فصل سه تاریخ PDF

‫‪ - 1‬یکی از مهمترین رخدادهای تاریخی که در شکل گیری و حرکت رو به رشد تمدن اسالمی تاثیری‬ ‫بسزا داشت ‪ ،‬نهضت علمی جهان اسالم است‪.‬‬ ‫‪ – 2‬ویژگی های برجسته و دستاوردهای ممتاز نهضت علمی جهان اسالم ‪ ،‬زمینه ساز عصر زرین فرهنگ و‬...

‫‪ - 1‬یکی از مهمترین رخدادهای تاریخی که در شکل گیری و حرکت رو به رشد تمدن اسالمی تاثیری‬ ‫بسزا داشت ‪ ،‬نهضت علمی جهان اسالم است‪.‬‬ ‫‪ – 2‬ویژگی های برجسته و دستاوردهای ممتاز نهضت علمی جهان اسالم ‪ ،‬زمینه ساز عصر زرین فرهنگ و‬ ‫تمدن اسالمی شد‪.‬‬ ‫‪ – 3‬با ظهور اسالم ‪ ،‬عرب مسلمان نخستین گام های معرفتی خود را با فراگرفتن قرآن آغازید‪.‬‬ ‫‪ – 4‬مسلمانان عرب با اتکا بر قوه حافظه سرشار و به تبع آن دوری گزینی از نگارش تا مدت های مدید‪،‬‬ ‫مانع از یادگیری نوشتن و ثبت آموخته ها می شد و همین عامل مانع بزرگ رسیدن جامعه اسالمی به‬ ‫مراحل تکمیلی تمدن اسالمی بود‪.‬‬ ‫‪ – 5‬مهمترین نتیجه عصر فتوحات اسالمی ‪ ،‬رویارویی فرهنگ ها و تمدن های مختلف و کهن بود‪.‬‬ ‫‪ – 6‬قرآن کریم از جمله مهمترین سرچشمه های الهی است که مردم رابه سوی تعلیم و تعلم سوق‬ ‫می دهد‪.‬‬ ‫‪ -7‬قرآن شهادت صاحبان علم را تالی شهادت خدا و مالئکه می داند و این موضوع به قول غزالی ‪ ،‬در‬ ‫فضیلت علم کفایت دارد‪.‬‬ ‫‪ – 8‬واجب شدن علم طلبی بر همه مسلمانان مبیّن توجه عمیق ایدئولوژی اسالمی به دانش اندوزی و‬ ‫کسب معرفت علمی است‪.‬‬ ‫‪ - 9‬رسول اکرم (ص) از اهمیت و جایگاه علم اندوزی در اسالم فرموده است‪:‬‬ ‫خداوند نیکبختی هرکس را را بخواهد او را در دین دانا می گرداند‪.‬‬ ‫فرشتگان بال های خود را زیر پای دانشجویان می گسترانند‪.‬‬ ‫دانشمندان وارثان پیامبران اند‪.‬‬ ‫نزدیکترین مردم به درجه نبوت ‪ ،‬اهل علم و جهاد هستند‪.‬که این رتبه فراتر از مرتبه پیامبران است‪.‬‬ ‫‪ – 10‬امام علی (ع) نیز در فضیلت دانش آموزی فرمود‪:‬‬ ‫پاداش عالم نزد خداوند از پاداش روزه دارِ نماز شب خوان که در راه خدا به جنگ رود ‪ ،‬بزرگ تر است‪.‬‬ ‫‪24‬‬ ‫سعید محسن نژاد‬  ‫‪ – 11‬امام علی (ع) در جایی دیگر به کمیل فرمود‪:‬‬ ‫ای کمیل ؛ دانش از دارایی بهتر است ‪ ،‬دانش تو را پاس می دارد و حال آنکه تو دارایی و مال را‬ ‫نگهبانی ‪ ،‬دانش فرمان گزار است و دارایی فرمانبر ‪ ،‬دارایی با بخشیدن کم می شود و دانش با بخشش‬ ‫افزایش می یابد‪.‬‬ ‫‪ – 12‬مشکالت عصر فتوحات اسالمی ‪ ،‬مسلمانان را از کار جدی بر روی علوم اسالمی بازداشت‪.‬‬ ‫نکته‪ :‬زمینه های آغاز حرکت علمی مسلمانان با آغاز خالفت امویان در شام مهیا گردید‪.‬‬ ‫‪ – 13‬با استناد به منابع ‪ ،‬نخستین ترجمه عهد اموی به خالد بن یزید بن معاویه اختصاص دارد وی به‬ ‫حکیم آل مروان معروف است و به ترجمه متون علمی از زبان یونانی و قبطی به عربی اهتمام ورزید‪.‬عمر‬ ‫بن عبدالعزیز در وصف جایگاه علمی او می گوید ‪ :‬در میان بنی امیه مانند خالد زاده نشده است‪.‬‬ ‫‪ – 14‬عمر بن عبد العزیز از خلفای برجسته اموی که در جمع آوری کتاب شهرت بسزایی داشت ‪ ،‬اثری از‬ ‫علم پزشکی نوشته قیس بن هارون بن أعین یافت که از بهترین کناش های قدیمی به شمار می آمد ‪.‬‬ ‫این اثر ارزشمند که اهرن نام داشت و در علم پزشکی اسالمی تحولی عظیم ایجاد نمود توسط ماسرجویه‬ ‫یا ماسرجیس به عربی برگردان شد‪.‬‬ ‫‪ – 15‬اربابان قلم ‪ ،‬عصر خالفت عباسیان را عصر طالیی اسالم ‪ ،‬دوره مدنیت اسالمی و یا عصر زرین‬ ‫فرهنگ و تمدن اسالمی نام نهاده اند‪.‬‬ ‫‪ – 16‬منصور با فراخواندن سرآمدان نجوم از ایران و هند نام خود را به عنوان نخستین خلیفه ای که‬ ‫ستاره شناسان را به دربار فراخواند‪ ،‬رقم زد‪.‬در راس این جماعت نوبخت منجم بود که دارای زیج ها و‬ ‫جداول فلکی مشهوری بود‪.‬‬ ‫‪ – 17‬ستاره شناسان هندی نیز در دربار منصور بودند و کتاب سند هند را در نجوم و حساب به دربار‬ ‫آوردند که توسط ابراهیم فزاری به عربی ترجمه و توسط محمد بن موسی خوارزمی خالصه شد‪.‬‬ ‫نکته ‪ :‬از میان مترجمان ستاره شناسی دربار منصور می توان به ابراهیم فزاری و فرزندش محمد و علی‬ ‫بن عیسی اسطرالبی که نام و آوازه ای بس بلند داشتند اشاره نمود‪.‬‬ ‫‪ – 18‬مسعودی معتقد است منصور اولین خلیفه ای بود که از زبان های بیگانه برای او آثاری به عربی‬ ‫ترجمه کردند در حالی که ابن ندیم قائل است نخستین ترجمه ها به امویان اختصاص دارد‪.‬‬ ‫‪ – 19‬از نخستین آثاری که از زبان پهلوی به عربی برگردان شد می توان کلیله و دمنه را نام برد‪.‬‬ ‫‪ - 20‬محمد بن اسحاق صاحب کتاب السیر و المغازی و اخبار المبتداء و الخبر است‪.‬‬ ‫‪25‬‬ ‫سعید محسن نژاد‬  ‫‪ -21‬منصور نخستین خلیفه ای بود که گسترده وار به نقل و ترجمه متون کهن علمی در زمینه طب و‬ ‫نجوم توجه کرد‪.‬‬ ‫‪ – 22‬مهدی نخستین خلیفه ای بود که متکلمان را برای تصنیف آثار کالمی ترغیب نمود و عاملی که در‬ ‫دوران وی به نهضت علمی مسلمانان نشاطی تازه بخشید گفتگوهای جدلی متکلمان بود‪.‬‬ ‫‪ – 23‬الزمه انجام امور فرهنگی و علمی ‪ ،‬صلح و آرامش ناشی از تمرکز قدرت است‪.‬‬ ‫‪ – 24‬در دوران هارون بغداد به شهر افسانه ای هزار و یک شب تبدیل و این دوره را به دلیل رفاه‬ ‫اقتصادی ‪ ،‬ایام عروس نامیده اند‪.‬‬ ‫‪ -25‬بیت الحکمه نام کتابخانه ی عمومی در مکانی فراخ با درهای گشوده و اتاق های مملو از کتاب بود‪.‬‬ ‫‪ – 26‬سیوطی عالقه هارون به کسب معارف جدید را ستوده و می نویسد‪ :‬نمی شناسم مَلِکی را به جز‬ ‫رشید که فقط در کسب علم سفر کند‪.‬‬ ‫نکته‪ :‬هارون الرشید عباسی تحت تاثیر دانشمندان دربار خود به علوم فلسفه و منطق عالقه مند شد‪.‬‬ ‫‪ – 27‬مامون خلیفه مقتدر عباسی با پشتیبانی و رایزنی های وزیر ایرانی خود فضل بن سهل ملقب به‬ ‫ذوالریاستین توانست رقیبان را کنار نهد و چون فاتحی بی رقیب بر اریکه خالفت تکیه زند‪.‬‬ ‫‪ - 28‬اهتمام مامون به دانش افزایی موجب شد لقب پرمایه حکیم آل عباس را بدو دهند‪.‬‬ ‫‪ – 29‬گشاده دستی خلیفه در پرداخت عطایا و هدایای گران قیمت به مترجمان از عوامل مهم و تعیین‬ ‫کننده جذب و ماندگاری دانشمندان حتی به صورت خاندانی در دربار خالفت اسالمی است‪.‬‬ ‫‪ -30‬رواج کاغذ از مهمترین پدیده های عصر هارون بود که به نشر علم و دانش کمک کرد‪.‬‬ ‫‪ – 31‬نخستین گام های بنیان کتابخانه های عمومی در عهد هارون برداشته شد و بعد ها در عصر مامون‬ ‫به عنوان نخستین فرهنگستان بزرگ علمی در جهان اسالم مشهور گشت‪.‬‬ ‫‪ – 32‬متمسکانِ به جدل از مهمترین ابزار معتزله به شمار می رود‪.‬‬ ‫‪ – 33‬ابو هذیل محمد بن هذیل عالف‪ ،‬از مشهورترین جدلیان عصر مامون که مشوق وی در برپایی‬ ‫مجالس مناظره بود‪.‬‬ ‫‪ – 34‬در زمان مامون ‪ ،‬امام رضا (ع) در مجالس مناظره شرکت می کردند و با نمایندگان نصارا ‪ ،‬ثنو یه و‬ ‫زنادقه به بحث و گفتگو می نشست‪.‬‬ ‫‪ – 35‬عصر خالفت مامون ‪ ،‬اعتالی اندیشه اسالمی بود‪.‬‬ ‫‪26‬‬ ‫سعید محسن نژاد‬ ‫‪ – 36‬یکی از مهمترین نتایج ورود اندیشه ها به عالم اسالم و تالش و مساعی معتزلیان و مناظرات آنان با‬ ‫مخالفان ‪ ،‬پیدایش و رواج علم کالم بود‪.‬‬ ‫‪ – 37‬عصر طالیی ترجمه و تالیف در عهد مامون به بار نشست‪.‬‬ ‫‪ – 38‬مکتب فکری و کالمی معتزله در زمان مامون عباسی رواج گرفت ‪.‬‬ ‫‪ – 39‬مامون برای تثبیت آرای معتزله به جمع آوری و ترجمه ی تالیفات فلسفی به عربی دست زد‪.‬‬ ‫‪ – 40‬ظواهر افول نهضت ترجمه با سیطره ی کامل معتزله آشکار شد‪.‬‬ ‫‪ – 41‬از ویژگی های عصر معتصم ‪ ،‬رقابت عناصر ترک و ایرانی و عرب بود‪.‬‬ ‫‪ – 42‬از زمان معتصم ‪ ،‬انحطاط نهضت ترجمه شروع شد‪.‬‬ ‫‪ – 43‬عصر متوکل را دوره ی بهترین و منسج ترین ترجمه ها می دانند‪.‬‬ ‫‪ – 44‬در عصر متوکل چراغ تابان نهضت علمی به خاموشی گرایید‪.‬‬ ‫‪ – 45‬تنها عصر هامون و مامون عباسی بود که در آن جهشی عظیم برای انتقال علوم از دیگر ممالک به‬ ‫جهان اسالم صورت گرفت و بخش عظیمی از آثار مکتوب پیشینیان به زبان های سریانی و عربی ترجمه ‪،‬‬ ‫شرح و تفسیر شد‪.‬‬ ‫‪ - 46‬پس از رکود بیت الحکمه بغداد کتابخانه هایی که در ایران تاسیس شدند به سامانیان و آل بویه‬ ‫متلق می باشند‪.‬‬ ‫‪ – 47‬در دوره اول و دوم از ادوار نهضت ترجمه جهشی عظیم برای انتقال علوم به جهان اسالم انجام‬ ‫گرفت‪.‬‬ ‫‪ – 48‬بیشتر محققان سیر تحول نهضت علمی عصر عباسیان را به سه دوره بخش بندی کرده اند‪:‬‬ ‫دوره اول‪.‬‬ ‫از خالفت منصور آغاز می شود و با وفات هارون الرشید به فرجام می رسد‪.‬‬ ‫نخستین گام های نهضت ترجمه در این عصر برداشته شد‪.‬‬ ‫یکی از ویژگی های این عصر حضور بی شائبه پزشکان ‪ ،‬منجمان و برخی ادیبان در دربار خالفت اسالمی و‬ ‫توجه بیش از پیش خلفا به تنجیم ‪ ،‬پزشکی ‪ ،‬علم ‪ ،‬سیاست ‪ ،‬قصص و ادبیات آن هم زندگی شهریاران‬ ‫است‪.‬‬ ‫‪27‬‬ ‫سعید محسن نژاد‬  ‫طبقه اول مترجمان در این دوره ‪ ،‬نوبخت منجم ‪ ،‬عبداهلل بن مقفع (روزبه) ‪ ،‬جورجیس بن بختیشوع و‬ ‫فرزندش جبریل بن بختِیشوع ‪ ،‬یوحنا بن ماسویه نصرانی ‪ ،‬ابوسهل فضل بن نوبخت ‪ ،‬عالن شعوبی و‬ ‫تئوفیل منجم بودند‪.‬‬ ‫دوره دوم‬ ‫با خالفت مامون آغاز و به خالفت مقتدر ختم می شود‪.‬‬ ‫برخی محققان تمام این دوره را عصر طالیی نامیده اند‪.‬‬ ‫از مهمترین ویژگی های این عصر توجه خلفا به علوم عقلی ‪ ،‬مباحث کالمی و فعالیت متکلمان معتزلی است‪.‬‬ ‫توجه بیشتر مترجمان به کتاب هایی معطوف بود که در حوزه علوم عقلی نگاشته بودند‪.‬برای نمونه عمده‬ ‫آثار ارسطو و بخشی از کتاب های افالطون با زمینه و محتوای منطق و فلسفه ‪ ،‬ترجمه و تفسیر گردید‪.‬‬ ‫نخبگان ترجمه این دوره عبارتند از احمد بن عبداهلل حاسب مروزی ملقب به حبش ‪ ،‬حبیش بن حسن‬ ‫أعسم نصرانی ‪ ،‬حسن بن سهل بن نوبخت ‪ ،‬قسطا بن لوقا بعلبکی ‪ ،‬ابویعقوب بن اسحاق کندی ‪ ،‬حنین بن‬ ‫اسحاق ‪ ،‬عیسی بن ابراهیم ‪ ،‬یحیی ابن ابی منصور ‪ ،‬یوحنا بن بطریق ‪ ،‬خاندان خوارزمی و حجاج بن یوسف‬ ‫بن مطر‪.‬‬ ‫دوره سوم ‪.‬‬ ‫از سال ‪ 300‬هجری آغاز می شود و تا نیمه اول قرن چهارم هجری ادامه می یابد‪.‬‬ ‫عصر افول نهضت علمی مسلمانان به شمار می آید‪.‬‬ ‫بخشی از نام آوران این عصر ‪ :‬ابوبشر متی بن یونس مترجم و مفسر از زبان سریانی به عربی‪ ،‬ثابت بن‬ ‫قروه دانشمند برجسته و یکی از مترجمان چهرگانه و پسرش ابراهیم ‪ ،‬یحیی بن عدی دانشمند ‪ ،‬مفسر و‬ ‫مترجم از زبان یونانی و سریانی به عربی‪ ،‬عیسی بن اسحاق معروف به ابن زرعه دانشمند صاحب نام علم‬ ‫منطق و فلسفه و مترجم از زبان سریانی به عربی ‪ ،‬هالل بن ابی هالل حمصی ‪ ،‬مفسر و مترجم توانمند‪،‬‬ ‫ابوالخیر الحسن بن سوار مشهور به ابن خمار‪.‬‬ ‫‪ – 49‬دالیل توجه مسلمانان به ترجمه آثار مختلف به عربی به دو دسته درونی و بیرونی تقسیم می شود‪.‬‬ ‫عوامل درونی‪.‬‬ ‫اول ‪.‬تاکید قران بر علم اندوزی‬ ‫دوم ‪.‬توصیه مکرر پیامبر اکرم (ص) مبنی بر کسب علم و علم اندوزی‬ ‫‪28‬‬ ‫سعید محسن نژاد‬  ‫سوم ‪.‬درک ضعف علمی مسلمانان در مواجهه با سایر ملل متمدن‪.‬‬ ‫چهارم ‪.‬عدول از روحیه بدوی گری و بیابان گردی‬ ‫پنجم ‪.‬نیاز جامعه به علوم مختلف‬ ‫ششم ‪.‬اعتقاد خافا به تنجیم ‪ ،‬طالع بینی‬ ‫هفتم ‪.‬رسیدگی به دفاتر مالیاتی‪ ،‬گرداندن امور مالی حکومت ‪ ،‬مساحی مناطق تحت سلطه حکومت اسالمی‬ ‫هشتم ‪.‬تحقق برنامه های اقتصادی و افزایش رفاه عمومی‬ ‫نهم ‪.‬سیاست مذهبی خلفا با اعطای نوعی آزاد اندیشی‬ ‫دهم ‪.‬سیاست گشاده دستی و بخشندگی خلفا‬ ‫یازدهم ‪.‬تکریم دانشمندان‪ ،‬محققان و ادیبان‬ ‫دوازدهم ‪.‬فراغ خاطر و آسودگی اهل علم‬ ‫سیزدهم ‪.‬تقویت فرقه های گذشته‬ ‫چهاردهم ‪.‬برپایی مجالس سخنرانی و مناظرات علمی‪.‬‬ ‫عوامل بیرونی‬ ‫اول‪.‬فتوحات اسالمی‬ ‫دوم ‪.‬انتقال مرکز خالفت از شام به بغداد‬ ‫سوم‪.‬نزدیکی بغداد به دارالعلم جندی شاپور‬ ‫چهارم‪.‬مهاجرت اهل ذمه به پایتخت خالفت اسالمی‬ ‫پنجم ‪.‬حضور اندیشمندان با گرایش های مذهبی و ملیت های مختلف در دربار عباسیان‬ ‫ششم ‪.‬حضور فعال نخبگان علم دوست ایرانی‬ ‫‪ – 50‬پیامد های نهضت ترجمه‬ ‫اول‪.‬توسعه تمدن اسالمی‬ ‫مهمترین نتیجه فتوحات مسلمانان در خارج از جزیره العرب منجر به این امر شد‪.‬‬ ‫‪29‬‬ ‫سعید محسن نژاد‬  ‫دوم ‪.‬ظهور و بروز استعدادهای علمی خالق و عرضه دستاوردهای بزرگ علمی‪.‬‬ ‫ساختن انواع اسیدها و پیشرفت های بسیار در داروسازی و گیاه پزشکی ‪ ،‬باروت و اسلحه گرم‪ ،‬ترکیبات‬ ‫عالی شیمیایی‪ ،‬ابزار و تجهیزات رصد خانه و ‪...‬‬ ‫سوم ‪.‬خروج مسلمانان از ایمان ساده توأم با تعبد و تقلید‬ ‫چهارم ‪.‬آغاز عصر تفسیر قرآن و جدایی آن از علم حدیث‬ ‫در این دوره علم تفسیر ‪ ،‬تطوّر و تحولی شگرف یافت ‪.‬دار عصر عباسیان و در جریان نهضت ترجمه‪ ،‬تفسیر‬ ‫قرآن از علم حدیث مستقل شد و مفسران قرآن را با دالیل عقلی تفسیر می کردند‪.‬‬ ‫پنجم ‪.‬رشد علم کالم در نتیجه نفوذ فلسفه یونان‬ ‫ششم ‪.‬به وجود آمدن گروه های اجتماعی و فرهنگی‬ ‫هفتم ‪.‬نزدیکی موالی به عباسیان و باال رفتن منزلت آنان و ‪....‬‬ ‫‪ – 51‬خلفای عباسی برای نجات زبان عربی از آمیختگی و انتزاج با زبان های دیگر ‪ ،‬از بیابان نشینان بدوی‬ ‫برای آموزش عربی استفاده می کردند‪.‬‬ ‫‪ – 52‬پژوهش های واژه شناسی برای یافتن کلمات معادل ‪ ،‬به تکوین علم نحو انجامید‪.‬‬ ‫‪ – 53‬مسلمانان در منطقه سمرقند به کارگاه های کاغذ سازی دست یافتند‪.‬‬ ‫‪ – 54‬اولین کارگاه کاغذ سازی در جهان اسالم در بغداد و به همت یحیی بن خالد به راه افتاد‪.‬‬ ‫‪ – 55‬در مساجد ‪ ،‬تفسیر و حدیث ‪ ،‬علم نحو ‪ ،‬دانش ادبی ‪ ،‬ستاره شناسی و حتی پزشکی آموزش داده‬ ‫می شد‪.‬‬ ‫‪ – 56‬با فتح مصر کاغذ های مصنوعی به نام بَردی یا پاپیروس جای پوست را گرفت‪.‬‬ ‫‪ – 57‬از نتایج منفی نهضت ترجمه ‪ ،‬انحصار علم و فن ترجمه در دست خاندان های مشهور بود‪.‬‬ ‫‪ – 58‬یکی از پیامدهای نهضت ترجمه ‪ ،‬واکنش سخت اهل تسنن در برابر علوم یونانی بود‪.‬این جریان‬ ‫مخالف ‪ ،‬بیشتر حمالت خود را متوجه علوم فلسفی نمود‪.‬ابو حامد غزالی یکی از معروفترین مخالفان بود‬ ‫که کتاب تهافت الفالسفه را بر رد فیلسوفان نوشت‪.‬ابن تیمیه با تالیف کتاب الرّد علی المنطقیین بر ان‬ ‫بود تا مبانی منطق یونانی را سست نشان دهد و سیوطی هم در کتاب صون المنطق والکالم عن المنطق و‬ ‫الکالم سعی داشت با متزلزل نمودن پایه های علم کالم که متکی بر استدالل های فلسفی بود مخالف‬ ‫خود را اعالم نماید‪.‬‬ ‫‪30‬‬ ‫سعید محسن نژاد‬