Gastles Verontrusting - Universiteit Gent - 28/10/2024 PDF

 VAKGROEP SOCIAAL WERK EN SOCIALE PEDAGOGIEK JEUGDRECHT EN JEUGDHULP Les Verontrusting Dieter Oorlynck 28/10/2024 OVERZICHT 1. Introductie 2. Verontrusting 3. Consult 4. Signs of Safety 3 1. INTRODUCTIE 4 1. INTRODUCTIE htt...

 VAKGROEP SOCIAAL WERK EN SOCIALE PEDAGOGIEK JEUGDRECHT EN JEUGDHULP Les Verontrusting Dieter Oorlynck 28/10/2024 OVERZICHT 1. Introductie 2. Verontrusting 3. Consult 4. Signs of Safety 3 1. INTRODUCTIE 4 1. INTRODUCTIE https://www.youtube.com/watch?v=AgxHhpgpBfw https://www.youtube.com/watch?v=mwadZ1ta29I https://www.youtube.com/watch?v=2JPH0INrwhc 5 2. VERONTRUSTING 6 2. VERONTRUSTING 7 2. VERONTRUSTING (VOS) Historische ontwikkeling jeugdhulp: zoveel mogelijk vermijden van dwang, ook in integrale jeugdhulp (IJH) maar tegelijk ervaring van onrust, vragen en noden (discussie: eerstelijns- psychologie, jeugdwerk,…) Hoe kunnen we daar verstandig mee omgaan? 8 MOGELIJKE AFWEZIGHEID VAN HULP? ̶ Diagnostisch/klinisch ̶ Mandaatgericht ̶ Resultaatgericht ̶ Risicogericht ̶ Leefwereld van kinderen en gezinnen? ̶ Weigeren van hulp of niet zien van problemen? ̶ Wat als hulp niet werkt maar nodig wordt geacht? 9 OMGAAN MET VERONTRUSTING Decreet Integrale Jeugdhulp (2013) ̶ Art. 2. §1.54°: “In dit decreet wordt verstaan onder een verontrustende situatie: een situatie die de ontwikkeling van een minderjarige bedreigt doordat zijn psychische, fysieke of seksuele integriteit of die van één of meer leden van zijn gezin wordt aangetast of doordat zijn affectieve, morele, intelectuele of sociale ontplooiingskansen in het gedrang komen, waardoor het aanbieden van jeugdhulpverlening maatschappelijk noodzakelijk kan zijn." 10 OMGAAN MET VERONTRUSTING ̶ Wordt gezien als een gedeelde verantwoordelijkheid van alle voorzieningen ̶ Twee gemandateerde voorzieningen (GV) ̶ Ondersteuningscentrum Jeugdzorg (OCJ) ̶ Vertrouwenscentrum Kindermishandeling (VK) Maatschappelijke noodzaak als verantwoordelijkheid van GV 11 OMGAAN MET VERONTRUSTING Een gedeelde verantwoordelijkheid ̶Op drie niveaus: hulpverlener – voorziening – GV ̶Verontrusting op een continuüm: vrijwillig – aanklampend - gedwongen 12 OMGAAN MET VERONTRUSTING Verantwoordelijkheid van (alle) hulpverleners! ̶ Signalen zien en er mee aan de slag gaan ̶ De situatie inschatten ̶ Verontrusting bespreken met de mensen zelf ̶ Bespreking verontrusting op team Objectivering en ondersteuning ̶ Bespreken met andere hulpverleners Objectivering Zoeken naar gepaste hulp en eventuele doorverwijzing Afspreken wie wat doet 13 OMGAAN MET VERONTRUSTING Verantwoordelijkheid van alle hulpverleners ̶ Eventueel aanmelden bij de Insectorale ToegangsPoort (Afdeling Continuïteit en Toegang (ACT) van agentschap Opgroeien) ̶ Consult bij gemandateerde voorziening ̶ Bij blijvende ongerustheid en geen vrijwilligheid, aanmelden bij GV ̶ Bij ernstig en reëel gevaar: gebruik maken van spreekrecht (art. 458 bis van het strafwetboek) Aanmelding bij Parket 14 OMGAAN MET VERONTRUSTING Verantwoordelijkheid van voorzieningen Context creëren waarin hulpverleners professioneel kunnen handelen Ondersteunend klimaat in de organisatie: professionele ondersteuning, opvang bij moeilijkheden, oog voor welbevinden, opvangen behoeftes,… (visie)vorming van en met personeel in (krachtgericht) werken: teamwerking intervisie, supervisie, omgaan met morele dilemma’s,… Goede partnerschappen: expertise-, ervaringen- en informatie uitwisselen, engagementen, afspraken maken,… 15 MAATSCHAPPELIJKE NOODZAAK Decreet Integrale Jeugdhulp (2013) Art.2.§1.34°: “In dit decreet wordt verstaan onder maatschappelijke noodzaak: de kwalificatie die na onderzoek door een gemandateerde voorziening aan een verontrustende situatie wordt gegeven en die de noodzaak vastlegt om jeugdhulpverlening in te schakelen. 16 MAATSCHAPPELIJKE NOODZAAK (MANO) Verantwoordelijkheid van gemandateerde voorziening Mandaat van de overheid: ‒ Onderzoeken of hulp noodzakelijk is ‒ Ontplooiingskansen van jongeren waarborgen ‒ Opvolgen en vanuit mandaat blijven meekijken zolang er MaNo is Binnen buitengerechtelijke jeugdhulp ‒ Als scharnier op continuüm vrijwillig – gedwongen ‒ Buffer voor toegang tot gerecht: poging om vrijwillige hulpverlening mogelijk te maken 17 MAATSCHAPPELIJKE NOODZAAK Twee gemandateerde voorzieningen: OCJ & VK, met dezelfde opdracht ̶ Ondersteuning van hulpverleners en voorzieningen in het omgaan met verontrusting: consult ̶ Aanspreekbaar voor aanmeldingen van hulpverleners wanneer die tegen grenzen aanloopt ̶ Aanmelden/doorverwijzen naar Parket wanneer de kansen van de jongere niet meer gegarandeerd kunnen worden 18 MAATSCHAPPELIJKE NOODZAAK Verantwoordelijkheid GV: ̶ Steeds het belang van minderjarige voor ogen hebben ̶ Ouders in hun rol erkennen ̶ Zeer kwetsbare positie voor kinderen en gezinnen in een waarden beladen context Dus: transparantie in processen en procedures, belang van gedeelde besluitvorming, bewustzijn van eigen subjectieve normen en waarden,… 19 MAATSCHAPPELIJKE NOODZAAK ̶ Aanmelden bij een GV: Aanmelding via hulpverlener via M-doc (cliënt op de hoogte, gedeelde besluitvorming, beschrijving zorgen en krachten, wat en waarom misgelopen) Aanmelden door Openbaar Ministerie (Parket), meestal na tussenkomst politie en opmaak PV(‘s). Parket formuleert waarover ze bezorgd zijn. ̶ Start onderzoek GV: case-onderzoek ̶ Opvolgen (of niet) ̶ Afsluiten 20 MAATSCHAPPELIJKE NOODZAAK Start onderzoek GV ̶ Aanmeldingsbespreking, triadebespreking, aanstellen consulent, andere rollen, procesteam, teambeslissing – Inschatten MaNo: wel of niet – Indicatiestelling Afsluiten ̶ Evaluatie Mano (6 maandelijks): wel of niet ̶ Doorverwijzing Parket: wel MaNo, geen/onvoldoende medewerking. Engagementsgesprek 21 DISCUSSIE IN OMGAAN MET VERONTRUSTING Historische ontwikkeling naar vraaggestuurde, krachtgerichte,… zorg: ontwikkeling naar recht op hulp, bij voorkeur in vrijwilligheid. (bedenking: wat is dat dan?) Internationale ontwikkeling naar een grotere focus op (detecteren van) risico’s ̶ Vb: Baby P - zaak Savannah – Het Maasmeisje - … ̶ Vb: ook in België! ̶ Vb: vaststelling van (risico’s op) kindermishandeling tijdens COVID-19 22 DISCUSSIE IN OMGAAN MET VERONTRUSTING ̶ Leidt in verschillende landen tot invoeren van checklist, controle- instrumenten,… Risico- en beheersingsdenken ̶ Soms vanuit vrees voor ‘schuldig verzuim’. Impact van juridisch kader en vakjargon op een sociale praktijk. Risico op ‘angstige professionals’ en handelingsverlegenheid i.p.v. engagement naar gezinnen. Nood aan “tegenspreken tegen angst” (Stanford) 23 DISCUSSIE IN OMGAAN MET VERONTRUSTING ̶ IJH: Spanning tussen beheersing en engagement. Heel grote impact van neo-liberalisme, zonder dat men het lijkt te beseffen. ̶ Consultfunctie als scharnier op dat spanningsveld: Als vorm van beheersing (Vb: snel doorverwijzen of net niet) Inzetten op maximaliseren engagement (Vb: aanspreken op maximaliseren communicatie met cliënten) 24 DISCUSSIE IN OMGAAN MET VERONTRUSTING ̶ Maximaliseren van engagement wordt gezien als een gedeelde verantwoordelijkheid ̶ Engagement behouden betekent ook blijven kijken wat construct van verontrusting inhoudt i.p.v. essentialistische benadering Zeer ambigu in de processen en de modulering van IJH ̶ ‘Dwang’ niet zien als een ‘formeel’ gegeven van overgang van recht op hulp naar maatschappelijke noodzaak, maar als vraag naar engagement 25 INTERMEZZO 26 CONSULT Consult aanvragen bij een gemandateerde voorziening? “hulpverleners die in hun werksituatie geconfronteerd worden met een verontrustende opvoedingssituatie en vragen hebben over de aanpak ervan kunnen telefonisch contact opnemen met iemand van het consultteam van het OCJ of VK” ‒ In dialoog de verontrusting helder krijgen ‒ Op zoek gaan naar meer handelingsmogelijkheden ‒ Verkennen wat haalbaar en werkbaar is ‒ Met respect voor anonimiteit van de cliënt 27 CONSULT ̶ Inhoud: ̶ Analyse van de VOS ̶ Formuleren van een werkhypothese ̶ Mogelijkheden en beperktheden tot verdergaande hulpverlening ̶ Mogelijkheden en beperktheden om andere in te schakelen ̶ Anticiperen op eventuele hindernissen/belemmeringen in de uitvoerbaarheid van het advies en voorzien van alternatieven 28 CONSULT Resultaat: ̶ Reeds lopende hulp wordt verdergezet of uitgebreid ̶ Consultvrager wordt geadviseerd om zijn verontrusting transparant in dialoog te brengen met de cliënt ̶ Uiteindelijke beslissing ligt bij het team van de hulpverlener Alternatieven telefonisch consult, zoeken naar andere vormen: ̶ Outreachend consult ̶ 1 gezin 1 plan ̶ Experimenten 29 ONDERZOEK CONSULT OCJ OOST-VL ̶ Onderzoek consult consultvraag een moment is waar het construct van verontrusting en antwoord op verontrusting zichtbaar is ̶ Kwantitatieve- en kwalitatieve analyse via documentenanalyse van consultfiches en participerende observatie ̶ Onderzoek is van 2013-2016 maar nog steeds actueel ̶ Onderzoeker: Eline Vyvey (Ugent, ongepubliceerd onderzoek) 30 ONDERZOEK CONSULT OCJ: RESULTATEN Vragen m.b.t. IJH: ̶ Technische vragen: invullen A-doc, M-doc,… ̶ Ontevredenheid over afwezigheid van/en gebrek aan een duidelijk kader m.b.t. de concepten ‘verontrusting’ en ‘MaNo’ ̶ Grote groep advies bij invullen en doorsturen M-doc ̶ Toestemming vragen om A-doc of M-doc in te dienen ̶ Organisatorische problemen (Vb: wachtlijsten, afsluiten dossiers,…) ̶ Problematische regelgeving (Vb: domicilie) 31 ONDERZOEK CONSULT OCJ: RESULTATEN Vragen m.b.t. eigen professionaliteit: ̶ Bespreken van concrete situatie waarin men de mogelijke handelingsruimte samen met de consultgever wil verkennen ̶ Naar einde van consult verschuift de focus naar toestemming om M- doc in te dienen verantwoordelijkheid doorschuiven en beslissing bij consult leggen ̶ Gemis aan consulent Comité voor Bijzondere Jeugdzorg consultvragers voelen druk om snel en zelf te handelen ̶ Twijfel en onderzekerheid over eigen handelen, draagkracht en mandaat hulpverlener 32 ONDERZOEK CONSULT OCJ: RESULTATEN Vragen m.b.t. eigen professionaliteit: ̶ Bellen voor bevestiging: doe ik het goed genoeg? ̶ Uitspreken van verontrusting t.a.v. kinderen en ouders en de beslissing of de veiligheid en welzijn gegarandeerd is door af te toetsen door met ouders in gesprek te (blijven) gaan, is broos en moeilijk. Men geeft aan bang te zijn om de vertrouwensrelatie op de helling te zetten. ̶ Bij CLB’s (maar ook ruimer, bij alle partners IJH) geen consensus over wie wat doet. De VOS op tafel leggen, maar wie moet er iets mee doen? 33 ONDERZOEK CONSULT OCJ: RESULTATEN Gedeelde verantwoordelijkheid? ̶ Consult vragen zonder dit vooraf te bespreken met kinderen en ouders ̶ Verontrusting op teamoverleg: niet evident en moeilijk om consensus te vinden (of toch?) ̶ Hulpverleners zijn zoekend naar de manier waarop ze de vroegere positie van de consulent zelf kunnen invullen. Vb: lastige boodschappen brengen, reflecteren over hun handelen in concrete situatie, nemen van eindverantwoordelijkheid,… 34 TOT SLOT OVER DE VOS ̶ Verontrusting als “dik begrip”: gaat niet noodzakelijk over de cliënt, maar over problemen van de hulpverlening zelf (Vb: wachtlijsten): diagnose als ook de diagnose van de hulpverlening zelf ̶ Spreken over verontrusting blijkt ongelofelijk moeilijk: engagement betekent beweging naar meer openheid en eerlijkheid ̶ Belang van transparantie interventielogica’s 35 SIGNS OF SAFETY - SOS 36 SOS – WAT? ̶ Kracht- en oplossingsgerichte methodiek met focus op veiligheid en samenwerking met gezinnen ̶ Ontwikkeld in Australië door Andrew Turnell & Steve Edwards in jaren ’90 Internationale toepassing In vlaanderen beleidskeuze sinds 2014 (link IJH), steeds meer jeugdhulporganisaties implementeren dat model ̶ Doel: Risico’s verminderen door nauwe samenwerking met gezinnen, waarbij de focus ligt op wat al goed werkt (krachten) en hoe dit kan versterkt worden ? Wat met gezinnen die niet actief willen deelnemen? 37 KERNPRINCIPES ̶ Bevorderen van veilige omgeving voor kinderen, o.a. veiligheidsplan ? Complexe crisissituaties waarin directe interventie nodig is? ̶ Betrokkenheid van het gezin: actieve participatie van ouders, kinderen en hun netwerk om problemen op te lossen ? Gebrek aan openheid, motivatie, vaardigheden of vertrouwen? ? “Echte” participatie? Armoede? Huisvesting? ̶ Oplossingsgericht werken: kijken naar wat goed gaat (krachten, signalen van veiligheid) i.p.v. uitsluitend focussen op problemen (zorgen) 38 INSTRUMENTEN Niet limitatieve lijst ̶ Drie huizen: huis van de zorgen, huis van geluk, huis van de toekomst ̶ Woord- en beeldverhalen ̶ Schaalvragen: beoordeling van de situatie (op een schaal van 0 tot 10) om inzicht te krijgen in de veiligheid en de voortgang ̶ Gevaarsboodschap: heldere, duidelijke uitleg aan een gezin over de specifieke zorgen en risico’s die hulpverleners hebben t.a.v. de veiligheid van een kind. Verheldert de zorgen (weten wat er moet veranderen), geeft richting, eerlijke en open communicatie Maar: ça passe ou ça casse 39 INSTRUMENTEN ̶ Voorbeeld gevaarsboodschap: We maken ons ernstig zorgen over de veiligheid van Sam. De afgelopen maanden hebben we verschillende meldingen ontvangen dat Sam vaak alleen thuis is, zonder toezicht van een volwassene en dat hij soms zonder eten naar bed gaat. We zijn bang dat Sam niet de zorg en bescherming krijgt die hij nodig heeft om veilig op te groeien. Als dit zo doorgaat, kan zijn ontwikkeling en gezondheid in gevaar komen. ̶ Veiligheidsplanning een gestructureerd plan om samen met het gezin en hun netwerk risico’s te verminderen en veiligheid te waarborgen + concreet, praktisch met duidelijke stappen - bureacratisch en arbeidsintensief 40 SOS – BEDENKINGEN ̶ Meer uniforme benadering ̶ Instrumentarium ̶ Bespreekbaar maken on-/veiligheid ̶ Risico- en beheersingsdenken ̶ Kunnen we alle risico’s uitsluiten? ̶ Kunnen we alles beheersen? ̶ Evidence Based Practice-benadering/stroming (zie les EBP) ̶ Wat wil dat zeggen? ̶ Kan dat? 41 SOS – BEDENKINGEN ̶ Neo-liberalisme en vermarkting ̶ Elia – accountants – trainers – publicaties – protocollen ̶ Moet aangekocht worden - licentie ̶ Organisaties passen zich aan: contextbegeleiding SOS,… ̶ Family seeing, Signs of Succes,… ̶ Doing things right Doing the right things ̶ Brede kijk op problemen? Omgevingsfactoren? = complicerende factoren ̶ Macht in interactie? ̶ Tijd & proces 42 REFERENTIES ̶ De Clercq, L. et al. (2022). Een procesevaluatie van de implementatie van Signs of Safety binnen de Ondersteuningscentra Jeugdzorg en de Sociale Diensten Jeugdrechtbank en onderzoek naar de betekenisvolle uitkomsten ervan voor cliënt en consulent. Agentschap Opgroeien. ̶ https://www.elia.ngo/home-nl ̶ Keddell, E. (2014).Theorising the signs of safety approach to child protection social work: Positioning, codes and power. Children & Youth Services Review, 47(1), 70-77. ̶ Oorlynck, D. (2023). De confrontatie van Jeugdhulp met armoede. Universiteit Gent. ̶ www.opgroeien.be ̶ https://www.opgroeien.be/kennis/themas/signs-safety ̶ Stanford, S. (2010). Speaking Back’ to Fear: Responding to the Moral Dilemmas of Risk in Social Work Practice. The British Journal of Social Work,40(4), 1065–1080. ̶ Vyvey, E., Roose, R., De Wilde, L., & Roets, G. (2014). Dealing with Risk in Child and Family Social Work: From an Anxious to a Reflexive Professional? Social Sciences, 3, 758-770. 43 Dieter Oorlynck Assistent - doctoraatsonderzoeker Vakgroep Sociaal werk en Sociale Pedagogiek Universiteit Gent @ugent E dieter.oorlynck>@ugent.be @ugent M +32 478 21 93 81 Ghent University www.ugent.be