Czynności Prawne PDF

CZYNNOŚCI PRAWNE 48. Podział praw prywatnych: majątkowe i osobiste. Rodzaje praw majątkowych. Problem zbywalności praw osobistych i majątkowych. Sukcesja singularna i uniwersalna. 1) Prawa majątkowe Definicja: Prawa majątkowe dotyczą dóbr materialnych i niematerialnych,...

CZYNNOŚCI PRAWNE 48. Podział praw prywatnych: majątkowe i osobiste. Rodzaje praw majątkowych. Problem zbywalności praw osobistych i majątkowych. Sukcesja singularna i uniwersalna. 1) Prawa majątkowe Definicja: Prawa majątkowe dotyczą dóbr materialnych i niematerialnych, które można wyceniać i przenosić. Obejmują zarówno prawa do rzeczy, jak i prawa obligacyjne. Rodzaje: Prawo własności: Prawo do posiadania, korzystania i rozporządzania rzeczą. W prawie rzymskim wyróżniano różne formy własności, w tym własność pełną (dominium) i ograniczoną (np. służebności). Prawa rzeczowe: Obejmują prawa do rzeczy, które nie są pełnym prawem własności, takie jak: 1) Użytkowanie (usus): Prawo do korzystania z rzeczy. 2) Użytkowanie dożywotnie (usufructus): Prawo do korzystania z cudzej rzeczy i pobierania z niej pożytków. 3) Służebności (servitutes): Prawa, które pozwalają na korzystanie z nieruchomości w sposób ograniczony. Prawa obligacyjne: Dotyczą zobowiązań między dwiema stronami. Mogą wynikać z umów, deliktów czy innych czynów prawnych. Przykładem może być prawo do żądania wykonania umowy. 2) Prawa osobiste Definicja: Prawa osobiste dotyczą dóbr niematerialnych związanych z osobą, takich jak prawa do życia, wolności, godności czy prywatności. Cechy: Niezbywalność: Prawa osobiste są zasadniczo niezbywalne, co oznacza, że nie mogą być przenoszone na inne osoby. Są ściśle związane z tożsamością jednostki. Ochrona: Prawa osobiste są chronione przez prawo, a ich naruszenie może prowadzić do roszczeń odszkodowawczych lub innych form ochrony prawnej. Problem zbywalności praw osobistych i majątkowych W prawie rzymskim prawa majątkowe są zbywalne, co umożliwia ich transfer między stronami, co jest kluczowe dla funkcjonowania obrotu prawnego. Z kolei prawa osobiste są zasadniczo niezbywalne, co odzwierciedla ich charakter związany z indywidualnością jednostki. To rozróżnienie miało istotne znaczenie dla kształtowania się późniejszych systemów prawnych, w których zbywalność i ochrona praw osobistych i majątkowych nadal są kluczowymi kwestiami. Sukcesja syngularna Definicja: Sukcesja syngularna odnosi się do przejęcia określonych praw i obowiązków przez jedną osobę na mocy umowy, testamentu lub orzeczenia sądowego. Przykłady: Sprzedaż: Kiedy jedna osoba sprzedaje drugiej konkretne prawo, np. prawo własności do nieruchomości. W tym przypadku kupujący nabywa tylko to jedno prawo, a nie cały majątek sprzedającego. Darowizna: Przekazanie konkretnego dobra lub prawa jako darowizny. Cechy: Przejmuje się tylko określone aktywa lub prawa, a nie cały majątek. Sukcesja syngularna nie obejmuje długów czy innych zobowiązań spadkodawcy. Sukcesja uniwersalna Sukcesja uniwersalna dotyczy przejęcia całego majątku (wszystkich praw i obowiązków) osoby zmarłej przez spadkobiercę. Przykłady: Spadkobranie: Kiedy osoba dziedziczy majątek po zmarłym, co obejmuje zarówno prawa, jak i zobowiązania (np. długi). W przypadku testamentu lub ustawowego dziedziczenia, spadkobierca nabywa wszystkie aktywa oraz pasywa zmarłego. Cechy: Przejmuje się całość majątku, co oznacza zarówno prawa, jak i obowiązki. Sukcesja uniwersalna zapewnia ciągłość majątku i przenosi na spadkobiercę wszystkie związane z nim prawa i obowiązki. Sukcesja syngularna i uniwersalna. W prawie rzymskim sukcesja syngularna i uniwersalna to dwa fundamentalne mechanizmy przenoszenia praw i obowiązków. Sukcesja syngularna umożliwia przeniesienie pojedynczych aktywów, natomiast sukcesja uniwersalna dotyczy całego majątku zmarłego, co podkreśla różnice w zakresie i skutkach tych dwóch typów sukcesji. Te koncepcje miały istotny wpływ na rozwój prawa spadkowego i obrotu prawnego w późniejszych systemach prawnych 49. Pojęcie czynności prawnej. Rodzaje czynności prawnej. Umowy: zobowiązanie i rozporządzenie. Czynności realne. Obejście ustawy. negotia inter vivos i mortis causa. Pojęcie czynności prawnej- jest to świadomy przejaw aktywności polegający na złożeniu przez jedną lub więcej osób oświadczenia woli, którego celem jest wywołanie określonych skutków prawnych. Skutkiem czynności prawnych najczęściej jest powstanie stosunku prawnego (np. zawarcie umowy), zmiana stosunku prawnego (np. zawarcie aneksu do umowy), lub ustanie stosunku prawnego (np. wypowiedzenie umowy). · Rodzaje czynności prawnej:  · jednostronne i dwustronne, zależnie od tego, czy oświadczenie woli składa jedna strona (np. testament), czy też co najmniej dwie strony (np. kontrakt kupna-sprzedaży); · formalne i nieformalne, stosownie do tego, czy była wymagana uroczysta forma (np. mancypacja), czy też nie (np. tradycja); · odpłatne i nieodpłatne, gdy świadczenia są obustronne (np. kupno- sprzedaż lub jednostronne (np. darowizna); · rozporządzajace i zobowiązujace, zależnie od tego, czy powodowały natychmiastową zmianę stanu prawnego (np. darowanie długu) lub tez stanowiły przyrzeczenie jego zmiany (np. przyrzeczenie ustanowienia posagu); · kauzalne i abstrakcyine, czyli zależne od podstawy (causa), lub oderwane od podstawy - nie należy ona do istoty czynności prawnej, nie bierze sie jej pod uwage (np. stypulacja, przy której nie rozpatruje sie tego, czy chodzi o darowizne, ustanowienie posagu czy danie zabezpieczenia); Umowy: a) Zobowiązanie -to rodzaj umowy, w której jedna strona (dłużnik) zobowiązuje się do spełnienia określonego świadczenia na rzecz drugiej strony (wierzyciela). Przykładem umowy zobowiązania jest umowa sprzedaży, gdzie sprzedawca zobowiązuje się do przeniesienia własności towaru, a kupujący do zapłaty ustalonej ceny. b) Rozporządzenie- to umowa, która ma na celu przeniesienie lub ograniczenie praw majątkowych. Przykładem umowy rozporządzenia jest umowa darowizny, w której darczyńca przekazuje określony majątek obdarowanemu, co skutkuje przeniesieniem prawa własności. Czynności realne- nie zawierają w sobie treści intelektualnej, lecz polegają na powodowaniu zmian w świecie zewnętrznym, np. pobieranie odcisków palców, wymaz ze śluzówki policzków, przeszukanie, doręczenie wezwania do stawiennictwa. Obejście ustawy- działanie, które ma na celu uniknięcie zastosowania przepisów prawnych, mimo że formalnie nie narusza one ich treści. Może to polegać na stosowaniu różnych technik, które umożliwiają osiągnięcie zamierzonych celów, nie łamiąc przy tym przepisów. Obejście ustawy jest często związane z wykorzystywaniem luk prawnych lub niedoskonałości w regulacjach prawnych. W praktyce może prowadzić do sytuacji, w której cel ustawy nie jest realizowany, co może budzić wątpliwości co do etyki takich działań. W polskim prawodawstwie, jeśli działanie jest uznawane za obejście ustawy, może być traktowane jako niezgodne z prawem, co może prowadzić do odpowiedzialności prawnej negotia inter vivos i mortis causa Negotia inter vivos -to termin odnoszący się do czynności prawnych dokonywanych za życia stron. Obejmuje wszelkie umowy i transakcje, które mają miejsce w czasie, gdy osoby są żywe i zdolne do działania. Przykłady to umowy sprzedaży, darowizny czy najmu. Negotia mortis causa- to czynności prawne, które mają skutek dopiero po śmierci jednej ze stron. Przykładem jest testament, w którym spadkodawca określa, jak ma być podzielony jego majątek po jego śmierci. 50. Części składowe czynności prawnej (aktu prawnego): essentialia negotii, naruralia negotti, accidentalia negotii. Pojęcie klauzuli. Części składowe czynności prawnej (aktu prawnego)  essentialia negotii- elementy przedmiotowo istotne treści czynności cywilnoprawnej, które wskazują na typ tej czynności. Na przykład w czynności sprzedaży elementami przedmiotowo istotnymi są z jednej strony zobowiązanie do przeniesienia własności i wydania rzeczy, a z drugiej strony zobowiązanie do zapłaty ceny. naturalia negotii- składniki treści czynności cywilnoprawnej, które powinny się znaleźć w jej treści, jednakże jeśli strony ich do tej treści nie włączą, czynność jest ważna, a brakujące elementy można ustalić na podstawie przepisów dyspozytywnych, zasad współżycia społecznego i ustalonych zwyczajów. accidentalia negotii- postanowienia, które nie są istotne dla kwalifikacji danej umowy pod określony typ, a ich wprowadzenie zależy wyłącznie od woli stron – np. zastrzeżenie warunku, terminu, kary umownej. Klauzula- odnosi się do określonego zapisu lub postanowienia zawartego w dokumencie prawnym, umowie lub innym akcie prawnym. Klauzule mogą mieć różne funkcje, takie jak określenie warunków umowy, zabezpieczenie praw stron czy regulowanie skutków prawnych. W kontekście umów mogą dotyczyć m.in warunków płatności, terminów realizacji lub odpowiedzialności stron. Klauzulę mogą być też stosowane w dokumentach sądowych, regulaminach czy aktach normatywnych. 51. Czynności prawne odpłatne i nieodpłatne. Słabsza ochrona czynności prawnych nieodpłatnych. Czynności prawne odpłatne I nieodpłatne odpłatne- strona dokonująca przysporzenia otrzymuje lub dopiero ma otrzymać w zamian za dokonywane przysporzenie korzyść majątkową, jako jego ekwiwalent nieodpłatne – strona, która dokonała przysporzenia nie otrzymuje lub nie ma otrzymać w zamian korzyści majątkowej Słabsza ochrona czynności prawnych nieodpłatnych - odnosi się do faktu, że w polskim prawie cywilnym czynności dokonane bez wynagrodzenia (np. darowizny) mogą być mniej chronione niż te, które są odpłatne. Przykładowo, w przypadku darowizny, osoba obdarowana może być narażona na różne ryzyka, takie jak możliwość jej unieważnienia z powodu braku zgody lub woli darczyńcy. Dodatkowo, w kontekście odpowiedzialności, przepisy mogą nie przewidywać tak silnej ochrony dla czynności nieodpłatnych, co może prowadzić do sytuacji, w której obdarowany nie ma pełnej pewności co do swojego prawa do otrzymanego świadczenia. 52. Cel czynności prawnej i jej interpretacja. Cel czynności prawnej- polega na wywołaniu skutków prawnych, które są zamierzone przez strony dokonujące tych czynności. Oznacza to, że osoby podejmujące działania prawne dążą do osiągnięcia określonych rezultatów, takich jak zawarcie umowy, przeniesienie własności, czy wykonanie zobowiązań. Interpretacja czynności prawnej Interpretacja czynności prawnych polega na ustaleniu ich znaczenia oraz skutków, jakie wywołują w świetle obowiązującego prawa. Istnieją różne metody interpretacji, takie jak: 1. Interpretacja literalna - polega na analizie dosłownego brzmienia przepisów prawnych oraz czynności prawnych. Skupia się na znaczeniu użytych słów i zwrotów. 2. Interpretacja systemowa - uwzględnia kontekst całego systemu prawnego, w tym innych przepisów, które mogą wpływać na rozumienie danej czynności prawnej. 3. Interpretacja celowościowa - koncentruje się na ustaleniu celu, jaki przyświecał stronom przy dokonywaniu danej czynności prawnej. 53. Wyjaśnij pojęcia: konwersja, konwalidacja i negotium claudicans. Konwersja - kiedy jedna czynność prawna, która jest nieważna/wadliwa, zostaje zastąpiona inną ważną/skuteczną czynnością prawną, tzn. jeśli nieważna czynność prawna czyni zadość wymaganiom innej czynności prawnej, wówczas należy przyjąć ważność tej ostatniej, jeśli można przyjąć, że strony zawarłyby tę czynność, gdyby wiedziały o nieważności przedsięwziętej czynności prawnej. Konwalidacja (konwalescencja) - kiedy czynność prawna, która jest nieważna/wadliwa, staje się ważna/skuteczna w drodze innej czynności prawnej, która nadaje znaczenie pierwotnej czynności prawnej. Jest to wyjątek od zasady “To, co od początku wadliwe, nie może zostać uzdrowione z biegiem czasu”. Np. darowizna między małżonkami stawała się skuteczna przez śmierć darczyńcy; lub współcześnie w KC - umowa zawarta przez dziecko jest nieważna, chyba że opiekun prawny wyrazi po (nie)zawarciu tej umowy zgodę - tym samym konwalidując umowę. Negotium claudicans - tzw. czynność prawna kulejąca - czynność prawna dokonana przez osobę niezdolną do czynności prawnej / z niepełną zdolnością do czynności prawnych / bez odpowiedniego umocowania (falsus procurator). Wymaga zgody osoby trzeciej do ważności. W rzymie uznawano, że taka czynność wywołuje skutki tylko w zakresie przysporzenia majątkowego małoletniego - do umniejszenia majątku wymagana była zgoda. Po reskrypcie Antoninusa Piusa pozwolono poszkodowanemu kontrahentowi małoletniego dochodzić roszczenia z tyt. bezpodstawnego wzbogacenia.  54. Dwa elementy czynności prawnej: wola i oświadczenie. Teoria woli, teoria oświadczenia, teoria zaufania. Oświadczenie woli. Ad incertas personas. Czynności prawne są przejawem świadomej działalności ludzkiej, powinny więc znajdować swoje oparcie w woli osób działających. Wola jest elementem wewnętrznym, np. “ja chcę”, lecz musi znaleźć wyraz na zewnątrz w postaci oświadczenia - poprzez które wyrażam, że “ja chcę”. Pomiędzy wolą a oświadczeniem istnieje zazwyczaj zgodność. Jednocześnie czasem powstają rozbierzności (nieporozumienia), a wraz z nimi problem, co ma decydować o istocie czynności prawnej: rzeczywista wola, czy też może to, co zostało objawione na zewnątrz. Podręczniki z prawa cywilnego podają w tym zakresie przykład: Włoch podczas wędrówki po górach zaszedł do szwajcarskiej karczmy. W tejże karczmie trwała aukcja. Włoch chcąc zamówić piwo podniósł rękę - nie wiedząc, że trwa aukcja. Podniesienie ręki zostało zinterpretowane jako złożenie oferty podczas aukcji - zostało udzielone przybicie, Włoch aukcję wygrał. Wobec tego czy należy uznać oświadczenie woli za ważne (gdyż Włoch złożył oświadczenie poprzez podniesienie ręki) czy jednak uznać je za nieważne (skoro podniesienie ręki nie było z6godne z wolą - nie chciał kupować). W prawie rzymskim można obserwować interesujący rozwój znaczenia czynnika subiektywnego (woli). W dawnym ius civile czynnik ten nie był jeszcze brany pod uwagę - decydujące było zachowanie formy (wypowiedzenie określonej formuły). Wraz z rozwojem (i wpływem filozofii oraz retoryki greckiej) większą wagę zaczęto przykładać do woli. Około procesu spadkowego Curiana (causa Curiana) z 92 r. p.n.e. interpretacja oscylowała umiejętnie pomiędzy wolą a oświadczeniem. W okresie poklasycznym i justyniańskim akcentowano silniej hellenistyczną doktrynę o decydującym znaczeniu woli. 55. Problem formy oświadczenia woli. Forma ad probationem, ad eventum, ad solemnitatem, zwykła forma pisemna. Skutki niezachowania formy przewidzianej dla czynności. Czynności prawne można dzielić na formalne, tzn. takie dla których ważność jest zależna od zachowania wymaganej formy (np. stypulacja, mancypacja) oraz nieformalne, tzn. takie którym prawo nie stawia żadnych wymogów formalnych (np. najem). Jeżeli dana czynność prawna posiada zastrzeżoną formę, a formy tej nie dochodwano - taka wada może mieć różny skutek: - Ad probationem - niedopuszczalność powoływania się na czynność dokonaną z niezachowaniem odpowiedniej formy dla celów dowodowych przed sądem. Czynność prawna pozostaje ważna. - Ad solemnitatem - czynność jest bezwzględnie nieważna. - Ad eventum - czynność prawna nie pociąga za sobą pewnych skutków określonych w przepisach prawa, które by wywoływała gdyby forma została zachowana. 56. Pozorność, reservatio mentalis, błąd, dissensus, oświadczenie niezrozumiałe, oświadczenie nieudane. Error in corpore, error in nomine. Error in materia. Error in qualitate. Pozorność - czyli symulacja - zachodzi wtedy, gdy strony dokonują czynności prawnej w sposób zewnętrznie poprawny, ale pomiędzy sobą umawiają się, że normalne skutki tej czynności nie nastąpią. W rzymie były np. pozorne rozwody, aby obejść zakaz darowizn pomiędzy małżonkami (faktycznie pozostawali dalej małżeństwem). Współcześnie najczęściej zawiera się dwie darowizny, zamiast jednej umowy sprzedaży - co by obejść podatki xd. Reservatio mentalis - potajemne zastrzeżenie - zamierzona niezgodność aktu i przejawu woli (sytuacja, w której jedna strona ma zamiar nadać czynności prawnej walor pozorności - bez uzyskania zgody drugiej strony; wewnętrzne zastrzeżenie kontrahenta, że umowy nie wykona). Stanowi wadę oświadczenia woli, jednak nie ma znaczenia dla oceny ważności czynności prawnej. Error (błąd) - niezgodność między wolą a oświadczeniem w wyniku przypadku. Osoba działająca dokonuje czynności prawnej pod kątem mylnego wyobrażenia o rzeczywistości, jest czegoś nieświadoma. W formalnych czynnościach ius civile nie miał znaczenia. Dopiero po odróżnieniu woli od oświadczenia rozwinęła się w tym zakresie bogata kazuistyka. Dissensus (contratius consensus) - nieformalne porozumienie rozwiązujące kontrakt konsensualny; zgodne porozumienie stron dotyczące umorzenia zobowiązania z kontraktu. Rozwiązanie węzła obligacyjnego następuje przez akt przeciwny (contra - contratius) do zawiązania. Oświadczenie niezrozumiane - pomyłka polegająca na sytuacji, gdy oświadczając wolę strona nie rozumiała własnego oświadczenia, nie chciała go złożyć i wskutek tego oświadczyła coś innego niż zamierzone. Skutkuje wadliwością oświadczenia, która wynika nie z powzięcia woli, ale jej objawienia. Oświadczenie nieudane - pomyłka polegająca na sytuacji, gdy strona składając oświadczenie wyraziła inne oświadczenie, nie zdając sobie z tego sprawy. Np. z powodu przejęzyczenia. Skutkuje wadliwością oświadczenia, która wynika nie z powzięcia woli, ale jej objawienia. Error in corpore - Błąd co do identyczności osoby lub podmiotu - skutkuje nieważnością czynności. Error in nomine - błąd / nieporozumienie co do oznaczenia rzeczy (np. imienia niewolnika, rzeczy w testamencie). Co do zasady nieistotny. Error in materia - błąd co do istotnych właściwości rzeczy. Rzecz nie spełnia swoich właściwości. Skutkuje nieważnością czynności. Error in qualitate - błąd co do jakości rzeczy. Z reguły nieistotny. Np. złoto gorszej próby. Pomyłka =/= błąd.  57. Nieważność czynności prawnej. Wzruszalność czynności. Niemoralność czynności prawnej. Lex perfecta, lex minus quam perfecta, lex plus quam perfecta. Czynność prawna względnie nieważna (bezskuteczność zawieszona). Nieważność czynności prawnej oznacza, że dana czynność prawna (np. umowa) nie wywołuje żadnych skutków prawnych, jakby nigdy nie miała miejsca. Wzruszalność czynności prawnej oznacza, że dana czynność prawna, choć początkowo ważna, może zostać przez jedną ze stron (lub inne osoby, którym przysługuje odpowiednie uprawnienie) unieważniona lub zmieniona w wyniku określonych okoliczności przewidzianych przez prawo. W praktyce oznacza to, że taka czynność prawna może być "unieważniona" tylko wówczas, gdy osoba uprawniona do jej wzruszenia poweźmie odpowiednią decyzję i wystąpi z odpowiednim oświadczeniem woli. Niemoralność czynności prawnej odnosi się do sytuacji, w której czynność prawna (np. umowa) jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego lub dobrymi obyczajami. Lex perfecta to taka ustawa, która sankcją nieważności dotyka czynność zdziałaną wbrew jej postanowieniom (np. zakaz darowizn między małżonkami por. § 79; darowizny dokonane wbrew temu zakazowi były nieważne). Lex minus quam perfecta uznaje wprawdzie taką czynność za ważną, ale za jej sporządzenie przewiduje sankcje karne (np. zakaz zawarcia ponownego małżeństwa przez wdowę w okresie rocznej żałoby po śmierci męża; przekroczenie tego zakazu nie powodowało nieważności małżeństwa, ale wdowa karana była ujmą czci obywatelskiej, czyli infamią, a nadto utratą prawa do spadku po zmarłym mężu). Lex plus quam perfecta (dosł. prawo bardziej niż doskonałe) – norma prawna opatrzona sankcją represyjną (karną) oraz sankcją nieważności. Oznacza to, że postępowanie sprzeczne z tym, co nakazuje lub czego zakazuje określona norma, spotyka się ze ściganiem przez organy wymiaru sprawiedliwości (sankcja karna), a same skutki postępowania zostaną cofnięte (sankcja nieważności).  Czynność prawna względnie nieważna to sytuacja, w której czynność prawna początkowo wywołuje skutki prawne, ale może zostać unieważniona lub stać się bezskuteczna w określonych warunkach i przez odpowiednią osobę. 58. Uchylenie mocy prawnej czynności ex tunc (restitutio in integrum) i ex nunc (actio doli, quod metus causa, actio Pauliana). Uchylenie mocy prawnej czynności prawnej oznacza, że czynność ta przestaje wywoływać skutki prawne, mimo że początkowo była uważana za ważną i skuteczną. Ex tunc, oznacza, że skutki danej czynności prawnej mają charakter wsteczny i zaczynają obowiązywać od momentu jej dokonania, jakby czynność ta wywoływała skutki już od samego początku. 1. Restitutio in integrum (z łac. „przywrócenie do pierwotnego stanu”) to zasada prawna, która oznacza obowiązek przywrócenia stanu sprzed dokonania czynności prawnej, której skutki zostały uznane za nieważne lub unieważnione. Ex nunc (z łac. „od teraz”) oznacza, że skutki danego zdarzenia prawnego zaczynają obowiązywać od momentu podjęcia decyzji lub od momentu zaistnienia określonego zdarzenia, a nie wstecz. 1. Actio doli to powództwo, które służy ochronie osoby poszkodowanej przez oszustwo lub podstęp. Jest to środek prawny, który umożliwia dochodzenie roszczeń przeciwko osobie, która dokonała czynu w złej wierze, w celu osiągnięcia nieuczciwego lub niezgodnego z prawem celu. 2. Actio quod metus causa to powództwo, które służy ochronie osób, które zawarły umowę pod wpływem groźby (metus) — w sytuacji, gdy zostały zmuszone do jej zawarcia w obawie przed szkodą lub niebezpieczeństwem. 3. Actio Pauliana to powództwo mające na celu ochronę wierzycieli przed działaniami dłużnika, które mają na celu  ukrycie majątku lub przeniesienie majątku w celu uchwały przed wierzycielami. 59. Dolus, metus. Środki pretorskie: actio de dolo, actio quod metus causa. Dolus - podstęp Metus - groźba Środki pretorskie to instrumenty prawne, które miały na celu ochronę interesów obywateli w rzymskim prawie cywilnym Actio de dolo to jedno z powództw stosowanych w rzymskim prawie cywilnym w celu ochrony osób poszkodowanych przez oszustwo lub podstęp. Był to środek pretorski, który umożliwiał stronie poszkodowanej dochodzenie roszczeń, gdy druga strona umowy stosowała nieuczciwe praktyki, aby wprowadzić ją w błąd lub wyłudzić korzyści kosztem tej osoby. Actio quod metus causa to jedno z ważniejszych powództw w prawie rzymskim, które miało na celu ochronę osób, które zawarły umowę lub podjęły czynność prawną pod wpływem groźby (z łac. „metus”), czyli pod przymusem, w obawie przed niebezpieczeństwem. Było to powództwo pretorskie, które umożliwiało stronie poszkodowanej uchylenie skutków prawnych czynności prawnej, która została zawarta w wyniku groźby, a także uzyskanie odpowiednich roszczeń. 60. Przyczyna prawna czynności. Causa donandi, credendi, solvendi. Czynności kauzalne i abstrakcyjne. Causa jest to powód lub cel zawarcia danej czynności prawnej. W prawie rzymskim, pojęcie causa pełniło istotną rolę w rozstrzyganiu, czy czynność prawna jest ważna, czy też nieważna, w zależności od jej przyczyny. Oznaczało to, że czynność prawna musi mieć legitelną i dozwoloną przyczynę, aby była uznana za skuteczną. Causa donandi to przyczyna zawarcia czynności prawnej, której celem jest danie czegoś (np. darowizna). W tym przypadku  czynność prawna ma na celu przeniesienie własności lub innych praw na rzecz obdarowanego nieodpłatnie. Causa credendi to przyczyna, która wiąże się z udzieleniem kredytu lub pożyczki. Przyczyną czynności jest udzielenie komuś kredytu lub pożyczki z zamiarem uzyskania zwrotu świadczenia w przyszłości (np. kwoty pożyczki z odsetkami). Causa solvendi to przyczyna związana z wypełnieniem zobowiązania. W tym przypadku celem czynności jest spełnienie zobowiązania, np. zapłata za dług, świadczenie z tytułu umowy, spłata kredytu, itp. Czynności kauzalne to takie, w których przyczyna (causa) jest niezbędna do ważności czynności prawnej. Oznacza to, że skutki czynności prawnej (np. przeniesienie własności, zaciągnięcie długu) zależą od obecności konkretnej przyczyny, która uzasadnia daną czynność. Czynności abstrakcyjne to takie, w których przyczyna nie ma wpływu na ważność czynności prawnej. Zatem czynność prawna jest skuteczna, nawet jeśli nie ma przyczyny (causa) lub przyczyna nie jest zgodna z pierwotnym celem czynności. 61. Darowizna a przysporzenie majątkowe. negotium mixtum cum donatione. Obietnica darowizny a umowa darowizny, donatio perfecta. Zakaz darowizny między małżonkami, donatio mortis causa. Darowizna - Pactum Donationis - jest jednostronnym przesunięciem majątkowym pomiędzy dwiema osobami, bez ekwiwalentu. Natomiast jest to dwustronna czynność prawna: do jej dokonania nie wystarczy wola obdarowania po stronie darczyńcy, ale konieczne jest także przyjęcie darowizny przez obdarowanego. Sposoby dokonania darowizny były w Rzymie rozmaite. Do natychmiastowych przesunięć majątkowych prowadziły zwyczajne czynności alienacyjne z zakresu prawa rzeczowego: mancypacja (za symboliczną zapłatą), in iure cessio i tradycja. Negotium mixtum cum donatione- czynność prawna ma charakter odpłatny, jak i nieodpłatny, czyli łączy w sobie elementy umowy cywilnej (np. sprzedaży) oraz darowizny.  Donatio Perfecta - darowizna, która została w pełni zrealizowana i jest nieodwołalna(spełnienie wymaganych formalności przez darczyńcę,a obdarowany nabył prawo własności do darowanego przedmiotu. Donatio mortis causa -darowiznę na wypadek śmierci, dokonywano pod warunkiem, że obdarowany przeżyje darczyńcę. Darowiznę taką, faktycznie obciążającą spadek, realizował spadkobierca darczyńcy, w związku z czym stosowano do niej niektóre przepisy prawa spadkowego. Zakaz darowizn między małżonkami-Darowizna dokonana między małżonkami była nieważna, darczyńca pozostawał nadal właścicielem darowanej wartości majątkowej i mógł domagać się jej zwrotu. 62. Klauzule przy czynnościach prawnych: warunek (condicio), termin (dies), polecenie (modus). Warunek (condicio) jest to zastrzeżenie, w wyniku którego skutek jakiejś czynności uzależnia się od zdarzenia przyszłego i niepewnego. Termin (dies) jest to takie zastrzeżenie, w wyniku którego skutek jakiejś czynności uzależnia się od jakiegoś zdarzenia przyszłego i pewnego. Polecenie (modus ) jest klauzulą dodatkową do czynności o charakterze darmowym (darowizna, rozporządzenie ostatniej woli, wyzwolenie ), nakładającą na odnoszącego korzyść z czynności obowiązek jakiegoś zachowania się. 63. Warunek (condicio). Warunek zawieszający i rozwiązujący. Czynność prawna pendente condicione. Rozwój warunku rozwiązującego: pactum displicentiae, in diem addictio, lex commisssoria. Warunki prawne, warunki niemożliwe zawieszające i rozwiązujące. Warunek niemoralny (condicio turpis). Ekspektatywa prawa. Warunek (condicio)- jest to zastrzeżenie, w wyniku którego skutek jakiejś czynności uzależnia się od zdarzenia przyszłego i niepewnego. - Warunek jest dodatni, jeśli zdarzenie przyszłe polega na zmianie  uprzednio istniejącej rzeczywistości ( np. jeśli przyjmiesz spadek po X),albo ujemny, gdy zdarzenie przyszłe ma istniejącą uprzednio rzeczywistość utrzymać ( np. jeśli odrzucisz spadek po X ). -warunek zawieszający:jeśli od zdarzenia tego uzależnia się rozpoczęcie skutku czynności,np. dam ci 1000 sesterców, jeśli mój statek wróci z Azji -warunek rozwiązujący:, jeśli zaś ustanie skutku — to klauzula taka jest warunkiem rozwiązującym (np. zwrócisz mi rzecz sprzedaną, jeśli znajdę nabywcę oferującego wyższą cenę - warunek możliwy-warunek, który może faktycznie się zdarzyć. -warunek niemożliwy: Jeśli warunek jest niemożliwy do spełnienia, umowa lub zapis staje się nieważny. Przykłady zastosowania warunku: W testamencie: Spadkobierca otrzyma spadek pod warunkiem, że ukończy studia W umowie: Zobowiązanie do zapłaty wynagrodzenia zależy od tego, czy projekt zostanie ukończony w terminie. Condicio turpis-warunek niemoralny. Odnosi się do sytuacji, w której w umowie, testamencie lub innym akcie prawnym ustanawia się warunek, który jest sprzeczny z zasadami moralności, dobrymi obyczajami lub prawem.Tego typu warunki są zazwyczaj nieważne, ponieważ naruszają zasady etyki, moralności lub porządku publicznego. Pendente condicione- odnosi się do sytuacji prawnej, w której warunek (condicio) określony w umowie lub innym akcie prawnym nie został jeszcze spełniony, ale również nie został jeszcze uznany za niespełniony. (strony czekają na jego spełnienie lub niespełnienie). Pactum displicentiae- („sprzedaż na próbę”). Kupujący mógł sobie zastrzec, że do ustalonego terminu będzie mógł odstąpić od kontraktu, jeżeli rzecz nie będzie mu się podobała  In diem addictio-sprzedawca mógł zastrzec sobie prawo odstąpienia w pewnym terminie od umowy, na wypadek gdyby osoba trzecia zaoferowała wyższą cenę - czyli zastrzeżenie wyższej oferty. lex commisssoria to klauzula przepadku, która pozwala na rozwiązanie umowy lub przejęcie przedmiotu w przypadku, gdy druga strona nie wypełni swoich zobowiązań, takich jak płatność lub spłata długu. Ekspektatywa prawa-to oczekiwanie na nabycie prawa, które ma szansę zostać przyznane w przyszłości po spełnieniu określonych warunków(np. w sytuacjach dziedziczenia, osoby mogą już działać jako przyszli spadkobiercy, choć formalnie spadek nie został jeszcze otwarty.) 64. Termin. Dies a quo, ad quem. Dies incertus quando, dies incertus an. Termin początkowy i termin końcowy. Dies a quo- punkt początkowy(dzień), od którego liczony jest okres związany z realizacją określonego obowiązku, prawa lub zobowiązania,ma kluczowe znaczenie dla określenia, kiedy dane zdarzenie, obowiązek czy prawo zaczyna obowiązywać. Dies ad quem-ostatni dzień, w którym coś musi się wydarzyć lub zostać zrealizowane.Jest to punkt końcowy jakiegoś okresu czasu. Dies incertus quando- Odnosi się do sytuacji, w której pewne zdarzenie na pewno nastąpi, ale nie wiadomo, kiedy dokładnie to się stanie(wiadomo, że dane zdarzenie nastąpi, ale nie ma pewności, kiedy to się stanie) Dies incertus an-odnosi się do sytuacji, w której nie jest pewne, czy dane zdarzenie w ogóle nastąpi, czyli istnieje niepewność co do samego zdarzenia, a nie tylko jego daty. 65. Polecenie dodane do czynności I jego wpływ na jej ważność. Zaskarżalność wykonania polecenia. Zarówno w starożytnym Rzymie, jak i współcześnie polecenie (modus) stanowi postanowienie szczególne (tzw. accidentalia negotii), a więc jest elementem całkowicie opcjonalnym, który strony ustalają samodzielnie w celu odmiennego ukształtowania danego stosunku prawnego. Samo polecenie polega na tym, że osoby dokonujące m.in. nieodpłatnych czynności prawnych, wyzwolenia niewolnika, darowizny czy przysporzenia testamentowego nakładały często na obdarowanych pewne obowiązki (działania lub zaniechania). Taka czynność prawna jest skuteczna od razu, gdyż polecenie nie stanowi warunku, ale obciążony był jednak zobowiązany do wykonania polecenia, w każdym razie moralnie, a ponadto w prawie klasycznym poszukiwano sposobów prawnego zabezpieczenia wykonania, na przykład przez stypulację. Za pomocą poleceń można było realizować cele socjalne (np. darowizna niewolnika z poleceniem wyzwolenia go po określonym czasie) i cele sakralne (częste przysporzenia testamentowe z poleceniami co do troski o kult pamięci zmarłego dobrodzieja). W cesarstwie chrześcijańskim z takich poleceń korzystały organizacje kościelne i stąd ich zainteresowanie w prawnym umacnianiu instytucji. Istotnie, w prawie justyniańskim można już było wymusić wypełnienie każdego polecenia, a jeżeli nie zostało wypełnione – zainteresowani mogli żądać zwrotu dokonanego przysporzenia. 66. Zdolność do czynności prawnych. brak zdolności: infantes, furiosi, dementes, mente capti. Ograniczona zdolność do działań prawnych: Venia aetatis. Impubes, prodigus. Opieka. Kuratela. Pozycja prawna kobiet. Zdolność do czynności prawnych jest to zdolność do tego, aby za pomocą czynności prawnych kształtować sytuację prawną własną lub innych osób. Była ona w Rzymie ograniczona według trzech odmiennych kryteriów: płci, wieku i stanu umysłowego.  Brak zdolności do czynności prawnych występował u: (i) dzieci (infantes) – w prawie poklasycznym granica tej kategorii ukształtowała się na ukończeniu 7. roku życia, oraz (ii) umysłowo chorych (furiosus, dementes, mente capti) – sytuacja takich osób była zrównana do pozycji dzieci, majątkiem chorego zarządzał specjalny kurator. Odebranie tym osobom zdolności do czynności prawnej było umotywowane brakiem rozeznania u tych osób tego, co czynią. Ograniczona zdolność do czynności prawnych występowała u: niedojrzałych (impuberes) – za które uznawano osoby do 14. roku życia (u kobiet do 12. rok życia), oraz marnotrawców (prodigus) – czyli osób, które sprzeniewierzały majątek odziedziczony po przodkach. Kategorię pośrednią (ukształtowaną później), pomiędzy niedojrzałymi i osobami o pełnych zdolnościach do czynności prawnych, stanowiła grupa dojrzałych do 25. roku życia (puberes, minores). Takie osoby miały możliwość uchylenia się od skutków prawnych czynności obiektywnie niekorzystnych dla nich. Minor mógł wcześniej (po 20. roku życia) uzyskać stanowisko osoby zupełnie samodzielnej w drodze przywileju cesarskiego - venia aetatis. Pozycja kobiet była słabsza w porównaniu do pozycji mężczyzn, gdyż nawet gdy były osobami sui iuris to ich zdolność do czynności prawnych była ograniczona (szczególnie we wcześniejszym rozwoju prawa rzymskiego). Nad osobami niedojrzałymi i kobietami sprawowano opiekę (odpowiednio: tutela impuberum i tutela mulierum). Do sprawowania opieki nad niedojrzałymi byli powołani członkowie rodziny (w zależności od sytuacji bliżsi lub dalsi) – stanowiła ona opiekę ustawową. W braku członków rodziny mogących sprawować opiekę powoływano na zarządzenie władzy. Opieka nad niedojrzałymi była surogatem władzy ojcowskiej, jednak nie sięgała ona aż tak daleko jak władza ojcowska. Rzymskie kobiety nie znajdujące się pod władzą familijną ojca czy męża pozostawały także po osiągnięciu dojrzałości, i to przez całe życie, pod opieką mężczyzn. Opieka ta z czasem traciły na znaczeniu. Opiekuna kobiety powoływano w testamencie, a w praktyce przyjęło się, że  mężowie pozostawiali żonom w testamencie możliwość wyboru opiekuna. Kuratela (cura) dotyczyła raczej sytuacji wyjątkowych i przejściowych, w tym odnosiła się ona do innych kręgów osób: umysłowo chorych i marnotrawców. O ile przy opiece na pierwszy plan wysuwała się piecza nad osobą, w kurateli – raczej nad majątkiem, możliwa była nawet kuratela w stosunku do samej tylko masy majątkowej. Opiekun dopuszczał często podopiecznego do własnego działania, a sam ograniczał się do udzielenia swego przyzwolenia przy ważniejszych czynnościach; kurator z reguły zarządzał majątkiem sam. 67. Zdolność prawna a zdolność do czynności prawnych. Zdolność do odpowiadania za przestępstwo (doli capacitas). Zdolność prawna (zwana też inaczej podmiotowością prawną) to zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków w prawie cywilnym. W starożytnym Rzymie, podobnie jak współcześnie, zaczynała się ona od chwili urodzenia – z zastrzeżeniem, że dotyczyło to tylko osób wolnych. Niewolnicy nie posiadali zdolności prawnej. Pełna zdolność prawna według rzymskiego ius civile stawała się udziałem tylko tych wolnych, którzy rodzili się jako obywatele rzymscy i jako osoby sui iuris. Osoby alieni iuris miały zdolność prawną ograniczoną, przede wszystkim w sferze stosunków majątkowych. Latynowie i peregryni osiągali przez urodzenie zdolność prawną według własnych systemów prawnych. Zdolność prawną traciło się wraz ze śmiercią – podobne skutki prawne do śmierci powodowała również utrata wolności. Zdolność do czynności prawnych jest to natomiast zdolność do tego, aby za pomocą czynności prawnych kształtować sytuację prawną własną lub innych osób. Doli capacitas to odpowiedzialność za czyny bezprawne odnosząca się do zdolności danej osoby do rozumienia swoich działań oraz do rozpoznawania, że mogą one prowadzić do oszustwa lub przestępstwa. Osoby, które posiadały doli capacitas to m.in.: dorośli mężczyźni, kobiety i dzieci powyżej pewnego wieku (puberes) – pod warunkiem zdrowia  psychicznego. Do odpowiedzialności mogli być pociągnięci również niewolnicy, zwłaszcza gdy działali na szkodę swoich właścicieli. 68. Zastępstwo. Posłaniec (nuntius) i pełnomocnik. Zastępstwo ustawowe i dowolne. Zasada per liberam personam nihil nobis adquiri nihil potest i jej późniejsze modyfikacje. Zastępstwo przy nabyciu posiadania. Zarządca (procurator omnium bonorum), quasi procurator, actiones adiecticiae qualitatis. Zasada per liberam personam nihil nobis adquiri nihil potest odnosi się do ograniczeń w nabywaniu własności lub korzyści za pośrednictwem innych osób w kontekście relacji prawnych. Zgodnie z tą zasadą, jeśli osoba wolna coś nabywa, to nabywa to wyłącznie dla siebie. Nie może automatycznie nabyć czegoś na rzecz innej osoby, chyba że zrobi to na podstawie umowy lub wyraźnego pełnomocnictwa. Z kolei w przypadku niewolników sytuacja wyglądała odwrotnie, gdyż wszystko, co nabywali, było automatycznie przypisywane ich właścicielowi. Pierwotnie możliwość podejmowania czynności prawnych ze skutkiem dla innych osób aniżeli osoba działająca były w Rzymie mocno zacieśnione, jednak potrzeba zastępstwa w podejmowaniu czynności prawnych rosła w państwie rzymskim w miarę rozrastania się jego terytorium, nasilania się ruchliwości społeczeństwa, komplikacji stosunków gospodarczych i obrotu prawnego. Od początku naturalnymi przedstawicielami zwierzchników familii były osoby alieni iuris, zarówno niewolnicy, jak i wolni członkowie rodziny. Przysporzenia z ich czynności prawnych przypadały wprost zwierzchnikowi familijnemu, natomiast zobowiązania zaciągnięte przez osoby alieni iuris obciążały go tylko „dodatkowo” w granicach ściśle określonych prawem pretorskim. Związana z działalnością osób alieni iuris jest związana instytucja actiones adiecticiae qualitatis, czyli powództwa prawa pretorskiego, które umożliwiały wierzycielom  dochodzenie zobowiązań zaciągniętych przez osoby alieni iuris od ich zwierzchników familijnych. Poza powyższym przedstawicielstwem wynikającym ze stosunków rodzinnych należy jeszcze wyróżnić: posłańca, zastępstwo pośrednie oraz zastępstwo bezpośrednie. Posłaniec (nuntius) w swojej roli nie był zastępcą, ale jedynie narzędziem do przenoszenia cudzego oświadczenia woli. Zastępstwo pośrednie polega na tym, że zastępca działa na zewnątrz, wobec osób postronnych, we własnym imieniu, z dokonanych czynności nabywa zrazu dla siebie i zobowiązuje się sam. Skutki swoich czynności przenosi dopiero w drodze wtórnej czynności na zastąpionego. Ten uciążliwy rodzaj zastępstwa był w Rzymie bardzo rozpowszechniony. Zastępstwo bezpośrednie (przedstawicielstwo) polega na tym, że przedstawiciel działa w cudzym imieniu i że skutki jego działania spadają wprost na reprezentowanego. Przedstawicielstwo, było dopuszczalne tylko wyjątkowo. Najważniejszym z dopuszczalnych wyjątków był procurator, czyli zarządca majątku, a zarazem częsty zastępca procesowy. Obok tego funkcjonował quasi procurator, czyli osoba działająca podobnie jak procurator, ale bez formalnego upoważnienia do reprezentowania innej osoby. 69. Zastępstwo w prawie rzymskim a prawie współczesnym. Zastępca pośredni. Stosunek wewnętrzny a pełnomocnictwo. Falsus procurator. ratihabitio (zatwierdzenie). Pierwotnie możliwość zastępstwa w podejmowaniu czynności prawnych w prawie rzymskim była ograniczona. Naturalnymi przedstawicielami zwierzchników familii były osoby alieni iuris – zarówno niewolnicy, jak i wolni członkowie rodziny. Możliwość ta wynikała z tego, że przysporzenia z czynności prawnych takich osób wprost przypadały zwierzchnikowi familijnemu. nie można było z takim samym bezpośrednim skutkiem  nabywać poprzez osobę obcą – takie osoby mogły być jednak tzw. zastępcami pośrednimi. Zastępstwo pośrednie polega na tym, że zastępca działa na zewnątrz, wobec osób postronnych, we własnym imieniu. Skutki swoich czynności przenosi dopiero w drodze wtórnej czynności na zastąpionego. Z braku innych możliwości ten rodzaj zastępstwa był w Rzymie bardzo rozpowszechniony. Do zastępców pośrednich należeli m.in.: kognitor, prokurator oraz opiekun. Zastępstwo bezpośrednie (przedstawicielstwo) polega na tym, że przedstawiciel działa w cudzym imieniu i że skutki jego działania spadają wprost na reprezentowanego. Idea zastępstwa bezpośredniego stosunkowo długo torowała sobie drogę w prawie rzymskim. Współcześnie to właśnie zastępstwo bezpośrednie jest dominującą formą zastępstwa – przepisy w tym zakresie są o wiele bardziej liberalne i w stosunkowo niewielu sytuacjach ustawodawca postanowił ograniczyć możliwość działania przez pełnomocnika. Podstawą pełnomocnictwa jest często jakiś stosunek prawny między mocodawcą a pełnomocnikiem, na mocy którego pełnomocnik jest zobowiązany do działania w imieniu mocodawcy. Stosunek ten nazywa się stosunkiem wewnętrznym albo podstawowym, w odróżnieniu od stosunku zewnętrznego, który powstaje przez działanie pełnomocnika w imieniu mocodawcy wobec osób trzecich. Stosunek wewnętrzny jest stosunkiem odrębnym od samego pełnomocnictwa – są to zasadniczo dwa niezależne od siebie stosunki prawne, co więcej jego istnienie nie jest niezbędne do tego, aby pełnomocnictwo istniało. Falsus procurator to osoba, która działa bez umocowania lub przekracza jego zakres (rzekomy pełnomocnik). Umowa zawarta przez rzekomego pełnomocnika może zostać potwierdzona (zastosowanie ma instytucja ratihabitio, czyli zatwierdzenie dokonanej czynności prawnej) przez reprezentowanego w określonym terminie. W przeciwnym wypadku umowa nie wywoła żadnych skutków prawnych.