Wspieranie rozwoju społeczno-emocjonalnego dziecka PDF

**Wspieranie rozwoju społeczno -- emocjonalnego dziecka w wieku przedszkolnym i młodszym szkolnym - zagadnienia do kolokwium** **1.Prawidłowości rozwoju społeczno -- emocjonalnego dziecka w pierwszych latach życia** **Rozwój społeczno- emocjonalny dziecka w pierwszym roku życia** Charakterystyka...

**Wspieranie rozwoju społeczno -- emocjonalnego dziecka w wieku przedszkolnym i młodszym szkolnym - zagadnienia do kolokwium** **1.Prawidłowości rozwoju społeczno -- emocjonalnego dziecka w pierwszych latach życia** **Rozwój społeczno- emocjonalny dziecka w pierwszym roku życia** Charakterystyka rozwoju społeczno - emocjonalnego dziecka ze szczególnym uwzględnieniem: płaczu dziecka, interakcji twarzą w twarz, niewerbalnego dialogu, rozwoju emocji\ i przywiązania (style przywiązaniowe) **Płacz** -- przywołanie opiekuna, sygnalizowanie potrzeb, wyrażenie emocji Rodzic odróżnia rodzaje płaczu (łącząc płacz z konkretną potrzebą, np. mokra pieluszka, zimno, głód). Jest to ważne, aby nauczyć się dobrze rozpoznawać te komunikaty w celu nie powodowania napięć. Co dziecku dają reakcje rodziców na jego płacz? - budują poczucie bezpieczeństwa - budują fundamenty prawidłowego rozwoju (gdy ich zabraknie, u dziecka się one nie wykształcą I powodują deficyty w rozwoju dziecka) **Intereakcja twarzą w twarz** Kiedy występuje interakcja twarzą w twarz? - Tuż po urodzeniu, gyd matka patrzy na dziecko pierwszy raz - Gdy jest karmione - W czasie zmiany pieluszki I innych zabiegów pielęgnacyjnych - Podczas spaceru (tu ważny jest wózek) Dlaczego jest ważna? - Pozwala na poznanie się z cyklami reakji dziecka (pubudzenie -\> uspokojenie) Pobudzenie u dziecka \>\>\> aktywność matki (śpiew, pieszczoty, uśmiech) Wyciszenie u dziecka \>\>\> mniejsza aktywność matki (ograniczenie bodźców) Co daje dziecku? - Wzrasta w poczuciu bezpieczeństwa - Prawidłowo kształtuje swoje emocje - Uczy się odczytywania informacji z mimiki, wyrazu oczu, uśmiechu (co póxniej wpływa na naukę języka werbalnego) Co się dzieje gdy jest zaniedbane już na samym początku? - Rodzic może mieć problemy z rozumieniem własnego dziecka nawet, gdy będzie już mówiło - Kontakt z własnym dzieckiem staje się zdecydowanie mniej zażyły **Dialog niewerbalny** Niewerbalny dialog zaczyna się przed momentem urodzenia -- jeszcze w łonie matki. Co składa się na niewerbalny dialog? - Płacz - Mimika -- uśmiech - Uśmiech endogenny - Uśmiech będący komunikatem "jest mi dobrze" - Uśmiech jako reakcja na uśmiech rodzica - Gesty - Wyciąganie rączek ku rodzicowi - Wskkazywanie przedmiotu Co wpływa na rozwój? - Komunikacja za pomocą słów --\> dostarczenie materiału językowego Dzięki temu już roczne dziecko potrafi wypowiadać sylaby I pierwsze słowa **Rozwój emocji** Rozumienie emocji: - Początkowe stany emocjonalne są mało zróżnicowane - Odczuwa albo spokój, gdy wszystko jest w porządku, albo niepokój w momencie gdy któraś z potrzeb nie jest zaspokojona - Istotnym aspektem rozwoju są interakcje emocjonalne pomiędzy matką a dzieckiem. Dziecko od urodzenia jest silnie powiązane z opiekunem. **Przywiązania** Kształtowanie przywiązania - W psychologii rozwojowej to "miłość" jest nazwana "przywiązaniem" - Kształtuje się stopniowo I jest to zależne od wielu czynników - W wielu sytuacjach można zauważyć już kochającą matkę przed narodzeniem dziecka, jednak naprawdę ta miłośc ma szansę wykształcić się dopiero w wynikku częstszych I prawidłowych interakcji - "Przywiązanie jest efektem procesu, który zachodzi w wyniku kontaktów matki z dzieckiem I na który niekwestionowany wpływ ma jakość I ilość tych kontaktów". Trzy główne schematy reagowania dzieci na rozstanie z matką - Dzieci lękowo-unikające -- silnie negatywnie reagują na rozstanie z matką, a po jej powrocie ignorują ją lub jej unikają. - Dzieci ufnie przywiązane -- rozstanie z matką przeżywają negatywnie I protestują przeciwko niemu, ale po powrocie witają matkę entuzjastycznie - Dzieci lękowo-ambiwalentne -- silnie protestują przeciwko rozstaniu, z chwilą powrotu okazują jednak matce złość, czasami agresję Z wyżej wymienionych tych trzech modeli to tylko model ufnego przywiązania jest popawny. **Rozwój społeczno- emocjonalny dziecka w wieku poniemowlęcym, przedszkolnym**\ **i młodszym szkolnym** Charakterystyka rozwoju społeczno - emocjonalnego dziecka ze szczególnym uwzględnieniem autonomii, samoobsługi, dziecięcych zabaw, rozwoju emocji oraz rozwoju społecznych relacji z innymi. Reakcje emocjonalne dziecka w pierwszym roku życia: - 1 msc -- opdowiedź niepokojem na niepokó matki - 2 msc -- uspokajanie się podczas spokojnego mówienia lub śpiewania przez opiekuna - 3 msc -- odpowiedź uśmiechem na uśmiech - 4 msc -- niepokój, jeśli matka przez dłuższy czas nie zajmuje się dzieckiem - 5 msc -- strach, jeśli zobaczy nieznane osoby - 7-8 msc -- płacz, gaworzenie, aby przyciągnąć uwagę opiekuna - 10 msc -- naśladowanie ruchów dorosłego I włączenie się do zabawy Vasta dostrzega zależność rozwoju emocji "Modelowanie polega na pokazywaniu dzieciom, zwykle w sposób wyrazisty emocji, do których dość szybko dopasowują swoje reakcje" Na początku dzieci nie potrafią kontrolować wyrażania swoich stanów emocjonalnych. Pod koniec pierwszego roku życia wchodzą w długotrwały proces uczenia się zasad okazywania emocji. "Niemowlę wychowane przez kochających I spokojnych rodziców będzie miało dużo odwagi I chęci do eksplorowania oraz odkrywania, nie zniechęcą je niepowodzenia, we właściwy sposób wkształci poczucie sprawstwa." S. 232 Mimiczne wyrażenie emocji: - 1 msc -- radość, zadowolenie - 3-4 mc -- złość, smutek - 7 msc -- strach - 11-12 msc -- nieśmiałość, wstyd **Zachowania antycypujące -** Traktowanie dziecka, tak jakby było ono na bardziej zaawansowanym poziomie rozwojowym niż to jest w rzeczywistości np.  - mówienie do dziecka zanim zacznie ono rozumieć mowę; - czytanie dziecku książki podążanie palcem za tekstem. Zachowania społecznie oczekiwane rozwojowo -- 2 lata: - Kształtowanie się pojmowania odrębności „ja"; - Wzrost zainteresowania rówieśnikami; - Budowanie poczucia odrębności; - Wzrost samodzielności -- *siam;* - Powolne fizyczne oddalenie od matki (nadal jest potrzeba stałego fizycznego i emocjonalnego kontaktu z opiekunami); - Nauka co jest dobre, a co złe, co wolno, a czego nie wolno; - Początki używania języka w kontaktach społecznych; - Komunikaty werbalne i niewerbalne dziecka coraz bardziej czytelne; - Komunikuje niektóre swoje potrzeby; - Rozumie proste polecenia. Zachowania społecznie oczekiwane rozwojowo -- 3 lata: - Nowe uczucia -- wstyd, poczucie winy, zakłopotanie, zazdrość; - Stopniowe przyswajanie reguł pozwalających funkcjonować w grupie; - Rozwój języka, w tym rozumienia językowych zasad społecznych oraz słownictwa nazywającego emocje; - Rozpoznawanie i przeżywanie nieznanych do tej pory emocji; - Współdziałanie (wykonywanie tej samej czynności, uczestniczenie w tej samej zabawie) - Pojawia się rywalizacja; - Dziecko powinno rozumieć większość komunikatów dotyczących spraw codziennych i potrafić zasygnalizować swoje potrzeby w sposób zrozumiały; - Pojawianie się zabaw tematycznch w więcej niż jedno dziecko; - Kształtowanie pojęcia dobra i zła. PRZEDSZKOLE -- ZAKRES UMIEJĘTNOŚCI: #### **Wiek: 3 lata** - **Samodzielność:** Dziecko sygnalizuje potrzeby fizjologiczne, może korzystać z toalety z pomocą lub samodzielnie. Potrafi samodzielnie ubrać niektóre części garderoby (np. buty, czapkę), pić przez słomkę, odkręcić i zakręcić kran, wytrzeć ręce - **Bezpieczeństwo:** Unika drobnych niebezpieczeństw, np. Wie, że może się poparzyć - **Zabawa:** Lubi proste zabawy, jednak nie potrafi bawić się długo. Potrafi wykonać proste polecenia, np. Podaj mi misia - **Relacje:** Stopniowo przyjmuje reguły społeczne i zaczyna rozumieć ich znaczenie. - **Emocje:** Przejawia podstawowe emocje (np. wstyd, zakłopotanie, złość), przyswaja słownictwo nazywające emocje #### **Wiek: 4 lata** - **Samodzielność:** Samodzielnie korzysta z toalety, wyciera nos, myje ręce i wyciera Potrafi samodzielnie założyć prostą odzież, obsługiwać się sztućcami. Potrafi rozebrać się oraz umyć twarz. - **Umiejętności społeczne:** Rozwija zdolności do kontrolowania zachowań oraz emocji. Może wyjaśnić, dlaczego jest smutne lub wesołe. Również rozwija reakcje odroczone. - **Reguły społeczne:** Pojawia się zdolność do rozumienia reguł grupowych i obowiązujących zasad. Prosi o pozwolenie inne osoby. Rozwija się umiejętność współpracy w grupie. - **Zabawa:** Zaczyna uczestniczyć w zabawach tematycznych oraz z regułami i odgrywa proste role. - **Emocje:** Wykazuje zdolność do rozpoznawania emocji u innych, odczuwa empatię. Może odczuwać wstyd i zakłopotanie. #### **Wiek: 5 lat** - **Samodzielność:** Dziecko może korzystać z zabawek innych dzieci za ich zgodą. Lepiej współpracuje w grupie. - **Kreatywność:** Rozwija umiejętności manualne, np. rysowanie, układanie klocków. - **Zabawa:** Bierze udział w złożonych zabawach z regułami, np. odgrywa role w grupie. - **Emocje:** Wyraźniej przeżywa emocje, lepiej je nazywa i wyraża. Staje się bardziej empatyczne. #### **Wiek: 5-6 lat** - **Samodzielność:** Umie działać w grupie bez stałej pomocy dorosłych. Samodzielnie korzysta z toalety i rozwiązuje problemy dnia codziennego. - **Relacje:** Podejmuje aktywną współpracę z innymi dziećmi i dorosłymi. - **Zabawa:** Bierze udział w rozbudowanych zabawach tematycznych, wprowadza własne reguły do gry. - **Emocje:** Wykazuje większą dojrzałość w rozumieniu emocji własnych i innych osób. - **Zasady:** Przyswaja normy społeczne (np. dziękuję, przepraszam). Rozwój społeczno -- emocjonalny dziecka w wieku młodszym szkolnym Rozwój społeczno- emocjonalny dziecka, to proces kształtowania się kompetencji ,umożliwiających prawidłowe funkcjonowanie w relacjach społecznych oraz rozwój emocjonalny, pozwalający na rozpoznawanie, wyrażanie i regulację emocji. Dlaczego ten rozwój jest tak ważny ? - Budowanie relacji społecznych - Rozwój empatii i regulacja emocji -- dzieci uczą się rozpoznawać i interpretować swoje emocje i innych - Rozwój poczucia tożsamości i kształtowanie samooceny -- jest to kluczowe dla rozumienia swojej roli w grupie społecznej - Krok w przyszłość- rozwój społecznol- emocjonalny w tym wieku ma długofalowe konsekwencje. Kompetencje zdobyte w tym okresie wpływają na przyszłe relacje interpersonalne, zdrowie psychiczne oraz zdolność do samodzielnego radzenia sobie z trudnościami Emocje dziecka: -potrafi ocenić i wyrazić emocje -dziecko wykorzystuje wiedzę emocjonalną- rozumie i analizuje -potrafi regulować swoje emocje -- zaczyna używać różnych strategii radzenia sobie z emocjami -potrafi funkcjonować ze wszystkimi emocjami - W miarę postępu dziecko rozwija UMIEJĘTNOŚĆ ROZUMOWANIA ABSTRAKCYJNEGO - które nazywamy MYŚLENIEM FORMALNYM - Kształtuje się samodzielność myślenia, zdolność analizy i uogólniania - Precepcja i jej ukierunkowanie jest dokładniejsze - W tym wieku dominują uczucia proste, radość i smutek - które wynikają z konkretnej sytuacji dziecka - Uczucia wyższe rozwijają się w tym czasie stopniowo - Oceny moralne u dzieci młodszych w wieku szkolnym narzucane są przez dorosłych. Jest to tzw. okres MORALIZMU MORALNEGO -- gdzie miernikiem stopnia przewinienia jest wielkość szkody Nieocenioną szansą rozwojową jest kontakt z pozytywnymi wzrocami.\ Liczne kontakty sprzyjają rozwojowi kompetencji społecznych, prowadzą do lepszego rozumienia sytuacji społecznych, poszerzania wiedzy o sobie i innych. CAŁOŚĆ UMOŻLIWA PRZEŁAMANIE DZIECIĘCEGO EGOCENTRYZMU, TYPOWEGO DLA WCZEŚNIEJSZYCH FAZ ROZWOJOWYCH. Forma pracy zaspokajająca potrzeby dla tego wieku to praca grupowa. Istotny i skuteczny jest TUTORING RÓWIEŚNICZY. [Rodzaj działania i korzyści dla dziecka] Samodzielnie -- odpowiedzialność za wykonanie zadania, rozwój umiejętności planowania pracy Razem z dorosłym -- rozwój umiejętności korzystania ze wsparcia, motywacja do rozwijania umiejętności i poszerzania wiedzy Z rówieśnikami -- umiejętność współpracy, przełamywanie egocentryzmu, nauka negocjacji i rozwiązywania konfliktów W zespole zróżnicowanym wiekowo -- podział ról, udzielanie pomocy, podejmowanie roli lidera i innych ról grupowych W tym okresie definicja JA nabiera bardziej abstrakcyjnego, relatywnego i ogólnego charakteru. /coraz rzadziej dotyczy cech zewnętrznych, a coraz częsciej odnosi się do trwałych wartości wewnętrznych/ Autocharakterystyka dziecka staje się bardziej złożona, będzie kładła coraz mniejszy nacisk na cechy zewnętrzne a silniej opierała się na uczuciach i ideach. Na funkcjonowanie społeczne dziecka w dalszych etapach życia wpływają: jakość kontaktów z kolegami, nawiązane w tym okresie przyjaźnie, pozycja w grupie -- inaczej status socjometryczny. Rolą opiekunów jest tworzenie dla dzieci okazji do obcowania z rówieśnikami od najwcześniejszych lat życia. Tym co spaja grupy koleżeńskie we wczesnym wieku szkolnym jest wspólnota działania. Jak można wspierać rozwój społ-emocjonalny dziecka W domu: - Okazywanie wsparcia i troski -- zwłaszca w okresie adaptacji dziecka do szkoły (badania dowodzą, że budowanie poczucxia bezpieczestwa emocjonalnego w tym okresie ma kluczowe znaczenie dla przystosowania się dziecka do nowych zmaga) - Zachęcanie do wyrażania uczuć -- dzieci w wieku szkolnym mniej jawnie okazują uczucia, rodzice powinni stworzyć bezpieczną przestrzen - Dostosowywanie poziomu kontroli dziecka -- respektowanie rosnącej potrzeby autonomii - Kształtowanie odpowiednich wzorców wychowawczych: Styl wychowawczy wpływa na rozwój kompetencji społecznych dziecka, takich jak asertywność i odpowiedzialność. Rodzice powinni dążyć do równowagi między wyznaczaniem granic a wspieraniem dziecka w rozwijaniu samodzielności. - Unikanie nadmiernej presji na wyniki: Skupienie się na osiągnięciach szkolnych powinno być zrównoważone z uwagą na potrzeby emocjonalne dziecka. Ważne jest, aby dziecko czuło, że jego wartość nie zależy wyłącznie od ocen. - Budowanie zdrowego autorytetu -- który wraz z wiekiem jest coraz bardziej kwestionowany - Bezwarunkowa akceptacja - niezależnie od sukcesów czy porażek - Obowiązki domowe W SZKOLE - **Zapewnienie wsparcia emocjonalnego**: Nauczyciel jako źródło bezpieczeństwa i troski dla uczniów, szczególnie w początkowych etapach edukacji, gdy dzieci mogą czuć się osamotnione i niepewne. **Kształtowanie pozytywnego obrazu nauczyciela**: Ważne, aby dzieci widziały w nauczycielu nie tylko osobę przekazującą wiedzę, ale także człowieka z pasjami, zainteresowaniami i emocjami. **Tworzenie poczucia sukcesu**: Nauczyciel powinien organizować zajęcia tak, aby każde dziecko miało szansę poczuć się kompetentne i docenione, co wzmacnia jego motywację i wiarę w swoje możliwości. **Elastyczne podejście do potrzeb ucznia**: Należy dostosować metody pracy do indywidualnych potrzeb dzieci, wspierając je w procesie adaptacji do szkolnych wymagań i stawianych przed nimi wyzwań. - Mindfullness -- Programy uważności -- - techniki mindfulness pomagają dzieciom radzić sobie ze stresem, poprawiają koncentrację i rozwijają empatię. - Techniki takie jak dziennik emocji - dzieci rysują lub opisują swoje codzienne uczucia, rozwijając samoświadomość. - Karty emocji -- wykorzystywane do rozmów o uczuciach i nauki rozpoznawania ich u innych osób. Źródło Harwas-Napierała, B. i Trempała, J. (2005). Psychologia Rozwoju Człowieka. Charakterystyka okresów życia. Warszawa: PWN. roz. 4 Brzezińska, A. I (red.) (2005). Psychologiczne portrety człowieka. Praktyczna psychologia rozwojowa. Gdańsk: GWP, roz. 9 i 10. **2. Emocje w życiu dziecka. Ich istota i funkcje.** Początki rozwoju emocji u dzieci (myślenie, rozmowy nt. emocji), socjalizacja emocji w rodzinie (w tym rola rodziców), strategie autoregulacji emocji, kompetencja emocjonalna i powiązanie jej z kompetencja społeczną. Rozpoznawanie, nazywanie i wyrażanie emocji w sposób społecznie akceptowalny\ \ Dzieci poznają emocje głównie poprzez interakcje z ludźmi oraz oberwację. Ważne w kontekście emocji dzieci są takie trzy aspekty: -świadomość własnych stanów emocjonalnych -kontrola jawnych oznak własnych emocji\--oddzielenie wewnętrznych uczuć od ich zewnętrznuch przejawów -rozpoznawanie emocji innych osób\ W odpowwiednim czasie od dzieci oczekuje się przyswojenia sobie **kompetencji emocjonalnych, czyli** zdolności do radzenia sobie z własnymi emocjami, ale też rozpoznawania i reagowania na emocje innych\ \ Emocje- są czymś, co towarzyszy nam właściwie w każdej sytuacji życia codziennego. To subiektywne reakcje na istotne wydarzenia, charakteryzowane poprzez zmiany fizjologiczne, na poziomie dowiadczenia i zachowania.\ \ Co jest charakterystyczne dla odczuwania emocji: 1.zdarzenie wywołujące- specyficzne dla każdej emocji 2.składnik fizjologiczny- reakcja z ciała, np. Zmiana rytmu erca, oddechu\ 3.składnik osobistego doświadczenia- wiąże się z poznawczą oceną sytuacji i sposobem w jaki ona na nas wpływa\ \ Jedną z ważniejszych zmian związanych z wiekiem jest to, że coraz częściej do głou dochodzą aspekty poznawcze, np gdy niemowlę się czegoś przestraszy to reaguje po prostu sygnałami, odruchami, a starsze dziecko zaczyna stopniowo odwoywać się do PLANU DZIAŁANIA, np. Ucieczki (nie tylko wyraża, ale też kontroluje swój strach)\ 4. Widoczna zmiana zachowania- mimika, głos, zachowanie\ \ Różne emocje ujawniają się w różnym wieku, u wszystkich ludzi przyjmują one jednakową formę, bez względu na kontekst społeczny i kulturowy. Tak zapewne twierdził Karol Darwin. Jego wydana w 1872 r. książka pod tytułem The Expression of emotions in Man and Animals (O wyrazie uczuć u człowieka i zwierząt) była pierwszą próbą naukowego opisu zachowań emocjonalnych i wyjaśnienia ich źródeł. Wiele danych empirycznych pochodzi z obserwacji jego własnego synka. 6 podstawowych emocji:Gniew, Lęk, Obrzydzenie, Smutek, Radość, Zaskoczenie Skoro wyrazy emocji są biologicznie uwarunkowane, to powinny być uniwersalne i to również było przedmiotem badań Darwina. Doszedł on również do tego, że zdolność rozpoznawania emocji u innych ludzi ma charakter też uniwersalny. Gdy fotografie udawanych wyrazów emocji przedstawiono ludziom z różnych kultur, także tym ze społeczności przedpiśmiennej, nie mieli oni trudności z właściwym określeniem tych emocji. Istnieje też wrodzony charakter repertuaru emocjonalnego- dowodzi temu fakt, że np. Głuche niemowlaki tak samo okazują radość i złość jak słyszące.\ \ \ Emocje rozwijają się w wyniku dojrzewania i socjalizacji. Pojawiają się nowe, np. w 2 i 3 r. ż dziecko zaczyna dawać oznaki poczucia winy, dumy, wstydu. Dochodzi do ich łączenia. Podstawowe emocje pozostają częścią całego naszego życia, ale wraz z wiekiem zmianie ulegają okoliczności wywołujące je. Rozwój emocjonalny idzie w parze z rozwojem poznawczym i jest to związane z rozwojem samoświadomości. Odczuć takich jak duma czy wstyd nie zauważa się zazwyczaj przed ukończeniem 2. r. ż., bo najpierw dziecko musi posiadać poczucie Ja. Czyli musi mieć pewien zakres samoświadomości żeby ocenić własną postawę. Druga połowa 2 roku życia: dziecko zaczyna używać słów opisujących własne emocje, skupiając się przede wszystkim na przyjemności i bólu. 3 rok życia: następuje gwałtowny wzrost zasobu słownictwa, obejmując bardziej złożone określenia, a rozmowy zaczynają dotyczyć nie tylko osobistych przeżyć dziecka, ale także emocji innych osób. Okres przedszkolny: język emocji staje się precyzyjniejszy, a dzieci uczą się rozumieć związki między uczuciami a wydarzeniami oraz zaczynają mówić o radzeniu sobie z emocjami i wpływać na uczucia innych. Co dają rozmowy o emocjach? zainteresowanie emocjami, relacje z rodzicami, lepsze rozumienie emocji Złość: Kiedy mówimy o złości? Od samego początku- Istotne jest, aby temat ten nie był traktowany tylko jako reakcja na negatywne zachowanie dziecka, ale raczej jako część ogólnego procesu uczenia emocji i radzenia sobie z nimi. Mówienie do dziecka o jego stanach emocjonalnych od jego najmłodszych lat pozwala nauczyć się tego rodzicom. Co mówić o złości? Złość to normalna emocja: Dziecko musi zrozumieć, że złość to naturalne uczucie, które nie jest złe samo w sobie. Ważne jest, aby wyjaśnić oraz nauczyć dziecko ją kontrolować. Można znaleźć sposób, by poradzić sobie ze złością Ważne, by wyjaśnić dziecku, że zamiast działać impulsywnie, może skorzystać z takich metod, jak: „Gdy czujesz złość, spróbuj wziąć głęboki oddech, policzyć do 10 lub powiedzieć, co czujesz". Jak mówić o złości? Spokojnie i bez oceny: Ważne jest, by rozmawiać o złości w sposób spokojny, nie krzycząc ani nie oceniając dziecka. Zadawaj pytania pomagające zrozumieć emocje: Pytania, które pomagają dziecku zrozumieć, co czuje, są bardzo ważne. Na przykład: „Co cię zdenerwowało?", „Co czujesz teraz?" Niemowlęca złość- nazywać i być Niemowlęta swoją złość przedstawiają za pomocą płaczu i krzyku. Rolą dorosłego jest nazwanie przeżywanych emocji i znalezienie wytłumaczenia dlaczego się one pojawiły. Ma to na celu wyrobienie u dorosłych nawyku mówienia o przeżywanych uczuciach oraz sprawia, że adekwatniej rozumiemy potrzeby dziecka, bo nazywając je jesteśmy bardziej uważni i spostrzegawczy. Bardziej uparte dzieci są w stanie, w wyniku krzyku i płaczu doprowadzić swój organizm do drgawek, wymiotów lub torsji. Rodzice często w sytuacjach stresowych np. gdy dziecko ze złości połozy się na podłodze w miejscu publicznym przed obawą oceny oraz troski o własne dziecko pocieszają je lub dają to co dziecko chciało. Taka sytuacja powoduje, że system nerwowy dziecka dostaję informację w jaki sposób zmusić dorosłych, aby zrobili to co chce dziecko. Niewłaściwe wzorce rodziców przekładają się na na nieprawidłowe zachowana radzenia sobie ze złością w dorosłym życiu dziecka. W takiej sytuacji właściwe byłoby dać dziecku komantarz: ,,Widzę, że jesteś zdenerwowany. Poczekam, aż się uspokoisz i wtedy porozmawiamy'' lub dać dziecku podpowiedź jak się uspokoić, wyciszyć się: ,,Widzę, że jesteś bardzo zdenerwowany. Łatwiej się uspokoić, kiedy oddycha się głęboko- pokaże ci jak. Jak się uspokoisz, to wtedy porozmawiamy''. W tejtechnice mimo, że nie jest łatwa i przyjemna to nie zostawiamy dziecka samego, nazywamy jego uczucie. Rodzic jest z dzieckiem w sytuacji trudniej i wspiera go ale na własnych warunkach. Przedszkolna złość Wśród małych dzieci często występuje rzucanie przedmiotami w ataku złości. Dzieci w ten sposób radzą sobie z ukierunkowaniem siły jako sposobu radzenia sobie z nadmiarem nieprzyjemnych dla nich emocji. Dobrze w takiej sytuacji powiedzieć: ,,Nie rób tak. (przerwa) Zezłościłeś się i strąciłeś talerz, bo ci nie smakuje obiad''. W ten sposób dziecko najpierw słyszy krótki komunikat dotyczący efektu sytuacji- ,,nie rób'', z którego wie cz jego zachowanie zostało aprobowane. A następnie dziecko otrzymuje wyjaśnienie sytuacji. Agresja jest modelowana, co oznacza, że dziecko będzie ją stosować w wyniku obserwacji innej osoby lub gdy nie zazna reakcji osoby dorosłej na zaobserwowane zachowanie agresywne. Zachowanie takie zostanie wzmocnione gdy, dziecko zauważy że w stosunku do osoby, która była sprawcą zachowania agresywnego nie został zastosowany bodziec karzący lub została ona nagrodzona. Dlatego ważne jest aby w takich sytuacjach dorośli zawsze reagowali. Nie reagując uczymy dzieci, że takie zachowania są normalne i akceptowalne, co zachęca dzieci do ich powtarzania. U dzieci szkolnych zaczyna w formie złości występować obrażanie i obgadywanie innych, na co zawsze uwagę powinni zwracać dorośli. Są to zachowania stosowane najczęściej przez dziewczynki. Dziewczęce ,,ploteczki'' nigdy nie są niewinną rozmową, to sposób radzenia sobie z nadmiarem agresji. Szkolna złość W tej rozmowie tata zamiast pytać syna czy to prawda prosi go o opowiedzenie swojej wersji wydarzeń, co pokazuje synowi że ma do niego zaufanie. Ojciec powoli naprowadza syna na właściwe rozwiązanie odwołując się do jego myśli i uczuć, co naprowadza syna że zakaz wynika z dba.lości o dobre samopoczucie i relacje międzyrówieśnicze. Ojciec pokazuje możliwe wytłumaczenia zachowania kolegii oraz proponuje przeproszenie kolegii, wskazuje, że wspólna zabawa jest tylko jedną z mozliwości. Autoagresja Wśród sposobów radzenia sobie z trudną sytuacją wśród dzieci występuje również obrażanie samego siebie lub uderzanie. W takiej sytuacji należy powstrzymać dziecko przed dokonywaniem autoagresji dając mu jasny komunikat - ,,bić i obrażać nie wolno-siebie też nie''. Dzieci, które wybierają sobie taki sposób radzenia to osoby żyjące w dużym napięciu, z niską samooceną którzy nie umieją radzić sobie z nadmiarem emocji. Warto więc podbudować w dziecku samoocenę np. przez komentarz ,,podziwiam cię''. Jak pomóc dziecku w wyrażaniu złości w sposób społecznie akceptowalny?- w grupie W wielu instytucjach tj. szkoły, poradnie czy domach kultury są organizowane zajęcia grupowe które mają na celu: zwiększenie kreatywności, trening logicznego myślenia, radzenia sobie ze stresem i zdobycie umiejętności interpersonalnych. Wychowawcy często podczas godziny wychowawczej prowadzą zajęcia profilaktyczne, np. trening zastępowania agresji. Ważne jednak, aby w projektowaniu takich zajęć uwzględnić wszystkie potrzeby, oczekiwania i możliwości członków grupy. Sposoby na radzenie sobie ze złością: Ćwiczenia oddechowe Kącik złości\ Jeśli jest taka możliwość, warto wygospodarować w sali przedszkolnej lub szkolnej miejsce, w którym dziecko może w bezpieczny dla siebie i innych sposób wyładować swoją złość. W kąciku takim mogą znaleźć się poduszki, namiot, gniotki, kartki i kredki do zgniatania, rwania i bazgrania.\ \ Złość na papierze\ Dla niektórych dzieci dobrą metodą radzenia sobie z gniewem jest narysowanie tej emocji. Rysunek taki można potem zgnieść w kulkę i nim rzucić lub podrzeć na drobne kawałki. Starsze dzieci mogą również napisać, co je zezłościło.\ \ Ruch\ Jeśli jest taka możliwość, warto pozwolić dziecku wyładować swoją złość poprzez ruch. Dziecko może skakać, tupać lub biegać.\ \ Termometr gniewu\ Metoda ta polega na narysowaniu dziecku konturu dosyć dużego termometru, na którym dziecko zaznacza poziom swojej złości. Następnie możemy poprosić dziecko, żeby podmuchało na termometr, aby ostudzić swoje emocje. Takie dmuchanie jest swego rodzaju ćwiczeniem oddechowym, które również może pomóc w panowaniu nad złością.\ \ Bajka terapeutyczna\ Bajki takie mogą pomóc dziecku lepiej zrozumieć emocje. Można napisać bajkę dostosowaną do problemu konkretnego dziecka lub wykorzystać już istniejące historie terapeutyczne.\ \ Metafora ogniska\ Metafora ta pomaga starszym dzieciom zrozumieć, jak działają ich emocje.\ Najpierw widać dym, czyli zachowanie, ale nie ma dymu bez ognia. Ogień to emocja, która spowodowała zachowanie, ale żeby był ogień, potrzebne jest drewno, czyli sytuacja, która doprowadziła do tej emocji. Socjalizowanie emocji- Rozwój emocjonalny wynika z biologicznych podstaw, ale jego kształtowanie zależy od doświadczeń społecznych. To, jak wyrażamy i regulujemy emocje, jest efektem interakcji między wrodzonymi zdolnościami a wpływem otoczenia i kultury. Rozwój emocjonalny ma swoje korzenie w biologii, co oznacza, że każdy człowiek rodzi się z pewnymi podstawowymi zdolnościami do odczuwania i wyrażania emocji. Jednak sposób, w jaki te emocje rozwijają się i są wyrażane, zależy od wpływu otoczenia i doświadczeń społecznych. Oznacza to, że kultura, wychowanie, relacje z innymi ludźmi oraz codzienne interakcje odgrywają kluczową rolę w kształtowaniu tego, jak uczymy się rozumieć, regulować i komunikować swoje emocje. Innymi słowy, biologiczne fundamenty stanowią bazę, ale to, co dzieje się w naszym społecznym środowisku, nadaje temu rozwojowi indywidualny kierunek. **Reguła nabywania ekspresji emocji** odnosi się do zasad, które regulują sposób wyrażania emocji w danej grupie społecznej, kulturze czy rodzinie. Dzięki tym normom ludzie uczą się, jakie emocje można wyrażać otwarcie, a które należy kontrolować, oraz w jakich sytuacjach i w jaki sposób to robić. Reguły te są przekazywane poprzez obserwację, naśladowanie i interakcje społeczne, co pozwala dzieciom na dostosowanie się do oczekiwań otoczenia oraz rozwijanie umiejętności społecznych. Jednocześnie reguły te uczą przewidywania reakcji innych osób, co ułatwia komunikację i budowanie relacji w grupie, wzmacniając poczucie zrozumienia i spójności wśród jej członków. **Kategorie regul ekspresji emocji:** Minimalizacja i maksymalizacja występują wcześniej niż pozostałe dwie, już 2 latek przesadzający z płaczem, aby skłonić matkę do współczucia pokazuje ze już opanowal regule maksymalizacji. Dzieci nie są świadome tych mechanizmów, dopiero 6 latek rozróżnia, że jego zachowanie nie jest spójne z tym co czuje. **Sttyle przywiazania** Bezpieczne przywiązanie- rodzice akceptują emocje zarówno pozytywne jak i negatywne, dzieci wiedza, że okazując cierpienie uzyskają pomoc, a okazana radość spotka się z odwzajemnieniem Unikanie- spotkaly się z odrzuceniem emocj, rodzice nie reagowali na negaywne emocje. Stawiające opor- rodzice reagowali z sposób niespójny, przez co dziecko nie wie jakiej reakcji się spodziewać **-** uczenie się zbieznosci- dziecko uczy się zer gdy zrobi zachowanie x druga osoba zrobi zachowanie y , gdy dziecko zrobi jakiś wyraz emocji i wywola o pozyywna reakcje dziecko będzie to powtarzac, jednak gdy nie zostanie zauważone lub spoka się z reakcja negaywna dziecko zostanie zniechęcone do powtarzanie tego zachowania **3.Kształtowanie umiejętności społecznych starszych przedszkolaków** (5-6 letnich) **Umiejętności społeczne (normy zachowania starszych przedszkolaków)** - Mają już poczucie własnej odrębności i swojego sprawstwa, można więc kształtować ich odpowiedzialność za to, co robią i jak się zachowują; - Potrafią porozumiewać się z innymi w ważnych sprawach: mówią o swoich potrzebach i zamierzeniach, a także słuchają i starają się rozumieć innych (obdarzają uwagą); - Są w stanie rozumieć, że otaczający je świat jest sensownie zorganizowany: mogą więc przestrzegać umów społecznych; - Wiedzą, że trzeba pomagać dzieciom i dorosłym, szanować rośliny i mądrze zachowywać się względem zwierząt; - Mają rozeznanie odnośnie do własności: to jest moje, to twoje a to nasze wspólne. **OBDARZANIE UWAGĄ** Obdarzenie uwagą drugiego człowieka: to uważne patrzenie na drugiego człowieka z nastawieniem, że chce się zrozumieć co dana osoba chce nam przekazać. Niskie umiejętności obdarzenia uwagą to: - Dorosły zwracając się do dziecka zakłada że dziecko go słucha i oczekuje realizacji polecenia; gdy to jednak nie nastąpi dorosły czuje się zlekceważony i zaczyna się denerwować - Dziecko które nie potrafi się skupić, i nie rozumie intencji dorosłego, nie wykonuje poleceń, buntuje się i jest rozdrażniony (bo nie wie w czym dorosły ma problem) - Między dziećmi też tak może być że np. jeden chłopczyk Kamil układa klocki, Piotrek chce do niego dołączyć, jednak Kamil nie usłyszał Piotrka, nie popatrzył na niego, bawił się dalej, co spowodowało że Piotrek poczuł się znieważony (olany) i rozwalił budowlę kolegi, na koniec oboje płakali jednak oboje z innego powodu Pułapka obdarzania uwagą niegrzecznych:\ Dziecko traktuje obdarzenie uwagą przez nauczyciela jako niezwykłą nagrodę -- przywilej. Nauczyciel powinien obdarzać uwagą za dobre zachowania. Jednak często dzieci chcą zwrócić na siebie uwagę „pajacowaniem". Takie dziecko zachowuje się niegrzecznie, np. bije innych, rozmawia, nie wykonuje zadania -- przez co zyskuje uwagę nauczyciela gdy ten podchodzi do niego by zainterweniować. Jednak dla innych dzieci to jasny sygnał, że chcąc zdobyć uwagę wychowawczyni należy zachowywać się niepoprawnie. **ZWROTY GRZECZNOŚCIOWE** Normy grzecznościowe -- to umowy społeczne regulujące zachowania względem innych. **Zwroty grzecznościowe** to wyrażenia językowe stosowane w celu okazania szacunku, uprzejmości, życzliwości lub uprzedzającego nastawienia wobec innych osób. Pełnią funkcję społeczną, ułatwiając komunikację i budowanie pozytywnych relacji interpersonalnych. Dzieci niestety zachowują się coraz gorzej, nie tylko nie używają zwrotów grzecznościowych takich jak: proszę, dziękuję, przepraszam ale poza tym: stosują zachowania agresywne, przepychają się, krzyczą, biją, kopią, rozpychają się łokciami przy stole, plują.\ Nauczyciel oraz dorosły musi stale przypominać o formach grzecznościowych, nie tolerować niegrzecznych zachowań. **Uczenie dzieci form grzecznościowych** -- podczas wycieczki - Wycieczka to świetna okazja na ustalenie reguł postępowania oraz konsekwentnej oceny nauczycieli. Ustala się między innymi takie kwestie jak: - Nie popychamy innych, nie depczemy kolegom po piętach -- ponieważ jest to niebezpieczne - Rozmawiamy, nie krzyczymy -- ponieważ szanujemy innych i nie możemy im przeszkadzać - Mówimy „przepraszam" -- gdy chcemy np. przejść Uczenie dzieci form grzecznościowych -- podczas uroczystości przedszkolnych - Dzieci współorganizują wydarzenie oraz są jego współgospodarzami - Stosują poznane formy grzecznościowe względem dorosłych - W przypadku niestosownego zachowania nie karcimy dziecka publicznie -- zabieramy do innego pomieszczenia i spokojnie wyjaśniamy Współpraca z rodzicami - Kompetencje społeczne dziecko nabywa poprzez wychowanie rodzinne oraz wychowanie przedszkolne. Dlatego ważny jest wspólny front rodzic-nauczyciel. - Niestety czasem nie jest możliwa konsekwencja w domu, jednak nauczyciel ma prawo wymagać od dziecka jasno określonego zachowania w przedszkolu (jakie normy społeczne musi respektować dziecko), **BUDOWANIE ATRAKCYJNOŚCI SPOŁECZNEJ** Umiejętność autoprezentacji: Ważne jest aby uczyć dzieci wystąpień na środku klasy, zaczynając od najprostszego przedstawienia się (imię, nazwisko). Jest umiejętność potrzebna w ciągu całego życia: od prezentacji na dany temat, po odpowiedź ustną na środku sali, egzamin ustny na studiach czy w późniejszej pracy umiejętność „sprzedania" czegoś, zaciekawienia innych. **4. Kształtowanie umiejętności społecznych dzieci w młodszym wieku szkolnym** **Podstawowe umiejętności społeczne kształtowane u dzieci w młodszym wieku szkolnym.** Podstawowe umiejętności społeczne, które kształtują się u dzieci w młodszym wieku szkolnym, obejmują zdolności takie jak: **komunikacja, współpraca, dzielenie się, radzenie sobie z emocjami, samokontrola, asertywność, rozwiązywanie konfliktów, okazywanie szacunku, akceptowanie norm społecznych, współzawodnictwo, empatia, czekanie na swoją kolej, proszenie o pomoc, pomaganie innym.** Są to fundamenty, które pozwalają dzieciom funkcjonować w grupach społecznych i adaptować się do norm społecznych. Kształtowanie tych umiejętności odbywa się głównie poprzez interakcje z rówieśnikami i dorosłymi, a także poprzez strukturę i zasady zabawy. **Proces uczenia się umiejętności społecznych u dzieci szkolnych w ramach grup zabawowych.** **1. Zabawy grupowe:** To podstawowy proces, w którym dzieci uczą się współpracy, interakcji z innymi oraz rozwiązywania problemów w grupie. Takie zabawy rozwijają umiejętności społeczne, integrację oraz budowanie więzi z rówieśnikami. Zabawa grupowa sprzyja nauce, jak współdziałać z innymi, wyrażać siebie i reagować na emocje innych osób. **2.** **Modelowanie zachowań**: Nauczyciel jako wzór do naśladowania jest kluczowym elementem w procesie uczenia się dzieci. Pokazanie przez dorosłego, jak odpowiednio reagować w sytuacjach społecznych, jak dzielić się, współpracować czy być asertywnym, pozwala dzieciom na łatwiejsze przyswajanie tych umiejętności. Modelowanie jest efektywną metodą, ponieważ dzieci uczą się przez obserwację, a powtarzalność takich sytuacji pozwala na utrwalenie nowych wzorców zachowań. **3**. **Odgrywanie ról:** To kolejna technika, która pozwala dzieciom na przećwiczenie sytuacji społecznych w bezpiecznym, kontrolowanym środowisku. Poprzez wcielanie się w różne role, dzieci rozwijają zdolności interpersonalne, takie jak rozwiązywanie konfliktów, proszenie o pomoc czy wyrażanie swoich potrzeb w sposób konstruktywny. Ta metoda daje dzieciom możliwość „przeżycia" sytuacji społecznych, dzięki czemu mogą lepiej rozumieć, jak reagować w prawdziwym życiu **Rola zabawy w rozwoju społeczno -- emocjonalnym dzieci.** Zabawa grupowa stanowi podstawowy proces, w którym dzieci uczą się interakcji z rówieśnikami, wyrażając swoje emocje i myśli w sposób naturalny i swobodny. Takie aktywności pozwalają na rozwój umiejętności społecznych, ponieważ dzieci mają okazję obserwować i angażować się w różnorodne formy wyrażania uczuć, radzenia sobie z trudnościami i rozwiązywania konfliktów. Dzieci uczą się, jak współpracować, dzielić się, a także jak rozpoznawać i reagować na emocje innych osób, co sprzyja ich rozwojowi emocjonalnemu. Dzięki tym doświadczeniom w zabawie dzieci rozwijają swoją empatię, asertywność oraz umiejętność radzenia sobie z emocjami, ucząc się, jak funkcjonować w różnych sytuacjach społecznych. Tego rodzaju aktywność daje im także możliwość testowania różnych ról społecznych w bezpiecznym środowisku, co jest nieocenione w procesie kształtowania kompetencji społecznych i emocjonalnych.