Hoofdstuk VI De Verlichting PDF

Hoofdstuk VI De Verlichting 6.1 Inleiding -> voortbouwen op verwezenlijkingen Humanisme -> voortbouwen op verwezenlijkingen Wetenschappelijke Revolutie Probleemstelling door Immanuel Kant (1784): “Wat is Verlichting?” “Verlichting is de uittocht van de mens uit een aan zichzelf te wijten onmon...

Hoofdstuk VI De Verlichting 6.1 Inleiding -> voortbouwen op verwezenlijkingen Humanisme -> voortbouwen op verwezenlijkingen Wetenschappelijke Revolutie Probleemstelling door Immanuel Kant (1784): “Wat is Verlichting?” “Verlichting is de uittocht van de mens uit een aan zichzelf te wijten onmondigheid. (...) Sapere aude...” ”Onmondigheid" = onvermogen om zich zonder de hulp van anderen te bedienen van de rede – eigen wilsbesluit – rationaliteit, verstandelijke vermogen – emancipatie (emancipare, e + mancipium; lett. "vrijmaken uit de handen van", vb. vrijkopen van een slaaf) 6.2 Ontstaan van een publieke opinie -> hoe en waar? (I) Individuele meningen; discussies, “publieke opinie”, politiek, cultureel... Le dîner des philosophes in Ferney, gravure naar een schilderij van Jean Hubert (1772-3). (II) In private en publieke fysieke en imaginaire ruimtes a. Koffiehuizen, leescafé’s, vb. de Procope in Parijs b. Republique des Lettres (Franse filosoof Pierre Bayle, 1647-1706); toename aantal intell. publicaties, o.m. tijdschriften c. Salons, zowel in aristocratische als burgerlijke middens d. Vrijmetselaarsloges, °1717 Londen - Op voet van gelijkheid? - Niet te vgl. met continentale loges 19e eeuw!) (III) Wetenschappelijke verenigingen, “Sociétés” 6.3 Verlichting en religie - Groeiende tolerantie (vanuit staatkundig pragmatisme) vanwege de staatshoofden (Verlichte Despoten); i.v.m. goed functioneren v.d. staat – Tsarina Catharina de Grote (ook geloofsbeleving door moslims, joden, katholieke christenen) – Keizer Jozef II, Tolerantie-edict 1781, niet-katholieke christenen - Andere beleving van religie: meer individuele religiositeit, afnemend belang structuren van de kerk (cf. ingrepen politieke overheid) – methodisme (anglicanisme): * innerlijke religieuze ervaring * methodische nadruk op austeriteit en zelfdiscipline – hassidim of chassidim (jodendom), vanuit Centr.-Europa: mystieke beleving, door intense religieuze gebedsoefeningen – piëtisme (lutheranisme): tegen Lutherse hiërarchie, voor sterkere pers. beleving religie, buiten de wereld – jansenisme (katholicisme): rigoureuze godsdienstbeleving door leken in aparte gemeenschappen; genadeleer Augustinus (cf. klooster Port-Royal; Blaise Pascal, Jean Racine 17e eeuw) 6.4 De Encyclopédie - 1751-1772, 28 dln. - Diderot (filosoof en auteur) en d'Alembert (wis- en natuurkundige) - De grootste editoriale onderneming ooit (omvang, kapitaal, medewerkers) "... rassembler les connaissances éparses sur la terre..." - Vernieuwende methodologie –– collectieve onderneming, "levende kennis"; nieuwe creatie, met soms polemische facetten –– logische ordening ("Dictionnaire raisonné”, cf. Encyclopaedia Britannica) –– veel aandacht aan techniek, productieprocessen, uitvindingen –– uitgavetechniek: 17 delen tekst en 11 delen functionele illustraties 6.5 Verlichting en de politieke filosofie - Inrichting maatschappij op natuurlijke wijze: natuurrecht Cf. reeds Thomas Hobbes (1588-1679) in zijn werk "Leviathan” 1651 – titel: machtig zeemonster uit het OT, staat symbool voor " de staat" of de "civitas" -> de gemeenschap van mensen die een enorme macht bezit en over alles heerst (verbeeld door een monarch) * recht op leven op vrijheid op het recht op zelfverdediging op vrede op gebruik van onverdeelbare zaken zoals licht en lucht... * door God opgelegd * universeel * kenbaar door rede - Geschreven tegen de achtergrond van de Eng. Burgeroorlogen - John Locke, Two treatises of government (1690); begin Verlichting? - -> werkt verder op de ideeën van Hobbes * in natuurlijke toestand: mensen vrij, gelijk en aan geen gezag onderworpen * volkssoevereiniteit -> verkiezen van politieke machten door de civitas * het is verkeerd leven, bezit en vrijheid van mensen aan te tasten * schendingen van die rechten: bestraffen * daarom organisatie maatschappij, door een verdrag (sociaal contract) * Cf. Jean-Jacques Rousseau, Du contrat social (1762). - Verlichting en staatsconcept * staat: hervormingsinstrument i.f.v. algemeen belang * monarchie anders benaderd; contracttheorie * Montesquieu (1689-1755), De l'esprit des lois (1748): trias politica - Kijk hierop door de vorsten? Verlichte despoten zoals Catharina II van Rusland, Frederik II van Pruisen, Jozef II? * in persoonlijk contact met Verlichtingsfilosofen, cf. Voltaire in kasteel "Sans Souci" (Potsdam) * seculiere accenten: religieuze tolerantie, niet meer één verplichte godsdienst * notie "welzijn van de onderdanen”: investeringen in onderwijs, openbare infrastructuur, volksgezondheid -> notie "openbaar belang" -> vooruitgangsdenken * eigen machtspositie? alles bij het oude, en tegelijk modernisering van de staat -> hervormingsedicten Jozef II in de Oostenrijkse Nederlanden (1787) en elders * uitholling macht clerus * hervorming staatsapparaat * rationele organisatie, afbouw privilegies bepaalde groepen -> opstanden, o.m. "Brabantse Omwenteling" (1789-1790) Frederik II van Pruisen (1712/1740-1786) Jozef II van Oostenrijk (1741/1780-1790) Catharina II van Rusland (1729/1762-1796) - > Zeer belangrijk in het Verlichtingsdenken: tolerantiegedachte, niet alleen religieus, ook ethisch en politiek - > cf. het aan Voltaire toegeschreven citaat: "Je hais vos idées, mais je me ferai tuer pour que vous ayez le droit de les exprimer."