KOMPAN 001 REVIEWER.pdf

aKOMPAN 001: ARALIN 1 KONSEPTONG PANGWIKA WIKA – sama-samang tunog (makabuluhan) na ginagamit sa pagpapahayag BEHIKULO – pagpaparating ng mensahe sa isa’t isa LINGUA – latin “dila at wika” o lengguwahe LANGUE – pranses “dila at wika” MANUEL L. QUEZON – ama ng wikang pambansa FRANCISCO BALAGTAS...

aKOMPAN 001: ARALIN 1 KONSEPTONG PANGWIKA WIKA – sama-samang tunog (makabuluhan) na ginagamit sa pagpapahayag BEHIKULO – pagpaparating ng mensahe sa isa’t isa LINGUA – latin “dila at wika” o lengguwahe LANGUE – pranses “dila at wika” MANUEL L. QUEZON – ama ng wikang pambansa FRANCISCO BALAGTAS – ama ng panulaang Pilipino DALUBHASANG NAGBIGAY KAHULUGAN SA WIKA PAZ, HERNANDEZ AT PENEYRA ○ Wika ay tulay sa minimithi o pangangailangan ○ Ginagamit sa pag-iisip at pakikipag-ugnayan CAMBRIDGE DICTIONARY ○ Sistema ng komunikasyon CHARLES DARWIN ○ Wika ay sining tulad ng paggawa ng serbesa HENRY ALLAN GLEASON, JR. ○ Masistemang balangkas, inayos sa paraang arbitaryo ○ Perpektong pagpapakahulugan ANG WIKANG PAMBANSA 1 ➔ MARSO 24, 1934 ◆ P. Franklin D. Roosevelt, pinagtibay ang Batas Tydings-McDuffie → bigyang kalayaan ang PH pagtapos ng P. Komonwelt (10yrs) ◆ Mainit na pinagtalunan sa Kumbensiyong Konstitusyonal sa pagpili ng WP ◆ LOPE K. SANTOS – ang wikang umiiral sa bansa ang magiging wikang pambansa ➔ 1935 ◆ Manuel L. Quezon, Artikulo XIV (14), Seksyon 3 ng Saligang Batas ng 1935 na sinasabing “hangga’t ‘di naitatakda ang batas, mananatiling Ingles at Kastila ang opisyal na wika” ➔ NOBYEMBRE 13, 1936 ◆ Pinagtibay ang Batas Komonwelt Blg. 184 na nagtatag sa Surian ng Wikang Pambansa (SWP) Pag-aaral sa wika sa Pilipinas Mapaunlad ang wikang pambansa Bigyang halaga ➔ DISYEMBRE 30, 1937 ◆ Tagalog ang batayan ng SWP base sa Kautusang Tagapagpaganap blg. 134 (2yrs) ➔ ABRIL 1, 1940 ◆ Kautusang Tagapagpaganap Blg. 263 Pagpapalimbag ng aklat panggramatika “Ang Balarila ng Wikang Pambansa” at Tagalog-English Vocabulary Pagtuturo ng WP simula Hunyo 19, 1940 sa mga paaralan ➔ 1942 ◆ Panahon ng hapon at nabuo ang grupong “purista” — nagnanais na gawing Tagalog ang WP ◆ Prof. LEOPOLDO YABES – gawing Tagalog ang wikang pambansa 2  ○ Opisyal na wika – Niponggo at Tagalog (WW2) ➔ HULYO 4, 1946 ◆ Nakalaya sa mga Amerikano, naging wikang opisyal ang Tagalog at Ingles sa Batas Komonwelt Blg. 570 ◆ Tagalog at Ingles ang Wikang Pambansa ➔ MARSO 6, 1954 ◆ Nilagdaan ang Proklamasyon blg. 12 ni Ramon Magsaysay sa pagdiriwang ng Linggo ng Wikang Pambansa mula Marso 29 hanggang Abril 4 ➔ SETYEMBRE 1955 ◆ Proklamasyon blg. 186 na inilipat ang Linggo ng Wika sa Agosto 13 hanggang 19 kada taon ➔ AGOSTO 13, 1959 ◆ Jose E. Romero — kalihim ng kagawaran ng pagtuturo → Kautusang Pangkagawaran blg. 7 na Pilipino ang wikang pambansa ➔ OKTUBRE 24, 1967 ◆ Nilagdaan ni Ferdinand Marcos ang Kautusang Tagapagpaganap blg. 96 na ang lahat ng gusali at tanggapan ay nakasulat sa Pilipino ➔ MARSO 27, 1968 ◆ RAFAEL SALAS – kalihim tagapagpaganap → Memorandum Sirkular blg. 96 na lahat ng gusali at tanggapan ay nakasulat sa Pilipino at may katumbas na Ingles sa ilalim nito. ◆ Gawin sa Pilipino ang panunumpa ng mga pinuno at kawani ng pamahalaan ➔ 1970 ◆ Pilipino ang wikang panturo sa elementarya sa Resolusyon blg. 70 ➔ 1974 3  ◆ JUAN MANUEL – kalihim na nilagdaan ang Kautusang Pangkagawaran blg. 25 sa pagpapatupad ng Edukasyong Bilingwal: Ingles at Pilipino ➔ 1978 ◆ 6 na yunit ng Pilipino na kolehiyo 12 yunit sa pang-edukasyon na kurso ➔ 1987 ◆ Corazon Aquino bilang pangulo ng PH ◆ Paggamit ng Wikang Filipino ◆ Artikulo 14, Seksyon 6 ng Saligang Batas Filipino ang wikang pambansa ng PH Midyum ng opisyal na komunikasyon Wika ng pagtuturo sa edukasyon ◆ Artikulo 14, Seksyon 7 ng Saligang Batas 1987 Filipino at Ingles ang wikang opisyal WIKANG OPISYAL – Ayon kay Virgilio Almario, ito ay talastasan sa pamahalaan (Filipino/ Ingles) WIKANG PANTURO – ginagamit sa pormal na edukasyon MTB-MLE (Mother Tongue-Based Multilingual education) ➔ Unang wika ang opisyal mula kindergarter hanggang grade 3 DEPED SECRETARY BROTHER ARMIN LUISTRO ➔ Paggamit ng mother tongue upang hindi malimutan at kamalayang sosyo- kultural 1944 – kalayaan sa mga Amerikano 4 Filipino – +8 na letra | Tagalog – walang + na letra 19 NA PANGUNAHING DAYALEKTO SA MTB-MLE: 1. Tagalog 9. Tausug 16. Aklanon 2. Kapangpangan 10. Maguindanaoan 17. Kinaray-a 3. Pangasinense 11. Meranao 18. Yakan 4. Ilokano 12. Chavacano 19. Surigaonon 5. Bicolano 13. Ybanag 6. Cebuano 14. Ivatan 7. Hiligaynon 15. Sambal 8. Waray FILIPINO AT ENGLISH — pangunahing wikang panturo 1. Ginagamit bilang hiwalay na asignatura 2. Bilang wikang panturo TAGALOG– katutubong wikang pinagbatayan ng pambansang wika (1935) PILIPINO – unang tawag sa pambansang wika (1959) FILIPINO – tawag sa wikang pambansa (1987) KOMPAN 001: ARALIN2 MONO-BI-MULTI UNANG WIKA (Katutubong wika/ mother tongue/ arterial na wika/ L1) ➔ Unang tinuro sa tao ➔ Pinakamahusay na pagpapahayag ➔ Makrong kasanayan: pagbasa, pakikinig, pagsulat, pagsasalita PANGALAWANG WIKA (L2) ➔ Unti-unting naririnig at natututuhan ➔ May sapat na kasanayan 5 IKATLONG WIKA (L3) ➔ Bagong nakikilalang wika ➔ Nagagamit sa pakikipagtalastasan MONOLINGGUWALISMO ➔ Iisang wika sa isang bansa: edukasyon, negosyo, komersiyo ➔ England, Japan, South Korea, France BILINGGUWALISMO LEONARD BLOOMFIELD (1935) ○ Paggamit sa dalawang wika na kanyang katutubong wika o “perpektong bilingguwal” → sapat na kaalaman sa mga lingguwahe JOHN MACNAMARA ○ Kakayahan sa makrong kasanayan sa isa pang wika maliban sa unang wika ay bilingguwal URIEL WEINREICH ○ Billungguwalismo – paggamit ng dalawang wikang magkasalitaan ○ Bilingguwal – taong nagwiwika ➔ BALANCED BILINGUAL ◆ Hindi matukoy ang una at ikalawang wika sa dalawang wikang sinasalita ➔ 1946 ◆ Pilipinas ay bansang bilingguwalistiko ➔ DEPED ORDER NO. 25 (1974) ◆ Magkahiwalay na paggamit ng Pilipino at Ingles bilang wikang panturo G1 pataas MULTILINGGUWALISMO ➔ Higit sa dalawang wikang ang sinasalita ➔ Multilingguwal ang Pilipinas sa kasalukuyan ➔ 150+ na wika/dayalekto ➔ MTB-MLE – kindergarten to g3 8 pangunahing wika 1. Tagalog 2. Kapampangan 3. Ilokano 4. Bikol 6  5. Cebuano 6. Hiligaynon 7. Waray 4 dagdag wikain noong 2012 1. Tausug 2. Maguindanaon 3. Meranao 4. Chavacano 7 dagdag na wikain noong 2013 1. Ybanag 2. Ivatan 3. Sambal 4. Aklanon 5. Kinaray-a 6. Surigaonon 7. Yakan KOMPAN 001: ARALIN3 BARAYTI NG WIKA HOMOGENEOUS NA WIKA — parehong magsalita ang lahat ng gumagamit ng isang wika HETEROGENEOUS NA WIKA — iba’t ibang barayti ng wika 7 SANHI NG IBA’T IBANG SALIK NG PANLIPUNAN Edad Kasarian Hanapbuhay Kalagayang panlipunan Trabaho Rehiyon o lugar Antas ng pinag-aralan Trabaho – tawag sa ginagawa BARAYTI NG WIKA — divergence → dahilan ng pagkakaroon ng barayti ng wika (Paz, et al.) 7 BARAYTI NG WIKA 1. DAYALEK ➔ Pangkat ng tao sa isang rehiyon o lalawigan ➔ Punto at tono Tagalog sa Rizal: Palitaw | Tagalog sa Teresa, Morong: Dila-dila 2. IDYOLEK ➔ Nakikilala sa paraan ng pagsasalita Marc Logan | Noli De Castro 3. SOSYOLEK ➔ Nakabatay sa antas panlipunan ➔ Katayuan at grupo sa lipunan Wikang kinabibilangan ng Sosyolek GAYLINGO – beki ○ Bigalou — malaki ○ Givenchy — pahingi CONOTIC/CONYO — malalang paghalo ng tagalog at english ○ Taglish – code switching/ paigsiin JEJEMON — “jologs” nagmula sa jejeje JARGON ○ Natatanging bokabularyo ng pangkat ng trabaho o gawain ○ Abogado: appeal, complaint, exhibit 4. ETNOLEK ➔ Etniko at dayalek 8  ◆ bulanon → buwan 5. REGISTER ➔ Inaangkop depende sa sitwasyon at kausap ◆ PORMAL → taong may mataas na katungkulan, nakakatanda, ‘di kakilala ○ Pagsimba, paaralan, sanaysay ◆ DI PORMAL → kaibigan, kapamilya, kaklase ○ Komiks, talaarawan, liham sa kaibigan, barkada 6. PIDGIN ➔ “Nobody’s native language” ➔ Umuusbong na bagong wika na ‘di pag-aari ninuman 7. CREOLE ➔ Nagmula sa pidgin at naging unang wika sa lugar KOMPAN 001: ARALIN4 GAMIT NG WIKA SA LIPUNAN 9 LINGUA FRANCA ➔ Wikang ginagamit ng karamihan sa isang lipunan ➔ Upang magka-unawaan ➔ FILIPINO – lingua franca ng Pilipinas WIKA SA LIPUNAN → nag-uugnay sa bawat isa sa lipunan MGA DALUBHASANG NAGBIGAY KAHULUGAN DURKHEIM (1985) ○ Nabuo ang lipunan sa mga taong naninirahan sa isang pook ○ Namumuhay, nakikisama, at nakikipagtalastasan W.P. ROBINSON (lingguwista) ○ Tungkulin ng wika sa aklat niyang “Language and Social Behavior” (1972) 1. Pagtukoy sa antas ng lipunan 2. Pagkilala sa damdamin, pagkatao, at pagkakakilanlan — iba’t ibang wika, iba’t ibang lipunan — pinaka-diwa ng wika ay panlipunan GAMIT NG WIKA SA LIPUNAN M.A.K. HALLIDAY (michael alexander kirkwood) ○ Naglahad ng anim sa tungkulin ng wika galing sa “Explorations in the Functions of Language” (1973) 1. INSTRUMENTAL — tumutugon sa pangangailangan ng tao Patalastas ng produkto 2. REGULATORYO — pagkontrol sa ugali o asal ng tao Recipe ng ulam 3. INTERAKSYON — pakikipag-ugnayan ng tao sa kapwa Pakikipag-chismis 4. PERSONAL — pagpapahayag ng sariling opinyon at kuro-kuro Talaarawan 5. HEURISTIKO — pagkuha ng impormasyon may kinalaman sa paksa Radyo 6. IMPORMATIBO — pagbibigay impormasyon nang pasulat o pasalita Ulat at Panayam ROMAN JAKOBSON (2023) 10  ○ Nagtatag ng “Linguistic Circle of New York” ○ Semiotics → palatandaan o simbolo 1. Pagpapahayag ng damdamin (EMOTIVE) — pagpapahayag ng damdamin o saloobin 2. Paghihikayat (CONATIVE) — instrumental/ makahimok o makaimpluwensiya (pag- uutos/pakiusap) 3. Pagsisimula ng pakikipag-ugnayan (PHATIC) — interaksyon | makapagsimula ng usapan 4. Paggamit bilang sanggunihan (REFERENTIAL) — impormatibo at heuristiko | nagmula sa aklat 5. Paggamit ng kuro-kuro (METALINGUAL) — regulatoryo | komento sa kuro-kuro o batas 6. Patalinghaga (POETIC) — personal | pagpapahayag gaya ng panulaan, prosa KOMPAN 001: ARALIN5 KASAYSAYAN NG WIKANG PAMBANSA (YUGTO 1) PINAGMULAN NG WIKA 1. ANG TORE NG BABEL (CITY AND TOWER OF CONFUSION) ➔ Genesis 11:1-19 ➔ Sa simula, iisa ang wika at magkakapareho ang ginagamit ng lahat ng tao ➔ Gumawa ng maraming tisa upang tumibay at humaba ang tore ➔ Pinarusahan ng Diyos at nagkawatak-watak Teorya ng pagkatuto ng wika 1. TEORYA DING DONG ➔ Nagmula ang wika sa panggagaya ng tunog ng kalikasan 11  2. TEORYANG BOW-WOW ➔ Nagmula ang wika sa panggagaya ng tunog na nagmula sa mga hayop ➔ Hindi pasado ngunit hindi inaalis 3. TEORYANG POOH-POOH ➔ Nagmula sa salitang unang namutawi sa bibig pag nakaramdam ng masidhing damdamin 4. TEORYANG TA-TA ➔ Koneksyon ng kumpas o galaw ng kamay sa paggalaw ng dila 5. TEORYANG YO-HE-HO ➔ Nagmula ang wika sa pagsasama-sama 6. TEORYANG TA-RA-RA-BOOM DE AY ➔ Nagmula sa mga nilikhang ritwal PINAGMULAN NG LAHING PILIPINO: PANAHON NG KATUTUBO PANAHON NG KATUTUBO ➔ Maraming alamat patungkol sa lahing pilipino 1. TEORYANG PANDARAYUHAN (wave migration theory) ➔ DR. HENRY OTLEY BEYER ◆ Amerikanong antropologo noong 1916. May tatlong pangkat ng Indones Negrito Malay ➔ DR. ROBERT B. FOX ◆ Nakatagpo ng bungo ng panga na unang dumating sa bansang pilipinas ◆ TAONG TABON dahil natagpuan sa yungib ng Tabon sa Palawan noong 1962, tinatayang 50,000 taon na nakakaraan Chertz – quartz Buto ng ibon Paniking nagpapatunay na nabuhay ang mga tao sa yungib Bakas ng uling na galing sa pagluluto ➔ LANDA JOCANO (pag-aaral noong 1975) ◆ Unang nagkaroon ng tao sa Pilipinas kaysa Malaysia at Indonesia ◆ Sa pagsusuri ng taong tabon, nagmula sa specie na taong peking na kabilang sa homo sapiens at taong java na kabilang sa homo erectus 12  ➔ ➔ DR. ARMAND MIJARES ◆ Natagpuan ang buto ng paa taong callao na mas matanda sa taong tabon TAONG CALLAO — kuweba ng Callao, Cagayan na 67,000 taon 2. TEORYA NG PANDARAYUHAN: REHIYONG AUSTRONESYANO ➔ Sinasabing ang mga pilipino ay nagmula sa austonesya ○ auster – south wind | nesos — isla ➔ WELHEIM SOLHEIM ◆ Nagmula ang unang tao sa isla ng Sulu at Celebes na tinatawag na “nusantao” sa pamamagitan ng kalakalan, migration, at pag- aasawa ➔ PETER BELLWOOD ◆ Nagmula ang unang tao sa PH sa Timog Tsina at Taiwan noong 5,000 BC LAHING AUSTRONESIAN ➔ Unang nakatuklas ng bangkang may katig (upang hindi mataob kaagad) ➔ Nagpaunlad sa pagtatanim ng palay at gumawa ng rice terraces sa Banawe ➔ Naniniwala sa anito ➔ Paglilibing ng patay sa banga na natagpuan sa Manunggul cave sa Palawan ➔ Nagtataglay ng pangkabuhayan, kultura, at paniniwalang panrelihiyon ➔ Walang wikang nanaig ➔ Marunong sumulat at bumasa MGA SINUSUNOD NA PAMAMARAAN ➔ Baybayin na makikita sa biyas ng kawayan ➔ 19 na titik: 3 patinig, 14 katinig ➔ Binibigkas ang katinig na may tunog na patinig na /a/ Patinig na may patinig na /e-i/, tuldok sa taas /o-u/, tuldok sa ibaba 13  ➔ Ang tuldok ay nilalagyan ng dalawang pahilis (//) sa hulihan ng pangungusap PANAHON NG ESPANYOL Layunin ay ipalaganap ang kristiyanismo “Barbariko, di sibilisado, at pagano” ang mga Pilipino Naging usapin ang wikang gagamitin sa pagpapalaganap ng kristiyanismo Pananakop ng kastila = kristiyanismo Prayleng Espanyol ang institusyon ng mga Pilipino Agustino, Pransiskano, Dominiko, Heswita at Rekolekto – 4 na orden na naging 5 Sinikil ang kalayaan ng mga katutubo upang hindi na magamit ang wika nito Napalapit sa prayle, napalayo sa pamahalaan Haring Felipe 2 — pagturo ng wikang espanyol noong Marso 2, 1634 Carlos 4 — gamitin ang wikang espanyol sa lahat ng paaralan sa Pilipinas noong Disyembre 29, 1972 Nanganib ang mga katutubo at nagwatak-watak ang mga Pilipino Tagumpay na nahati at nasakop ang mga katutubo PANAHON NG REBOLUSYONARYONG PILIPINO Namulat ang mga Pilipino sa paghihirap na dala ng mga kastila Nagkaroon ng matinding damdaming nasyonalismo Propagandista — nagtungo sa ibang bansa para mag-aral Wikang tagalog sa kilusang itinatag ni Bonifacio noong 1872 — ang Katipunan Pagkilos para pagtibayin ang Konstitusyon ng Biak-na-bato noong 1899 Ginamit ang Tagalog ngunit hindi pa wikang pambansa ng PH Itinatag ni Aguinaldo ang unang republika at ang wikang tagalog ay opisyonal ○ Gagamitin kung pangangailangan lamang Nais maakit ni Aguinaldo ang mga ‘di tagalog Naging biktima ng politika ang wikang tagalog 14  Nag-uumpisa pa lamang ngunit napailalim sa dayuhang wika KOMPAN 001: ARALIN6 KASAYSAYAN NG WIKANG PAMBANSA (YUGTO 2) PANAHON NG AMERIKANO Ginamit ang INGLES bilang wikang panturo mula primarya hanggang kolehiyo JACOB SCHURMAN – naniniwalang kailangan ang INGLES sa primarya BATAS 74, Marso 21, 1901 — paaralang public (INGLES ang wikang panturo) 15  Paggamit ng 3R — reading, writing, arithmetic 1906 — kursong wikang tagalog para sa gurong amerikano at Pilipino Dahilang nagtaguyod ng paggamit ng INGLES: Bernakular = suliraning administratibo ○ Rehiyonalismo ≠ nasyonalismo Hindi magandang pakinggan ang bernakular at Ingles Malaki na ang gastos ng pamahalaan Pag-asa sa pagkakaisa Wika ng pandaigdigang pangkalakalan. Pansining at pang-agham para sa pag-unlad ng kalinangan ng PH Kailangang hasain ○ Thomosites — sundalong nagturo sa mga Pilipino ng INGLES ○ Doctrina Christiano — unang librong inilimbag sa PH Pagtaguyod ng paggamit ng bernakular: 80% ang nakaabot lamang sa G5 — sayang pera Epektibo ang pagtuturo sa primarya kung bernakular ang panturo Tagalog ang dapat malinang dahil 1% lang ang gumagamit ng INGLES Hindi magiging maunlad ang pagtuturo ng INGLES Wikang INGLES bilang wikang pambansa ≠ nasyonalismo Nararapat na gawin ang nakabubuti sa lahat katulad ng bernakular Walang kakayahang makasulat ng klasiko sa INGLES ang mga Pilipino Hindi kailangan ng kagamitang panturo, kailangan lamang pasiglahin PANAHON NG HAPONES (GININTUANG PANAHON) ○ Malayang sumulat ng panitikan sa wikang tagalog Ipinagbabawal ang wikang INGLES (galit sa kanluranin 1942) Ipinagamit ang katutubong wika — tagalog sa sulatin at pampanitikan Ordinansa Militar blg. 13 — gawing opisyal na wika ang tagalog at nihonggo Gobyerno-militar ang nagturo ng Nihonggo sa mga guro sa public schools KALIBAPI o Kapisanan sa Paglilingkod sa Bagong Pilipinas ○ Si Benigno Aquino ang direktor — nagtataguyod ng wika Mga dalubhasa sa wika: ○ Carlos Ronquillo 16  ○ Lope K. Santos ○ N. Sevilla ○ G.E. Tolentino Binuhay ang SWP o Surian ng Wikang Pambansa Napilitan ang mga bihasa sa INGLES na matuto at sumulat sa wikang Tagalog PANAHON NG PAGSASARILI HANGGANG SA KASALUKUYAN Hulyo 4, 1946 – nagsimula ang panahong liberasyon hanggang sa kalayaan Batas Komonwelt blg. 570 Agosto 13, 1959 — Jose B. Romero → Kautusang Pangkagawaran blg. 7 ○ Pinalitan ng PILIPINO ang wikang pambansa 1963-1964 — Kalihim Alejandro Roces → nag-utos na ipalimbag sa wikang Pilipino ang mga sertipiko at diploma Kautusang Tagapagpaganap blg. 60 — awitin ang Pambansang Awit sa Pilipino Kautusang Tagapagpaganap Blg. 96 (1967) — lahat ng gusali at tanggapan ay pangalanan sa PILIPINO Memorandum Sirkular blg. 172 (1968) – unong-liham ng pamahalaan ay PILIPINO Memorandum Sirkular blg. 199 (1968) – dumalo sa seminar ang lahat ng kawani ng pamahalaan sa PILIPINO ng SWP Kautusang Tagapagpaganap blg. 187 Kautusang Pangkagawaran blg. 25 (1974) – pagpapatupad ng Patakarang Edukasyong Bilingguwal noong Hunyo 19, 1974 (INGLES AT PILIPINO) Saligang Batas 1987 ○ Artikulo 14, Section 6 – ang wikang pambansa ay “FILIPINO” ○ Artikulo 14, Section 7 – wikang opisyal ay INGLES at FILIPINO Executive Order no. 210 noong Mayo 2003 — nag-atas ng pagbabalik sa monolingguwal na wikang panturo, wikang INGLES sa halip na FILIPINO 17