Historia Kultury PDF

1. Kultura jako pojęcie: podstawowe sposoby rozumienia kultury duchowy i materialny aspekt kultury krajobraz kulturowy wartości kulturowe jako źródło rozwoju turystyki kulturowej 2. Charakterystyka wybranych przykładów z dziejów kultury sztuka naskalna i rzeźby z okresu paleolitu rewolucja neolityczna i jej konsekwencje neolityczne ośrodki miejskie cywilizacje starożytnego Bliskiego Wschodu Biblia jako źródło kultury europejskiej antyk jako źródło kultury europejskiej kulturotwórcza rola pisma kulturowe konsekwencje upowszechnienia druku polszczyzna jako archiwum kultury idea Grand Tour 3. Typy ogrodów i ich współczesne przykłady. tradycje sztuki ogrodowej ogród jako miejsce styku „kultury i natury” sławne ogrody europejskie (wybrane przykłady) najciekawsze ogrody w Polsce (wybrane przykłady) 4. Kulturowa rola widowisk i teatru geneza teatru i związki pomiędzy teatrem a rytuałem główne wyznaczniki teatru antycznego, średniowiecznego, teatru włoskiego, teatru szekspirowskiego, teatru molierowskiego, teatru hiszpańskiego kierunki rozwoju teatru w XIX wieku 5. Muzea jako depozytariusze dziejów kultury rozwój „protomuzealnictwa” znaczenie Florencji i Rzymu dla odrodzenia idei muzealnictwa rola gabinetów osobliwości w rozwoju muzealnictwa europejskiego powstanie muzeów publicznych (wybrane przykłady) zmiany w muzealnictwie w czasach współczesnych 1. Kultura jako pojęcie: podstawowe sposoby rozumienia kultury rozumienie artystyczne (kulturowy\niekulturowy) rozumienie normatywne (kulturowy\niekulturowy) rozumienie antropologiczne (kulturowy) sztuka, zwyczaje, religia, prawo, gospodarka, sport, nauka, polityka, życia codzienne etc. >>>> CZŁOWIEK JAKO TWÓRCA KULTURY E. Burnett Tylor,,,Primitive Culture" (1871) „Kultura, czyli cywilizacja w najszerszem znaczeniu etnograficznem, jest to pojęcie, obejmujące wiedzę, wierzenia, sztukę, moralność, prawo, obyczaje i inne zdolności i przyzwyczajenia, zdobyte przez człowieka, jako członka społeczeństwa. Stan cywilizacji u różnych społeczeństw ludzkich,o ile może być zbadanym na podstawie prawideł ogólnych, jest przedmiotem, nadającym się do studjów nad prawami, kierującemi myślami i czynami ludzkiemi. Tożsamości działania tych samych przyczyn można po większej części przypisać jednolitość, przenikającą całą cywilizację. Niejednostajną siłą tych przyczyn można tłumaczyć rozliczne szczeble rozwoju, będące wynikiem historji pierwotnej i mające wpłynąć na ukształtowanie historji przyszłości. Dzieło niniejsze poświęcone jest zbadaniu tych dwóch praw zasadniczych w dziedzinie etnografji, ze szczególnem uwzględnieniem rozwoju cywilizacji niższych plemion w stosunku do cywilizacji wyższych ludów." Rzeczywistość kulturowa postawy, zachowanie i wytwory człowieka, które zawsze związane są w jakiś sposób ze światem natury, ale zostały przez człowieka w jakiś sposób ukształtowane lub przetworzone >>ROZUMIENIE ATRYBUTYWNE ROZUMIENIE DYSTRYBUTYWNE Jeden z najważniejszych źródeł europejskiej kultury podstawowe dzieło religijne, "święta księga" żydów i chrześcijan źródło historyczne wielkie, klasyczne arcyddzieł.o europejskiej literatury skarbiec uniwersalnych, poadczasowych inspiracji i motywów, będących kanwą europejskiego obrazu świata: aksjologicznego, etycznego, prawnego, politycznego, społecznego, artystycznego... wielki zasób: gatunków, tematów, fabuł, motywów, wzorców osobowych, wyrażających pełnię ludzkich doświadczeń znajdujących odzwierciedlenie we wszystkich dziedzinach sztuki na przestrzeni wieków źródło norm gatunkowych i językowo-stylistycznych - pamiętać bowiem trzeba, że translatorskie wysiłki podejmowane przez kolejnych tłumaczy Biblii, poszukiwanie zwrotów i wyrażeń, innowacje leksykalno-stylistyczne, które najwierniej oddałyby ducha biblijnego tekstu odegrały niezwykle ważną rolę w rozwoju współczesnych jężyków europejskich Stary testament Nowy testament Czas Księgi biblijne powstawały na przestrzeni ponad 1000 lat rzyjmuje się, że proces powstawania tekstów biblijnych rozpoczął się ok. X wieku p.n.e Stary testament kształtował się do I w. p.n.e. Nowy testament - od 51 r. n.e. (List do Tesaloniczan) do 96 r. (Ewangelia św. Jana lub Apokalipsa) Język hebrajski aramejski grecki " Literatura hebrajska jest od samego początku litraturą pisma alfabetycznego. Dzięki temu była ł.atwiej dostępna (...). Zwracała się jż w swym zał.ożeniu do całego narodu wybranego, co oczywiście nie oznaczało bynajmniej, że wszyscy synowie tego narodu (już nie wspominając nawet o córkach!) musieli umieć czytać i pisać. Niemniej jednak owa dostępność pisma nie mogła pozostawać bez wpływu na charakter kształtującej się w ten sposób literatury." ~ A. Świderkówna Stary testament > hebrajski (hebrrajski biblijny, starohebrajsk) -> Lashon Hakodesh (język śwęty, język świętości, język sacrum) > grecki (koine) > aramejski (Ewangela św. Mateusza) Najstarsze przekłady: Septuaginta Wulgata przekład zbiblii z hebrajskiego i greki na łacinę, dokonany 382-406 głównie przez św. Hieronima ze Strydony na zlecenie papieża Damazego I celem przekładu było dostarczenie kościołowi jednolitego tekstu Pisma Świętego + screeny antyk jako źródło kultury europejskiej Klasyka\klasyczny jako pojęcie Łac. classicus - pierwszorzędny, wzorowy, wyuczony: 1. sztuka antyku grecko-rzymskiego 2. sztuka uznawana za wzorcową w danym okresie czasu 3. sztuka, która przetrwała próbę czasu 4. sztuka najwyższej rangi, wzorcowa, doskonała Pojęcie to odnosi się bezpośrednio do tradycji kultury greckiej i rzymskiej w latach jej największego rozwoju. Ma charakter wartościujący - to, co wywodzi się z antyku zostało uznane za wzór dla późniejszych epok. kulturotwórcza rola pisma Pismo odegrało kluczową rolę w kształtowaniu cywilizacji, umożliwiając przechowywanie, przekazywanie wiedzy, rozwój administracji, prawa, religii oraz sztuki. Jego wynalezienie miało ogromny wpływ na rozwój kultury, tożsamości narodowej i rozwoju społeczeństw. 1. Początki pisma – Mezopotamia, ok. 3500 p.n.e. Wynalezienie pisma klinowego w Sumerze, na terenie Mezopotamii, ok. 3500 p.n.e. stanowi jedno z najważniejszych wydarzeń w historii ludzkości. Sumerowie, używając pismo klinowe do zapisów administracyjnych i religijnych, stworzyli podstawy dla przyszłych cywilizacji. Przykład: Pierwsze teksty pisane to zapisy dotyczące transakcji handlowych i rolnych. Pismo klinowe było używane także do zapisywania literatury, jak np. "Epos o Gilgameszu" (ok. 2000 p.n.e.), który jest jednym z najstarszych zachowanych dzieł literackich. 2. Kodeks Hammurabiego – Babilonia, ok. 1754 p.n.e. Kodeks Hammurabiego, stworzony przez króla Babilonii Hammurabiego, to jeden z pierwszych zbiorów praw spisanych w historii. Kodeks ten miał wpływ na rozwój prawa i administracji w Mezopotamii, ale także na inne cywilizacje. Przykład: Pismo umożliwiło stworzenie systemu prawnego, który dotyczył wszystkich warstw społeczeństwa, od niewolników po króla, i stanowił fundament dla późniejszych systemów prawnych w zachodniej cywilizacji. 3. Pismo hieroglificzne – Egipt, ok. 3200 p.n.e. Pismo hieroglificzne rozwijało się w starożytnym Egipcie i było używane przez tysiące lat do zapisywania tekstów religijnych, administracyjnych i artystycznych. Hieroglify miały kluczowe znaczenie dla rozwoju egipskiej kultury i religii. Przykład: Stworzenie "Księgi Umarłych" (ok. 1550 p.n.e.) to zbiór tekstów religijnych, które miały na celu zapewnienie pomyślnego przejścia do życia pozagrobowego. Hieroglify były również używane do zapisania historii faraonów na ścianach piramid i świątyń. 4. Pismo fenickie – Fenicja, ok. 1200 p.n.e. Fenicjanie wynaleźli jeden z pierwszych alfabetów, który był znacznie prostszy i bardziej uniwersalny niż wcześniejsze systemy pisma, takie jak pismo klinowe czy hieroglify. Pismo fenickie miało ogromny wpływ na rozwój pisma w późniejszych cywilizacjach. Przykład: Pismo fenickie stało się podstawą dla alfabetów greckiego i łacińskiego, które miały później ogromne znaczenie w rozwoju kultury zachodniej. Fenicjanie używali swojego alfabetu do zapisów handlowych i dyplomatycznych. 5. Biblia hebrajska – Izrael, ok. 1000 p.n.e. Pismo miało również fundamentalne znaczenie dla rozwoju religii monoteistycznej. W Starożytnym Izraelu zapisano teksty, które stały się podstawą judaizmu, a później chrześcijaństwa i islamu. Przykład: Zapisanie Biblii Hebrajskiej (Starego Testamentu) w języku hebrajskim (ok. 1000 p.n.e.) miało ogromny wpływ na religijność i tożsamość kulturową nie tylko Żydów, ale również chrześcijan i muzułmanów. Pisane święte teksty stały się fundamentem w rozwoju religii monoteistycznych. 6. Pismo greckie – Grecja, ok. 800 p.n.e. Pismo greckie, opracowane na bazie pisma fenickiego, stało się fundamentem dla kultury europejskiej. Grecy stworzyli jeden z pierwszych pełnych alfabetów, który wkrótce stał się podstawą literatury, filozofii, nauki i administracji w starożytnej Grecji. Przykład: "Iliada" i "Odyseja" Homera (ok. VIII w. p.n.e.) to epickie utwory, które miały ogromny wpływ na literaturę i myśl filozoficzną w Europie. Pismo stało się narzędziem do rozwoju filozofii (np. pisma Arystotelesa czy Platona) oraz nauki. 7. Pismo rzymskie – Rzym, ok. 700 p.n.e. Pismo rzymskie, które wyewoluowało z greckiego, miało znaczący wpływ na rozwój zachodniej cywilizacji. Rzymianie rozwinęli system prawny, administracyjny i literacki, który stał się podstawą wielu współczesnych instytucji. Przykład: Kodeks Justyniana (VI w. n.e.) stanowił fundament dla współczesnych systemów prawnych w Europie. Rzymskie prawa i zapisane dokumenty miały fundamentalne znaczenie w kształtowaniu prawa cywilnego w późniejszych stuleciach. 8. Zapis literacki w średniowieczu – Europa, ok. 500–1500 n.e. W średniowieczu pismo stało się kluczowym narzędziem w rozwoju literatury, religii oraz nauki, szczególnie w klasztorach, gdzie mnisi kopiowali i tworzyli rękopisy. Przykład: Zapisanie "Summa Theologica" Tomasza z Akwinu (XIII w.) miało olbrzymi wpływ na rozwój teologii i filozofii chrześcijańskiej. kulturowe konsekwencje upowszechnienia druku Upowszechnienie druku miało rewolucyjny wpływ na rozwój kultury, społeczeństwa i myśli ludzkiej, zwłaszcza po wynalezieniu druku przez Johannesa Gutenberga w połowie XV wieku. Przełom ten spowodował ogromne zmiany w wielu dziedzinach życia, a jego konsekwencje miały długotrwały wpływ na rozwój cywilizacji zachodniej i nie tylko. 1. Rozwój edukacji i dostęp do wiedzy Druk umożliwił masową produkcję książek, co w znacznym stopniu zwiększyło dostęp do wiedzy. Wcześniej, książki były drogocenne, pisane ręcznie i dostępne tylko dla elit, takich jak duchowieństwo czy arystokracja. Po wynalezieniu druku, książki stały się tańsze i bardziej dostępne dla szerszej grupy ludzi. Przykład: Drukowane książki, takie jak Biblia Gutenberga (ok. 1455), stały się dostępne nie tylko dla duchowieństwa, ale także dla świeckich. Umożliwiło to szerszy dostęp do tekstów religijnych, co miało wielkie znaczenie w czasie Reformacji. Efekt: Zwiększenie dostępu do książek i tekstów prowadziło do szerzenia wiedzy, poprawy alfabetyzacji i rozwoju systemów edukacyjnych. 2. Reformacja i zmiany religijne Upowszechnienie druku miało kluczowe znaczenie w rozwoju Reformacji. Dzięki wynalezieniu druku, idee reformacyjne Martina Lutra (np. "95 tez") mogły szybko i szeroko dotrzeć do szerokiego kręgu odbiorców, co znacząco wpłynęło na rozpad Kościoła katolickiego w zachodniej Europie i powstanie nowych wyznań protestanckich. Przykład: Luter, wykorzystując druk, rozprzestrzenił swoje poglądy na temat odpustów i potrzeby reformy Kościoła. Jego prace były szybko drukowane i rozpowszechniane w całej Europie. Efekt: Reformacja, wsparta przez masową produkcję drukowanych materiałów, spowodowała znaczną zmianę w strukturze religijnej i społecznej Europy. 3. Rozwój literatury i sztuki Upowszechnienie druku miało ogromny wpływ na rozwój literatury, zarówno pod względem jakościowym, jak i ilościowym. Druk umożliwił masową produkcję książek, co spowodowało gwałtowny wzrost liczby autorów i utworów literackich. Więcej osób mogło pisać i publikować swoje prace, co sprzyjało rozwojowi nowych gatunków literackich. Przykład: Wzrost liczby książek i czasopism umożliwił rozwój nowoczesnych form literatury, takich jak powieść, esej, czy literatura publicystyczna. Druk sprzyjał także rozwojowi sztuki, umożliwiając reprodukcję dzieł artystycznych w formie książek ilustrowanych i wydawnictw graficznych. Efekt: Druk sprzyjał rozwojowi literatury i twórczości artystycznej, umożliwiając większej liczbie autorów dotarcie do publiczności, co przyczyniło się do rozkwitu literatury renesansowej, barokowej, oświeceniowej itd. 4. Wzrost znaczenia nauki i rozwoju intelektualnego Dzięki drukowi, wiedza naukowa stała się bardziej dostępna. Prace naukowe mogły być szybciej i szerzej rozpowszechniane, co przyspieszyło rozwój różnych dziedzin, takich jak matematyka, fizyka, astronomia, medycyna i filozofia. Przykład: Wydanie dzieł takich jak "De revolutionibus orbium coelestium" Mikołaja Kopernika (1543), w którym autor przedstawił teorię heliocentryczną, było możliwe dzięki druku. To samo dotyczy innych ważnych dzieł naukowych, takich jak prace Galileusza czy Newtona. Efekt: Druk umożliwił szybsze rozpowszechnianie nowych odkryć, co miało wpływ na rozwój nauki, a także na rewolucję naukową, której wyniki stały się podstawą późniejszych osiągnięć w różnych dziedzinach. 5. Rozwój prasy i opinii publicznej Druk przyczynił się do narodzin prasy, która stała się narzędziem kształtowania opinii publicznej. Wydawanie gazet i czasopism umożliwiło szybkie rozpowszechnianie informacji i opinii, co miało kluczowe znaczenie w kształtowaniu polityki i społeczeństwa. Przykład: Pierwsze gazety zaczęły ukazywać się w Europie w XVI i XVII wieku. W Anglii, Francji i Niemczech zaczęły powstawać pierwsze periodyki, które miały wpływ na rozwój debat politycznych i społecznych. Efekt: Dzięki prasie, obywatele zaczęli być bardziej świadomi wydarzeń politycznych, społecznych i kulturalnych, a debaty publiczne stały się bardziej zorganizowane i dostępne. 6. Globalizacja wiedzy i kultur Druk umożliwił nie tylko szybkie rozpowszechnianie idei w obrębie Europy, ale także stanowił narzędzie, które przyczyniło się do rozprzestrzeniania wiedzy na całym świecie. Drukowane książki, traktaty i czasopisma pozwalały na wymianę idei, co prowadziło do powstawania międzynarodowych sieci intelektualnych. Przykład: Dzięki drukowi, myśli oświeceniowe, takie jak idee Voltaire'a, Rousseau czy Monteskiusza, rozprzestrzeniały się po całej Europie, wpływając na rozwój społeczeństw i rewolucje. Efekt: Globalna wymiana wiedzy przyspieszyła rozwój intelektualny, naukowy, polityczny i kulturowy, a także stanowiła fundament dla przyszłych ruchów społecznych i politycznych. 7. Upowszechnienie języków narodowych Przed wynalezieniem druku, książki były głównie pisane w łacinie, co ograniczało dostęp do wiedzy tylko do elit, głównie duchowieństwa i wykształconych klas. Druk umożliwił masowe wydawanie książek w językach narodowych, co wpłynęło na rozwój literatury i kultury narodowej. Przykład: W XVI wieku zaczęto drukować książki w językach narodowych, takich jak niemiecki, angielski, francuski, co umożliwiło szerszemu społeczeństwu dostęp do literatury i nauki. Efekt: Druk w językach narodowych przyczynił się do rozwoju literatury narodowej, wzmocnienia tożsamości narodowej oraz rozwoju systemów edukacyjnych w tych językach. polszczyzna jako archiwum kultury Ślady dawnej rzeczywistości kulturowej to: formuły grzecznościowe wzorce wypowiedzi stosownych w określonych okolicznościach klisze tekstowe - paremiografia - teksty modlitw i pieśni religijnych - teksty pieśni patriotycznych, okolicznościowych itp. Epoka przedpiśmienna (do XII w.) - język oficjalny to łacina, a polszczyzna pełniła rolę języka codziennej komunikacji. Pierwsze wzmianki dotyczące Polski: Geograf Bawarski Kronika Thietmara Dagome iudex Etapy rozwoju polszczyzny okres staropolski (X-XV w.) okres średniopolski (XV-XVIII w.) okres nowopolski (XVIII-1945) współczesna polszczyzna (po 1945) polszczyzna najnowsza (od przełomu XX\XXI w.) + Zasób leksykalny (zmiany semantyczne) - wyrazy rodzime - neologizmy - zastępniki zapożyczeń (np. poprzez metaforyzację) - zapożyczenia idea Grand Tour młodzieńcy z europejskich elit, zamożni (w towarzystwie opiekuna: preceptora, guwernera, mentora, tutora) trasy podróży: Francja, Włochy, Hiszpania, Niderlandy, Anglia czas: od ok. dwóch miesięcy do roku, dwóch, a nawet pięciu lat iejsca odwiedzane: uniwersytety, akademie, dwory, obozywojskowe, fortyfikacje, sławne miasta, stolice, etc. aktywności: zwiedzanie, studiai, audiencje, nawiązywanie kontaktów z rówieśnikami, zakupy cele : podróż edukacyjna zdobycie wiedzy i umiejętności nabycie ogłady towarzyskiej, kształtowanie zdolności "bywania w świecie" poznanie innych krajów, ich kultur, obyczajów i języka 3. Typy ogrodów i ich współczesne przykłady. tradycje sztuki ogrodowej + ogród jako miejsce styku „kultury i natury” miejsce symboliczne, część wspólna świata kultury i świata natury archetypiczne wyobrażenie miejsca wiecznej szczęśliwości odzwierciedlenie kulturowych wzorców właściwych dla danej epoki, swoista synteza filozoficzno-religijna i obyczajowa Umiejętność planowania, zakładania i kształtowania ogrodów za pomocą elementów przyrodniczych i architektonicznych. Głównym celem sztuki ogrodowej jest zaspokajanie potrzeb estetycznych i pragmatycznych utylitarnych. Najważniejsze czynniki wpływające na rozwój sztuki ogrodowej: religia filozofia sztuka literatura Inspiracje europejskiej sztuki ogrodowej: tradycja bliskowschodnia (geometryzacja, układ szachownicy, bogactwo i przepych roślin) np. Wiszące ogrody Semiramidy w Babilonie (Irak), ogród Nebamona w Egipcie tradycja dalekowschodnia ( wykorzystanie naturalnego krajobrazu, skały i góry (pagórki) jako symbole twórczych sił przyrody, da (sztuczne jeziora, kaskady) jako źródło sił życiodajnych, ąskie i wijące się ścieżki, groty altany pagody i mosty. np. Ogród Kinkaku-ji w Japonii, Ogród Suzhou w Chinach, Ogród Ryoan-ji w Japonii. tradycja antyczna (symetria i porządek, użycie geometrycznych kształtów, roślinność związana z kulturą śródziemnomorską, fontanny baseny i inne wodne elementy, rzeźby i pomniki). np. Ogród Hesperyd w Grecji, Ogród Artemidy w Efezie (Turcja), Ogród Pompejski we Włoszech. sławne ogrody europejskie (wybrane przykłady) Ogród Botaniczny w Heidelbergu (Niemcy) jedna z większych kolekcji roślin leczniczych w Niemczech, Ogrody w Wersalu we Francji najciekawsze ogrody w Polsce (wybrane przykłady) Wirydarze we Wrocławiu, (ogród umieszczony w obrębie murów klasztornych), ogród w Pieskowej Skale, Ogród w Wilanowie 4. Kulturowa rola widowisk i teatru geneza teatru i związki pomiędzy teatrem a rytuałem Geneza teatru Etymologia słowa “teatr” - THEATRON [gr.] - miejsce do oglądania (przestrzeń, forma percepcji) - WŁAŚCIWE NARODZINY TEATRU ~ STAROŻYTNA GRECJA - Dionizos (bóg wina, teatru, płodności…) 1. Radość, zabawa - KOMEDIA (Małe Dionizje\jesień) 2. Szaleństwo, groza życia - TRAGEDIA (Wielkie Dionizje\wiosna) Rytuał a teatr - Źródeł teatru upatruje się w obrzędowych formach religijnych, ale też we wrodzonej, psychicznej zdolności człowieka do naśladownictwa, dającej się zaobserwować od najmłodszych lat (teoria Arystotelesa) - Różne formy teatralizacji ceremonii i obrzędów religijnych występowały we wszystkich kulturach. główne wyznaczniki teatru antycznego, średniowiecznego, teatru włoskiego, teatru szekspirowskiego, teatru molierowskiego, teatru hiszpańskiego Teatr Antyczny (VI-V w. p. n. e.) -> Przedstawienia teatralne (rozrywka) -> Zgromadzenia ludowe (możliwość spotkania, omówienie kwestii politycznych) -> Obrzędy religijne Teatr w starożytnej Grecji odgrywał bardzo istotną rolę w życiu społecznym. Nie służył tylko rozrywce, ponadto pozwalał rywalizować, a Grecy lubili współzawodnictwo. Przestrzeń teatralna: skene - praktycznie: garderoba, rekwizytornia - Przestrzeń tajemnicy, granica między bezpieczną przestrzenią a tym, co nieznane - w “Ofiarnicach” Ajschylos po raz pierwszy wprowadził “złowieszcze pukanie do drzwi” (w tekstach Ajschylosa pojawiają się sugestie wizualne i audialne: wzmacnia to napięcie dramatyczne) proskenion orchestra parodos diazoma theatron Aktor: wyłącznie mężczyźni (później również grali postacie kobiece) maska, korek utwardzony gipsem i malowany onkos (wysoka peruka) dla postaci damskich krótki chiton, czasem też wypychano pośladki, piersi i fallusy (dla roli kobiecych długie chitony w jaskrawych kolorach) koturny Wyznaczniki rzymskiego teatru: -> adaptacja greckiej sztuki teatralnej, kontaminacja wątków i motywów greckich, swoiste “pasożytnictwo” -> rozwój komedii, która zainicjowała europejski “teatr wesoły” - fabula atella (atellana) Farsa ludowa: + Maccus- głupawy błazen z olbrzymim nosem + Bucco - pyzaty żarłok + Pappu - płaczliwy łysek + Dosennus - filozof-wydrwigrosz + Cicirrus - zadzierzysty osiłek Intryga była niewybredna, na scenie odkrywano bijatyki i sztuczki zręcznościowe. Aktorów nazywano mimami (co było zapożyczeniem gracki) - fabula palliata - fabula togata Twórcy rzymscy: Liwiusz Andronikus Plaut Terencjusz Seneka Teatr Średniowieczny Różnorodność średniowiecznych form teatralnych Dramat religijny: Dramat liturgiczny Dramatyzacje liturgiczne Oficja dialogowane Misteria Mirakle Moralitet Widowiska świeckie (ludowe)- kontynuacja tradycji mimu antycznego Scena celkowa (terencjuszowska) Rodzaj ukształtowania przestrzeni scenicznej znany z drzeworytów w XV-wiecznych edycjach dramatów Terencjusza (np. wydanie Treschela z 1493).Jej cechą charakterystyczną jest zamknięcie pomostu scenicznego rodzaje prostej frons scaenae (stałego tła sceny) zbudowanej z łuków oddzielających zasłonięte kurtynami wejścia do kilku (3-5) mniejszych scen wewnętrznych, pokoi (celek) Scena terencjuszowska stanowiła połączenie ówczesnej wiedzy o kształcie teatru rzymskiego z praktyką teatru średniowiecznego (mansjony). Była wykorzystywana w kameralnym teatrze humanistów. Niektóre jej rozwiązania (scena wewnętrzna zasłonięta kurtyną) zostały po zmodyfikowaniu zastosowane w teatrze ze sceną pudełkową. Teatr Włoski Najważniejsze ośrodki teatralne Ferrara Urbino Florencja Rzym Mantua Wenecja Siena Neapol Teatr stał się od XVI wieku zjawiskiem masowych, rozrywką, dodawał splendoru wydarzeniom organizowanym w poszczególnych miastach, miał siłę społecznego oddziaływania. Sztuki nie tylko wystawiano na scenie, ale również drukowano, co sprzyjało rozwojowi słownictwa teatralnego oraz refleksji teoretycznej. Znaczenie włoskiego teatru: - upowszechnienie znajomości dramatów antycznych - upowszechnienie wiedzy o architekturze starożytnego teatru - wprowadzenie rozwiązań technologicznych, które stały się integralną częścią europejskiej przestrzeni scenicznej - hierarchizacja widowni (loże) Przestrzeń w dawnym teatrze włoskim + kurtyna + kulisy\kulisa + prospekt Komedia dell’arte Powstanie komedii dell’arte: ~ wykształcony we Włoszech (poł. XVI w.) nowy typ teatru komediowego wywodzący się z tradycji antycznego mimu, rzymskiej pantomimy i błazenad średniowiecznych histrionów. Jego istotą była improwizacja, dlatego nazwano go teatro all’improvviso, póżniej używano również nazw commedia degli Zanni lub zannata, a poza granicami Włoch: commedia all’italiana. Dopiero w XVIII w. zaczęto używać określenia: commedia dell-arte. \ Komedia ta rozwijała się - jako zupełnie odrębny nurt - obok dramatu humanistycznego, którego odbiorcami była ówczesna elita społeczno-intelektualna, a także innych typów komedii, szczególnie komedii zwanej erudita (uczona)\. Lazzi (wł. żarty, kpiny, dowcipy, błazenady) - oparte na improwizacji komiczne wstawki do akcji, w których aktorzy prezentowali swoje umiejętności gestyczne i mimiczne.Składały się one z ewolucji akrobatycznych gry grymasów, działań burleskowych i clownad. Te brawurowe popisy stały się szybko wśród publiczności komedii dell’arte bardzo oczekiwanymi elementami przedstawienia. Z biegiem czasu i stawały się integralną częścią tekstu dramatycznego i składnikiem subtelnego prowadzenia dialogu dramatycznego, a także nieodzownym wyposażeniem warsztatowym aktora w zakresie wyrażania pozasłownego. Główne typy postaci: Starcy, Ojcowie (Vecchi, Padri): wenecki kupiec Pantalone (lub il Magnifico), boloński Doktor (Dottore, Graziano) Zakochani (Innamorati, Amorosi) Kapitan (Capitano) Służący (Zanni), którzy dzielą się na dwa typy: typ przebiegłego i sprytnego służącego, spiritus movens intrygi dramatycznej oraz typ postaci naiwnej i głupkowatej (Arlecchino, Scaramuccia, Pulcinella, Mezzottino, Scapini, Coviello, Trufladino) Służąca (Fantesca, Servetta, Colombina) Teatr Szekspirowski Teatr szekspirowski charakteryzuje się kilkoma wyznacznikami, które wyróżniają go na tle innych tradycji teatralnych. Oto niektóre z nich: 1. Język i styl – Szekspir używał w swoich dramatach wyszukanego, bogatego języka, często z elementami poezji, metafor, a także monologów, które pozwalały na głębsze wniknięcie w psychologię postaci. Jego dzieła zawierają zarówno wiersz (pentametr jambiczny), jak i prozę, co miało wpływ na rytm i tempo przedstawień. 2. Tematyka – Szekspir poruszał uniwersalne tematy takie jak miłość, władza, zdrada, zemsta, zdrada, ambicje, moralność i konflikt wewnętrzny. Jego dzieła często dotykały kwestii społecznych, politycznych i ludzkiej natury, co sprawiało, że były i są aktualne przez wieki. 3. Budowa dramatu – Szekspir stosował klasyczną strukturę pięciu aktów, w której rozwija się akcja, dochodzi do kulminacji, a następnie do rozwiązania. Często w jego utworach występują też liczne wątki poboczne, które wzbogacają główną fabułę. 4. Postacie – W dramatach Szekspira postacie są złożone, wielowymiarowe i pełne sprzeczności. Często ukazywał je w kontekście ich wewnętrznych dylematów i rozterek moralnych. Jego bohaterowie to zarówno postacie tragiczne, jak i komiczne. 5. Rola aktorów – W teatrze szekspirowskim nie było rozróżnienia na role męskie i żeńskie. Kobiece postacie często były grane przez mężczyzn (np. w londyńskim teatrze The Globe). Z tego względu duża uwaga była poświęcona grze aktorskiej i interpretacji ról. 6. Miejsce przedstawień – Szekspir pisał swoje dramaty z myślą o wystawianiu ich na scenach amfiteatralnych, takich jak słynny teatr "Globe" w Londynie. Publiczność była blisko sceny, co powodowało dużą interakcję między aktorami a widzami. 7. Mieszanie gatunków – Szekspir łączył różne gatunki literackie, tworząc komedie, tragedie, a także tzw. „dramaty historyczne”. Często przeplatał elementy komiczne z tragicznymi, co nadawało jego dziełom specyficzną dynamikę. 8. Symbolika i motywy – W dramatach Szekspira często pojawiają się motywy symboliczne, takie jak lustrzane odbicia postaci (np. ojciec i syn), błędne koło losu, zmieniające się maski i przebrania, które mogą zmieniać znaczenie postaci i wydarzeń. Teatr Molierowski Moliere (1622-1673) “Właściwe nazwisko Jean Baptiste Poquelin. Był pisarzem, aktorem i dyrektorem teatru. Po kilkunastu latach tułaczki po prowincji trupa prowadzona przez Moilera osiadła się w roku 1658 w Paryżu i zyskała poparcie Ludwika XIV, który swą możną protekcją osłaniał komedianta, zuchwale atakującego błędy i wypaczenia ówczesnego życia”. Teatr molierowski, podobnie jak teatr szekspirowski, ma swoje charakterystyczne cechy, które wyróżniają go na tle innych tradycji teatralnych. Oto kluczowe wyznaczniki teatru Molière’a: 1. Komedie obyczajowe – Molière tworzył przede wszystkim komedie, które skupiały się na ukazywaniu ludzkich wad, słabości i obyczajów. Jego sztuki często wyśmiewały hipokryzję, obłudę, pychę, chciwość i inne negatywne cechy społeczne. Często jego bohaterowie byli przedstawiani jako postacie, które przeżywają absurdalne sytuacje wynikające z ich błędnych przekonań. 2. Krytyka społeczna i moralna – Molière wykorzystał teatr jako narzędzie do komentowania współczesnych mu kwestii społecznych, obyczajowych i politycznych. Jego komedie, mimo humorystycznej formy, niosły głęboki przekaz moralny, często krytykujący społeczne normy, konwenanse i wady. 3. Postacie typowe i stereotypowe – W wielu sztukach Molière’a pojawiają się postacie oparte na typowych, niemalże stereotypowych cechach, jak chciwy ojciec (np. Harpagon w „Skąpcu”), obłudny hipokryta (np. Tartuffe), czy nadęty lekarz (np. w „Chory na umyśle”). Takie postacie były śmieszne przez swoje nadmierne przywary i absurdalne zachowanie. 4. Styl dialogów – Dialogi w sztukach Molière’a są pełne błyskotliwości, ironii, gry słów i szybkiej wymiany zdań. Język jest żywy, dowcipny, a często także groteskowy. Molière potrafił wywołać humor zarówno przez słowa, jak i przez sytuacje, w które wpadają bohaterowie. 5. Elementy farsy i komedii dell'arte – W wielu sztukach Molière’a pojawiają się elementy farsy, czyli szybkiej akcji, slapstickowego humoru oraz stereotypowych postaci i sytuacji. Molière był również inspirowany komedią dell'arte, z jej postaciami maskowymi (np. służącymi, lekarzami, kochankami) i improwizowanym stylem gry. 6. Użycie muzyki i tańca – W niektórych swoich komediach Molière wykorzystywał także elementy muzyczne, które były integralną częścią przedstawienia. W niektórych spektaklach pojawiały się krótkie sceny taneczne i muzyczne, co miało wzmocnić efekt komiczny i urozmaicić przedstawienie. 7. Jedność miejsca i czasu – W teatrze molierowskim często stosowano zasady jedności miejsca i czasu, które miały na celu uproszczenie fabuły i wzmocnienie realistycznego charakteru przedstawienia. Akcja większości jego komedii odbywała się w jednym miejscu (np. w domu bohaterów), a czas przedstawienia był zbliżony do rzeczywistego (zwykle nie przekraczał 24 godzin). 8. Moralność i wychowanie – Choć Molière w swoich komediach krytykował wady ludzkie, to jednak jego sztuki miały również charakter wychowawczy. Bohaterowie, po przejściu przez komiczne perypetie, często na końcu poznawali swoje błędy, co prowadziło do moralnego oczyszczenia i często pozytywnego rozwiązania sytuacji. 9. Rola służby – W teatrze Molière’a często pojawiały się postacie służących, którzy pełnili funkcje zarówno komiczne, jak i dramaturgiczne. Służący byli często najbystrzejszymi i najbardziej praktycznymi postaciami, które przewyższały swoich panów pod względem sprytu i inteligencji, a ich akcje miały na celu nie tylko rozwiązywanie problemów, ale również wyśmiewanie społecznych hierarchii. Teatr hiszpański Najbardziej charakterystycznym wyznacznikiem przestrzeni teatralnej w Hiszpanii był corral, którego źródłem była aranżacją dziedzińca wewnątrz budynku. Teatr hiszpański, szczególnie w okresie Złotego Wieku (XVI-XVII w.), charakteryzował się kilkoma specyficznymi cechami, które wyróżniały go na tle innych tradycji teatralnych. Oto najważniejsze wyznaczniki teatru hiszpańskiego: 1. Złoty Wiek teatru hiszpańskiego – Złoty Wiek (Siglo de Oro) był okresem największego rozwoju teatru w Hiszpanii, który trwał od końca XV wieku do początku XVIII wieku. To właśnie wtedy powstały największe dzieła hiszpańskiego teatru, w tym dramaty Lope de Vegi, Tirso de Moliny, Calderóna de la Barcy oraz innych autorów. 2. Teatr popularny i dworski – W Hiszpanii istniały dwa główne nurty teatru: teatr popularny, przeznaczony dla szerokiej publiczności, oraz teatr dworski, skierowany do elit i arystokracji. Teatr popularny odbywał się często w amfiteatrach lub na placach, gdzie publiczność była zróżnicowana. Teatr dworski, z kolei, miał bardziej wyrafinowaną formę, przeznaczoną dla królewskich dworów. 3. Teatr religijny i moralistyczny – W Hiszpanii silne były wpływy kościoła, co wpłynęło na tematykę wielu sztuk. W szczególności w XVII wieku dominowały dramaty religijne i moralistyczne, które miały na celu propagowanie wartości katolickich i wychowanie moralne widzów. Popularne były także autos sacramentales, czyli alegoryczne dramaty religijne, które łączyły elementy teatru i liturgii. 4. Lope de Vega i jego teoria teatru – Lope de Vega, jeden z najważniejszych dramaturgów hiszpańskich, stworzył teorię dramatu, która miała duży wpływ na rozwój teatru w Hiszpanii. W swoim dziele „Arte nuevo de hacer comedias” sformułował zasady, które miały na celu uproszczenie struktury dramatu. Zgodnie z jego teorią, komedia powinna być napisana w sposób, który łączyłby elementy zarówno klasyczne, jak i popularne, z równowagą między fabułą a charakterami postaci. 5. Struktura dramatu – Hiszpański teatr często trzymał się klasycznej zasady trzech jedności (jedność czasu, miejsca i akcji), ale w praktyce była ona stosowana bardziej elastycznie niż w teatrze francuskim czy włoskim. Wiele dramatów hiszpańskich miało cztery lub pięć aktów, a akcja rozgrywała się na różnych planach, z licznymi zwrotami fabularnymi. 6. Różnorodność gatunków – Teatr hiszpański w okresie Złotego Wieku obfitował w różne gatunki. Oprócz dramatów religijnych, pojawiały się komedie, treny, tragicomedia, a także zarzuela, rodzaj dramatyczno-muzycznego przedstawienia, łączącego śpiew, taniec i grę aktorską. Zarzuela stała się szczególnie popularna w XVII wieku. 7. Barwne postacie i temat moralności – W hiszpańskim teatrze Złotego Wieku często pojawiały się postacie silnie zarysowane, z wyrazistymi cechami charakteru, które symbolizowały określone wady lub cnoty. Dramaty często koncentrowały się na problemach społecznych, miłosnych, moralnych i etycznych, ukazując zarówno bohaterów tragicznymi, jak i komicznymi. 8. Rola maski i symbolizmu – W wielu sztukach hiszpańskich pojawiały się elementy symboliczne, które miały na celu ukazanie wewnętrznych konfliktów bohaterów. Często stosowano motywy maski, fałszywego wizerunku, ukrywanych intencji, co dawało dramaturgom okazję do głębszego ukazania ludzkiej natury. 9. Interakcja z publicznością – Hiszpański teatr był często blisko związany z publicznością. Aktorzy nie tylko przedstawiali tekst, ale także wchodzili w interakcje z widzami, wprowadzając elementy improwizacji i bieżących odniesień do wydarzeń społecznych czy politycznych. 10.Wielki wpływ Calderóna de la Barcy – Calderón był jednym z najwybitniejszych przedstawicieli dramatu hiszpańskiego. Jego twórczość oscylowała między tragedią a komedią, a jego dzieła często poruszały tematykę filozoficzną i teologiczną, ukazując konflikt między cnotą a grzechem. Jego sztuki, jak „Życie jest snem” („La vida es sueño”), stały się klasyką literatury hiszpańskiej. kierunki rozwoju teatru w XIX wieku Teatr romantyczny antrepryza (fr. entreprise (theatrale), wł. impresa teatrale) 1. Przedsiębiorstwo teatralne - pojęcie ogólne odnoszone do instytucji teatralnej, używane głównie w XVIII i XIX w. Antrepryza może oznaczać przedsiębiorstwo teatralne rozumiane jako całość, obejmująca również osiągnięcia artystyczne, zespół wykonawców i zespół techniczny. Takie znaczenie tego terminu pojawiło się chronologicznie najwcześniej, kiedy osoba kierująca zespołem odpowiedzialna była za wszystkie aspekty przedsięwzięcia, a więc w początkach istnienia teatrów publicznych. Antrepryza może oznaczać także dyrekcję czy kierownictwo administracyjne i prawno-finansowe. Antrepryzę prowadził antreprener (fr. entrepreneur) - przedsiębiorca teatralny, dzierżawca, rzadziej właściciel teatru. W teatrze przełomu XVIII i XIX w. nazywano tak dyrektora artystycznego, będącego przy tym często aktorem (wł. capocomico, niem. Schauspieler-Direktor), autorem dramatycznym i tłumaczem, zajmującego się jednocześnie sprawami organizacyjnymi prowadzonego przez siebie zespołu (takim właśnie antreprenerem był np. Wojciech Bogusławski). 2. W rozumieniu potocznym antrepryza to kadencja dyrektora, dzierżawcy, okres prowadzenia przedsiębiorstwa lub dyrekcji artystycznej przez określoną osobę (osoby) - termin używany od połowy XVIII do końca XIX w. w odniesieniu do dyrekcji teatrów stacjonarnych i wędrownych. Termin dziś archaiczny, wyszedł z użycia z początkiem XX w. pod wpływem zmian w strukturach instytucji teatralnych. Edmund Kean (1787-1833) aktor angielski, uważany w swoich czasach za najwybitniejszego aktora w historii, prekursor romantycznego stylu gry aktorskiej, pełnego patosu, emfazy i silnych emocji wyrażanych gestem oraz mimiką Życie Keana, “kultowego” aktora czasów romantyzmu, stało się kanwą kilku filmów fabularnych, pod koniec lat 70. XX wieku w rolę Keana wcielił się Anthony Hopkins.. Znaczenie teatru dworskiego w Meiningen: Teatr założony na dworze saksońskiego księcia Georga II w 1860. Wyznaczniki teatru z Meiningen: - doskonałość działań aktorskich, polegających na współpracy a nie gwiazdorstwie - odpowiedzialność zespołu za jakość przedstawienia - malarskość scenografii - historyzm i antykwaryczny autentyzm Wielka Reforma Teatru zjawiska i procesy zachodzące w teatrze europejskim na przełomie XIX i XX wieku związane z odrzuceniem realistycznej konwencji teatru mieszczańskiego oraz próbami zastąpienia go nowymi formami teatralnymi. Część z nich została zrealizowana, a część pozostała postulatami, wizjami i projektami przedstawianymi w płomiennych manifestach teatralnych. Wielka Reforma przede wszystkim zerwała ze sceną pudełkową, zmieniła oświetlenie, grę aktorską i dekorację. W ten sposób zaczął się kształtować teatr awangardowy. Wyznaczniki: - reteatralizacja teatru - nawiązanie do źródeł teatru: obrzędów, widowisk pasyjnych, misteriów, teatru antycznego Twórcy: - Andre Antoine - Adolphine Appia - Edward GordonCraig - Georg Fuchs 5. Muzea jako depozytariusze dziejów kultury rozwój „protomuzealnictwa” Rozwój protomuzealnictwa to proces, w którym obiekty gromadzone były w sposób systematyczny, a ich przechowywanie i prezentowanie zaczęło przybierać formy zbliżone do współczesnych muzeów, mimo że nie spełniały jeszcze wszystkich cech instytucji muzealnej. 1. Starożytność: Zbiory władców i świątyń W starożytnych cywilizacjach, takich jak Egipt, Grecja czy Rzym, zbieranie przedmiotów kulturowych i naturalnych miało miejsce w świątyniach lub pałacach królewskich. Choć nie były to jeszcze muzealne instytucje, wczesne formy "muzeów" zaczęły powstawać. Muzeum w Aleksandrii (Egipt, III w. p.n.e.) – Jednym z pierwszych przykładów protomuzeum było muzeum założone przez Ptolemeuszy w Aleksandrii. Było to centrum nauki i kultury, które gromadziło obiekty związane z wiedzą o świecie, w tym dzieła sztuki, manuskrypty oraz przedmioty związane z religią i nauką. Muzeum w Rzymie – Zbiory, takie jak marmurowe posągi i dzieła sztuki, były często gromadzone przez cesarzy, np. w Pałacu Cesarskim na Palatynie. Jednak te kolekcje miały głównie charakter reprezentacyjny i polityczny. 2. Średniowiecze: Zbiory kościelne i królewskie W średniowieczu zbiory były głównie domeną Kościoła oraz władców. Były to raczej zbiory religijne, w tym relikwie, artefakty czy książki, które miały pełnić rolę kulturową, edukacyjną lub sakralną. Skórzane i iluminowane rękopisy w klasztorach – Klasztory gromadziły rękopisy, które były źródłem wiedzy i kultury. Przechowywane w skryptoriach, te zbiory mogły zawierać teksty filozoficzne, teologiczne czy naukowe. Relikwie świętych – W średniowiecznych katedrach i opactwach przechowywano relikwie, które były czczone przez wiernych. Mimo że nie miały charakteru muzealnego, stanowiły one swoiste zbiory, zorganizowane w sposób systematyczny. 3. Renesans: Początek zbieractwa świeckiego W okresie renesansu następuje istotna zmiana, ponieważ zbieranie dzieł sztuki, artefaktów i innych przedmiotów kulturowych staje się coraz bardziej popularne wśród elit społecznych, w tym władców, magnatów oraz ludzi renesansu, którzy zaczynają gromadzić kolekcje w pałacach i zamkach. Kolekcja książek i dzieł sztuki Medyceuszy – W XVI w. rodzina Medyceuszy we Florencji gromadziła liczne dzieła sztuki, w tym obrazy, rzeźby i rękopisy. Kolekcje te były dostępne dla wąskiej elity, ale stanowiły zalążek późniejszych muzeów. Zbiory papieskie w Watykanie – Papieże w XVI w. zaczęli gromadzić dzieła sztuki w Pałacu Watykańskim, co miało na celu zarówno promocję Kościoła, jak i rozwój sztuki renesansowej. Zbiory te z czasem stały się podstawą do utworzenia Muzeów Watykańskich. 4. XVIII w.: Narodziny nowoczesnych muzeów W XVIII wieku pojawiły się pierwsze publiczne kolekcje, które zaczęły funkcjonować na szeroką skalę i były dostępne dla szerszej publiczności. To właśnie w tym okresie rozpoczęły się początki nowoczesnych muzeów. Muzeum Brytyjskie (1753) – Pierwsze publiczne muzeum, założone przez Sir Hansa Sloane'a, które udostępniało swoje zbiory dla szerokiej publiczności. Były to zbiory sztuki, artefakty historyczne, a także obiekty naukowe. Luwr w Paryżu (1793) – Po rewolucji francuskiej Luwr został przekształcony w muzeum publiczne. Zbiory obejmowały dzieła sztuki, archeologię i przedmioty związane z historią Francji, co sprawiło, że Luwr stał się jednym z najważniejszych muzeów na świecie. znaczenie Florencji i Rzymu dla odrodzenia idei muzealnictwa Florencja i Rzym miały kluczowe znaczenie dla odrodzenia idei muzealnictwa, ponieważ oba miasta stały się ośrodkami kultury, które kształtowały zbieractwo dzieł sztuki, nauki i artefaktów, tworząc podwaliny dla współczesnych instytucji muzealnych. Florencja: Kolebka renesansu i mecenas sztuki Florencja była jednym z najważniejszych miast okresu renesansu, w którym narodziły się idee związane z humanizmem, a także systematycznym gromadzeniem dzieł sztuki. To miasto, będące siedzibą rodziny Medyceuszy, stało się jednym z głównych ośrodków, gdzie rozwinął się mecenat artystyczny oraz kolekcjonowanie. 1. Rodzina Medyceuszy: Medyceusze byli kluczowymi patronami sztuki, co umożliwiło artystom rozwój i tworzenie dzieł, które z kolei stały się fundamentem późniejszych kolekcji. Ich pałace, takie jak Pałac Pitti, gromadziły dzieła mistrzów renesansowych, takich jak Botticelli, Leonardo da Vinci, Michał Anioł czy Rafael. Kolekcje te miały charakter prywatny, ale stanowiły one formę edukacji estetycznej i intelektualnej, która miała wpływ na późniejsze instytucje publiczne. 2. Utworzenie Galerii Uffizi (1580): Uffizi stała się jednym z pierwszych muzeów publicznych na świecie. Początkowo zbiory były gromadzone przez rodzinę Medyceuszy i były udostępniane wyłącznie elitom, ale z czasem stały się dostępne dla szerokiego grona odbiorców. Uffizi stało się jednym z najważniejszych muzeów w historii sztuki, a jego kolekcje stanowiły model dla innych instytucji muzealnych w Europie. Rzym: Centrum Kościoła i sztuki Rzym, jako siedziba papiestwa, również odegrał kluczową rolę w rozwoju idei muzealnictwa. Miasto to było nie tylko centrum religijnym, ale także kulturalnym, gromadząc cenne dzieła sztuki i artefakty. Rzym miał ogromny wpływ na rozwój muzeów, zarówno w sensie gromadzenia zbiorów, jak i ich udostępniania publiczności. 1. Papieskie kolekcje i mecenat: Papieże, tacy jak Juliusz II czy Klemens XIV, byli wielkimi mecenasami sztuki. Rzym stał się miejscem, w którym gromadzono cenne dzieła sztuki, posągi, rzeźby, a także obiekty archeologiczne. Działalność papieska stworzyła fundamenty dla późniejszych muzeów, takich jak Muzea Watykańskie, które zostały założone przez papieża Juliusza II w 1506 roku. 2. Muzea Watykańskie (od 1506): Chociaż nie były to muzea w dzisiejszym rozumieniu, początki Watykanu jako instytucji gromadzącej i prezentującej zbiory miały ogromne znaczenie. Przechowywano tam zarówno dzieła sztuki, jak i artefakty archeologiczne, co wpłynęło na późniejsze rozwój muzeów publicznych. Muzea Watykańskie stały się jednym z najważniejszych ośrodków kultury i sztuki na świecie. Florencja i Rzym miały ogromne znaczenie dla rozwoju idei muzealnictwa. Florencja, poprzez mecenat Medyceuszy, była miejscem, gdzie zaczęto gromadzić dzieła sztuki w formie publicznych kolekcji, a Rzym, będący centrum papieskim, stał się miejscem, w którym zbierano dzieła sztuki, artefakty archeologiczne i przedmioty kultu religijnego, dając początek publicznym muzeom. W obu miastach zaczęły powstawać pierwsze instytucje, które z czasem przekształciły się w nowoczesne muzea, mające na celu nie tylko ochronę dziedzictwa, ale także edukację i szerzenie kultury. rola gabinetów osobliwości w rozwoju muzealnictwa europejskiego kolekcja dzieł sztuki, numizmatów, zabytków starożytnych, egzotycznych przedmiotów i innych osobliwości, charakterystyczna dla czasów nowożytnych, zwłaszcza XVI i XVII wieku. Gabinety osobliwości, znane także jako wunderkammern (z niem. "komnaty cudów"), odegrały kluczową rolę w rozwoju muzealnictwa europejskiego. W XVI i XVII wieku były one prywatnymi kolekcjami, które gromadziły niezwykłe przedmioty, artefakty, skarby naturalne i sztuczne, które miały na celu zadziwienie, edukację i ukazanie bogactwa świata. Przedmioty te mogły obejmować rzadkie minerały, muszle, martwe zwierzęta, egzotyczne rośliny, a także dzieła sztuki, broń czy przedmioty o dziwnych właściwościach. 1. Zbieranie jako sposób na poznanie świata: Gabinety osobliwości były często związane z badaniami naukowymi, filozoficznymi i kulturowymi. Zbierano tam obiekty, które miały pełnić funkcję edukacyjną, pomagając w rozumieniu natury, historii, sztuki i technologii. Dzięki tym kolekcjom Europejczycy mogli poznawać różnorodne kultury i regiony świata, a także interesujące zjawiska naturalne. 2. Kultura kolekcjonerstwa: Rozwój gabinetów osobliwości był związany z rosnącą fascynacją kolekcjonerstwem, które stało się popularne w elitarnych kręgach społecznych. Właściciele tych gabinetów, tacy jak książęta, arystokraci i naukowcy, traktowali kolekcje jako symbol prestiżu i mocy intelektualnej. 3. Ewolucja w kierunku muzeów: W miarę jak rola gabinetów osobliwości rosła, niektóre z nich zaczęły przekształcać się w publiczne instytucje, które miały na celu popularyzację wiedzy wśród szerszej publiczności. To stopniowe przekształcanie prywatnych kolekcji w publiczne muzeum stanowiło fundament dla powstania nowoczesnych muzeów, takich jak Muzeum Brytyjskie czy Luwr. 4. Zbieranie wiedzy i klasyfikacja: Gabinety osobliwości przyczyniły się również do początków nowoczesnej nauki, w tym klasyfikacji roślin, zwierząt i minerałów. Dzięki tym kolekcjom pojawił się nowy sposób myślenia o organizacji wiedzy, który później wpłynął na rozwój nauk przyrodniczych i humanistycznych. powstanie muzeów publicznych (wybrane przykłady) Powstanie muzeów publicznych jest ściśle związane z przemianami społecznymi, kulturowymi i intelektualnymi, które miały miejsce w Europie, szczególnie od XVIII wieku. Proces ten był wynikiem kilku istotnych zmian, takich jak rozwój oświecenia, wzrost znaczenia nauki, a także zmiany polityczne i społeczne związane z rewolucjami francuską i amerykańską. 1. Wzrost znaczenia oświecenia i edukacji Oświecenie, które rozkwitło w XVIII wieku, miało duży wpływ na kształtowanie nowoczesnych muzeów. Filozofowie tego okresu, jak Immanuel Kant czy Jean-Jacques Rousseau, kładli duży nacisk na rozwój rozumu, dostęp do wiedzy i edukację społeczeństwa. Muzea publiczne zaczęły być postrzegane jako narzędzia edukacyjne, które miały szerzyć wiedzę wśród obywateli, a nie tylko wśród elit. Zaczęto także dostrzegać, że dostęp do kolekcji powinien być demokratyczny, a nie ograniczony do wąskiego kręgu arystokracji czy naukowców. 2. Rewolucja francuska i upublicznienie kolekcji Jednym z kluczowych momentów w historii muzeów publicznych było wydarzenie, jakim była rewolucja francuska (1789). Po obaleniu monarchii wiele królewskich kolekcji, w tym dzieł sztuki, zostało przejętych przez państwo. Królewskie zbiory, takie jak zbiory Ludwika XVI, zostały udostępnione publiczności w 1793 roku, tworząc z nich podstawy dla przyszłego Luwru, który stał się pierwszym nowoczesnym muzeum publicznym. Luwr stał się symbolem nowych, republikańskich idei, które zakładały dostęp do kultury i sztuki dla wszystkich, a nie tylko dla wybranych. 3. Rozwój muzeów narodowych W XVIII i XIX wieku, szczególnie w krajach europejskich takich jak Wielka Brytania, Niemcy, Francja i Włochy, rozwijały się muzealnictwo i instytucje publiczne. W tym okresie powstają takie muzea jak Brytyjskie Muzeum (1753) w Londynie, które zostało założone jako muzeum publiczne i miało na celu zbieranie, przechowywanie i udostępnianie przedmiotów o znaczeniu historycznym, archeologicznym i naukowym. To była odpowiedź na rosnącą potrzebę ochrony dziedzictwa narodowego i udostępniania go obywatelom. 4. Powstanie muzeów uniwersyteckich i regionalnych W XIX wieku powstały także inne typy muzeów, jak muzea uniwersyteckie (np. w Oxfordzie i Cambridge), które miały za zadanie nie tylko gromadzić, ale także badać i promować wiedzę. W tym czasie muzealnictwo zaczęło się również rozwijać na poziomie regionalnym, tworząc placówki, które były dostępne dla lokalnych społeczności i miały na celu zachowanie dziedzictwa kulturowego danego regionu. 5. Rozwój klasyfikacji i naukowości w muzealnictwie W miarę jak rozwijała się nauka, muzea zaczęły przyjmować bardziej uporządkowaną formę. Kolekcje były systematycznie katalogowane, a wystawy coraz częściej miały na celu edukację, prezentując obiekty w kontekście ich naukowego znaczenia. Muzea zaczęły pełnić rolę instytucji edukacyjnych, które promowały wiedzę na temat historii, nauk przyrodniczych, sztuki i kultury. Stały się także miejscem badań i dokumentacji. 6. Muzea jako element tożsamości narodowej Pod koniec XIX i na początku XX wieku muzea stały się także ważnym narzędziem w budowaniu tożsamości narodowej. Kolekcje zaczęły pełnić rolę w kształtowaniu poczucia przynależności narodowej, szczególnie w kontekście narodów, które w wyniku różnych zawirowań politycznych starały się utrzymać swoją niezależność lub odzyskać niepodległość. Wiele narodów zaczęło inwestować w tworzenie własnych instytucji kultury, aby podkreślić swoją historię i tradycje. 1. Muzeum w Luwrze Powstanie Muzeum Luwru miało miejsce w wyniku przemian politycznych związanych z rewolucją francuską. Luwr jako pałac królewski Luwr został zbudowany jako twierdza w XIII wieku przez Filipa Augusta, a w XVII i XVIII wieku rozbudowywany jako pałac królewski. Do XVIII wieku służył monarchom francuskim jako rezydencja królewska. 1. Rewolucja francuska i decyzja o muzeum Po obaleniu monarchii francuskiej w 1789 roku, rewolucjoniści postanowili przekształcić część Pałacu Luwru w instytucję publiczną. Zbiory królewskie, które wcześniej były dostępne tylko dla elit, miały zostać udostępnione obywatelom. W 1791 roku National Assembly (Zgromadzenie Narodowe) ogłosiło, że Luwr będzie pełnił funkcję muzeum. 2. Otwarcie muzeum – 1793 rok Luwr oficjalnie otworzył swoje drzwi jako muzeum publiczne 10 sierpnia 1793 roku, w trakcie rewolucji francuskiej, podczas której król Ludwik XVI został stracony. Muzeum nosiło wtedy nazwę „Muzeum Królewskie” (Musée Royal). Na początku Luwr posiadał około 500 dzieł sztuki, w tym obrazy, rzeźby i inne obiekty, które wcześniej należały do rodziny królewskiej i kościoła. 3. Zmiany pod Napoleonem Po przejęciu władzy przez Napoleona Bonaparte, Luwr stał się centrum nowego imperium. Napoleon dodał do zbiorów Luwru liczne dzieła sztuki zdobyte w czasie wojen napoleońskich (np. w Italii, Egipcie, Grecji). W 1803 roku Luwr został oficjalnie uznany za muzeum państwowe, a Napoleon zainwestował w jego rozwój. 4. Zmiana nazwy i reorganizacja W 1814 roku, po upadku Napoleona, Luwr odzyskał nazwę „Muzeum Królewskie” na krótko, lecz w 1837 roku, pod panowaniem Ludwika Filipa, muzeum zostało przekształcone na „Muzeum Luwru” (Musée du Louvre). Od tego czasu stało się jednym z głównych muzeów narodowych w Francji. 5. XX wiek i modernizacja W XX wieku Luwr przeszedł znaczną rozbudowę, a w 1983 roku rozpoczęto projekt modernizacji, który miał na celu dostosowanie muzeum do współczesnych standardów. Pod przewodnictwem prezydenta François Mitterranda, w 1989 roku została wzniesiona szklana piramida przed wejściem do muzeum, zaprojektowana przez architekta Ieoh Ming Pei, która stała się symbolem muzeum. Muzeum Luwru zostało formalnie otwarte 10 sierpnia 1793 roku jako Muzeum Królewskie w czasie rewolucji francuskiej. Zbiory zostały upublicznione po obaleniu monarchii, a Luwr stał się symbolem dostępności sztuki i kultury dla obywateli. Od tamtej pory muzeum ewoluowało, stając się jednym z najważniejszych muzeów na świecie. 2. Muzeum Brytyjskie Powstanie Muzeum Brytyjskiego w Londynie jest jednym z kluczowych momentów w historii muzealnictwa. Oto najistotniejsze fakty dotyczące jego powstania: 1. Pomysł założenia muzeum Pomysł założenia Muzeum Brytyjskiego zrodził się w XVIII wieku, w czasie, gdy rosło zainteresowanie gromadzeniem przedmiotów o znaczeniu naukowym, historycznym i artystycznym. W 1753 roku, Sir Hans Sloane, lekarz i kolekcjoner, podarował swoją ogromną kolekcję państwu. Zbiór ten obejmował około 71 000 obiektów, w tym książki, manuskrypty, przedmioty przyrodnicze i dzieła sztuki, które Sloane zgromadził przez całe swoje życie. 2. Założenie muzeum – 1753 rok Na podstawie testamentu Sir Hansa Sloane’a, Muzeum Brytyjskie zostało założone przez akt parlamentu w 1753 roku. Kolekcja Sloane’a stanowiła podstawę pierwszych zbiorów muzeum, ale wkrótce zaczęły do niej dołączać inne cenne przedmioty. W 1759 roku muzeum zostało otwarte dla publiczności. 3. Pierwsza lokalizacja Początkowo, muzeum miało swoją siedzibę w budynku w Montagu House, w Bloomsbury, który znajdował się w pobliżu dzisiejszego miejsca. Pomieszczenia te były przestronne, ale stopniowo stały się zbyt małe, by pomieścić rosnącą kolekcję. 4. Rozwój zbiorów W XVIII i XIX wieku Muzeum Brytyjskie szybko rosło, gromadząc eksponaty z różnych dziedzin wiedzy, takich jak archeologia, etnologia, numizmatyka, czy sztuka. W miarę jak Brytyjczycy rozszerzali swoje imperium, muzeum zaczęło przyjmować liczne artefakty z różnych części świata. Przykładem może być słynna kolekcja egipska (w tym Kamień z Rosetty), która była jednym z pierwszych dużych zbiorów przywiezionych do muzeum. 5. Otwarcie dla publiczności Muzeum zostało otwarte dla publiczności w 1759 roku (jako pierwsze w Wielkiej Brytanii), co miało na celu udostępnienie zbiorów nie tylko uczonym, ale także szerszej grupie społeczeństwa. Był to ważny moment w rozwoju muzealnictwa, ponieważ muzeum stało się instytucją dostępną dla wszystkich, a nie tylko dla wąskiego kręgu elit. 6. Ekspansja i zmiany w XIX wieku W XIX wieku muzeum przeszło kilka etapów rozbudowy, by pomieścić stale rosnącą kolekcję. Zrealizowano między innymi budowę nowych skrzydeł, a także rozwinięto dział edukacji. W tym czasie Muzeum Brytyjskie stało się jednym z najważniejszych ośrodków badań nad kulturami całego świata. 7. Współczesność Muzeum Brytyjskie do dziś jest jednym z największych i najbardziej prestiżowych muzeów na świecie, posiadającym ponad 8 milionów obiektów w swojej kolekcji. Dzięki systematycznemu rozwojowi i rozszerzaniu zbiorów stało się centrum badań historycznych, archeologicznych, etnologicznych i artystycznych. Muzeum Brytyjskie zostało założone w 1753 roku na podstawie testamentu Sir Hansa Sloane'a i początkowo mieściło się w Montagu House. Od samego początku muzeum miało na celu gromadzenie, przechowywanie i udostępnianie zbiorów o charakterze naukowym i edukacyjnym. W miarę rozwoju Imperium Brytyjskiego, muzeum rosło i stało się jednym z najważniejszych muzeów na świecie. 3. Muzeum Watykańskie Powstanie Muzeum Watykańskiego ma swoje korzenie w papieskiej pasji do sztuki oraz chęci gromadzenia dzieł sztuki i artefaktów z różnych okresów historycznych. 1. Początki kolekcji papieskich Pomysł stworzenia muzeum w Watykanie ma swoje początki w gromadzeniu przez papieży dzieł sztuki i artefaktów. Pierwsze papieskie kolekcje powstały w XV wieku, a jednym z głównych inicjatorów gromadzenia dzieł był papież Juliusz II (papież w latach 1503–1513). To właśnie za jego pontyfikatu rozpoczęto systematyczne zbieranie rzeźb, dzieł sztuki i innych przedmiotów. 2. Początek Muzeum Watykańskiego – 1506 rok Muzeum Watykańskie oficjalnie zaczęło powstawać w 1506 roku, kiedy papież Juliusz II zakupił rzeźbę Laokoona i jego synów (jedno z najważniejszych dzieł sztuki starożytnej) i postanowił umieścić ją w Ogrodach Watykańskich. W tym samym roku w ogrodach papieskich zorganizowano miejsce, gdzie zaczęto gromadzić inne zbiory. 3. Pierwsza publiczna wystawa W 1513 roku papież Leon X (papież w latach 1513–1521) zaczął udostępniać swoje kolekcje dla gości i badaczy, co było początkiem publicznego charakteru muzeum. Kolejne zbiory były systematycznie gromadzone, a papieże kontynuowali rozszerzanie kolekcji. 4. Rozwój w XVI i XVII wieku W XVI i XVII wieku papieże, tacy jak Pius IV (papież w latach 1559–1565) oraz Pius VI (papież w latach 1775–1799), kontynuowali rozbudowę muzeum, organizując coraz większe kolekcje sztuki i antyków. Papież Pius VI w 1771 roku zlecił rozpoczęcie budowy specjalnych budynków, aby pomieścić rosnącą kolekcję dzieł sztuki i artefaktów. 5. Otwarcie muzeum dla publiczności – 1771 rok Muzeum Watykańskie zostało otwarte dla publiczności przez papieża Klemensa XIV w 1771 roku. Od tego czasu stało się dostępne dla szerszej grupy osób, a jego zbiory były regularnie powiększane o dzieła sztuki, rzeźby, mapy i inne przedmioty. 6. Przemiany w XIX i XX wieku W XIX i XX wieku muzeum kontynuowało rozwój, przyciągając zarówno badaczy, jak i turystów. Kolejne pontyfikaty papieży, takich jak Pius IX (papież w latach 1846–1878), Pius XI (papież w latach 1922–1939) oraz Pius XII (papież w latach 1939–1958), wnosiły do zbiorów cenne dzieła sztuki, a także dbały o rozbudowę struktur muzealnych. 7. Muzeum w dzisiejszych czasach Dziś Muzeum Watykańskie obejmuje wiele oddziałów, w tym Muzeum Etruskie, Galerie Map, Muzeum Sztuki Współczesnej i Kaplicę Sykstyńską (słynącą z fresków Michała Anioła), a jego zbiory liczą miliony obiektów. Muzeum jest jednym z najważniejszych ośrodków sztuki i kultury na świecie. Muzeum Watykańskie zaczęło się formować w 1506 roku za papieża Juliusza II, kiedy zakupiono rzeźbę Laokoona i jego synów. W 1771 roku papież Klemens XIV otworzył muzeum dla publiczności. Zbiory były systematycznie rozbudowywane przez kolejnych papieży i stały się jednymi z najważniejszych na świecie. zmiany w muzealnictwie w czasach współczesnych Współczesne muzealnictwo przechodziło szereg istotnych zmian w ostatnich kilku dekadach. Te zmiany wynikały z różnych czynników, takich jak rozwój technologii, zmiany w społeczeństwie, rosnące znaczenie edukacji, a także z pojawiającej się potrzeby dostosowania muzeów do potrzeb współczesnych odbiorców. 1. Cyfryzacja zbiorów i technologiczne innowacje Współczesne muzea coraz częściej korzystają z nowoczesnych technologii, aby ułatwić dostęp do swoich zbiorów oraz wzbogacić doświadczenie odwiedzających. Wiele muzeów rozpoczęło digitalizację swoich kolekcji, co pozwala na ich udostępnienie online, umożliwiając szerokiemu kręgowi odbiorców dostęp do dzieł sztuki, dokumentów i innych obiektów. Wprowadzenie technologii VR (wirtualnej rzeczywistości), AR (rozszerzonej rzeczywistości) czy aplikacji mobilnych pozwala na interaktywne zwiedzanie, wirtualne wystawy i bardziej immersyjne doświadczenia edukacyjne. 2. Zwiększenie interaktywności i zaangażowania publiczności Muzea współczesne stawiają na bardziej interaktywną i zaangażowaną formę wystaw. Wykorzystanie multimediów, instalacji artystycznych, interaktywnych ekranów, a także angażowanie zwiedzających w proces twórczy lub badawczy staje się standardem. Muzea stają się przestrzenią do aktywnego uczestnictwa, co pomaga w lepszym przyswajaniu wiedzy i emocjonalnym połączeniu z wystawą. 3. Edukacja i inkluzywność Edukacja stała się jednym z głównych celów współczesnych muzeów. Wiele z nich oferuje programy edukacyjne skierowane do różnych grup wiekowych i społecznych, a także organizuje warsztaty, wykłady i zajęcia, które mają na celu rozwój kompetencji krytycznych i twórczych. Muzea dążą także do większej inkluzyjności, oferując programy dostępne dla osób z różnymi potrzebami (np. osoby z niepełnosprawnościami) oraz starając się reprezentować szeroki wachlarz kultur i grup społecznych. 4. Zrównoważony rozwój i odpowiedzialność społeczna Muzea zaczynają dostrzegać potrzebę zrównoważonego rozwoju i odpowiedzialności społecznej. Współczesne muzeum coraz częściej angażuje się w kwestie związane z ochroną środowiska, etyką kolekcjonerską, a także z problemami społecznymi i politycznymi. Zbiory i wystawy mogą poruszać tematy związane z równością, sprawiedliwością społeczną, ochroną środowiska i zmianami klimatycznymi. 5. Zmiany w roli muzeum – od przechowalni do miejsca dialogu Współczesne muzea coraz częściej pełnią rolę miejsc, w których dochodzi do dialogu między różnymi kulturami, tradycjami, grupami społecznymi i pokoleniami. Zamiast tylko prezentować przedmioty, muzeum staje się przestrzenią, w której prowadzone są dyskusje na temat przeszłości, teraźniejszości i przyszłości. Wystawy mogą być także formą platformy do wyrażania kontrowersyjnych opinii, poruszania trudnych tematów i prowokowania do refleksji. 6. Zmiana w strukturze organizacyjnej i finansowej Współczesne muzea stają się coraz bardziej profesjonalnymi instytucjami, które oprócz funkcji edukacyjnych i kulturalnych muszą także dbać o swoją rentowność i utrzymanie. W tym celu często angażują się w współpracę z sektorem prywatnym, organizując wystawy sponsorowane, działalność komercyjną (sklepy muzealne, sprzedaż biletów online) oraz organizując wydarzenia, które mają przyciągnąć szeroką publiczność. 7. Współczesne formy wystawiennicze Muzea współczesne eksperymentują z nowymi formami wystawienniczymi, które wykraczają poza tradycyjny model „białych ścian” z eksponatami w gablotach. Instalacje artystyczne, przestrzenie multimedialne, wystawy performatywne, czy „żywe” wystawy, w których zwiedzający mogą wchodzić w interakcje z artystami lub dziełami sztuki, stały się popularne. Wystawy są także coraz częściej projektowane z myślą o tym, by były emocjonalnie angażujące i angażowały zmysły widzów. 8. Globalizacja muzealnictwa Muzea współczesne mają coraz bardziej globalny charakter. Kolekcje są coraz bardziej międzynarodowe, a wystawy obejmują dzieła i artefakty z całego świata. Ponadto, dzięki współpracy międzynarodowej, muzea organizują wystawy, które odwiedzają różne kraje, co umożliwia szerszy dostęp do sztuki i kultury globalnej. Współczesne muzealnictwo zmienia się pod wpływem rozwoju technologii, rosnącej potrzeby angażowania publiczności, dbałości o zrównoważony rozwój i odpowiedzialność społeczną oraz chęci tworzenia przestrzeni dla dialogu i edukacji. Muzea stają się miejscem interakcji, gdzie zwiedzający nie tylko oglądają eksponaty, ale także angażują się w twórczy i intelektualny proces, co sprawia, że stają się one bardziej otwarte, dostępne i zróżnicowane. powodzenia misiaki

Historia Kultury PDF

Document Details

Tags

Related

Summary

Full Transcript