬ﻣﻌﻨﺎ و ﻣﻔﻬﻮم وﻗﻒ ‪257............................................................................................................‬‬ ‫ﮔﻔﺘﺎر ﺳﻮم‪ :‬ﻣﺎﻫﻴﺖ وﻗﻒ ‪260....................................................................................................................‬‬ ‫ﮔﻔﺘﺎر ﭼﻬﺎرم‪ :‬اﻧﻮاع وﻗﻒ ‪261....................................................................................................................‬‬ ‫ﻣﺒﺤﺚ دوم‪ :‬ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ﻣﺎل ﻣﻮﻗﻮﻓﻪ ‪263...............................................................................................................‬‬ ‫ﮔﻔﺘﺎر اول‪ :‬ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ واﻗﻒ ‪263...................................................................................................................‬‬ ‫ﮔﻔﺘﺎر دوم‪ :‬ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ﻣﻮﻗﻮف ﻋﻠﻴﻪ ‪264.........................................................................................................‬‬ ‫ﮔﻔﺘﺎر ﺳﻮم‪ :‬ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ‪265...............................................................................................................‬‬ ‫ﮔﻔﺘﺎر ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺣﻘﻮﻗﻲ وﻗﻒ ‪266................................................................................................‬‬ ‫ﻣﺒﺤﺚ دوم‪ :‬ارﻛﺎن و ﺷﺮاﻳﻂ وﻗﻒ ‪268.............................................................................................................‬‬ ‫ﮔﻔﺘﺎر اول‪ :‬ارﻛﺎن وﻗﻒ‪268........................................................................................................................‬‬ ‫ﮔﻔﺘﺎر دوم‪ :‬ﺷﺮاﻳﻂ ﺻﺤﺖ وﻗﻒ‪276..........................................................................................................‬‬ ‫ﻣﺒﺤﺚ ﺳﻮم‪ :‬اداره ﻣﻮﻗﻮﻓﻪ ‪282..........................................................................................................................‬‬ ‫ﮔﻔﺘﺎر اول‪ :‬ﻣﺘﻮﻟَﻲ ‪282................................................................................................................................‬‬ ‫ﮔﻔﺘﺎر دوم‪ :‬ﻧﺎﻇﺮ ‪289..................................................................................................................................‬‬ ‫ﮔﻔﺘﺎر ﺳﻮم‪ :‬ﺣﻘﻮق و ﺗﻜﺎﻟﻴﻒ ﻣﺘﻮﻟﻲ و ﻧﺎﻇﺮ ‪290........................................................................................‬‬ ‫ﻣﺒﺤﺚ ﭼﻬﺎرم‪ :‬اﻧﺤﻼل وﻗﻒ ‪295......................................................................................................................‬‬ ‫ﮔﻔﺘﺎر اول‪ :‬اﻧﻘﺮاض ﻣﻮﻗﻮف ﻋﻠﻴﻪ و اﻧﺘﻔﺎء ﻫﺪف ‪295..................................................................................‬‬ ‫ﮔﻔﺘﺎر دوم‪ :‬ﺗﻠﻒ ﻣﺎل ﻣﻮﻗﻮﻓﻪ ‪296...............................................................................................................‬‬ ‫ﮔﻔﺘﺎر ﺳﻮم‪ :‬ﺑﻴﻊ وﻗﻒ ‪297..........................................................................................................................‬‬ ‫ﮔﻔﺘﺎر ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﺣﻖ ﺷﻔﻌﻪ در وﻗﻒ ‪299.......................................................................................................‬‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﻣﺎﺧﺬ‪303..........................................................................................................................‬‬ ‫ﭼﻬﺎر‬ ‫ﭘﻨﺞ‬ ‫‪@Academic_Library‬‬ ‫‪@Academic_Library‬‬ @Academic_Library @Academic_Library  ‫ﺑﺴﻤﻪ ﺗﻌﺎﻟﻲ‬ ‫در اﻳﻦ ﺑﺎزار اﮔﺮ ﺳﻮدي اﺳﺖ ﺑﺎ دروﻳﺶ ﺧﺮﺳﻨﺪ اﺳﺖ‬ ‫ﺧﺪاﻳـﺎ ﻣﻨﻌﻤـﻢ ﮔـﺮدان ﺑـﻪ دروﻳﺸـﻲ و ﺧـﺮﺳــﻨﺪي‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫ﻣﺒﺤﺚ »ﻣﺎل« و »ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ« در ﻧﻈﺎم ﺣﻘﻮﻗﻲ اﻳﺮان‪ ،‬از ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲرود‪.‬ﺑﺎ‬ ‫ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺎل و ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ و ﺣﺪود آن‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ دﻳﺪﮔﺎه آن ﻧﻈﺎم در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺴﺎﻳﻞ ﺣﻘﻮﻗﻲ‬ ‫ﻧﻴﺰ ﭘﻲﺑﺮد‪.‬‬ ‫در »ﻣﺘﻮن اﺳﻼﻣﻲ«‪ ،‬ﻣﺎل و ﺣﺮﻣﺖ آن از ﺟﺎﻳﮕﺎه واﻻﻳﻲ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮده ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺣﺮﻣﺖ ﻣﺎل‬ ‫ﻣﻮﻣﻦ در ردﻳﻒ ﺣﺮﻣﺖ ﺧﻮن او داﻧﺴﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ و در آﻳﺎت و رواﻳﺎت ﻣﺘﻌﺪد ﺑﺮ ﻋﺪم ﺗﻌﺪي و‬ ‫ﺗﺠﺎوز ﺑﻪ ﺣﻘﻮق ﻣﺎﻟﻲ دﻳﮕﺮان ﺗﻮﺻﻴﻪ و ﺗﺎﻛﻴﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ؛ آﻳﻪ»و‪َ ‬ﻻَ ﺗَﺄْﻛُﻠُﻮاْ َأﻣ‪‬ﻮ‪‬اﻟَﻜُﻢ ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﻨَﻜُﻢ ﺑِﺎﻟْﺒ‪‬ﺎﻃ‪‬ﻞِ‬ ‫و‪‬ﺗُﺪ‪‬ﻟُﻮاْ ﺑِﻬ‪‬ﺎ إِﻟَﻰ اﻟْﺤ‪‬ﻜﱠﺎمِ ﻟ‪‬ﺘَﺄْﻛُﻠُﻮاْ ﻓَﺮِﻳﻘًﺎ ﻣ‪‬ﻦْ أَﻣ‪‬ﻮ‪‬الِ اﻟﻨﱠﺎسِ ﺑِﺎﻹِﺛْﻢِ و‪‬أَﻧﺘُﻢ‪ ‬ﺗَﻌ‪‬ﻠَﻤ‪‬ﻮنَ«‪ 1‬و رواﻳﺖ‪» :‬ﻋﻠﻲ اﻟﻴﺪ‬ ‫ﻣﺎ اﺧﺬت ﺣﺘﻲ ﺗﻮدﻳﻪ«‪ 2‬و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺴﺘﺨﺮﺟﻪ از رواﻳﺎت ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ‪» :‬ﻫﺮ ﻛﺲ ﻣﺎل‬ ‫دﻳﮕﺮي را ﺗﻠﻒ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﺿﺎﻣﻦ اﺳﺖ«‪ 3‬و ﺻﺪﻫﺎ رواﻳﺖ دﻳﮕﺮ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺤﺚﻫﺎي ﻣﻔﺼﻞ ﻓﻘﻬﻲ‬ ‫در ﺑﺎب ﻏﺼﺐ و ﺗﺠﺎوز ﺑﻪ ﻣﺎل ﻏﻴﺮ‪ ،‬ﻧﺸﺎن از ﺗﻮﺟﻪ وﻳﮋه »اﺳﻼم« ﺑﻪ ﻣﺎل اﻧﺴﺎن دارد‪.‬‬ ‫در ﺣﻘﻮق ﻣﻮﺿﻮﻋﻪ اﻳﺮان‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ و اﺻﻄﻼﺣﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺎل‪ ،‬زﻳﺮ ﺑﻨﺎي ﻓﻬﻢ ﺻﺤﻴﺢ‬ ‫ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺣﻘﻮﻗﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬در ﺣﻘﻮق ﻗﺮارداد‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮع ﻗﺮارداد‪ ،‬ﻣﺎل اﺳﺖ و اﮔﺮ‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع ﻗﺮارداد ﻳﺎ ﺗﻌﻬﺪ‪ ،‬ارزش ﻣﺎﻟﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻗﺮارداد ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ؛‪ 4‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﺣﻘﻮق‬ ‫ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرتﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﻮد آﻳﺎ آﻧﭽﻪ ﺗﻠﻒ ﺷﺪه و ﻣﺪﻋﻲ‪ ،‬ﺧﻮاﻫﺎن ﺟﺒﺮان آن اﺳﺖ‪،‬‬ ‫‪» -1‬اﻣﻮال ﺑﻴﻦ ﺧﻮد را از ﻃﺮﻳﻖ ﻧﺎﻣﺸﺮوع ﻣﺼﺮف ﻧﻜﻨﻴﺪ‪)«...‬ﺳﻮره ﺑﻘﺮه‪ ،‬آﻳﻪ ‪(188‬‬ ‫‪» -2‬ﻫﺮﻛﺲ ﻣﺎل دﻳﮕﺮي را ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻏﻴﺮ ﻣﺸﺮوع ﺗﺼﺮف ﻧﻤﻮده ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ آن را ﺑﺮﻧﮕﺮداﻧﺪه ﺿﺎﻣﻦ اﺳﺖ‪)«.‬ﻣﺤﺪث ﻧﻮري‪ ،‬ﻣﺴـﺘﺪرك‪ ،‬ج‪،17‬‬ ‫ﻛﺘﺎب ﻏﺼﺐ‪ ،‬ﺑﺎب ‪ ،1‬ﺣﺪﻳﺚ ‪(4‬‬ ‫‪» -3‬ﻣﻦ اﺗﻠﻒ ﻣﺎل اﻟﻐﻴﺮ ﻓﻬﻮ ﻟﻪ ﺿﺎﻣﻦ«)ر‪.‬ك‪:‬ﻣﻮﺳﻮي ﺑﺠﻨﻮردي‪ ،‬ﺳﻴﺪ ﺣﺴﻦ‪ ،‬اﻟﻘﻮاﻋﺪ اﻟﻔﻘﻬﻴﻪ‪ ،‬ج‪ ،2‬ص‪(22‬‬ ‫‪ -4‬ﻣﺎده » ‪ «348‬ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﻲ ﻣﻘﺮر داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ » :‬ﺑﻴﻊ ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﻣﺎﻟﻴﺖ و ﻳﺎ ﻣﻨﻔﻌﺖ ﻋﻘﻼﻳﻲ ﻧﺪارد ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ«‬ ‫ﺷﺶ‬ ‫‪@Academic_Library‬‬ ‫‪@Academic_Library‬‬  ‫ﺣﻘﻮق اﻣﻮال و ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ‬ ‫‪8‬‬ ‫داراي ارزش ﻣﺎﻟﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ؟ در ﺣﻘﻮق ﻛﻴﻔﺮي ﻧﻴﺰ‪ ،‬در ﺑﺮرﺳﻲ ﺟﺮاﻳﻢ ﻋﻠﻴﻪ اﻣﻮال و‬ ‫ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮع ﺟﺮاﺋﻤﻲ ﻣﺜﻞ ﺳﺮﻗﺖ‪ ،‬ﺧﻴﺎﻧﺖ در اﻣﺎﻧﺖ‪ ،‬ﻛﻼﻫﺒﺮداري‪» ،‬ﻣﺎل« اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‬ ‫ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺎل در دروس ﺟﺰاﻳﻲ ﻧﻴﺰ داراي اﻫﻤﻴﺖ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ ﺗﺄﻟﻴﻒ‪ ،‬ﺳﻌﻲ و ﻛﻮﺷﺶ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﻮده ﺗﺎ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺑﺎ ﺑﻴﺎن ﺳﺎده ﻣﻄﺮح ﺷﻮد‪ ،‬ﺿﻤﻦ اﻳﻨﻜﻪ از‬ ‫ﻋﻤﻖ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻛﺎﺳﺘﻪ ﻧﺸﻮد؛ از اﺳﺎﺗﻴﺪ ﻣﺤﺘﺮم درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﻲﮔﺮدد ﺗﺎ از ﻧﻈﺮات اﺻﻼﺣﻲ ﺧﻮد‪،‬‬ ‫اﻳﻨﺠﺎﻧﺒﺎن را ﻣﺤﺮوم ﻧﺴﺎزﻧﺪ‪.‬‬ ‫وﺗﻮﻓﻴﻖ ﺧﺪﻣﺖ از ﺧﺪاﺳﺖ‪.‬‬ ‫دﻛﺘﺮ ﺳﻴﺪ اﺣﻤﺪ ﻋﻠﻲ ﻫﺎﺷﻤﻲ‬ ‫دﻛﺘﺮ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺗﻘﻲ زاده‬ ‫ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1391‬‬ ‫ﻫﻔﺖ‬ ‫‪@Academic_Library‬‬ ‫‪@Academic_Library‬‬  ‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ وﻛﻠﻴﺎت‬ ‫در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ‪ ،‬ﻣﻌﻨﺎ و ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺎل و اﺑﻌﺎد ﻣﺨﺘﻠﻒ آن را ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﺧـﻮاﻫﻴﻢ داد؛ در ﻇـﺎﻫﺮ‬ ‫اﻣﺮ‪ ،‬ﻣﻌﻨﺎي »ﻣﺎل«‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺎده ﺑﻪ ﻧﻈﺮ آﻳﺪ‪ ،‬ﻟﻴﻜﻦ ﺑﺎ دﻗﺖ در اﺟﺰاء آن‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﻴﭽﻴـﺪﮔﻲ‬ ‫ﻣﻔﻬﻮم وﻣﺼﺎدﻳﻖ آن‪ ،‬ﭘﻲ ﻣﻲﺑﺮﻳﻢ‪.‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ »ﺣﻖ ﻣﺎﻟﻲ« و »داراﻳﻲ« از ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﺑﻨﻴﺎدي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ‬ ‫ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪.‬‬ ‫ﻣﺒﺤﺚ اول‪ :‬ﻣﻌﻨﺎ و ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺎل‬ ‫ﮔﻔﺘﺎر اول‪ :‬ﻣﻌﻨﺎي ﻟﻐﻮي ﻣﺎل‬ ‫»ﻣﺎل« ﻛﻠﻤﻪاي اﺳﺖ ﻋﺮﺑﻲ‪ 1‬و در »ﻟﻐﺖ«‪ ،‬آﻧﭽﻪ »ﺗﻤﻠﻚ« ﭘـﺬﻳﺮد را ﮔﻮﻳﻨـﺪ‪.‬ﻧﺨﺴـﺖ ﺑـﻪ »ﻃـﻼ و‬ ‫‪2‬‬ ‫ﻧﻘﺮه«‪» ،‬ﻣﺎل« ﻣﻰ ﮔﻔﺘﻨﺪ و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻫﺮ ﭼﻴﺰ »ﻋﻴﻨﻰ ذﺧﻴﺮه ﺷـﺪﻧﻰ« و »ﺗﻤﻠـﻚ ﭘـﺬﻳﺮ« ﻣـﺎل ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪.‬‬ ‫اﻋﺮاب‪» ،‬ﺷﺘﺮ« را »ﻣﺎل« ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا داراﻳﻰ را ﺑﺮ آن ﻣﻲﻧﻬﺎدﻧـﺪ‪3.‬در ﻳﻜـﻲ از ﻟﻐﺘﻨﺎﻣـﻪﻫـﺎ‪ ،‬در‬ ‫ﺗﻌﺮﻳﻒ »ﻣﺎل« آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬آﻧﭽﻪ در ﻣﻠﻚ ﻛﺴﻰ ﺑﺎﺷﺪ و آﻧﭽﻪ ارزش ﻣﺒﺎدﻟّﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬داراﻳـﻰ‪،‬‬ ‫‪4‬‬ ‫ﺧﻮاﺳﺘﻪ و…«‪.‬‬ ‫در »ﺗﺮﻣﻴﻨﻮﻟﻮژى ﺣﻘﻮق« آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﻣﺎل در اﺻﻞ‪ ،‬از ﻓﻌﻞ ﻣﺎﺿـﻰ ﻣﻴـﻞ اﺳـﺖ ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﻰ‬ ‫ﺧﻮاﺳﺘﻦ‪.‬در ﻓﺎرﺳﻰ ﻫﻢ ﺑﻪ ﻣﺎل‪ ،‬ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻣﻰ ﮔﻮﻳﻨﺪ«‪5.‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ »ﻣـﺎل« از رﻳﺸـﻪ ﻣﻴـﻞ‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬زﻳﺮا در ادﺑﻴﺎت ﻋﺮب‪ ،‬اﻧﺤﺮاف و ﻛﺞ ﺷﺪن را »ﻣﻴﻞ« ﮔﻮﻳﻨﺪ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤـﻪ )ﻣـﺎل( ﺑـﻪ‬ ‫‪ -1‬ﻋﺒﺪاﻟﻨﺒﻲ‪ ،‬ﻗﻴﻢ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻋﺮﺑﻲ –ﻓﺎرﺳﻲ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺳﭙﻬﺮ‪ ،‬ﺳﺎل ‪ ،1381‬ذﻳﻞ واژه ﻣﺎل‬ ‫‪ -2‬اﺑﻦ ﻣﻨﻈﻮر‪ ،‬ﻟﺴﺎن اﻟﻌﺮب‪ ،‬ج‪ ،11‬ﻧﺸﺮ ادب ﺣﻮزه‪ ،‬ﻗﻢ‪1363 ،‬ﻫـ‪.‬ش‪ 1405 ،‬ﻫـ‪.‬ق‪ ،‬ص ‪ 636‬و ﻛﺘﺎب اﻟﻌﻴﻦ ﻓﺮاﻫﻴﺪى‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات داراﻟﻬﺠﺮه‪،‬‬ ‫‪1405‬ﻫـ‪.‬ق‪ ،.‬ص‪.344‬‬ ‫‪ -3‬ﻃﺮﻳﺤﻰ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺒﺤﺮﻳﻦ‪ ،‬ج‪ /5‬دارﻣﻜﺘﺒﻪ اﻟﻬﻼل‪ ،‬ﺑﻴﺮوت‪1985 ،‬م‪ ،‬ص‪475‬‬ ‫‪ -4‬ﻣﻌﻴﻦ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻓﺎرﺳﻰ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات اﻣﻴﺮﻛﺒﻴﺮ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪1363 ،‬ﻫـ‪.‬ش‪ ،‬ج‪ ،3‬ص‪3078‬‬ ‫‪ -5‬ﺟﻌﻔﺮي ﻟﻨﮕﺮودي‪ ،،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺟﻌﻔﺮ‪ ،‬ﺗﺮﻣﻴﻨﻮﻟﻮژى ﺣﻘﻮق‪ ،‬ﭼﺎپ اول‪ ،‬ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﮔﻨﺞ داﻧﺶ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪1378 ،‬ﻫـ‪.‬ش‪ ،‬ص‪.3126‬‬ ‫‪@Academic_Library‬‬ ‫‪@Academic_Library‬‬  ‫ﺣﻘﻮق اﻣﻮال و ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ‬ ‫‪10‬‬ ‫)ﺧﻮاﺳﺘﻦ( درﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻲﺷﻚ‪ ،‬واژه »ﻣﺎل« در ﮔﺬر ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﺑﺴـﻴﺎر دﮔﺮﮔـﻮن ﺷـﺪه اﺳـﺖ و ﺑـﻪ ﺗـﺪرﻳﺞ »ﻋـﺮف«‬ ‫ﻣﺼﺎدﻳﻖ ﺟﺪﻳﺪي ﺑﻪ »ﻣﺎل« اﻓﺰوده اﺳﺖ‪1‬؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﺎل ﺑﺎﻳﺪ از ﻋﺮف ﻛﻤﻚ ﮔﺮﻓﺖ‪،‬‬ ‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻋﺮف ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ ﻣﻌﻨﻰ »ﻣﺎل« را ﮔﺴﺘﺮاﻧﻴﺪه و اﻛﻨﻮن »ﻣﻨﻔﻌﺖ« و »ﺣﻘﻮق ﻣﺒﺎدﻟّـﻪ ﭘـﺬﻳﺮ« را‬ ‫ﻧﻴﺰ »ﻣﺎل« ﻣﻲداﻧﺪ؛ و ﭼﻴﺰى را ﻛﻪ اﻣﻜﺎن ﺗﺼﺮف در آن ﻧﺒﺎﺷﺪ را »ﻣﺎل« ﻧﻤﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﮔﻔﺘﺎر دوم‪ :‬ﻣﻌﻨﺎي اﺻﻄﻼﺣﻲ ﻣﺎل‬ ‫ﺷﻨﺎﺧﺖ »ﻣﻌﻨﺎي اﺻﻄﻼﺣﻲ« ﻣﺎل‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در اداﻣﻪ‪ ،‬ﻣﺎ را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ »ﺣﻘﻮق اﻣـﻮال« آﺷـﻨﺎ ﺳـﺎزد؛‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺖ »ﺣﻘﻮق اﻣﻮال«‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺎ را در ﭘﺎﺳﺦ ﺑـﻪ ﺳـﻮاﻻت زﻳـﺎدي ﻛـﻪ در »ﺣﻘـﻮق‬ ‫ﻗﺮاردادﻫﺎ« و »ﺣﻘﻮق ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ« ﭘﻴﺶ ﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻤـﻚ ﻛﻨـﺪ؛ اﻟﺒﺘـﻪ ﺑـﺎ ﮔﺴـﺘﺮش روز اﻓـﺰون‬ ‫ﺻﻨﻌﺖ وﺗﺤﻮﻻت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﻔﻬﻮم »ﻣﺎل«‪ ،‬روز ﺑﻪ روز ﻣﺸﻜﻞ ﺗﺮ ﻣـﻲﺷـﻮد؛ در ﮔﺬﺷـﺘﻪ‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﭼﻴﺰي »ﻣﺎل« ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﺎدي و ﻗﺎﺑﻞ دﻳﺪن و ﻟﻤﺲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻞ ﺧﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻣﻴﻮه‪ ،‬ﻟﺒـﺎس؛‬ ‫وﻟﻲ اﻣﺮوزه ﺑﺮﺧﻲ اﻣﻮال در ﻋﺎﻟﻢ ﺧﺎرج دﻳﺪه ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ و ﻗﺎﺑﻞ ﻟﻤﺲ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﺣﻖ‬ ‫ﺳﺮﻗﻔﻠﻲ ) ﻧﻪ ﺧﻮد ﻣﻠﻚ(‪ ،‬دﻳﻮن‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﺒﺎت‪ ،‬ﺑ‪‬ﻌﺪ ﻣـﺎﻟﻲ ﺣـﻖ ﺗـﺄﻟﻴﻒ و اﺧﺘـﺮاع از »ﺣﻘـﻮق ﻣـﺎﻟﻲ«‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﻣﺮوزه »ﻣﺎل« ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬ﺳﺎﺑﻘﺎً ﺗﻨﻬﺎ ﺻﺎﺣﺒﺎن اﻣﻼك‪ ،‬ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪ ﻣﺤﺴـﻮب ﻣـﻲﺷـﺪﻧﺪ‪ ،‬وﻟـﻲ‬ ‫اﻣﺮوزه ﺳﻬﺎﻣﺪاران ﺑﺰرگ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻋﻈﻴﻢ ﻧﻴﺰ ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪﻧﺪ؛ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ اﻣﻮال ﻣـﺎدي ﻣﻨﻘـﻮل ﻳـﺎ‬ ‫ﻏﻴﺮ ﻣﻨﻘﻮل در اﺧﺘﻴﺎر ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻣﺮوزي‪ ،‬ﻫﺮ روز ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻏﻴﺮ ﻣﺎدي ﺷﺪن)اﻋﺘﺒـﺎري ﺷـﺪن(‬ ‫ﭘﻴﺶ ﻣﻲرود و ﺑﺴﻴﺎري از ارزشﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ ﻏﻴﺮ ﻣﺎدي‪ ،‬ﻣﺜﻞ ﻋﻼﺋﻢ ﺗﺠﺎري و ﻣﺎﻟﻜﻴﺖﻫﺎي ﻓﻜـﺮي‪،‬‬ ‫ﺷﺎﻳﺪ داراي ارزش ﺑﻴﺸﺘﺮي از اﻣﻮال ﻣﺎدي ﻫﺴﺘﻨﺪ؛ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﮔﺎه‪ ،‬ﺟﻮاز وﭘﺮواﻧﻪ ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري‬ ‫‪2‬‬ ‫از زﻣﻴﻦ‪ ،‬ارزﺷﻤﻨﺪﺗﺮ از ﺧﻮد زﻣﻴﻦ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در »ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﻲ«‪ ،‬ﺗﻌﺮﻳﻔﻲ از »ﻣﺎل« ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﻴﻜﻦ ﻣﺼﺎدﻳﻖ و اﻧـﻮاع آن در »ﺑـﺎب اول«‬ ‫از »ﻛﺘﺎب اول« آن ذﻛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬ﺣﻘﻮﻗﺪاﻧﺎن‪ 3،‬ﻫﺮ ﻳﻚ ﺳﻌﻲ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﺗﻌﺎرﻳﻔﻲ اراﺋـﻪ دﻫﻨـﺪ ﻛـﻪ‬ ‫ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺎﺷﺪ؛ در اداﻣﻪ ﺑﻪ ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ اﻳﻦ ﺗﻌﺎرﻳﻒ ﻣﻲﭘﺮدازﻳﻢ‪:‬‬ ‫‪ -1‬ﻳﻮﺳﻒ ﻣﻮﺳﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬اﻻﻣﻮال وﻧﻈﺮﻳﻪ اﻟﻌﻘﺪ ﻓﻰ اﻟﻔﻘﻪ اﻻﺳﻼﻣﻰ‪ ،‬داراﻟﻔﻜﺮ اﻟﻌﺮﺑﻰ‪ ،‬ﻗﺎﻫﺮه ‪1417‬ﻫـ‪.‬ق )‪1996‬م(‪ ،‬ص‪197‬‬ ‫‪2- Carbonnier,J,droit civil,t.3,les biens,16 ed,1995,p94‬‬ ‫‪ -3‬ﻛﺎﺗﻮزﻳﺎن‪ ،‬ﻧﺎﺻﺮ‪ ،‬ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﻲ‪ ،‬اﻣﻮال وﻣﺎﻟﻜﻴﺖ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻧﺸﺮ ﻳﻠﺪا‪ ،1374 ،‬ش‪ ،1‬ص‪.11‬ﺑﺮﺧﻲ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ در اﺻﻄﻼح ﺣﻘـﻮﻗﻲ‪ ،‬ﺑـﻪ ﭼﻴـﺰي‬ ‫ﻣﺎل ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻗﺎﺑﻞ داد و ﺳﺘﺪ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺮاي آن ﻋﺮﺿﻪ و ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻣﻄﺮح ﺑﻮده و ﺑﺘﻮان آن را ﺑﻪ ﭘﻮل ارزﻳﺎﺑﻲ ﻛـﺮد )ﻣـﺪﻧﻲ‪ ،‬ﺳـﻴﺪ ﺟـﻼل‬ ‫اﻟﺪﻳﻦ‪ ،‬ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﻲ‪ ،‬ج اول‪ ،‬ﻧﺸﺮ ﭘﺎﻳﺪار‪ ،1390 ،‬ص ‪.( 160‬ﺑﺮﺧﻲ ﻧﻴﺰ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬ﻓﺮق ﺑﻴﻦ ﻣﺎل و ﺷﻲء‪ ،‬اﻳـﻦ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻣـﺎل ﻫﻤـﻮاره داراي‬ ‫ارزش ﻣﺒﺎدﻟﻪ اﻗﺘﺼﺎدي و ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻘﻮﻳﻢ ﺑﻪ ﭘﻮل اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻲ ﺷﻲ ء ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ داراي ارزش ﻣﺒﺎدﻟﻪ اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﻫﺮ ﻣـﺎﻟﻲ‪ ،‬ﺷـﻲ‬ ‫ء‪ ،‬اﺳﺖ وﻟﻲ ﻫﺮ ﺷﻲء‪ ،‬ﻣﺎل ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻣﺎل ﻻزم ﻧﻴﺴﺖ ﻣﺤﺴﻮس و ﻣﺎدي ﺑﺎﺷﺪ‪ ).‬ﺻﻔﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺳـﻴﺪ ﺣﺴـﻴﻦ‪ ،‬ﺣﻘـﻮق ﻣـﺪﻧﻲ‪ ،‬ج اول‪ ،‬ﻧﺸـﺮ ﻣﻴـﺰان‪،‬‬ ‫‪ ،1389‬ص ‪(.123‬‬ ‫‪@Academic_Library‬‬ ‫‪@Academic_Library‬‬ ‫‪11‬‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ و ﻛﻠﻴﺎت‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺑﻨﺪ اول‪ :‬ﻣﻔﻴﺪ ﺑﻮدن‬ ‫اﻳﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﻔﻜﻴﻚ ﺑﻴﻦ »ﺷﻲء« و »ﻣﺎل« اﺳﺖ‪.‬اﺷﻴﺎء زﻳﺎدي ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻣـﺎ وﺟـﻮد‬ ‫دارد‪ ،‬ﻟﻴﻜﻦ ﻫﻤﻪ اﻳﻦ اﺷﻴﺎء‪» ،‬ﻣﺎل« ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪.‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ ﺣﻘﻮﻗﺪاﻧﺎن ﺳـﻌﻲ ﻛﺮدﻧـﺪ »ﻣـﺎل« را ﺑـﺮ‬ ‫اﺳﺎس وﻳﮋﮔﻲ »ﻣﻔﻴﺪ ﺑﻮدن«‪ ،‬ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﻨﻨﺪ؛ اﻳﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ »ﻣﺎل« در ﺣﻘﻮق »رم« ﺑﺴﻴﺎر‬ ‫ﻧﺰدﻳﻚ اﺳﺖ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻘﺮر ﻣﻲدارد‪» :‬اﺷﻴﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﺑـﻪ ﻫـﻴﭻ وﺟـﻪ ﺑـﺮاي آدﻣـﻲ ﻣﻔﻴـﺪ ﻧﺒﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬ﻣـﺎل‬ ‫ﻣﺤﺴﻮب ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ«‪ 2.‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪» ،‬ﻣﺎل« ﺑﺎﻳﺪ »ﻣﻔﻴﺪ« ﺑﺎﺷﺪ و ﻧﻴﺎز »ﻣﺎدي« ﻳﺎ »ﻣﻌﻨﻮي« اﻧﺴﺎن را ﺗﺎﻣﻴﻦ‬ ‫ﻛﻨﺪ؛ ﻣﻘﺼﻮد از »ﻧﻔﻊ ﻣﺎدي«‪ ،‬ﻧﻔﻌﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻳﻜﻲ از ﻧﻴﺎزﻫﺎي ﺟﺴﻤﻲ و ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﺷﺨﺺ را‬ ‫ﻣﺮﺗﻔﻊ ﺳﺎزد‪ ،‬و ﻣﻘﺼﻮد از »ﻧﻔﻊ ﻣﻌﻨﻮي« آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺘﻮان ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣـﺎﻟﻲ‪ ،‬ﻳﻜـﻲ از ﻧﻴﺎزﻫـﺎي‬ ‫روﺣﻲ و ﻣﻌﻨﻮي اﻧﺴﺎن را ﺑﺮﻃﺮف ﻛﺮد‪.‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ »ﻋﻘﻼ« ﺑﻪ ﻳﻚ ﻗﻄﻌﻪ ﺳﻨﮓ ﻳﺎ ﭼـﻮب ﺑـﻲارزش‪،‬‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ و در ﻗﺒﺎل آن ﭘﻮﻟﻲ ﭘﺮداﺧﺖ ﻧﻤﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻫﻴﭻ ﻧﻴﺎز ﻣﺎدي ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻮي را ﺑﺮآورده‬ ‫ﻧﻤﻲﺳﺎزد‪ ،‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﺳﻨﮓ ﻳﺎ ﭼﻮب را ﺑﺘﺮاﺷﻨﺪ ﻳﺎ ﺧﺮّاﻃﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﻛﻪ در ﻣﻨﺰل ﺑـﺮاي‬ ‫ﺗﺰﻳﻴﻦ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ آن »ﻣﺎل« ﮔﻔﺖ‪ ،‬زﻳﺮا اﻛﻨﻮن ﻳﻚ ﻧﻴﺎز ﻣﻌﻨـﻮي ) ﭘﺎﺳـﺦ ﺑـﻪ ﺣـﺲ‬ ‫زﻳﺒﺎﻳﻲ ﻃﻠﺒﻲ اﻧﺴﺎن( را ﺑﺮآورده ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻣﺎ ﻣﺒﻨﺎي ﻣﻔﻴﺪ ﺑﻮدن‪ ،‬ﻣﻮرد اﻧﺘﻘﺎد واﻗﻊ ﺷﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﺑﺴﻴﺎري از اﺷﻴﺎء در ﻋﺎﻟﻢ وﺟﻮد دارﻧﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺮاي ﺟﺴﻢ وروح ﻣﺎ ﻣﻔﻴﺪﻧﺪ و در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل‪» ،‬ﻣﺎل« ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ؛ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪» ،‬ﺧﻮن« ﺑﺮاي ﺑﺪن ﻣـﺎ‬ ‫ﻣﻔﻴﺪ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻲ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﺑﺪن ﻣﺎ ﺟﺮﻳﺎن دارد‪» ،‬ﻣﺎل« ﻣﺤﺴﻮب ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﺷـﻴﺎﺋﻲ‬ ‫ﻣﺎﻧﻨﺪ درﻳﺎ‪ ،‬ﻫﻮا و ﻧﻮر ﺧﻮرﺷﻴﺪ‪ ،‬ﻧﺴﻴﻢ ﺻﺒﺤﮕﺎﻫﻲ‪ ،‬ﺑـﺮاي اﻧﺴـﺎن‪ ،‬ﺑﺴـﻴﺎر ﻣﻔﻴـﺪ و داراي اﻫﻤﻴـﺖ‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ؛ ﻧﻮر ﺧﻮرﺷﻴﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺒﻊ اﻧﺮژي ﻛﺮه ﺧﺎﻛﻲ اﺳﺖ و ﺑﺮاي ﻫﻤﻪ اﻧﺴﺎنﻫـﺎ وﺣﻴﻮاﻧـﺎت و ﮔﻴﺎﻫـﺎن‪،‬‬ ‫‪3‬‬ ‫ﻣﻔﻴﺪ اﺳﺖ و ﻧﻴﺎز اﻧﺴﺎن را ﺑﺮ ﻃﺮف ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻲ »ﻣﺎل« ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻧﻤﻲآﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪4‬‬ ‫ﺑﻨﺪ دوم‪ :‬ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ اﺧﺘﺼﺎص‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ از ﺣﻘﻮﻗﺪاﻧﺎن‪» ،‬ﻣﺎل« را ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي وﻳﮋﮔﻲ »ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ اﺧﺘﺼﺎص« ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﺮدهاﻧﺪ و ﻣﻌﺘﻘﺪﻧـﺪ‪:‬‬ ‫اﺷﻴﺎﺋﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ درﻳﺎﻫﺎ‪ ،‬ﻫﻮا و ﻧﻮر ﺧﻮرﺷﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي اﻧﺴﺎن ﻣﻔﻴﺪﻧﺪ؛ ﻟﻴﻜﻦ ﺑـﻪ ﺣﻜـﻢ ﻃﺒﻴﻌـﺖ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻠﻴـﺖ‬ ‫اﺧﺘﺼﺎص ﺑﻪ ﺷﺨﺺ ﻳﺎ اﺷﺨﺎص را ﻧﺪارد‪ ،‬و ﻫﻴﭽﻜﺲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ‪ ،‬ادﻋﺎي »ﻣﺎﻟﻜﻴـﺖ‬ ‫اﻧﺤﺼﺎري« و »اﺧﺘﺼﺎﺻﻲ« ﻧﻤﺎﻳﺪ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪» :‬ﻣﺎل‪ ،‬آن ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺎﺑﻠﻴـﺖ اﺧﺘﺼـﺎص‬ ‫ﺑﻪ ﻓﺮدي را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﺮ ﺷﻴﺌﻲ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺣﻘﻮﻗﻲ‪ ،‬زﻣﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﺎل ﺗﻠﻘﻲ ﻣـﻲﺷـﻮد ﻛـﻪ ﺑﺘﻮاﻧـﺪ در‬ ‫اﺧﺘﻴﺎر اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد«‪.5‬‬ ‫‪1- utilite‬‬ ‫‪2- Demolombe, cours de napelon,livre11,titre2,t.,1861,p14 et Terre ,ph.Simmler, Droit civil, les biens,dalloz,2006,p32.‬‬ ‫‪3- Zanti,F,Les biens, coll.Droit fundamental,PUF,p13.‬‬ ‫‪4- appropraiation‬‬ ‫‪5- Malaurie.ph.Ripert, Traite theorique et pratique de droit civil: Les biens< paris