GEBELİĞİN 3.HAFTASI VE GEBELN 3. VE 8. HAFTALARI 2023-2024 PDF

GEBELİĞİN 3. HAFTASI: GASTRULASYON Dr. Ertan KATIRCI OCAK 2024  GEBELİĞİN 3-4. HAFTASINDA MEYDANA GELEN ÖNEMLİ OLAYLAR 1- Primer, Sekonder ve Tersiyer villusların gelişimi 2- Primitif çizgi belirmesi 3- Üç germ tabakasının farklanması (ektoderm, mezoderm, endoderm...

GEBELİĞİN 3. HAFTASI: GASTRULASYON Dr. Ertan KATIRCI OCAK 2024  GEBELİĞİN 3-4. HAFTASINDA MEYDANA GELEN ÖNEMLİ OLAYLAR 1- Primer, Sekonder ve Tersiyer villusların gelişimi 2- Primitif çizgi belirmesi 3- Üç germ tabakasının farklanması (ektoderm, mezoderm, endoderm) 4- Notokord gelişimi 5- Nörülasyon 6- Nöral Krista Gelişimi 2  Öğrenim Hedefleri 1.Plasenta gelişiminin başlangıcı 2.Trilaminar embriyo oluşumu 3.Notokordun oluşumu 4.Nörülasyon 3  14. günde “sekonder vitellüs kesesi” ve “prekordal plak” belirmeye başlar. Maternal kan Primer koryonik villus Bağlantı amniyon epiblast hipoblast sapı Bilaminar Embriyonik disk Sekonder Prekordal Vitellüs plak kesesi Prekordal plak Primer vitellüs Ekstraembriyonik Kesesi kalıntısı Somatik mezoderm 4 14. günde “primer villus yapısı”. Primer koryonik villus sinsiyotrofoblast Sitotrofoblast merkez koryon embriyo Koryonik kavite 5 16. günde “sekonder villus yapısı”. Sekonder koryonik villus sinsisyotrofoblast sitotrofoblast Gelişen kan damarı Koryonik kese Mezenşimal duvarı merkez endometriyum 6 21. günde “tersiyer villus yapısı”. Sitotrofoblastik kabuk Bağ dokusu Tersiyer koryonik villus İntervillöz aralık Maternal kan kapillerler Maternal sinüzoid 7 3. hafta başında - *vitellüs kesesinin extraembriyonik mezoderminde - *bağlantı sapında - *koryonda izole anjiyogenez odakları gelişmeye başlar. 2 gün sonra embriyonik kan damarları gelişmeye başlar. Mezenşimal hücreler anjiyoyoblastları (kan adaları) oluşturmak üzere toplanırlar. Kan adaları içindeki yarıkların birleşmesiyle lümen oluşur. Anjiyoblastlar yassılaşarak endotelyal hücreleri oluştururlar. 8  Vitellus kesesinde ilk oluşan kan adacıklarının kan ve kan damarlarını oluşturma sürecini gösteren aşamalar 9 Endotel döşeli boşluklar kısa sürede birleşerek endotelyal kan ağını oluştururlar. Kan hücreleri 3. haftanın sonunda vitellüs kesesi ve allantoyis duvarındaki endotelyal hücrelerden gelişir. Embriyoda 5. haftaya kadar kan hücrelerinin yapımı başlamaz. 21. ve 22. günde kalp çarpmaya başlar. 10  21 Günlük Embriyoda Primordiyal Kardiyovasküler Sistemin Soldan Görünümü. Kalbin her tüpü dorsal aortayla kaudal olarak devam eder. Simetrik eşli damarlar. Aortanın dalları: 1-Koryondaki damarlarla ilişkili, Umblikal Arterler 2-Vitellus kesesine giden Vitellin Arterleri, 3-Embriyonun gövdesine giden Dorsal İntersegmental Arterler olmak üzere. *Umblikal ven oksijenli kanı ve besinleri koryondan embriyoya geri getirir. *Ağ oluşturmuş vitellus kesesindeki EMBRİYONAL DOLAŞIM damarlar, vitelin ven aracıyla kalp tüpleriyle bağlantı kurar. *Kardinal venler gövdeden kanı geri getirir. *Umblikal arterler oksijenden fakir kanı ve artık ürünleri koryonik villuslara, anne kanına transfer için11taşır.  3. Hafta “Gastrulasyon” haftasıdır. Gastrulasyon morfogenezin başlangıcıdır. 12 3. Haftada epiblastın üzerinde primitif çizginin oluşması ile gastrulasyon başlar. 13 Gastrulasyon sırasında hücre hareketleri ve hücre şekil değişiklikleri 14  GASTRULASYON Primitif yarık 15 İÇ HÜCRE KİTLESİNDEN MEYDANA GELEN HÜCRE DİZİLERİ 16  Primitif çizgi kaudalde hücre eklenmesi ile uzarken PRİMİTİF ÇİZGİ kranialde hücre çoğalması ile primitif düğüm oluşur. 17 Primitif çizginin derinlerindeki hücrelerden mezenşim/ mezoblast oluşur. 18  MEZODERM GELİŞİMİ Primitif çizgiden göç eden hücreler; 4. haftanın ilk dönemlerine kadar mezodermi oluşturmaya devam eder. 4. haftanın sonunda mezoderm gelişimi yavaşlar ve primitif çizgi dejeneratif değişikliklere uğrar. 19  Bazı mezenşimal hücreler primitif çukurdan kraniyale doğru göç eder. NOTOKORD NOTOKORD GELİŞİMİNİN BAŞLANGICI 20 Oluşan notokord uzantısında kısa sürede bir lümen gelişir. NOTOKORD (Notokord Kanalı) 21 Notokord, embriyonun primordial eksenini belirler, diklik verir. Aksiyal gelişimi için temel oluşturur. Omur cisimlerinin oluşacağı yeri belirler. 22 NOTOKORD Notokord uzantısının tabanı vitellüs kesesinin intraembriyonik endodermi ile birleşir. Birleşen tabakalar giderek dejenere olur. 23 NOTOKORD Notokord hücreleri çoğalır, notokord plağı katlanmaya başlar. 24 NOTOKORD KATLANMASI ve KANAL OLUŞUMU 25  NOTOKORD Notokord vitellüs kesesinden ayrılarak tekrar sürekli bir yapı halini alır. Notokord omur cisimleri oluştukça dejenere olur ve kaybolur. Erken dönem embriyoda primer uyaran olarak görev yapar. Gelişmekte olan notokord üzerinde uzanan ektodermin kalınlaşmasını ve MSS primordiumu olan nöral plağın oluşmasını uyarır. 26  NÖRÜLASYON Notokord üzerinde kalınlaşan ektoderm hücrelerinden 27 nöral plak meydana gelir. 18. günde nöral plak merkezi eksen boyunca invajine olarak nöral oluğu oluşturur. NÖRÜLASYON 28 NÖRÜLASYON 3. Haftanın sonunda nöral kıvrımlar birbirine doğru yaklaşıp birleşerek nöral tüpe dönüşür. 29  NÖRÜLASYON Nöral tüp MSS primordiyumudur. Nöral tüp yüzey ektoderminden ayrılır. Yüzey ektodermi epidermise farklanır. Nörülasyon 4. haftada tamamlanır. 30 NÖRAL KRİSTA Nöral kıvrımların kenarlarındaki bazı hücreler komşu hücrelerle olan bağlantılarını kaybederler 31 NÖRAL KRİSTA Nöral tüp yüzey ektoderminden ayrıldıkça nöral krista hücreleri dorsolateral yönde göç ederler. 32 NÖRAL KRİSTA Nöral krista spinal ve kranial sinirlerin duyusal gangliyonlarına köken verir. 33 Somitlerin Gelişimi ve Organogenez  Öğrenim Hedefleri 1.Somitlerin farklanması, 2.Mezoderm türevlerinin oluşması, 3.Embriyonun katlanması ve endoderm türevlerinin oluşması, 4.Bu dönemde ortaya çıkan anomaliler 35 SOMİTLERİN GELİŞİMİ Notokord ve nöral tüp oluştuğunda, intraembriyonik mezoderm prolifere olarak kalın ve longitudinal paraksiyel mezoderm kolonlarını oluşturur. 36 SOMİTLER 37 SOMİTLER 3. Haftanın sonunda paraksiyal mezoderm farklılaşarak somit isimli kübik cisim çiftlerine bölünmeye başlar. 38 SOMİTLER İlk somit çifti 3. haftanın sonunda notokordun kranial ucunun biraz kaudalinde belirir. 39  SOMİTLER 20. ve 30. günler arası 38 çift somit oluşur. 5. haftanın sonunda 42- 44 çift somit vardır. Transvers kesitlerde üçgenimsi görülürler. 4. ve 5. haftada çok belirgin oldukları için yaş belirlemede kriterdirler. Somitler: aksiyal iskeletin çoğu ilişkili kaslar ilişkili dermis’i oluştururlar. 40  SOMİTLERİN FARKLANMASI Somitlerin vental ve mediyal duvarını oluşturan hücreler (sklerotom) gevşek bir yapı kazanır ve notokordu çevrelemek üzere yerlerini değiştirirler. Geride kalan hücrelerin dorsal duvarından miyotom gelişir. Miyotom oluştuktan sonra dermomiyotom hücreleri yüzey ektoderminin altına yayılır ve dermisi oluşturur. Her miyotom ve dermatom kendine ait segmental bir sinir elemanına sahip 41 olacaktır. İNTRAEMBRİYONİK SÖLOM GELİŞİMİ İlk izole sölomik boşluklar lateral mezodermde ve kardiyojenik mezodermde görülür. 42 İNTRAEMBRİYONİK SÖLOM GELİŞİMİ Boşluklar birleşerek intraembriyonik sölomu oluşturur ve lateral mezodermi ikiye ayırır. 43 İNTRAEMBRİYONİK SÖLOM GELİŞİMİ Embriyonik vücut duvarı Embriyonik bağırsak duvarı 44 EMBRİYONUN KIVRILMASI Özellikle beyin ve medulla spinalis hızlı büyümesi sonucu embriyo enine ve boyuna olmak üzere kıvrılır. 45 Baş, kuyruk ve enine katlanma aynı zamanda gerçekleşir. 46  Bu kıvrılma ile embryo vitellüs kesesi bağlantısında daralma olur. Embriyo boyuna kıvrılırken vitellüs kesesi endodermi ön barsak olarak embriyonun içine katılır. 47 48 KUYRUK KIVRILMASI Nöral tüpün distal parçasının büyümesi ile eş zamanlıdır. 49  Gelecekteki anüs bölgesi Embriyo büyüdükçe kuyruk bölgesi kloaka zarı üzerinden dışa doğru ilerler. 50  Mesane ve rektum taslağı Kıvrılma esnasında endoderm tabakasının bir kısmı embryo içinde kalarak son barsağı oluşturur. Son barsağın terminal kısmı hafifçe genişleyerek kloak’ ı meydana getirir. 51 EMBRİYONUN ENİNE KIVRILMASI Medulla spinalis ve somitlerin hızlı büyümesi ile sağ-sol yan katlantılar oluşur. Yan katlantılar ventrale doğru hareket ederek karın ön ve yan duvarı taslağı ve silindirik şekilli embriyoyu oluşturur. 52 Karın duvarı oluşunca endoderm tabakasının bir kısmı embryo içine girerek orta barsağı oluşturur. Amniyon boşluğu genişledikçe extraembriyonik sölomun büyük bir kısmı ortadan kalkar ve amniyon göbek kordonunun epitelini oluşturur. 53  GERM TABAKALARINDAN GELİŞEN YAPILAR EKTODERM MEZODERM ENDODERM MSS Bağ doku Gastrointestinal sist. Periferik SS Kıkırdak doku Solunum yolları epiteli Epidermis Kemik doku Tiroid-paratiroid bezler Kıl, tırnak Kas doku Timus Meme bezleri Böbrekler Karaciğer Hipofiz Ovaryum, testis Pankreas Diş minesi Dalak Mesane Göz, kulak, burun Kalp, lenf, kan Üretra duyu epiteli damarları Genital kanallar Vücut boşluğunu döşeyen zarlar 54 4. HAFTA 22-23 günlük embriyoda 10- 12 somit seçilir. Kranial ve kaudalde geniş nöral tüp açıklıkları bulunur. 55 4. HAFTA 24. Günde 1. yutak kavisi (mandibula) ve 2. yutak kavisi (hiyoid) belirir. Kalp ventralde büyük bir çıkıntı olarak seçilir. 26. Günde 3 çift yutak kavisi gözlenir. 56 22. Gün 5 somitli 57 22. Gün 8 somitli 58 24. Gün 13 somitli 59 26. Gün 27 somitli Embriyonun uzun ve kıvrılmış bir kuyruğu vardır. 60 26. ve 27. günlerde üst ekstremite tomurcukları vücudun ventral duvarında şişkinlikler olarak belirir. 61  İç kulak taslağı olan otik çukurlar belirir. 28. Gün 62 5. HAFTA 32. gün 4. Haftaya göre vücut şeklinde değişiklikler az. 63  Yüz kısa süre sonra kalp çıkıntısına değer. 5. Haftada 2. yutak kavisi diğerlerine gör daha fazla gelişerek 3. ve 4. yutak kavitesinin üzerini örter. Her iki yanda servikal sinus denen çukurcuklar oluşur. Üst ekstremite kürek alt ekstremite palet şekindedir. 64 5. HAFTA 32 günlük embryonun yüz bölgesi 5. Haftada baş büyümesi fazladır. 65 6. HAFTA 42. gün 66 Üst ekstremitede dirsek ve geniş el parmakları oluşur. 1. ve 2. yutak kavitesi arasında yanağın çevresinde aurikula tepecikleri denen şişkinlikler gözlenir. 1. yutak yarığından dış kulak yolu gelişir. Dış kulak yolu aurikula tepecikleri ile birleşerek kulak kepçesini oluşturur. Göz görülebilir hale gelmiştir. 6. haftada embriyonun dokunmaya refleks verdiği belirtilmektedir. 67 7. HAFTA Ekstremiteler büyük değişiklik gösterir. 48. Gün 68  El parmağında parmak taslakları arasında yarıklar oluşur. Artık parmaklar ayırt edilebilir. Göbekte fıtıklaşma görülür. 7. haftanın sonunda üst ekstremitelerde kemikleşme başlar. 69  Ellerde perdeli olmak üzere parmaklar ayrılmıştır. 8. HAFTA 52. Gün 70  Yelpaze şeklindeki ayakların parmak taslakları arasında belirgin yarıklar mevcuttur. , Kuyruk çok küçülmüştür. Kafa derisinde vasküler pleksus gözlenir. 8. hafta sonunda:  Ekstremitelerin hatları belirgindir.  Parmaklar uzamış, birbirinden ayrılmıştır.  Ekstremitelrein ilk hareketi gözlenir.  Alt ekstremitede kemikleşme görülür.  Kuyruk kaybolur.  Eller ayaklar öne doğru birbirine yaklaşır.  Göz kapakları belirginleşir.  Kulak kepçesi son şeklini almıştır. 71 56. Gün 72 8. haftadan itibaren embriyo artık “fetus” adını alır. Tüm organ sistemleri oluşmuştur. Artık büyüme ve gelişme başlayacaktır. 73  Öğrenim Hedefleri 1.Plasenta gelişiminin başlangıcı, 2.Trilaminar embriyo oluşumu, 3.Notokordun oluşumu, 4.Nörülasyon, 5.Somitlerin farklanması, 6.Mezoderm türevlerinin oluşması, 7.Embriyonun katlanması ve endoderm türevlerinin oluşması, 8.Bu dönemde ortaya çıkan anomaliler 74 KAUDAL DİSGENEZ 75 TERATOM 76 TEŞEKKÜRLER 77