Geschiedenis (alles).docx

DEEL 1 3 grote redenen wrm we macht aanvaarden (volgens WEBER) Rede: als iemand redelijk is i/z’n machtsuitoefening rationele legitimatie Charismatische legitimatie soms aanvaarden we macht omdat v/die macht charisma uitgaat bv. Lodewijk XIV (Zonnekoning) Prob.: als ze sterven, is gedaan met char...

DEEL 1 3 grote redenen wrm we macht aanvaarden (volgens WEBER) Rede: als iemand redelijk is i/z’n machtsuitoefening rationele legitimatie Charismatische legitimatie soms aanvaarden we macht omdat v/die macht charisma uitgaat bv. Lodewijk XIV (Zonnekoning) Prob.: als ze sterven, is gedaan met charisma n wie neemt dan macht over, i/gesch. volgde na sterfte meestal crisis Vaak wordt er ook gebruik gemaakt v/religie “m’n macht moet je respecteren omdat god wil” Traditionele legitimatie pragmatische, praktische legitimatie, wrm doen we dingen die we doen, we aanvaarden dingen die er zijn omdat ze er nu eenmaal zijn, we stellen x i/vraag Strafrechtsgeschiedenis: bronnen Materiële sporen Rechtsarcheologie: gerechtsgebouwen, schandpalen, zwaarden, tortuurinstrumenten… Rechtsiconografie n -iconologie Leerboeken (bv. Joos de Damhouder), gerechtigheidstaferelen… Rechtsiconografie: beelden, schilderijen v/gerechtigheidstaferelen (leer v/beelden) Joos de Damhouder Leefde i/16e eeuw: eeuw waari/strafrecht srs wordt ingezet door nr absoluut strevende vorst Strafrecht wordt ontzettend hard Heeft rechten gestudeerd heeft vooral romeinse recht geleerd (ook heel hard strafrecht) Advocaat, griffier geweest Schreef boeken (“praktijk v/strafrecht” bekendste handboek v/strafrecht) hij had eeuwen oude gewoonte recht v/bij ons, wettenrecht v/onze vorst n romeinse recht samengevoegd i/boek n heel strafrecht proces stap voor stap uitgelegd per hoofdstuk Bij elk v/die hfst was er tekening, dat maakt boek heel duidelijk voor ied die met strafrecht bezig is later wordt boek nog i/andere talen vertaalt Joos heeft heel veel afgeschreven v/iemand anders, plagiaat generatie voor hem (rond 1500) leefde iemand anders die heel ! is voor onze rechtstaal i/Vl. n voor recht i/Vl. Filips Wieland = echte grote denker Hij heeft die synthese gemaakt v/dat romeins recht met dat gewoonte recht hij heeft boeken geschreven, maar ze zijn nooit gedrukt geweest Geschreven bronnen Formele rechtsbronnen? Teksten v/vroeger die bewaard zijn x enkel formele rechtsbronnen Wetgeving: probleem = toepassing??? Rechtspraak: probleem = verschriftelijkingsgraad??? Rechtsleer: probleem = praktijk, standpunt??? Rechtsleer als bron v/recht is ook x echt te vertrouwen want als Joos de Damhouder iets schrijft over recht is dat z’n persoonlijk standpunt Rechtstoepassingen: i/vonnissen, contracten, brieven e.a. documenten V/af late middeleeuwen zijn veel vonnissen bewaard probleem: strafrecht; Dark number: Weten we altijd wie dader is? Heeft slachtoffer altijd aangifte gedaan? Als er aangifte gedaan wordt is er x altijd vervolging Als er vervolgt wordt kan zijn dat openbaar ministerie zegt dat er minnelijke schikking zal zijn i/ancien regime heette dat compositie De oudste bronnen Middellandse Zee: bakermat v/onze West-Europese cultuur Religie (Jeruzalem) | Ratio (Athene) | Recht (Rome) Wrm? Schriftstelsels (spijkerschrift; hiërogliefen) + steden (handel) Waar? Vruchtbare halve maan Rechtsteksten i/vruchtbare halve maan: Wnnr: ong. 2000 v.Chr. “Wetten”? “Wetboeken”? Wel aandacht voor “publiekrecht” Toepassing? Gevaar voor Hineininterpretierung met onze ideeën v/vdg oude teksten begrijpen Drm interesseert inhoud v/die wetten ons x LEGITIMATIE v/recht n macht X REDE, x rechtswetenschap WEL (cf. Weber): openbaring (wijsgeren, traditie [cf. “GEWOONTE”]) Recht is geopenbaard god heeft gegeven bv. 10 geboden of koren of codex Hammoerabi Het recht komt van de goden bv. Mesopotamië Codex Hammoerabi Wnnr? 18e E.v.Chr. Waar? Stèle i/Susa (Iran) (vdg Louvre) Wie ? Hammoerabi bouwt na militaire veroveringen gecentraliseerd rijk uit (1ste dynastie v/babylon) Inhoud? Wereldlijk! Legitimatie? Samas, groot rechter v/hemel n aarde, dicteert Zijn x religieuze normen, zijn maatschappelijke normen maar ze werden gelegitimeerd omdat ze v/god kwamen Wetboek? ‘Codex’? Nee: noch formeel, noch materieel Wetboek is boek met wetten, maar alle wetten die i/dat wetboek staan gaan over bepaalde rechtstak (er is altijd 1 tak dat volledig behandeld wordt i/dat wetboek) Onze wettenboeken vdg = x echt Idee is dat systematisch is (logisch geordend) Echt wetboek is formeel exhaustief Exhaustief = uitputten, bevat alles, volledig Je kan materieel x alles regelen, maar je kan wel formeel alles regelen Wetboek bevat voldoende regels om alle mogelijke problemen op te lossen (je zal moeten interpreteren) Zowel wetten als gewoonte Codex Hammoerabi enkele citaten Strafrecht: TALIO-principe (oog om oog, …) (1ste beperking eigenrichting): Als kind z’n vader geslagen heeft, zal men z’n hand afhakken bij pols Als iem. Vrij man oog uitgestoken heeft, zal men hem ook oog uitsteken Als iem. Been gebroken heeft v/vrij man, zal men hem eveneens been breken Standenmaatschappij: Als metselaar huis voor iem. Gebouwd heeft, n als hij z’n werk x verstevigd heeft, n als huis instort, n als eigenaar v/huis daarbij gedood wordt, dan zal metselaar worden omgebracht Indien slaaf v/eigenaar v/huis is, die dood vindt door instorting, dan zal metselaar eigenaar gelijkwaardige slaaf bezorgen DUS: GRONDSLAGEN: Recht = Macht (Goddelijke/religieuze/charismatische legitimatie) DEEL 2 Rechtstreekse romeinse invloed? Oudste juridische bronnen i/onze regio ‘RECHTSLEER’ (door Romeinse ogen: Tacitus, Caesar, …) ‘WETGEVING’ (optekening door ‘geromaniseerden’) ZEER BEPERKTE ‘romanisering’ v/onze gebieden We weten beetje over onze gewoonte omdat romeinen onze Germaanse gewoonte opschreven, maar zij schreven dat i/latijn we mogen die opteken x 100% vertrouwen Val v/(West-) Romeinse rijk (476): door onkunde/nalatigheid verdwijnen: Centralisme (1 rijk, 1 hoofd) Bureaucratische administratie romeinen hadden hele bureaucratische opdeling v/keizer tot ambtenaar over hun hele rijk, goed georganiseerd Staat als magistratuur Cultuurcocktail (Gr. Denken – Rom. recht – Byzantijns charisma) Christendom = staatsgodsdienst (ketterij = majesteitschennis) BLIJFT: Kerk (tolerantie-edict v/Milaan 313) (staatsgodsdienst 392) = BRUG Oudheid – Middeleeuwen Eigen HIËRARCHISCHE STRUCTUUR Bisdommen = civitates Concilie = senaat Ecclesia vivit lege romana Eigen RECHTBANKEN Officialiteiten Kerk zal # strafrechtelijk ideeën ontwikkelen voor dat strafrecht die ontwikkeld Eigen RECHT: canoniek recht Drager v/TAAL (latijn) CULTUUR (schrift) Kerk was drager v/cultuur, zij hadden heel wat kennis n kennis is macht) Houder v/GRONDEN n (dus) MACHTEN Germaans recht: gewoonterecht Indringers n autochtonen: DUALE rechtsorde Hoe zuidelijker, hoe later “territorialisering” Leidt tot optekeningen v/GEWOONTE: “LEX” (wet) + “EWA” (eeuwig, wijst op traditionele legitimatie v/dat recht) Voor ons: Franken (Merovingers) Reeds voor 476 + “hier” (doornik) Clovis als bij kerstening leider v/groep gekerstend werd, moest hele groep volgen of dood LEX SALICA (Salische wet) !!! Als erfopvolging: wnnr machthebber dood gaat, wordt die opgevolgd door z’n oudste zoon ! Salische wet als formele rechtsbron (versie) Optekening v/gewoonterecht v/Salische Franken, die hebben hun recht/regels n die zijn # keer opgetekend n is typisch dat er x altijd zelfde i/stond, aanpassing aan maatschappij, gewoonte is statisch evolutief Strafrecht bij de Franken LEX SALICA: tarievenboek voor misdrijven X “grondwet”, noch “wetboek” Al meer ontwikkeld strafrecht Soort afkopen v/wraak STRAFrecht is X PUBLIEK FORMEEL STRAFRECHT: X PUBLIEKE VERVOLGING Wraak door familie: als familie slachtoffer is v/bepaald misdrijf, zal die familie initiatief nemen om familie v/dader te straffen acquesataire procedure MATERIEEL STRAFRECHT: “FAIDUS” !ER DAN “FREDUS” Eerder schadevergoeding dan boete Als er straf wordt opgelegd moeten er 2 sommen worden betaald Faidus: vete, vete tussen 2 families, geld geven aan familie v/slachtoffer Fredus: vrede, dat is publiek, aan over Fredus is veel minder dan faidus Men betaalde x met geld, maar met krachten bv. door # koeien… Hoe te verklaren? Natuur gebaseerd wereldconcept (natuur = kracht, goden) Bij recht gaan ze onder boom zitten boom gaat dood i/winter n komt terug tot leven, boom is veilige plaats CLAN/groep (“sippe”, etnie) is drager/basis v/deze krachten We krijgen dus eig collectief strafrecht, groep tgn groep of familie tegen familie Verstoring v/die (familiale, x statelijke) orde vraagt om herstel Functie strafrecht: herstel v/die orde 1ste fase: bloed voor bloed = bloedvete Kracht verloren door dood: zelf doden brengt nieuwe kracht (kan dus onschuldige zijn!) Vergelding/wraak Latere fase: kracht voor kracht = afkoop v/vete Nog x geld, maar vee, wapens, gebruiksvoorwerpen… zelfs persoon! Onderhandeld voor “ding” (later ‘wettelijk’ bepaald) BLIJFT STEEDS: GEVOLGAANSPRAKELIJKHEID Bewijs in strafzaken PRINCIPE: 1 partij toegelaten tot bewijs EED: onschuld eed Eventueel met eedhelpers = familie die ook zweert dat je x hebt gedaan GODSBEWIJZEN (= irrationele bewijzen, men gaat erv/uit dat God teken gaat geven wie schuldig is), zoals Iudicium crucis = ‘oordeel v/kruis’ 2 partijen moeten alle 2 vorm v/kruis aannemen n wie langst i/vorm v/kruis kan blijven staan, wint proces want god zit i/kruis Koudwaterproef: we gooien heks i/water n als ze heks is zal zuivere water haar afstoten als ze blijft drijven is heks, zinken is x heks Heetwaterproef of gloeiend ijzer Hand i/kokend water of met hand gloeiende staaf vastnemen verbrand hand Hand wordt gewindeld n je mag nr huis Na 3 dagen moet je terugkomen n als die wonde aan genezen is, ben je zuiver n ben je onschuldig, maar als die wonde ontstoken is ben je verduiveld Duel – gerechtelijk duel Duel dat bevolen wordt door rechtbank, om te bewijzen wie er gelijk heeft moet je vechten met elkaar Je moet dat x zelf doen, maar je kan ook n riem gaan die beroepshalve met elkaar vochten (‘kampioenen’) om elkaar te verwonden X vechten tot dood, maar vechten tot bloedvergiet God zal mee bepalen dat schuldige 1st zal bloeden DEEL 3 Bronnen van het strafrecht Vergeet “de vijf”! (is hedendaags) Ongeschreven Gewoonte (bewijs: precedent/turbe) Gewoonte recht is !ste bron v/recht Als rechters moeten oordelen volgens gewoonte recht kan dat overal anders zijn Soms moeten zowel feiten als recht bewezen worden Hoe? Soms is er uitspraak daarvoor toevallig opgeschreven n dan kan je die volgen (precedent) (dat is nu nog i/VS) Turbe: bewijsmiddel, om rechtsregel te bewijzen unanieme verklaring v/10 mensen met ervaring i/gewoonte recht (Moraal, religie, verhalen, …) Gewoonterechtsregels werden ook doorgegeven door verhalen Die verhalen geven levenslessen mee, vormen moraal/ethische opinies) I/ME komen geleidelijk aan geschreven bronnen op Geschreven (Stedelijke n andere) keuren (ascending theory of power macht komt v/beneden nr boven, v/uit volk komen regels) Dit is periode dat steden ontstaan steden krijgen rechtsplichten Stad mag straffen volgens eigen regels, eigen rechtbanken oprichten Stadskeuren: ‘kiezen’, stad die zelf haar eigen regels gaat bepalen, n regels zelf toepassen Dan is nogal evident dat ze die regels op papier zetten n toepassen, n zo komen er beetje bij beetje geschreven regels Vorstelijke wetten (politiek) (descending t.o.p. macht komt v/boven n die macht wordt gebruikt om mensen onder controle te houden) Vorst gaat wetgeving gebruiken om z’n macht uit te oefenen Late ME: receptie geleerd recht Gebondenheid aan ‘wet’?? JA voor # specifieke misdrijven (‘afspraken’) cf. advies rechtsgeleerden Maar globaal gezien NEE; want X MOTIVERING Grondslagen van het strafrecht BLIJFT NIEUW Charismatische leg.: Germaanse idee Godenoffer (bv. terechtstellingsrituelen) Godsvredes (10e – 12e E.): territoriaal/temporeel (gelaïciseerd) Macht: nu publieke actie v/vorst (zie verder); gevolg = afschrikking (toekomstgericht) Boete-idee canoniek recht (12e E.): veruitwendiging interne schuld Private wraak: herstel v/onrecht (collectief: bv. betalen familiaal weergeld) Gemeentelijke solidariteit (citizen, 11e – 15e E.): afspraken Enkele bijzondere misdrijven Ketterij Romeins-canoniek Toverij (heksen) Contract met duivel: magie (demonologie) Zelfmoord Veroordeling lijk Misdrijven tgn goede zeden ‘Sodomie’ i/breedste betekenis, overspel, … Enkele bijzondere straffen Vredeloosheid Verbanning Doodstraf (vele varianten, o.a. spiegelstraffen) (Ver)woesting (v/huis) Verminkingen Schandstraffen De invloed van het geleerde recht 11e E.: UNIVERSITEITEN Bologna-Orléans-Parijs-Keulen-Leuven Afgestudeerden Professionalisering Specialisering WAT? 2 faculteiten ‘geleerd’, ‘gemeen’, ‘geschreven’ Romeins recht (Corpus Iuris Civilis) Canoniek recht (Corpus Iuris Canonici) INVLOED OP ALLE TAKKEN V/RECHT Terminologie, principes (bv. bonus pater familias), beroepen: advocatus, procurator, notarius.. Can./rom. reactie op Germaanse systeem van familiale leedvergelding Kijken nr gevolg v/daad n zo straf kiezen n.v.t. i/canonieke n romeinse recht INTENTIE !er dan gevolg (= achterliggende reden) Canonisten zeggen dit, romanisten gaan hiermee akkoord ‘Zonde’ v/canonisten Ziel overtreedt wet v/god zelf ziel sturen: biechtboeken i.p.v. boeteboeken; bidden, bedevaarten Steun in digesten (Romeins strafrechtboek) Je moet nr wil kijken n x nr gevolg (voorbedachte rede) Gedaan met gevolgaansprakelijkheid v/Germanen INDIVIDUELE schuld !er dan familie Familie x meer betrekken; misdrijf = individueel Can./rom. NIET eens over FUNCTIE straf Canonisten n Romanisten = x eens over Romanisten: (boeken 47 n 48 “libri terribiles”) Exemplarische straf: afschrikking (bloederige, erge straffen) Doel = afschrikking (voorbeeld stellen) Canonisten: tot inkeer komen, bezinnen (= doel) Strafbedevaarten (uitvinding kerk), gevangenis, met rozenstraf bidden Canonieken beginnen hiermee, maar OH neemt dit over (wereldlijke rechtbanken) Bv. i/kloosters, paters leven i/cel Straf: gedurende tijd cel x verlaten (ontstaan gevangenisstraf) De romano-canonieke (straf)procedure Inquisitoir (v/uit laat-Romeins-recht) overheid zal overnemen n procedure leiden Ied. moet meewerken aan onderzoek: verzwijgen gestraft (druk v/boven) X wachten tot er klacht is; zelf op onderzoek uit Systeem v/legale bewijzen (x Godsbewijzen: x meer vragen aan God: irrationeel) Redelijk nadenken: er zijn aanwijzingen (indiciën) + getuigenissen Bouw hiërarchie v/bewijzen op Betekenis = vol bewijs Regina Probatzionum (= allerbeste bewijs) = betekenis Tortuur: wel x rationeel bewijs; x omdat iemand bekent, dat zo is! DEEL 4 Het strafrecht onder absolute monarchie De laatmiddeleeuwse machtstemperingen geremd: Constitutionalisme Magna Carta Koning wou te veel, bevolking komt i/opstand n zeggen dat ze koning alleen nog maar gaan respecteren als hij hun rechten respecteert Koning moest Magna Carta ondertekenen, waari/hij erkent dat hij # rechten v/bevolking moet respecteren “Docs dat is ondertekend door edelen v/Engeland n koning” Dat heeft i/’long run’ pas invloed op rest v/wereld Bevriezing Blijde inkomst i/Brabant (bv. “extraditie”) Ingevoerd door crisis i/Brabant, op dat moment was er x opvolger, oudste dochter trouwt met ‘vreemdeling’ n Brabanders vrezen dat die vreemdeling hun rechten gaat aanpassen daardoor moet vreemdeling tekst ondertekenen v/Brabanders Deze tekst is heel lang toegepast geweest n heeft onze grondwet beïnvloed Maar lijst wordt x groter, absolute macht slaagde er i/om dat te beperken X teksten voor Vl. (cf. 1790: onafhankelijkheidsverklaring) Parlementarisme Verwijst nr idee v/parlement, volksvertegenwoordiging Feit dat volksvertegenwoordiging inspraak moet hebben i/bestuur Adel: nieuwe ambtsadel (strafrechtelijke privileges) Adel heeft inspraak, maar oude adel is zogenaamde land adel (veel gronden hebben) Adel die vroeger economisch was, krijg je nu nieuwe adel die men ambtsadel noemt (rechters, raadsheren) vragen voor zichzelf # strafrechtelijke privileges Geestelijkheid: nationale kerk (blijvende invloed kerk op strafrecht) Geestelijkheid evolueert ook, vorst kiest wie deel uitmaakt v/geestelijkheid n i/veel landen ontstaan er staatsgodsdiensten (die soms hard afbreken v/Vaticaan) Kerk zit onder vorst, n vorst zal kerk voor z’n kar duwen (bv. ketterij zwakste vervolgen zodat je je macht kon tonen) Steden: gemuilkorfd (o.a. collectief strafrecht, bv. amende honrable Gent) Steden komen steeds meer onder vorstelijke hand terecht Er komt nieuw strafrecht Amende honorable: Amende: boete/beter maken We gaan iemand straffen om hen beter te maken 2 soorten Eerlijke betering: je betaalt met eer n x met geld (ere straffen of schandstraffen) Profijtelijke betering kennen we nog boet/som Uitingen van absolutisme in het strafrecht Proces: inquisitoire procedure Familiale verzoening is nog mogelijk, maar waait uit Compositie = voorloper v/wat wij vdg uitkopen v/straf noemen m.a.w. als iemand verdacht wordt v/misdrijf op akkoordje gooien met OM, schuld bekijken n betalen n je bent er dan v/af dooft uit omdat OM v/overheidswege zelf proces opstarten als openbare orde verstoort is Inquisitoire procedure haalt v/alle andere mogelijke procedure Samenwerking Kerk-staat Politieke, religieuze n morele orde beschermd! Kerkelijke misdrijven worden door staat vervolgt Met dat strafrecht is bedoeling om katholieke recht n stedelijke recht te handhaven JEAN BODIN Grootste denker i/verband met inzetten v/dat hele rechtssysteem om uw staat uit te bouwen Schreef # werken over ideale staats uitbouw (‘les six livres de la république’) Volgens hem was dat absolute monarchie Uitgangspunt: “als je zegt, 1 iem heeft voor zeggen n ied moet daar nr luisteren dan los je al probs op. Als meerdere mensen macht hebben, krijg je anarchie n dat willen we x, alle macht moet uitgaan v/1 pers” Norm wat strafrecht is moet door koning bepaalt worden Maakt theorie v/alle mogelijke koninklijke rechten Hij haalt alles groten deels uit romeinse recht Ander werk: Gaat over demologie Duivel bestaat echt n zoekt cc’s met bepaalde mannen n vrouwen n die mannen n vrouwen = heksen n is taak v/staat om deze heksen te vervolgen Hij schrijft hoofdstukken lang hoe heks eruit ziet of zich gedraagt Bronnen (16e n 17e eeuw): Geleerd recht mengt zich met gewoonte recht Geleerd recht als subsidiaire bron Mensen als Filips Wieland n Joos de Damhouder gaan synthese maken v/gewoonte recht n geleerd recht n zo wordt geleerd recht steeds !er Lokaal gewoonterecht (blijft grotendeels) Vorstelijk strafrecht komt opzetten (machtsmiddel) Codificatie n homologatie gewoonten: bv. keizer Karel zegt dat lokaal gewoonte recht moet worden opgeschreven (codificatie v/gewoonte recht) n dan zegt hij ‘aan dit opgetekende recht geef ik kracht v/recht’ dit is homologatie, maar met die homologatie gebeurt er iets speciaal Deze wetten moeten voortaan toegepast worden, mag alleen nog veranderen, bijkomen of weggaan kan dat alleen door Karel gevolg: gewoonte recht kan x meer evolueren We komen v/ongeschreven oncontroleerbaar evoluerend recht nr fix vast gelegd i/wetten neer geschreven recht (! Verandering) Dit is bikkelhard strafrecht, heel veel mensen i/Nederlanden zien dat x zitten, ze willen weer soort constitutie Unificatie d.m.v. wetgeving (vaak herhaald!) Bv. Criminele ordonnanties Filips II (Alva) (1570) iure/facto I/heel Nederlanden werden i/16e eeuw 3 wetten afgekondigd criminele ordonnanties Wet over materiele strafrecht (nu strafwetboek) Wet over stijl (proces) (nu wetboek v/strafvordering) Ordonnanties op cipiers Iure wordt i/1576 hard strafrecht i/getrokken, koning belooft dat x toegepast gaat worden, maar is altijd blijven toegepast worden Facto = criminele ordonnanties hadden veel invloed Willekeur V/uit ogen v/bevolking was willekeurig strafrecht Zowel rechter als koning kunnen willekeurig optreden RECHTERlijke autonomie (x motiveringsplicht) VORSTELIJKE autonomie: Ira regis mors est Lettres de cachet worden gebruikt om aan heel willekeurige vorm v/strafrecht te doen Prerogative courts De verlichting: het verlicht absolutisme Mens is redelijk wezen n als je met dat redelijk wezen redelijke regels maakt zullen er redelijke straffen zijn I/samenleving ontstaat er tendens om rede meer n meer i/dagdagelijks leven te gebruiken eig. is dat ontstaan v/wetenschappen zoals we ze nu kennen men begint wereld te bekijken als iets dat x door god gecreëerd is Vorsten die lange tijd macht hadden, lieten hun macht x zomaar vallen n drm dat zij ook 1ste waren die redelijk hun macht begonnen te gebruiken 3 standen waren er nog wel + vorst laat zich adviseren door geleerden n zien i/dat ze anders moeten omgaan met die macht Bv. Jozef II (keizer v/Oostenrijk) Jozef werd v/jongs af aan opgeleid door filosofen n was helemaal mee met idee v/redelijkheid Hij nam initiatief om huwelijk weg te nemen v/kerk Op vlak v/strafrecht Verlichte despoten beginnen mondjesmaat toe te geven dat er basisideeën zijn waar zij zich ook aan moeten houden Op einde v/18e schaft hij bij ons alle rechtenbanken af n creëert nieuwe logisch, redelijk systeem Bij ons hadden steden n kerk nog zoveel macht dat we daar tegen op komen Wat dat Jozef te vergeefs probeerde lukte wel toen we deel uitmaakten v/Fransen Dat logisch denken, dat nuts denken is typisch voor dat verlichtingsdenken dat wil x zeggen dat volk meteen inspraak krijgt De verlichting Encyclopedie is begin v/hedendaagse wet. Alle bekende technieken worden samengevat i/1 groot boek, dat aan zoveel mogelijk mensen wordt meegedeeld ied. moet deel kunnen uitmaken v/vooruitgang I/Nederlanden ontstaan zo vrijmetselaars loges zij willen los komen v/kerk, zij willen logisch denken uit die loges zullen op einde v/18e n 19e E. vooruitgangsideeën komen Veel v/die grote denkers hebben kritiek gegeven op strafrecht Bv. Voltaire Gaf kritiek op oude maatschappij v/ancien regime n strafrecht Laat zich inspireren door o.a. Beccaria Komt tot humaniseren v/strafrecht + hoe dat strafrecht beter kan Daar redeneren juristen over + Natuurrecht bestaat altijd n over Natuurrecht is filosofisch denken over wat ideaal rechtssysteem is los v/impact op maatschappij Hoe kunnen we nu maatschappij n strafrecht nu beter maken? Natuur- of Vernunftrecht Natuur- of vernunftrecht I/ideale samenleving wordt ied. vrij n gelijk geboren, n v/uit die vrijheid n gelijkheid nu garanderen Door fundamentele rechten te herken n rechten v/andere beperken i/mate dat nodig is voor rest Montesquie scheiding der machten “Over geest v/wetten” werk Fundamentele rechten kunnen alleen maar gegarandeerd worden i/systeem v/scheiding der macht i/ancien regime hebben we x systeem v/scheiding der machten Rousseau sociaal contract: idee v/’volenté générale’ moet worden uitgedrukt i/wet Beccaria aller!ste voor strafrecht REDE leidt tot universele basisrechten Deze ideeën worden 1st gerealiseerd i/Franse n Amerikaanse revolutie Gedaan met nr romeinse n canonieke recht te kijken als ideaal recht X geopenbaarde teksten X bijbel + wetten mogen x meer gwn puur wil v/vorst zijn maar moet wil v/volk worden Legaliteitsbeginsel is aan opkomen Recht is RATIONEEL opgebouwd (deductief) V/uit die basisideeën gaat men logisch interpreteren v/publiekrecht n privaatrecht Er ontstaan rechtstakken zo ontstaat ook autonome tak v/strafrecht Mensen zoals Filips Wieland n Joos de Damhouder schreven boeken over strafrecht maar ook over andere dingen i/recht Men gaat i/strafrecht heel specifieke principes introduceren Dat je voor misdrijf # elementen nodig hebt Benedikt Carpzov Schrijft i/19e E. dat er i/natie nog oud recht wordt toegepast n probeert daar principes uit te halen V/uit rechtspraak komt die tot theorievorming: wat is misdrijf? Wat is straf? Wat is voorbedachtheid? I/vele v/die juridische boeken krijg je daar echt tabelletjes over Antonius Mattheaus Schreef inleiding (prolegomena) over wat is misdrijf? Wat is straf? Los v/concrete toepassingen Verschil met bv. Damhouder, die beschrijft proces n gaat er v/uit dat dat logisch is Legaliteitsbeginsel Juridische gevolgen van het vernunftrecht Staatsfunctie i.p.v. patrimonium Staat wordt als aparte entiteit gezien die altijd blijft bestaan, ook al sterft koning macht is x meer privaat eigendom v/vorst Doorknippen band Kerk-Staat Laïcisering huwelijk + Registers B.S. + Staatsscholen Kerk krijgt x meer monopolie om mensen op te leiden, staat krijgt dat, want onderwijs is nodig om burgers op te leiden Tolerantie: omdat we x meer samengaan met kerk moeten we tolerant zijn tegenover alle geloven Als mens redelijk wezen n redelijk wezen moet wet kunnen kennen dus dan moet je zorgen dat alle burger wet kennen Wet moet logisch gestructureerd zijn, al recht v/1 bepaald tak zou i/wetboek moeten staan Logisch gestructureerd geheel met formele exhaustief Fransen gaan bij ons wetboeken invoeren n sommigen gelden nu nog steeds De evolutie van het strafrecht (Kritiek op) inhumaan strafrecht “Wreed” strafrecht: tortuur, schand-, lijf-, doodstraffen Toppunt: Late ME n begin vroegmoderne periode Oorzaken? Absolutisme (vervolging als middel tot macht – bv. Bloedraad) Geleerd recht (libri terribiles, bewijs) “Renaissance” (gerechtigheidstaferelen – demonologie – verhalen) Sociologisch (sociale breukbevestiging – rivaliteiten) Psychologisch (mindere waarde v/leven (?)) Institutioneel (venaliteit lagere ambten) Juridisch (x beroep i/strafzaken, x mensenrechten) Humanisering V/af 17e eeuw is er alg. civiliserings tendens Beccaria “Over misdaden n straffen” + Italiaan uit Milaan + Jurist, denker/filosoof We moeten menselijker omgaan met straffen We worden geboren als vrijen gelijke mensen n dat betekent dat straffen voor ied. gelijk moeten zijn Als je onderscheid wil i/straffen moet je redelijk denken hardheid v/straf volgt hardheid v/misdrijf Je moet dus binnen maatschappij bepalen wat we erg vinden n wat we x erg vinden Er moet altijd 1st wet zijn voor dat er straf is “nulla poena sine lege” legaliteitsbeginsel Nutteloos om iem. Ter dood te veroordelen want ied. kan nog iets nuttig doen voor maatschappij laat ze iets nuttig doen als straf Afschaffing v/oude strafrecht met oude manieren v/bewijzen Tortuur is iets heer irrationeel De Fierlant Geheime raad = regering raad die i/Brussel zit Rechten gestudeerd i/Leuven Hoogste jurist v/land Hij is overtuigd dat dat v/Beccaria allemaal moet worden ingevoerd Krijgt opdrachten v/Jozef II codificatie te maken v/strafrecht i/Nederlanden hij is bijna klaar wnnr Brabantse omwenteling zich voor doet n moet vluchten Mocht z’n ontwerp v/codificatie v/wetboek worden, zouden we op dat moment meest moderne wetboek v/Europa hebben Veel rechtbanken waren x eens met die ideeën v/Beccaria Onze maatschappij was er x klaar voor maar Flierlant wel Die ideeën zullen uiteindelijk door Franse revolutioneren worden gerealiseerd voor ons is Franse revolutie realisering v/verlichting ideeën DEEL 5 De Franse tijd (1795 – 1814) De revolutie brengt verlichtingsideeën in de praktijk Bv. legaliteitspincipe (Déclaration des droits… 1789 : 6/17 art.) Art. 7 – niem. mag worden beschuldigd, gearresteerd of vastgehouden dan i/gevallen die wet bepaalt n volgens vormen die zij voorschrijft (nullum crimen sene lege). Zij die willekeurige bevelen vragen, bespoedigen, uitvoeren of laten uitvoeren, moeten worden gestraft; maar elke burger die krachtens wet wordt opgeroepen of gegrepen, moet onmiddellijk gehoorzamen; hij maakt zich schuldig aan verzet Art. 8 – wet mag alleen strikt n duidelijk noodzakelijke straffen vaststellen n niem. Mag worden gestraft dan krachtens wet die voor overtreding is vastgesteld n afgekondigd (x-retroactiviteit) n die rechtmatig wordt toegepast Bv. wet moet duidelijk zijn Volkstaal + verplichte publicatie + ruime kenbaarheid Nadruk op bescherming burger tegen overheid + realisatie via bijzondere decreten n strafrechtcodificatie 1791 Codificatie zorgde voor uitwerking v/verlichting Wet geeft voor lke misdrijf straf n deze straf werd letterlijk opgevolgd Vdg kan rechter daari/vrijer zijn Wet maakt onderscheid v/3 misdrijven Ied. wordt gelijk behandeld (humaan n egalitair) Inspiratie uit Anglo-Amerikaanse traditie Ideeën v/verlichting kwamen vooral uit Engeland Montesquie aanbad Engeland Daar was scheiding v/machten + jury had veel te zeggen + rechters waren onafh. Magna Carta (1215) (supra) Habeas Corpus Act (1679) (= wat bij ons nu i/art. 12 Gw. staat) Bill of Rights (1689) Versch. Engelse kolonies i/Amerika creëerden elk eigen ‘Bill of Rights’ Virginia heeft voortrekkers rol gespeelt voor Europa Jefferson, ambassadeur i/Parijs i/1789 Strafwetten x terugwerkende kracht Procedure op tegenspraak Jury i/criminele zaken Proportionaliteit v/straffen Rechterlijke controle op aanhouding n huiszoeking Innovaties constituante m.b.t. strafrecht 1e codificatie wou nieuwe instellingen beschermen met als gevolg dat aanslagen tgn die instellingen zeer hard werden gestraft (‘quasi-scralisering’ v/instellingen) Als je deze nieuwe instellingen wilt beschermen moet je doodstraf behouden maar moet menselijker zomaar ophangen, verdrinken of uithongeren is x mens. via guillotine is menselijkere optie (‘simple privation de la vie’) We gaan grote diversiteit aan straffen achter ons laten, gevangenisstraffen worden basis dit leidde tot overbevolking i/gevangenissen er wordt nooit levenslange gevangenisstraf gegeven, perspectief behouden Er komen ook meer ‘burger’ straffen, men gaat burgerlijke n/of politieke rechten afpakken alle oude schandstraffen werden afgeschaft, maar straf via schandpaal wordt ingevoerd Lijfstraffen worden bijna volledig afgeschaft, maar soms wordt er aan mutilatie gedaan brandmerken werden wel volledig afgeschaft dat werd allemaal gedaan omwille v/mens. waardigheid Napoleon Militaire overheersing n publiekrechtelijke consolidatie Strengen politie macht: was meer voor inquisitoire procedure wil zelf touwtjes i/handen houden Nr einde v/keizzerrijk Napoleon toe, komen 5 nieuwe wetboeken SV n code pénal waren eig. Stap terug Wetboek v/strafvordering Bestaat nog steeds + oorspronkelijk inquisitoir geleidelijk aan wordt aquasitoire Code pénal Materieel strafrecht Balans tussen revolutioneren ideeën n ancien regime Wet moet duidelijk zijn n wet moet op ieder misdrijf heel klaar straf zetten (revolutionair) Jury i/die 1st periode heel vaak tot vaststelling gekomen v/’ah er is maar 1 straf, maar toch zijn x alle doodslagen gelijk’ jury die maar 1 straf kon toepassen begon verzachtende omstandigheden i/te stellen, zie vaak jury we gaan vrij spreken want ze vinden dat straf te zwaar was (schandalige vrijspreking) Dat gaat veranderen we krijgen weer beetje arbitraire vrijheid v/rechter, rechter krijgt vrijheid v/min. n max. (dat is balans) Voor rest behoudt men indeling v/misdrijven Functie v/straf blijft grotendeel preventie (afschrikken = typisch voor imperiaal systeem) Voor rest behoudt men indeling v/misdrijven Functie v/straf blijft grotendeel preventie (afschrikken = typisch voor imperiaal systeem) Blijft bij ons gelden tot ons huidige strafwetboek Hard strafrecht + lijfstraffen Zaken waaruit vooral blijkt dat dat strafrecht zeer hard was (intimideren) Als je nog maar probeert n lukt x poging wordt even hard gestraft als gelukte misdrijf X onderscheid tussen daders n medeplichtigen Wnnr Napoleon wordt verslagen komt er nieuw regime n verzachting v/strafrecht maar wij krijgen die nog x direct Koninkrijk der Nederlanden (1815 – 1830) I/Hollandse periode worden minder doodstraffen uitgevoerd Willem vindt dat er nieuwe wetboeken moeten komen i/Nederlands (poging tot codificatie x succes) Verplicht i/BE (waar iedereen nog Frans sprak) om over te gaan nr Nederlands Willem heeft x zo met jury Jury behoort x tot uitvoerende of rechtelijk macht Schaft jury af + hij benoemt rechters + recht wordt gesproken i/naam v/koning België (1830 – heden) Grondwet 1831 Voorlopig verder doen met oude Franse wetboek Redenen jury terug invoeren Jury is bevoegd voor persmisdrijven, politieke misdrijven n misdaden Misdaden is op nieuwe invoering v/Franse tijd Pers n politiek is ingegeven door Belgische onafh. Jury emanatie v/natie Wetgevende macht moet wetten maken die ervoor zorgen dat ied. vrij kan leven Fundamentele rechten + alg. gerechtelijk Openbaarheid + motiveringsplicht Herziening v/wetboeken voorzien Nieuwe wetboeken?? Formeel: strafvordering Veel gesleutel aan oude frame Oud frame = wetboek v/1808 bestaat nog altijd er zijn x 3 art. achter elkaar die nog geldig zijn Voorlopige hechtenis + aanpassingen vooral o.i.v. EVRM (bv. Salduz) Franchimont: klein (rechten slachtoffer) … maar x groot Franchimont heeft wet om die ernstige probs, zodat slachtoffer aan onderzoeksrechter mag vragen hoe ver dat staat, er moet inspraak/openbaarheid komen voor slachtoffer Geef slachtoffer meer rechten/statuut (kleine opdracht) Grote opdracht Ontwerp v/wetboek maken nooit gekomen Koen Geens n Van Quickenborne willen ook nieuwe wetboek v/straf n strafvordering Materieel: strafwet (Europa: strafcodifcaties tweede generatie zijn milder) 1834: ontwerp LEBEAU: is nooit gekomen 1848 – 1867: ontwerp J.J HAUS n NYPELS X ommekeer, maar verder bouwen (x veel veranderd) Verzachtiging strafsancties Poging n medeplichtigheid minder Technische verbeteringen + meer vertrouwen i/rechter meer bevoegdheden bv. verzachtende omstandigheden Nog steeds v/toepassing, maar x meer correct doorgetrokken. Staat vol ‘fouten’, toch andere straffen opleggen i.p.v. 3 misdrijven ! OFFICIËLE vertaling Nederlands pas i/’64 Bijzonder strafrecht vooral ook buiten wetboek! Discussies buiten de codificaties De doodstraf en het abolitionisme Doodstraf gekend: Oud testament + Oudheid (Romeinen, Hebreeuws recht, …) Germaanse n Karolingische recht + Houding Kerk (N.T. zachter dan O.T.) Beveiligingsgedachte (bv. ketters) + toch verzet (ecclesia abhorret ab sanguine) Evolutie o.i.v. Verlichting ! Naast/i/kader v/alg. civiliseringstendens Beccaria: onrechtmatig (soc. Contract) n nutteloos (x afschrikking) Toscane: sinds 1786 afgeschaft Montesquieu: doodstraf alleen voor doodslagen Rousseau: doodstraf volgens sociaal contract De Fierlant: wel nog mogelijk, maar ‘humanere’ uitvoering Franse revolutie Commissie 1791 voor afschaffing Maar toch voor steeds meer misdrijven i/gevoerd, maar via ‘Guillotine’ 1810: doodstraf behouden Hollandse tijd: feitelijke daling (wettelijk behoud, ook i/ontwerp) BE De iure: wet ’96 grondwettelijk verankerd 2005 De facto: Debatten v/af onafh. (bv. Ducpétiaux, B.J., lib-kath.) V/af 1862 systematische genade Uitz.: wereldoorlogen (Duitse n Belgische Krijsgerechten Repressie (x uitgevoerd na WOI; wel 242 na WOII Laatste onthoofding i/’vrij BE’ tijdens WOI De gevangenis Villain XIV Was politiek ! man i/18e E. Stelde vast dat misdrijven v:rondtrekken mensen waren Hij vond goed idee om voor heel Vl. instelling tuchthuis/gevangenis aan coupure 1ste ‘moderne’ gevangenis Wou achthoek maken n elke hoek is voor andere soorten mensen Gebaseerd op panopticum v/Bentham Gentse instelling heeft x lang gewerkt want Franse vielen binnen dan hadden we Hollandse periode n dan hadden we Ducpétiaux Hij had zelf i/gevangenis gestoken tijdens Holland Hij combineert ideeën v/Vilain met ideeën v/Engeland n Amerika Wilt radicaal voor individuele opsluiting Individualisering en invloed van wetenschap Essentieel voor 19e E. is dat wet. ontstaat n dat prob v/straffen x alleen door juristen wordt bestudeerd maar ook door anderen Invloed v/andere wetenschappen Leidt tot aandacht voor jeugdige delinquenten Aanpassen leeftijd Onweerlegbaar vermoeden toerekeningsvatbaarheid Heropvoedingsmaatregelen Aandacht voor recidivisten dingen beter gaan bestuderen Strafregister + voorwaardelijke invrijheidsstelling + opschorting n uitstel