Filipinolomiya - Del Monte (PDF)

KABANATA 1: kongkretong halimbawa nito ay ang bahagi ng sanaysay na History of the Inarticulate mula sa aklat ni William Kahulugan, Kalikasan at Kasaysayan ng Henry Scott na...

KABANATA 1: kongkretong halimbawa nito ay ang bahagi ng sanaysay na History of the Inarticulate mula sa aklat ni William Kahulugan, Kalikasan at Kasaysayan ng Henry Scott na Cracks in the Parchment Curtain Kamalayang Bayan kung saan tinukoy niya na hindi ang pagkiling ng mga Kastila sa kanilang pagsasakasaysayan ang Ilang Kabatiran sa Kamalayan at Kulturang pangunahing problema sa pag-unawa ng kasaysayan ng Filipino mga Filipino, kundi ang atuwal na hindi pagsama ng Hindi na bago sa kaalaman ng bawat Filipino ang mga Kastila sa mga Filipino sa kasaysayan. kasaysayan ng mahabang pananakop sa Pilipinas. Higit nilang pinagtuunan ng pansin ang pagsusulat ng Makikita ito sa namamayaning pagpapahalaga ng mga kasaysayan sa mga ginawa nila sa Pilipinas at kung Filipino sa aspetong Kultural, Ekonomikal at Pulitikal. papaano nila ito ginawa. Mayroon lamang maliit na Sa isang bahagi ng papel ni Leomar P. Requejo na espasyo para sa mga Filipino katulad ng mga naganap pinamagatang “Labas at Loob: Pagbasa sa Iba’t ibang na rebolusyon sa Pampanga hanggang Ilocos Norte Perspektibong Nakatuon sa Pagkakakilanlan ng mga noong 1660-1661 na ayon kay Scott ay maaaring Filipino” binanggit niya ang prosesong ito ng pagbago ng humigit kumulang lamang sa 150 pahina sa kabuuan kultura na partikular sa panahon ng mga Kastila: ang naging tala ng mga Kastila. At sa mga pahinang ito tanging isa lamang ang nakitang detalye na maaaring “Matapos nilang masaksihan at mapag-aralan ang magtukoy na naging bida ang isang Filipino sa kultura at pamumuhay ng mga Filipino, sumunod na rito kasaysayan. ang mga hakbang upang tuluyan itong baguhin o kung hindi man ay mai-proseso sa isang kamalayang hiwalay Ang matinding galit ng isang Pedro Almazan sa mga sa totoong kahulugan nito sa kulturang Filipino. Mula sa Kastila na kanilang inilarawan sa pamamagitan ng pisikal na kaanyuan, pagkain, mga kostumbre, tradisyon, pagkakaroon niya ng mga kadena sa kaniyang bahay na relihiyon at iba pang salik ng kultura – naganap ang nakalaan sa bawat Kastila sa kanilang probinsya. Sinabi isang proseso ng unawa’t salakay sa mga Filipino. ni Scott na nakalusot ang napakagandang detalyeng ito Totoong mabisa na mula sa pag-unawa ay higit na sa pagsasakaysayan ng mga Kastila sa kadahilanang magiging madali ang pagsasakatuparan ng iba pang nais nilang ipakita ang imahe ni Almazan bilang isang mga layunin ng mga dayuhan sa Pilipinas. Ang kanilang negatibong paksa sa kasaysayan – ngunit sa kabilang mga isinagawang pagtatala o dokumentasyon at banda ay maaaring unawain ang mga tala tungkol kay pagsasakaysayan sa kulturang dinatnan sa Pilipinas ay Almazan bilang pagpapabatid ng kabayaninan ng isang masasabing bahagi ng higit pang malaking hakbang ng Filipino. pagsalakay.” Maaring tingnan na nakita ng mga Kastila na ang mga Walang pambansang wika ang Pilipinas ng mga Filipino ay isang lahing madaling manipulahin, sakupin o panahong ito, wala rin ang mismong konsepto ng bansa. paayunin sa kanilang mga polisiya at pamamaraan, Nakasentro sa iba’t ibang pangkat at lipunan ang ngunit sa mga malalapit na pag-aaral sa mga polisiyang pamumuhay ng mga Filipino na naninirahan sa Pilipinas. ito, makikita na naimpluwensyahan din ng mga Filipino Sa madaling salita, iba’t iba ang kultura maging ang mga ang mga Kastila sa kanilang mga polisiya. wikang ginagamit ng bawat rehiyon. Ang mga wikang ito Nagkaroon ng ibang pamantayan sa kung ano ang ay inaral ng mga dayuhang Kastila upang higit na mabuti at masama mula sa mga aral na dala ng maging madali ang kanilang pagpasok at Kristyanismo sa bansa – itunuring na mga kampon ni pagsasakatuparan ng kanilang mga layunin sa Pilipinas. Satanas ang mga Babaylan at ipinagbawal ang Sinimulan rin nila ang pagpapalaganap ng Kristyanismo pagsamba sa mga anito at mga dyos ng kalikasan. sa bansa na isang pagpapakilala ng bagong kamalayan Nagbago rin ang pamantayan maganda at pangit mula sa mga Filipino sa kulay ng balat, itsura, kisig ng pangangatawan, Dahil nauunawaan ng mga Kastila ang kahalagan ng kasuotan at kabuuang anyo. Pinilit bihisan ang mga pag-aaral at dokumentasyon, masasabing isa sila sa Filipino sa isang paraang hindi akma sa klima o panahon mga unang nag-aral sa Pilipinas at sa mga naninirahan na mayroon sa Pilipinas. Ang pamantayan ng mga dito. Kastila ang masusunod sa kung ano ang dapat at hindi at may kauukulang kaparusahan sa hindi pagtugon na Sa kanila nakasentro ang pagdakila at pagtataas ng lahat ay pumapabor sa interes ng mga Kastila. Pinababa sarili habang ang mga Pilipino ang nagmumukang ang katayuan ng mga babae sa lipunan, iniba ang kawawa, kontrabida at iba pang uri ng panliiit. Isa sa unawa sa mga pinaniniwalaang kaugalian at tradisyon – lahat ay upang maisentro sa mga Kastila ang tayong naririnig na organisadong pagkilos ng mga kapakinabangan. pinuno ng pamantasan para maging makabayan ang ating edukasyon. Ganito rin halos ang sinapit ng mga Filipino sa mga Amerikanong mananakop. Ngunit kaiba sa mga Kastila Bagaman marami sa ating mga lider sa edukasyon ang na relihiyon ang naging pangunahing armas sa abala sa pagtatalakay at pagtatalo tungkol sa mas pananakop ng kamalayan – edukasyon naman ang mabuting paraan at mga kasangkapan ng mahusay na ginamit ng mga Amerikano. pagtuturo, wala ni isa man sa kanila ang nanguna sa pagtataguyod ng tunay na makabayang edukasyon. Sa kadahilanang handang ipagtanggol ng mga Filipino ang kanyang bansa hanggang kamatayan sa mga Ito’y isang kalagayang lubhang nakalulungkot. mananakop ay higit na minabuti ng mga Amerikanong Sapagkat nangangahulugan ito na sa simula pa lamang sakupin ang kanilang rebolusyunaryong kamalayan sa ay lumpo na kaagad ang kilusang makabayan dahil ang pamamagitan ng pagpapalabnaw nito. Ang sistema ng mamamayan ay walang muwang sa mga saligang edukasyong na ipinasok ng mga Amerikano sa mga suliranin ng bayan at walang pakialam sa kapakanan ng Filipino ay nagdulot ng ilang malinaw na epekto sa ating bansa. kulturang una ng binago ng mga Kastila. Bukod sa mga kustumbre, tradisyon at paniniwala, ang isa sa higit na Mga Bagong Pagunawa ( The Miseducation of the naapektuhan ay ang wika – nabansot ang sariling wika. Filipino-Unang nalathala sa Weekly Graphic, Hunyo 8, 1966. ) ANG LISYANG EDUKASYON NG PILIPINO Ang Pagbihag sa Kaisipan Renato Constantino Ang pinakamabisang paraan ng paglupig sa isang bansa (Malayang salin ni Luis Maria Martinez) ay ang pagbihag sa kaisipan nito. Ang tagumpay militar ay hindi nangangahulugan ng paggapi sa bansa. Hindi Ang edukasyon ay isang mahalagang sandata ng isang masiseguro ng sinumang konkistador ang pananaig nito bansang nagpupunyaging magtamo ng kalayaang sa sinakop na bansa hanggang nananatiling nag-aalab pangkabuhayan at pampulitika at nagnanais na muling ang diwang mapanghimagsik ng mga mamamayan. madalisay ang sariling kultura. Tayong mga Pilipino ay Mahusay itong pinamalas nang sakupin ng mga isang gayong bansa. Dahil dito, ang ating edukasyon ay Hapones ang Pilipinas noong Ikalawang Digmaang dapat lumikha ng mga Pilipinong may pag-unawa sa Pandaigdig. Hindi nasindak ang mamamayang Pilipino saligang suliranin ng bayan at sa mga lunas sa mga sa malagim na paghahari ng rehimeng Hapones. suliraning ito. Dapat itong lumikha ng mga Pilipinong may sapat na malasakit sa bayan at may sapat na lakas Gayunman, nakita ng mga propagandista ng Hapones at ng loob na kumilos at magpakasakit para sa katubusan ng kanilang mga eksperto sa digmaang sikolohikal ang ng Inang Bayan. kahalagahang makuha ang kaisipan ng tao. Makabayang Pagkilos sa Edukasyon Ang pagkahubog ng kaisipan ang pinakamabisang paraan ng pananakop. Kaya, ang edukasyon ay Ilang taon na ang nakalipas sapul nang umalingawngaw nagsilbing sandata sa mga digmaan para sa pagsakop ang mga makabayang kahilingan sa iba’t ibang sektor ng mga bansa. Ang hindi maitatatwang katotohanang ng lipunan. Ang mga makabayang kahilingang ito ay ito ay batid ng pinunong Amerikano sa Pilipinas noong binigyang-linaw at ipinalaganap ng yumaong Claro M. panahon ng digmaang PilipinoAmerikano. Sang-ayon Recto. Marubdob na isinulong ang mga kahilingang sa Sensus noong 1903 kilalanin ang kapangyarihan ng Pilipinas sa mga base-militar ng Estados Unidos sa ating bansa. Iginiit Iginiit at itinaguyod ni Heneral Otis ang muling ang pagtutuwid ng mga tiwaling ugnayang pagbubukas ng mga paaralan at siya mismo ang pumili pangkabuhayan ng Pilipinas at ng Estados Unidos. at nagpabili ng mga aklat-pampaaralan. Natalagang Minsa’y nahamig ang suporta ng mga mangangalakal na superintendent ng mga paaralan ang mga opisyal na Pilipino sa patakarang Pilipino Muna, at maraming Amerikanong karamihan ay paring militar at maraming iskolar at ekonomista ang nagmungkahing gawing karaniwang sundalo ng hukbong sandatahan ang naging kagyat na kahilingan ng bansa ang paglaya ng ating guro. ekonomya. Nakita sa larangan ng sining ang mga palatandaan ng bagong pagpapahalaga sa ating kultura. Ang mga opisyal ng hukbong Amerikano ay naatasang Anubaga’t niririndi ng sanlaksang makabayang pagkilos gumanap ng isang espesyal na tungkulin. Kinailangan ang iba’t ibang larangan ng gawain. Ngunit wala pa nilang gumamit ng lahat ng paraan upang payapain ang kalooban ng mga taong ang inaasahang paglaya ay Thomas ay iniakma para pagkargahan sa kanila at binigo ng pagpasok ng bagong mananakop. noong Hulyo, 1901 ay naglayag ito mula San Francisco na may lulang anim na raang guro—ang ikalawang Ang pangunahing dahilan ng malawakang paglulunsad hukbong panalakay—na talagang ang ng Amerikanong sistema ng paaralang publiko sa pinakapambihirang kargamentong dinala sa isang Pilipinas ay ang paniniwala ng mga pinunong militar na kolonyang bansa sa Silangan. walang ibang hakbang ang gayon kadaling makapagpapalaganap ng kapayapaan sa buong Ang Amerikanong Bise-Gobernador kapuluan gaya ng edukasyon. Sa pagmumungkahi ng malaking pondo para sa edukasyon ay sinabi ni Heneral Hindi kailanman minaliit ng mga Amerikano ang Arthur MacArthur: kahalagahan ng edukasyon bilang isang kasangkapan ng pananakop. Malinaw itong makikita sa mga Ang iminumungkahing pondong ito ay bahagi ng pagtatadhana ng Jones Act na nagkaloob ng mas operasyong militar na tinatayang magpapakalma sa malawak na pangangasiwa ng mga Pilipino sa gobyerno mamamayan nang sa gayon ay matamo at mapabilis (autonomy). Pero, kahit isinaPilipino ang mga ang panunumbalik ng katahimikan sa buong kapuluan. paglilingkod ng gobyerno sa madla, bagaman inihahanda ang mga Pilipino para sa pangangasiwa nila Ang mga Ugat ng Edukasyong Kolonyal sa kanilang gobyerno, hindi kailanman ipinagkatiwala Ang edukasyon ng mga Pilipino sa ilalim ng ang kagawaran ng edukasyon sa kahit sinong Pilipino. kolonyalismong Amerikano ay isang kasangkapan ng Ang bagay na ito’y tiniyak ng Jones Act na nagtatadhana patakarang kolonyal. Kinailangang turuan ang mga na: Pilipino na maging sunudsunuran sa patakarang ito Ang pangulo ng Estados Unidos, alinsunod sa payo at Ginamit ang edukasyon para maakit ang mamamayan pagsang-ayon ng Senado, ay hihirang ng isang sa mga bagong panginoon, kasabay nito’y ang bise-gobernador ng Kapuluan ng Pilipinas na pagpapalabnaw sa kanilang diwang makabayan na magtataglay ng lahat ng kapangyarihan ng katatapos pa lamang magtagumpay laban sa dayuhang Gobernador-Heneral sakaling maging bakante ang kapangyarihan. Ang pagpapakilala ng Amerikanong gayong puwesto, pansamantalang matanggal, magbitiw sistema ng edukasyon ay isang pailalim na hakbang o maimbalido, o sakaling pansamantalang lumiban ang upang lupigin ang matagumpay na nasyonalismo. Gaya Gobernador-Heneral; at ang naturang bise-gobernador ng sinabi ni Ginoong Charles Burke Elliot sa kanyang ang siyang magiging tagapangulo ng kagawarang librong The Philippines: tagapagpaganap na kilala sa taguring Kagawaran ng Pagtuturong Pangmadla, na kabibilangan ng kawanihan Para sa maraming Amerikano, waring kakatuwa ang ng edukasyon at kawanihang pangkalusugan, at maaari imungkahi ang paggamit ng alinmang wika maliban sa siyang bigyan ng GobernadorHeneral ng iba pang Ingles sa mga paaralang wumawagayway ang kanilang gawaing pampangasiwaan na gusto nitong ipagkaloob bandila. Ngunit sa paaralan ng India at sa iba pang sa kanya. bansang nasa ilalim ng pagkakandili ng Kalakhang Britanya at sa lahat halos ng kolonyang bansa ay Anupa’t hanggang noong 1935 ay Amerikano ang pinanatili ang paggamit ng wikang katutubo sa nangasiwa sa kagawarang ito. At nang sumakamay paaralang elementarya. Dahil dito’y napulaan ang ito ng Pilipino sa panahon ng Commonwealth ay nalikha Estados Unidos na sapilitan nitong ipinagagamit ang na ang isang bagong henerasyon ng mga kanyang wika sa mamamayang walang kakayahang “Pilipinong-Amerikano.” Hindi na kailangan ang mga tumutol. tagamasid na Amerikano sa larangang ito sapagkat nahubog na ang isang bihag na henerasyon na nag-iisip Siyempre, ang gayong sistema ng edukasyon na mga at kumikilos na mandi’y mga Amerikanong kayumanggi Amerikano ang nagplano ay magtatagumpay lamang sa ang balat. ilalim ng pangangasiwa ng mga gurong Amerikano yayamang ang mga gurong Pilipinong sinanay sa mga Sa kasamaang palad, ang tagumpay ng edukasyon pamamaraan ng Kastila ay hindi maalam ng wikang bilang kasangkapan ng kolonyalismo ay naging ganap at Ingles. nadarama ang epekto nito sa habang panahon. Ibinigay natin ang ating kaluluwa kapalit ng kaunting kaalaman Madaling isinaayos sa Estados Unidos ang pagpapatala sa Ingles. Ang mga kuwento nina George Washington ng mga gurong sundalo. Sa simula ay at Abraham Lincoln ay nakapagpalimot sa atin ng ating kompa-kompanya ang pagpapatala ng mga guro, ngunit sariling kabansaan. Dahil sa ating Amerikanong nang lumaon ay batabatalyon na. Ang barkong pagtingin sa ating kasaysayan ay naging tulisan ang Natutuhan ng bagong henerasyon ng mga Pilipino ang ating mga bayani sa ating pagtingin, at nalisya ang ating buhay ng mga bayaning Amerikano, ang pag-awit ng paningin sa hinaharap. Bale-wala ang pagsuko ng mga mga awiting Amerikano at naging pangitain nila ang Katipunero kung ihahambing sa ganap na pagsukong ito pag-ulan ng yelo at si Santa Claus. Ang mga bayani ng na nangahulugan ng pagkagapi ng ating kahulihulihang naghihimagsik laban sa kolonyalismong Amerikano tulad depensa. Ganito inilarawan ni Dr. Chester Hunt ang ni Macario Sakay ay itinuring nilang tulisan at salarin. pagsukong ito: Itinuro nga ang buhay ng mga bayaning Pilipino pero hindi naman itinuro ang kanilang mga makabayang Ang programang gawing Kanluranin ang kulturang akda. Ang Espanya’y pinalabas na kontrabida. Ang Pilipino kasabay ng pagpapabilis ng paglilipat sa mga Estados Unidos, tagapagligtas. Hanggang ngayon, katutubo ng pangangasiwa ng kanilang gobyerno ay pinagtatakpan ng ating mga aklat pangkasaysayan ang nagbunga ng pagtanggap ng masa sa kulturang mga kahayupang ginawa sa atin ng mananalakay na Amerikano na siyang mithiin ng lipunang Pilipino at hindi hukbong Amerikano gaya ng water cure at maiisawang ibunga nito na maging kapitapitagan ang reconcentration camps. bawat Amerikano sa tingin ng mga Pilipino. Mga Pangkabuhayang Pananaw Sa madaling sabi, ito ang mabubuting bunga ng maagang sistemang pang-edukasyon sapagkat sa loob Ang kontrol ng sistemang pangkabuhayan ng sakop na ng balangkas ng kolonyalismong Amerikano, kailanman bansa ang batayan ng kapangyarihan ng mananakop. magsalungat ang mga layunin at interes ng Amerikano Malupit ang mga paraang ginagamit ng ibang at Pilipino, nagiging gabay ng mga Pilipino ang mga imperyalistang bansa sa pagsasagawa nito di tulad ng paaralan sa pagkilos at pag-iisip na makapagsusulong Estados Unidos na pino at namumukod-tangi ang sa interes ng Amerikano. pamamaraan. Ang mga Layunin ng Edukasyong Ameikano Ito ang larawan ng Pilipino na itinatanim ng ating edukasyon sa isip ng ating kabataan na pumipinsala sa Ang sistemang pang-edukasyon ay hindi itinatag ng mga ating bayan sa dalawang paraan. Amerikano para sagipin sa kamangmangan ang mga Pilipino. Iniakma ito sa mga masaklaw na layunin ng Una, pinatitibay nito ang paniniwalang ang Pilipinas ay kanilang pagsakop sa bansa gaya ng mga layuning para talaga sa agrikultura na hindi natin mababago at pangkabuhayan at pampulitika. Ito’y para sanayin ang hindi dapat baguhin. mga Pilipino na maging mamamayan ng isang bansang sakop ng Estados Unidos. Lumitaw ang tunay na Pangalawa, hindi ipinapakita ng ulirang larawang ito ng layunin ng mga mananakop na Amerikano sa buhay sa kabukiran ang kahirapan, ang mga Benevolent Assimilation Proclamation ni Pangulong karamdaman, ang kahungkagan ng kultura, ang McKinley na ipinalabas niya noong Disyembre 21, nakababagot na buhay nayon, ang mapamahiin at 1891, noong ang buong bansa, bukod tangi lamang ang mangmang na buhay sa mga atrasadong pamayanan. Maynila, ay kontrolado na ng mga puwersang Pilipino. Para sa mga edukado, ang kabukiran ay isang lugar na Sa kanyang librong The American Occupation of the maganda lamang bakasyunan. Lumaki sila sa Philippines ay tama ang sinabi ni Judge Blount: malalaking kabisera at lunsod at wala silang interes na paunlarin ang kabukiran dahil sila’y walang muwang sa Nakikita ng mga Pilipino na talagang determinado ang mga suliraning pangkabuhayan nito. Para sa kanila’y Estados Unidos na “iligtas sila sa mga panganib ng sapat nang pag-unlad ng nayon ang pagkakaroon ng maagang pagsasarili,” at kung kailangang gumamit ito mga poso artisyano at ilang maliit na negosyong ng dahas para maisakatuparan ang banal na layuning ito gawang-kamay. ay handa itong gumamit ng dahas. Sa pamamagitan ng edukasyong Amerikano, ang mga Isang Bayang Inihiwalay sa Kanyang Kahapon Pilipino ay hindi lamang natuto ng bagong wika; hindi lamang nila nakalimutan ang sarili nilang wika; sila’y Ang wikang Ingles ay nagsilbing isang makapal na pader naging mga bagong klaseng Amerikano. Unti-unting na naghiwalay sa mga Pilipino sa kanilang nakaraan at lumukob sa kanila ang buhay-Amerikano. Ang ating nang lumaon ay naghiwalay sa ilustrado at sa masa.. pagpili ng mga bagay na binibili ay hinubog ng mga Kinailangan alisin sa kanila ang kanilang mga kalakal na gawa ng Amerikano na malayang pumapasok makabayang mithiin sapagkat dapat silang maging sa ating bayan nang walang buwis. Dinakila ang mabuting mamamayan ng isang kolonyang bayan. ekonomiyang agrikultural sapagkat umaayon ito sa kolonyal na ekonomiyang kanilang pinatatatag. Nakapipinsala sa ating ekonomya ang pagkahirati natin pamamahayag sapagkat ipagkakait natin sa mga sa mga produktong Amerikano. Hindi natin naisip dayuhan ang kalayaan sa pamamahayag. Maaaring ito kailanman na puwede rin tayong maging industriyalisado ay mabuti sa mga malakas na bansang walang sapagkat itinuro sa atin sa paaralan na pang-agrikultural panganib na masakop ng mga dayuhan, tulad ng lamang ang ating bansa dahil ganito ang lupalop ng Estados Unidos, pero, mapanganib ito sa mga bansang mundo na ating kinalalagyan, at dahil ganito lamang ang kalalaya pa lamang, tulad ng Pilipinas, kung saan likas na kakayahan ng ating mamamayan. Tulad din malakas pa ang kapangyarihan ng dayuhang tayo ng mga kapwa natin Asyano sa paniniwalang hindi mananakop. natin kayang patakbuhin ang isang industriyalisadong ekonomya. Ito ang dahilan kaya noong bago Pangangailangan ng Muling Pagsusuri magkadigma ay hinahamak natin ang mga produktong Ang mga bagong paghiling ng kalayaang Hapones kahit na kasing husay namang talaga ng mga pangkabuhayan at ang paggiit ng karapatan nating produkto ng Kanluran ang mga produktong ginagawa magpasiya sa sarili ay nagtutulak sa ating mga pinuno nito. sa edukasyon na muling suriin ang kanilang pilosopiya, Pagtatanim ng mga Amerikanong Institusyong ang kanilang kaisipan at ang kanilang pangkalahatang Pampulitika oryentasyon sa paghubog ng mga Pilipinong magtatatag, magtataguyod at mangangalaga ng Ang edukasyong Amerikano ay naghasik ng mga makabayang layunin. Ang patuloy na pagpapanatili ng Amerikanong kaisipang pampulitika at nagbunga ng sistema ng edukasyong kinasangkapan ng kolonyalista, pagtayo ng mga Amerikanong institusyong pampulitika ang pagkakimi sa tradisyunal na oposisyon ay sa Pilipinas. Sa huling talumpati ni Claro M. Recto sa magbubunga lamang sa patuloy na pag-iral ng Pamantasan ng Pilipinas ay ipinaliwanag niya ang mga sistemang ito ng edukasyong hindi angkop sa dahilan nito. Tungkol sa mga partidong pampulitika ay nagaganap na malalaking pagbabagong sinabi niya: pangkabuhayan at pampulitika ng bansa. Nakalulungkot ang pangyayaring ang ating mga Ang edukasyon ay hindi dapat tingnan na isa lamang pangunahing partidong pampulitika ay isinilang at pangangalap ng impormasyon kundi bilang paraan ng yumabong bago natin nakamtan ang kalayaang paghubog sa tao para mahusay niyang magampanan pampulitika. Dahil dito’y naging katawa-tawang kopya ang papel niya sa lipunan at maging kapakipakinabang ang mga partidong pampulitika natin na taglay ang sa lipunang yaon na kanyang kinabibilangan. matingkad na katangian ng banyagang modelo tulad ng Samakatuwid, ang edukasyon ay hindi maaaring paggamit ng impluwensiya, pangungurakot, palakasan, ihiwalay sa lipunan. At hindi ito maaaring ihiwalay sa pagtanaw sa mga mahalagang usaping pambansa batay tiyak na kalagayan ng isang bansa sa isang tiyak na sa interes ng kinabibilangang partido. Sinabi kong panahon. katawa-tawa dahil hindi nila taglay ang tunay na simulaing mahalaga sa pagtatamo ng tunay na Ganito tuloy ang nangyayari sa ating bansa. Hindi panghabang panahong kalayaan. Sa buong panahon lamang natin ginagaya ang Kanluraning edukasyon ng kolonyalismong Amerikano, lalo at lalo silang naging kundi ginawa nating huwaran ang edukasyon ng kasangkapan ng kolonyalismo sa halip maging Kanluraning bansang ito na may pinakamaunlad na tagapagpaliwanag ng mga kagustuhan at mithiin ng teknolohiya. Napakalaki ng agwat ng lipunang mamamayan. Dahil sa kanilang pagwawalang-bahala, Amerikano at lipunang Pilipino. Sa katunayan, ganap na nagawa ng kolonyalistang Amerikano na mapatatag ang magkaiba ang kanilang mga adhikain. rehimeng kolonyal at maisulong ang mga pansariling Pagtataglay ng Kanluraning Pananaw hangarin at interes. Ang tanging naging kapalit nito ay ang konsuwelo-debobong pagdinig ng mga makabagbag Ang Estados Unidos ay isang bansang ang ekonomya damdaming talumpati nila na nagsusumamo ng ay nakabatay sa industriya. Ito ay isang bansang ganap kalayaan at pagbibigay sa kanila ng puwesto de nang maunlad. Kolonyal ang ekonomya ng ating bansa. gobyerno. Sa madaling sabi, atrasado ang ating ekonomya at hindi pa maunlad. Pinapaniwala tayo na may ilang pandaigdigang doktrinang pampulitika na dapat pairalin sa lahat ng May masigla at matingkad na kultura ang Estados bansa. Isang halimbawa nito ang paniniwala sa Unidos. Ito’y isang bansa na ang mga institusyong kalayaan ng pamamahayag. Maraming naniniwala na pangkultura ay malayang umunlad nang walang balakid hindi maaaring mapasa-Pilipino lamang ang mula sa ibang bansa. At ang bigkis nito sa kanyang katutubong kultura ay malinaw at ipinagmamalaki Matagal nang nakikinikinita ni Rizal ang nakalulunos na sapagkat walang dayuhang lakas na sumapaw dito na bunga ng kolonyal na edukasyon at sa pamamagitan ni sumira at nagpalabo sa kanilang nakaraan at naglayo sa Simon, sinabi niyang: mamamayan sa kanilang minanang kalinangan. Hinihingi ninyo ang pantay na karapatang mapa-Kastila, Hindi kailangan ng edukasyon ng Estados Unidos na ang inyong mga kaugalian, at hindi ninyo nakikita na ang paunlarin ang pangmakabayan ng kabataang inyong ipinaninikluhod ay isang pagpapatiwakal, isang Amerikano. Ang Estados Unidos ay panginoon sa pagdurog sa inyong kabansaan, ang pagpuksa sa kanyang bansa sa lahat ng larangan: pangkabuhayan, inyong Inang Bayan, ang pagdakila sa paniniil! Ano ang pampulitika, at pangkultura. Dahil dito, natural lang na kahihinatnan ninyo sa araw ng bukas? Isang bansang hindi bigyang diin ng edukasyong Amerikano ang uri ng walang kakanyahan, isang bayang walang nasyonalismong kailangan nating mga Pilipino. Sa kalayaan—lahat ng taglay ninyo’y pawang hiram halip, ang internasyonalismo ang higit nitong lamang, pati na ang inyong mga kapintasan!...Anong pinagtuunan ng pansin. Walang masama sa paggagamitan ninyo sa wikang Kastila, kayong iilan na internasyonalismo. Ito ay isang wasto at dakilang nakapagsasalita nito? Maglalaho ang sarili ninyong kaisipan. pagkatao, paaalipin kayo sa utak ng iba, at sa halip na palayain ang inyong sarili ay masasadlak kayo sa ganap Mga Pilipinong Makadayuhan na pagkaalipin! Siyam sa bawat sampu sa inyo na Ito ang dahilan kaya hinayaan nating makontrol ng nagkukunwaring mulat ay mga taksil sa inyong bayan! dayuhan ang ating ekonomya. Ipinagmamalaki pa natin Siya na nagsasalita sa wikang iyon ay malilimutan ang ang mga dayuhang nagkamal ng kayamanan sa ating kanyang sariling wika hanggang sa hindi na niya alam bansa at ipinagkakapuri ang kanilang tagumpay kung paano ito gagamitin sa pagsulat at hindi na niya ito nauunawaan, at ilan na ang nakikita kong Ang binibigyang diin sa pag-aaral ng ating kasaysayan nagkukunwaring hindi nila alam kahit isang kataga man ay ang mga nagawang tulong sa atin ng mga lamang nito! kolonyalista. Ang mga kalupitan at katiwaliang nagawa ng mga Amerikano sa mga unang araw ng kanilang Hadlang sa Demokrasya pananakop ay ikinubli ng paimbabaw na kabaitan. Napakakitid ng pagkakataong mag-aral sa panahon ng Binigyang-diin ang mga magagandang pananalita ni kolonyalismong Espanyol. Dahil dito, kakaunti lamang McKinley sa halip na ang tunay na motibo ng sa mga Pilipino ang nakapag-aral. Ang mga kolonyalismong Amerikano. Hanggang ngayon ay nakapag-aral na ito ay tinaguriang ilustrado. Sila ang ipinalalaganap ang alamat ng pagkakaibigan at bumubuo ng piling uri. natatanging pag-uugnayan ng Pilipinas at Estados Unidos para maikubli ang mga di-makatarungang Nagkaroon ng malaking agwat ang ilustrado at ang ugnayan ng dalawang bansa. masa. Bagaman maraming ilustrado ang namuno sa kilusang propaganda, karamihan sa kanila’y mga Hindi na dapat ipagtaka kung noong ituro ng ating mga repormista na ang layunin ay magkaroon ng reporma lider tulad ni Claro M. Recto ang paraan ng ating ang kolonyal na pamamalakad ng Kastila. Sa isang paglaya ay marami sa ating mamamayan ang banda ay masasabing alipin sila ng edukasyong Kastila. nahirapang unawain ang mga makabayang alituntuning Marami sa mga ilustradong ito ang mga unang sumuko malalim na nakatanim sa ibang bansang Asyano. Ang at nakipagsabwatan sa mga Amerikano na naging mga mga pasimuno ng edukasyong Amerikano ay talagang unang lider ng mga Pilipino sa maagang bahagi ng ganap na nagtagumpay. kolonyalismong Amerikano. Sa paglaon, hinalilihan sila Ang Suliranin ng Wika ng mga produkto ng edukasyong Amerikano. Ang pinakamalaking problemang rumirindi sa sistema ng Isa sa pinalalabas na dahilan ng paggigiit ng wikang edukasyon ng Pilipinas ay ang usapin ng wika. Sa Ingles bilang wikang panturo ay ang pagiging wika ng alinmang malayang bansa, likas ang paggamit ng demokrasya nito umano. Sa pamamagitan umano ng katutubong wika sa edukasyon. Pero dito sa atin, wikang ito ay matutuntunan ng mga Pilipino ang masyadong malalim ang pagkagumon natin sa kolonyal kalakaran ng buhay-Amerikano na pareho ang pagtrato na edukasyon na hindi mapagkasunduan ang paggamit sa mahirap at mayaman at pantay ang karapatan ng ng ating sariling wika na mas maraming Pilipino ang tutol bawat tao kaysa pabor na gamitin ito. Ngayon may mangilan-ilang sa wikang Ingles bihirang mag-isip, marami-rami ang medyo nakakabasa at nakapagsasalita ng wikang ito at nakararaming masang edukasyong Kastila tulak ng mga kolonyal at pinansyal hirap na hirap mangusap sa Ingles. Pero lahat sila ay na pangangailangan nito, ngunit hindi madaling hirap mangusap sa sarili nilang wika sapagkat kung maikakatwiran ang mga dahilang ito sa Amerikanong hindi man napabayaan ang katutubong wika ay tuwirang sistema ng edukasyon. Dapat kusang ipinatanggap sa hinadlangan ang pag-unlad nito. masa ang edukasyong ito, o kaya naman ay dapat ipinakita ng mga tunay na pangyayari at magagandang Ang kalagayang ito ay nagbunga ng isang liderato at resulta ang kabuluhan nito. Hanggang ngayon ay hindi masang hindi magkaunawaan na ang mga lider ay magkaroon ang masa ng pagkakataong magpahayag ng nangungusap sa malalawak at hindi mawawaang kanilang pasiya, kaya dapat husgahan ang pananalita. Ito ay isang dahilan kung bakit nananatiling kasalukuyang sistema ng edukasyon batay sa mga hungkag ang lideratong pampulitika. katangian nito at mga talagang nagawa nito…Ngunit Kaya, ang Ingles na tinitingnang wika ng demokrasya ay isang usapin ang pagtuturo ng wikang Ingles sa siya mismong hadlang sa pag-unlad ng demokrasya sa pamamagitan ng radyo at ang pagpapatupad nito bilang ating bayan. opisyal na wika. Lalo nang naiibang usapin ang paggamit nito bilang batayan ng edukasyon at bilang Noong 1924, ang kilalang iskolar na si Najib Saleeby tanging wikang panturo. Ang usaping ito ay hindi ganap ay sumulat tungkol sa wika ng edukasyon sa Pilipinas. na mauunawaan nang walang malalim na pagunawa at Ikinalungkot niya ang paggigiit ng paggamit ng Ingles karanasan sa kolonyal na edukasyon at palakad. bilang wikang panturo. Si Saleeby na isang eksperto Masyadong matayog at ambisyoso ang patakarang ito. sa wikang Malayo-Polynesia ang nagsabing ang May isang bagay na gusto itong patunayan na Tagalog, Bisaya, Ilokano at iba pang wika sa Pilipinas ay kailanman ay hindi pa nangyayari sa kasaysayan ng kabilang sa isang pamilya ng wika. Aniya: sangkatauhan. Gusto nitong maisakatuparan ang mga hindi nagawa ng lumang Persia at Roma, ni Alexander Ang relasyon ng Tagalog sa Bisaya o sa Sulu ay katulad the Great at ni Napoleon. Hangad nitong pawiin ang o mas malapit ka kaysa relasyon ng wikang Kastila sa pagkakaiba-iba ng mga tribo ng mga Pilipino, ihalili ang wikang Italyano. Sa maigsing panahon ang isang Ingles sa wikang katutubo at palaganapin sa buong Batangueño at ang isang Bisaya na kapwa nakapag-aral kapuluan bilang wikang pambansa. ay magkakaintindihan agad. Ang bagay na ito ay hindi na mapapansin ngayon. Ilan Maiintindihan at makapagsasalita ng Tagalog ang isang lamang sa mga nagsisipag-aral sa kolehiyo ang matatas Bisayang estudyante sa loob lamang ng wala pang sa Ingles. Karamihan ay garil at gumagamit ng tatlong buwang paninirahan sa Maynila. Ang relasyon katutubong wika. Lalo pang nadagdagan ang pagkalito ng wikang Tagalog at wikang Malay ay tulad halos ng ng mga mag-aaral nang iutos ng Kongreso na isama sa relasyon ng wikang Kastila at wikang Pranses. asignatura ang pag-aaral ng wikang Kastila na may 24 Ito ay sinabi ni Saleeby apatnapu’t dalawang taon na na yunits. ang nakaraan noong hindi pa malaganap sa bansa ang Mga Balakid sa Pagiisip pelikula, pahayagan at programang pangradyo sa wikang Tagalog. Ang paggamit ng dayuhang wika ay sagabal sa pagtuturo. Sa halip na tuwirang matuto ang bata sa Dagdag pa ni Saleeby: pamamagitan ng katutubong wika, kailangan muna Kung ibabatay sa gamit, hindi angkop na wikang panturo niyang matutuhan ang wikang banyaga, isaulo ang sa Pilipinas ang Ingles man o Kastila. Alinman sa mga talasalitaan, mabihasa sa tunog, indayog at banghay ng wikang ito ay tila hindi pupuwedeng maging wika ng mga salita na pagkatapos ay isinasaisantabi lamang buong kapuluan. Sa kabila ng tatlong daang taong paglabas ng paaralan paghahari at paghahasik ng edukasyong Kastila ay hindi Kahit na noong matatag ang Surian ng Wikang napigil ang paggamit ng katutubong wika. Noong 1898 Pambansa noong 1935 ay wala rin halos mga ilang Pilipino lamang ang nakapagsasalita ng Kastila at pagtatangkang iwaksi ang Ingles bilang wikang panturo. ang nakararami ay hindi maalam magsalita sa wikang ito Mandi’y iniiwasan ng mga guro ang usapin ng wika sa ni naiintindihan kaya ang wikang ito. Wala ring gaanong kabila ng katotohanang karamihan sa produkto ng nagawa ang dalawampu’t limang taong pagsisikhay ng kasalukuyang sistema ng edukasyon ay wala halos edukasyong Amerikano. Bagaman mas marami ngayon natutuhan. ang nakapagsasalita ng Ingles kaysa Kastila, mas marami pa rin ang nangungusap sa katutubong wika. Kahit paano’y masasabing gayon ang sistema ng Dahil sa mekanikal na paraan ng pag-aaral, makapangingibabaw ang kulturang Pilipino kapag pangkalahatang ideya lamang ang natututuhan ng mga hinayaan ang pagbaba ng mga pangkulturang mag-aaral at hindi nagkakaroon ng malalim na babasahin at panooring galing Kanluran na tumatabon pag-unawa. Kaya naging ugali ng mga mag-aaral ang sa mga maliit nating pagsisikhay na maisagawa ito. mag-aral lamang para makasagot ng tama at pumasa sa pagsusulit para makatapos ng kurso. Kailangan: Mga Pilipino Ang Pribadong Sektor Ang edukasyon ng Pilipino ay dapat maging isang Pilipinong edukasyon. Dapat itong ibatay sa mga Bago sumiklab ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig, pangangailangan at adhikain ng bansa. Ang layunin ng mababa ang tingin ng mga nagsipagtapos sa paaralang edukasyon ay hindi lamang ang makalikha ng mga publiko sa mga nagtapos sa mga pribadong paaralan. lalake at babaeng marunong bumasa at sumulat at Itinuturing ng marami na mas mahusay ang mga marunong magkuwenta. Pangunahing layunin nito ang nagsipagtapos sa paaralang publiko kaysa pribado. mahubog ang isang mamamayang may malasakit sa Bagaman may mga exclusive private institutions, para bayan at nauunawaan ang kanilang pagiging bansa. lamang ito sa mga nakaririwasa. Ang mga paaralang ito ay hindi salamin ng mas mahusay na pagtuturo kundi Sa nakalipas na mga rehimeng kolonyal, naging sumasalamin ito ng mas mataas ng katayuang kasangkapan ang edukasyon sa paghubog ng mga panlipunan. Pilipinong naninikluhod sa mga mananakop. Dinakila nila ang mga dayuhang mananakop na ito. Hindi sa atin Nangyari na naging hamak ang mga paaralang publiko. itinuro ang obhetibong pagtingin sa kanila para sana Naging paaralan na lamang ito ng mahihirap na nakita natin ang kanilang mga mabuting katangian at estudyante. Iyong mga may-kaya, o iyong mga kapintasan. Ito ang dahilan ng pagkahubog ng maling nagkukunwaring may-kaya, ay sa mga paaralang pananaw ng mga Pilipino sa mga dayuhang mananakop pribado pinag-aaral ang kanilang mga anak. Nagbunga at sa kanilang sarili. Ang tungkulin ngayon ng ito ng paglakas ng pribadong edukasyon na dahil sa edukasyon ay iwasto ang maling pananaw na ito. pagiging malakas na negosyo ay sinibulan ng diploma mill. May dalawang pangyayaring agad na ibinunga ang Makikita sa mga talakay saisinasaad sa itaas at sa paglakas ng pribadong edukasyon: Una ay ang Lisyang na Edukasyon ng Pilipino ang kahalagahan ng komersiyalisasyon o pagiging negosyo na lamang pagkakaroon ng isang kamalayang nakalapat at may ng edukasyon. Nauwi ito sa pagbagsak ng kalidad ng pagpapahalaga sa sariling kultura at karanasan ng edukasyon dahil sa kakulangan ng pasilidad ng mga bansa. Bagamat hindi maikakailang hindi na basta paaralang publiko at komersiyalisasyon naman ng mga maihihiwalay o maaalis ang impluwensya ng mga paaralang pribado. banyaga sa ating mga Filipino, nararapat pa rin na kilalanin at pahalagahan ang taal na karanasan na Pangalawa, lumaki ang ilang paaralang pribado na bansa. Ang sariling wika, kalinangang bayan, pagaari at pinatatakbo ng mga dayuhan na ang mga kasaysayan, kabihasnan, lipunan at kultura sa kabuuan kursong agham panlipunan ay hawak ng mga dayuhan. ang bumubuo sa karanasang ito. Bagaman maaaring hindi kontra-Pilipino ang mga dayuhan, talagang hindi naman sila maaaring Pangalawang Talakay magkaroon ng makabayang pagtingin. Nabanggit sa mga unang talakay sa itaas ang Iba pang mga Dayuhan ng Edukasyon pagkakaroon ng mga pagbabago sa kultura at kamalayan ng mga Filipino. Dahil sa epekto ng mga Samantalang ang mga kahinaan ng sistemang pananakop na pinagdaanan ng bansa, ang mga pang-edukasyon ang naging dahilan ng pagkawala ng pagbabagong ito ay nagdulot ng maraming negatibong mga makabayang adhikain, winawasak naman ng mass epekto sa kabuuang unawa ng Filipino tungkol sa media at ng mga instrumentong pangkultura ang kanyang sarili at kultura. Ngunit kasabay ng mga anumang natatamo ng ibang larangang paglalahad ng mga ito ay ang paglalatag ng solusyon sa pang-edukasyon. Ang pananaw ng mga Pilipino ay muling pagpapalakas nito. Isang kaisipan o pilosopiyang sinisira ng mga balita, pelikula at iba pang mga lapat sa pambansang karanasan at kabihasnan – ang kagamitang pangkultura na halos galing lahat sa Filipinolohiya. Sa bahaging ito ng talakay ay kikilalanin Estados Unidos. Ang mga Amerikanong pelikula at kung ano nga ba ang Filipinolohiya bilang kaisipan at komiks, mga pahayagang Amerikano, ang pag-aaral ng kung papaano ito makakatulong sa pambansang libre (fellowship) sa Estados Unidos, ay nakatulong pag-unlad. Isang uri ng pag-unlad na hindi lamang sa pagiging halos Amerikano ng ating pananaw. Hindi kultural bagkus maging sa salik na pulitikal at pangangailangan ng pamahalaan ng Pilipinas sa pagbuo ekonomikal. ng mga polisiya at mga programang pangkaunlaran. Sa pamamagitan ng proklamasyon ng pangulo ay nagi itong Araling Pilipino, Philippine Studies at Filipinolohiya Philippine Center for Advance Studies (PCAS), dito ang bilang Programang Akademiko mga pasilidad at program ay lumawak sa mga museong Nauna ng ipahayag ni Rizal noong 1887 na dapat ang etnograpiko, laboratoryo sa pag-aaral ng ilang mga wika maging tunguhin ng pag-aaral sa Pilipinas ay tungkol sa sa Pilipinas at bansa sa Asya at silid-aklatan na mga Pilipino at para sa mga Pilipino (Rodriguez-Tatel, naglalaman ng mga pangunahing dyornal sa Asya 2015). Bagamat hindi niya naisakatuparan ang kanyang (Sobritchea, 2002). Dagdag pa rito ay ang pagbubukas pangarap na magkaroon ng isang pandaigdigang ng Ph.D. in Philippine Studies at M.A. in Islamic Studies samahan ng mga Pilipinista, ang Association na karagdagan sa M.A. in Philippine at Asian Studies na Internationale des Philippinestes (AIP), nagkaroon pa dati ng programa ng Asian Center. Sa pagkawala ng rin naman ito ng materyalisasyon isang siglo matapos PCAS ng 1979 ay naibalik ang Asian Center sa dati niya itong unang ipahayag. nitong istatus bilang isa sa mga kolehiyo sa ilalim ng UP. Ayon kay Gabriel sa kanyang borador ng Kasaysayan Sa kabuuan ay may tatlong kolehiyong naghahain ng PS ng Philippine Studies sa DFPP, naging kakabit na ng bilang isang programa ng pagaaral sa UP. Bamagat may kasaysayan ng pag-unlad ng PS bilang isang larangan ilang kaibahan sa ilang aspekto, malinaw ang layunin ng ang Departamento ng Pilipino sa Unibersidad ng mga programa na mapag-aralan ang mga kalinangang Pilipinas. Sa pagkakatatag ng Departamento ng Filipino Pilipino sampu ng iba’t ibang etnolinggistikong kultura; at Philippine Literature sa College of Arts and Sciences pagproblematisa ng ating identidad bilang mga Pilipino; noong Enero 27, 1966, kasama na sa mga layunin nito pagpapalitaw ng mga eksperto o espesyalista na may ang magturo ng Philippine Institutions (PI 100) at kakayahang tukuyin ang mga problema’t usapin sa Philippine Studies (PS). Sa parehong panahon, Pilipinas at sa ating pagkaPilipino gamit ang multi o nakahain din ang Bachelor of Arts at Master of Arts sa interdisiplinaryong lapit at metodolohiya; mailantad ang Filipino, Philippine Literature at Philippine Studies mga magaaral sa iba’t ibang perspektibang disiplinal; at (Gabriel, 2014). Taong 1974 naman ay iniangkat ng UP makapagpaubya ng holistikong lapit sa mga problema College of Arts and Sciences (CAS) ang PS dahil sa ng bansa (Grabriel, 2014 – Proposed Merger, 2001, 1). layuning mapatapos ng doktorado ang mga dalubguro Sa bahagi naman ng Politeknikong Unibersidad ng nito sapagkat naging mahirap na ang pag-aaral sa ibang Pilipinas bagamat dati ng may program ana nakatuon sa bansa dahil sa batas militar. Sa mga panahon na ito, na pagpapaunlad ng wikang Filipino, ang programang mataas ang pagmamahal sa bansa, sariling wika at Batsilyer ng Artes sa Filipinolohiya ay naisulong sa kultura na tumagos sa pagsasawikang Filipino ng tulong ni Prop. Bayani Abadilla at iniharap ni Prop. edukasyon lalo na sa UP, taong 1987 lamang nagkaroon Gandhi G. Cardenas, (tagapangulo noon ng Dept. Ng ng bilinguwal na patakaran sa wika ng maupo si Filipino na nasa ilalim ng kolehiyo ng mga Wika at Presidente Abueva. Sa pag-upo naman ni Dr. Covar Linggwistika) sa pulong ng Pang-unibersidad na bilang Tagapangulo ng Departamento ng Antropolohiya Komite sa kurikulum na ebalwasyon (University ay binago niya ang direksyon ng PS at ginawa itong Curriculum Evaluation Committee) noong ika-28 ng Pilipinolohiya (Gabriel, 2014). Pebrero, 2001. Inaprubahan ito ng nabanggit na komite Katulad ng karanasan ng CAL at CSSP, mayroon din bilang pang-akademikong programang batsilyer para sa kasaysayan ng pag-unlad ang PS sa iba pang unit sa unang semestre TA 20012002. Sa panahong ito ilalim ng UP. Sa kalagitnaan pa lang ng dekada 50’ ay napalitan rin mula sa dating Kagawaran ng Filipino ay itinuturo na ang PS sa antas gradwado dahil sa naging Kagawaran ng Filipinolohiya ang pangalan ng pagkakatatag ng Institute of Asian Studies (IAS) sa kagawaran (Apigo, 2002). Ayon rin kay Apigo, bilang College of Liberal Arts (Sobritchea, 2002). Hindi programa ay inilarawan ito bilang isang apat na taong kalaunan, sa taong 1968 ang IAS ay sumailalim sa akademikong programa na papanday sa potensyal na muling pagbabalangkas at kinilala bilang Asian Center talino ng mga estudyante sa mga karunungang sa pamamagitan ng isang batas (Republic Act 5334) na makakamit sa Filipinolohiya. Sinasaklaw ng kurso ang may layuning mag-aral ng higit na may lawak at lapit sa wika, panitikan at kultura o pambansang kabihasnan sa kabihasnan ng iba pang karatig bansa sa Asya. Sa pangkalahatan. Nakatuon sa pagkamalikhain (creativity) pagdedeklara naman ng batas militar ng taong 1972, at sikhayan (scholarly works) ang lalim at lawak ng mga ang Asian Center ay muling sumailalim sa pagpapakadalubhasa sa Filipinolohiya na napakahalaga pagbabalangkas upang tugunan ang mga sa propesyon/disiplinang pagtuturo o pedagohiya at Filipino sa perspektibong kanlarunin. Inanak ng kahusayan sa industriyang komunikasyon. karanasang ito ang paglalapat ng mga hindi angkop na teorya na nagresulta sa mga hindi angkop na tala sa Mayroon mang mga maliiit na pagkakaiba sa tuon o sikolohiya ng mga Filipino. Ang SP bilang isang pokus ang mga disiplinang nabanggit, hinahabi ang mga pamamaraang pangsikolohiya ay may kalipunan ng mga ito ng layuning pagyamanin ang talino at kalinangang metodolohiyang higit na angkop at may pagkilala sa bayan ng Pilipinas gamit ang isang kaisipang higit na karanasang panloob ng mga komunidad sa Pilipinas. may pagpapahalaga sa sariling danas or karanasan ng Ang pakapa-kapa, patingin-tingin, pagdalaw-dalaw at iba bansa. Taliwas ito sa kaisipang pinalaganap ng pang mga katutubong metodolohiya sa SP na nakabatay maka-kanluraning edukasyong dinala ng mga dayuhan sa pakiramdam ang ilan sa mga pamamaraang angkop sa Pilipinas. Sa kasalukuyan, higit pang maraming sa pag-aaral ng sikolohiya sa Pilipinas (Pe-pua, 1982). institusyon ang nagsusulong ng parehong layunin. Taliwas sa pananaw na inilalatag ng mga Amerikano Nadagdagan na rin ang mga programang nakatuon sa hinggil sa sikolohiya nilang unibersal, ang SP ay higit na pagpapaunlad at pagpapalaganap nito. tumatalakay sa punto ng partikularidad. Hindi maikakaila KABANATA 2: ang pagkakaroon ng talino at katotohanang panlahat, ngunit sa larangan ng pag-aaral ng sikolohiya, kailangan Filipinolohiya: Pagpapahalaga at nararapat na kilala ang partikular na karanasang sa Sitwasyong Pangkultura, Pampulitika, at pangwika, pangkultura at panglipunan. May papel ang Pang-ekonomiya SP sa dekolonisasyon ng kamalayan ng mga Filipino (Mendoza, 2002). Sa pagiging popular ng oryentasyong isinusulong ng SP, nahikayat nito ang iba pang mga Pangatlong Talakay iskolar mula sa ibang larangan na may katulad na layuning bumuo ng isang oryentasyon maka-Filipino – Ang Sikolohiyang Pilipino, Pilipinolohiya, Pantayong ang antropolohista-sosyolohista Dr. Prospero Covar at Pananaw at Filipinolohiya ang historyador-antropolohista-etnolohista Dr. Zeus Sa proseso ng pagsasarili’t paglaya sa matagal nang A. Salazar. namamayaning impluwensyang kanluranin sa iba’t ibang Katulad ng SP, ang Pilipinolohiya ay isa ring diskursong larangan partikular sa edukasyon, malaking papel ang nagmumula sa naratibo ng indihenisasyon na ginampanan ng mga perspektibong inihain nina Virgilio naglalayong maging isang disiplinang nanggagaling at G. Enriquez (Sikolohiyang Pilipino), Prospero R. kumikilala sa pambansa/panloob/pansariling talino at Covar (Pilipinolohiya) at Zeus A. Salazar (Pantayong karanasan. Ang paglikha at pagbalangkas ng kaalaman Pananaw) sa pagtataas ng diskursong nagmumula at tungkol sa bansa na mula sa loob na taliwas sa pagbasa may pagpapahalaga sa karanasan ng bansang Pilipinas. ng mga kanluranin na mula sa labas ang isa sa pinaka Isa sa mga natatanging ambag sa talastasang punto ng Pilipinolohiya (Mendoza, 2002.) Ayon kay naka-ugat sa karanasan ng bansa ay ang Sikolohiyang Salazar, naiiba ito sa sa higit na popular na “Philippine Pilipino (SP) na ipinakilala ni Virgilio G. Enriquez. Ayon Studies” sapagkat ang huling nabanggit – bagamat kay Mendoza sa kanyang mga panimulang talakay sa isang malawak na diskurso tungkol sa bansa – ay Theoretical Advances in the Discourse of Indigenization, nakatuon lamang sa Pilipinas bilang bahagi ng “area taong 1963 ng magsimulang magturo si Enriquez ng studies” na pangangailangan ng mga kanluranin. Taliwas sikolohiya sa UP at sa taong 1965 ay Filipino na ang sa istilong-Amerikanong pagbasa sa bansa, ang kanyang ginagamit bilang wika ng pagtuturo sa halip na Pilipinolohiya ay naghahain ng pagpapa-unlad ng isang Ingles na siyang nakamandato sa mga panahon na iyon kamalayang nagmumula sa loob bilang isang paraan ng (Navaro at Bolante, 2007). Bagamat tapos ng kanyang pagtingin at pag-unawa sa mga kaalaman sa Pilipinas. masterado at doktorado sa Estados Unidos, bitbit niya Bagamat hindi gaanong nagsulat si Covar ng mga sa kanyang pagbalik sa UP ang kamalayan na dapat talakay tungkol sa nasabing konsepto, malaki ang magkaroon ng isang paraan ng pag-aaral ng sikolohiya katugmaan at ambag nito sa higit na pagpapalakas ng sa bansa na higit na angkop kumpara sa sikolohiyang diskurso at paglilinaw ng direksyon ng intelktuwal na ipinakilala ng mga Amerikano. Ayon kay Pe-pua, ang SP tradisyong maka-Filipino sa bansa. Katulad ng SP, ay ipinanganak mula sa karanasan, kamalayan at tinatapyas nito ang kolonyal na kamalayan at naghahain oryentasyon ng mga Filipino na nakabatay, nakakabit sa ng alternatibong daan sa pag-unawa ng bansa. pagkakaugat sa wika at kulturang Filipino. Ito rin ay ang Isang paraan ng pag-aaral ng sikolohiyang nakaugat at pag-aaral ng diwa (Enriquez, 1985). Sa mahabang kumikilala sa karanasang pambansa, isang kamalayang panahon inunawa at pinag-aralan ang sikolohiya ng mga naglalayong dumiskurso mula sa pagka-Filipino at para panayam kay Prop. Gandhi G. Cardenas). Ayon sa sa mga Filipino - ang pagbalangkas na ito at papel ni Abadilla na pinamagatang Wisyo ng paghakbang sa pagkakaroon ng diskursong nagmumula Konseptong Filipinolohiya, mahalaga ang pagkakaroon sa pag-unawa ng sariling wika, kultura, lipunan at ng maayos na kaisipan sa pagpoproseso ng mga kaisipan ay higit pang pinagtibay ng ambag ng karanasang bayan upang ito ay maging talinng bayan. Pantayong Pananaw (PP) ni Dr. Zeus Salazar. Ang talinong mapapaunlad ang magiging gabay sa paglikha ng mga pangangailangan sa lipunan. Sa isang Ayon kay Salazar, panloob na ugnayan ng katangian, panayam naman kay Prop. Marvin G. Lai (kasalukuyang halagahin, kaalaman, karunungan, hangarin, kaugalian, tagapangulo ng Kagawaran ng Filipinolohiya), ang pag-aasal at karanasan ng isang kabuuang Filipinolohiya ay nagtataglay ng makamasa, siyentipiko pangkalinangan na ipinapahayag sa pamamagitan ng at makabayang edukasyon. isang wika ang sinasabing pangkalahatang larawan ng PP (Bautista at Pe-pua, 1991). Isa sa mga simulain ng Pang-apat na Talakay PP ay ang naging analisis ni Salazar sa pundamental na punto-de-bistang pangkasaysayan ng ating bansa Paghahabi ng mga Pagkakatulad at Pagkakaiba (Navarro at Bolante, 2007). Nakita niya na higit na Kung titingnan, nagtatagpo sa maraming aspeto ang pangkami at hindi pantayo ang mga pananaw na apat na konseptong nabanggit sa taas na masasabing inihahain ng mga ensayklopedya, nakita ito sa mga pangunahing diskursong dapat nauunawaan sa kalagayang pangwika na kung saan ang wika ay pagpapaunlad ng kalinangang Filipino. Lahat ito ay banyaga at hindi naiintindihan ng nakararami sa nagsusulong ng pag-unawa na nanggagaling sa loob at lipunang Filipino. Batid ang pagkakataon na tingnan bumabangga sa malalim na nakaugat na lamang ang bansa bilang isang obheto o paksain ng impluwensyang kanluranin. Malinaw ang pagsusulong pag-aaral na nagpapaunaw ng isang pagtingin na hindi ng pagpapa-unlad ng kamalayang makabansa sa nagmumula sa loob at hindi rin para sa mga taga loob. punto-de-bistang nagmumula sa pag-unawa sa ugnayan Dagdag pa rito ang hindi pagpapahalaga sa mga ng sariling wika, kultura, lipunan at sarili – at para sa konsepto, pandama at diwa ng kalinangang Filipino. kapwa Filipino. Bagamat malakas ang pagsusulong ng Bilang isang pananaw sa umiikot sa konsepto ng “tayo”, pag-unawang panloob at may pagtatatwa sa ayon kay Salazar ang isang lipunan at kalinangan ay impluwensyang panlabas, hindi naman ito may PP lamang kung ang lahat ay gumagamit ng mga nangangahulugan ng ganap na pagsasara. Kung ang konsepto at ugali na alam ng lahat ang kahulugan pati maidudulot ay totoong pag-unlad, ang pag-unawa sa na ang relasyon ng mga kahulugan nito sa isa’t isa. Sa mga banyaga at panlabas konsepto ay binibigyan ng kalagayan ng Pilipinas na binubuo ng maraming espasyo ngunit sa isang proseso ng indihenisasyon at grupong etnolingguwistiko, ang katuparan ng maayos na paglalapat nito sa pangangailangan bansa. pambansang PP ay hindi madali sapagkat bawat kalinangan ay mayroong sariling ugnayang panloob, Malaki ang naging problema sa lebel ng kultura at sistemang panlipunan at maging wika. Ang oryentasyon/kamalayan ng mga Filipino dahil sa naging mga pagkakaiba-iba na ito ay ang layuning mahabi ng sistema ng edukasyon sa Pilipinas. Sa isang bansang PP sa pambansang konsepto, para sa akin - upang mayaman sa kalinangan, maraming mga karanasang lumikha ng pag-iisa at hindi pag-iiba-iba ang larawan ng bayan na ilang henerasyon nang nagpasalin-salin ang PP. Kasama sa pagkamit ng larawang ito ang hindi nasinop o hindi naman kaya’y naproseso sa pagpapalakas ng wikang pambasa, ang wikang Filipino - paraang walang pagpapahalaga sa totoong hindi lamang bilang isang wikang kakatawan sa kabuuan pambansang pag-unlad. Sa unawa ko sa katas ng mga ng kulturang Filipino kundi wikang humahabi sa mga nabanggit na konsepto, ang mga karanasang bayan na pagtatagpo at paghihiwalay ng iba’t ibang kultura. ito ay dapat masinop at maiproseso ng isang sistemang pang-edukasyon / intelektuwal na may pagpapahalaga Hindi rin nalalayo rito ang esensya ng Filipinolohiya, sa panloob na karanasan at hindi sa pagtinging kung bibigyan ng pagpapakahulugan, ito ay isang panlabas o banyaga. Malaki ang naging problema sa disiplina ng karunungan na nakasalig sa maka-agham kamalayan ng mga Filipino sapagkat sa mahabang na pag-aaral sa pinagmulan, kalikasan at ugnayan ng panahon ay hindi napapahalagan ang mga karanasang wika, panitikan, kultura, lipunan, kasaysayan, bayan na ito at naipoproseso upang maging talinong komunikasyon at iba pang batis ng karunungang bayan na sanay gagabay sa paglikha ng mga Pilipino, gayundin ay nililinang nito ang mga pangagailangan sa ating lipunan. Nakaugnay sa kung karunungang ambag ng mga Pilipino sa daigdig ng mga papaano naiproseso ang karanasan natin sa mga karunungan (nasa tesis ni MV Apigo-2001 batay sa mananakop, ang sakripisyo ng mga bayani, ang yaman ng bansa, ang kultura, lipunan, industriya at sarili - ang Katotohanan at karunungan ang bukal at daloy ng naging takbo ng kamalayan ng bayan. Matagal itong teksto sa konteksto ng pambansang karanasan at pinanghawakan ng kolonyal na sistema na ngayo’y kamalayan. Sabihin pa, kilatis ng isip ng bayan, na may binabasag ng mga diskursong nabanggit. Sapagkat tatak o kulay ng makauring ideolohiya na salasalabat sa nabanggit na malaki ang papel ng pagsisinop ng sistema kamalayang panlipunan o kultura, ang sentro ng ng edukasyon sa karanasan ng bayan upang ito ay tematikong paglalahad maging isang ganap na talino, marapat na ang proseso ng pagsisinop ay kargado ng oryentasyon ng Hindi mapasusubaliang katotohanan na saligan ng ideolohiyang inilalatag hindi lamang nina Enriquez, matinong karunungan, na timbulan ng agham at sining, Covar, Salazar at Abadilla kundi ng iba pang mga ang nagsusulong (ideomotor o pwersa ng talino) sa makabayang edukador at indibiduwal. Isang uri ng kaunlaran ng anumang bayan at alinmang bansa sa pag-unawang may pagpapahalaga sa hindi lamang sa ibabaw ng mundo. Sinisihop ng Agham at Sining ang karanasan at ugnayang panloob – kundi sa totoong katotohanan na pinahahalagahan ng talino. pambansang kaunlaran. Hindi nga maikakailang may Kaakibat ng katotohanan ang katarungan sa batas ng kakulangan ang mga perspektibong nabanggit, ngunit sa buhay. Kaipala, ang totoo sa matalisik na pag-unawa ay aking pag-unawa ay patuloy itong mapupunan kung sa may kintal ng kagalingang panlipunan. Etikal na larawan ng totoong pag-unlad ng bansa nakatingin. Sa teknolohiya ng sosyedad ang timbulan ng isang palagay, sa kabila man ng masalimuot at iba’t katarungan—damdamin ng bayan sa magaang sabi. ibang landasin ng kulturang intelektuwal sa Pilipinas, patuloy pa rin itong pagtatapuin ng iisang layunin at Sa buhay tandisang nagaganap ang hidwaan ng mga pangarap ng totoong pag-unlad. Patuloy pa rin itong bayan. Hatid ito ng inter-aktibong sibilisasyon. Sa babanigin ng pangangailangan ng pagkakaisa at katulad epistemolohiya, ang kabatiran sa sigalot ng mga bayan ng iba’t ibang dinadaluyan ng mga ilog, likas at patuloy ay heopulitika. Sa sigalutan—kalayaan at pa rin itong masisitagpo sa karagatan kung saan kasarinlan/soberanya—ang usapin/isyu na nasa hapag pare-pareho na lamang tubig. Maaaring ditto unawain ng konsiderasyong hinaharap ng mga lider/ ng buong ang mga kaibihan at pagkakatulad sa mga nabanggit na bayan. kamalayan sa pag-aaral ng pagka-Filipino, patuloy dapat Reyalidad ng Lipunang Pilipino itong pinagtatagpo ng isang layunin – ang pagkamit ng totoong pambansang kaunlaran. Sa Pilipinas tandisan/obhetibong umiral ng 333 taon (1565-1898) ang rehimeng kolonyal na itinaguyod ng WISYO NG KONSEPTONG FILIPINOLOHIYA mga lider ng bansang Espanya. Ang realidad na ito ay (2002) tahasang bumalewala sa konseptong pagkatao at pagkabayan ng mga Pilipinong tinaguriang Indio o Bayani S. Abadilla Katutubo. Nawalang saysay ang katagang bansa na Kapangyarihan ang Karunungan timbulan ng patrimonya o pambansang komunidad. Walang kabuluhan ang kalayaan sapagkat hindi ito --Francis Bacon nakatutugon sa mga pangangailangan (ng mga Pilipino noon) na tahasang humihinga lamang at hindi Ang Makinig sa Sabi-sabi ay walang bait sa sarili namumuhay. Walang katuturan ang buhay. Alipin ang --Wisyo Pinoy mga Indiyo: busabos. PANIMULA Gobyernong Praylokrasya (pawang mga prayle o kagustuhan ng mga prayle) ang panuntunan sa SIPAT-SURI sa dinamismo ng kultura ng bayan o pamamahala ng mga bagay-bagay na pantao sa buong lipunang Pilipino ang likhahuwaran ng sulating kapuluan—liban sa dulong silangan ng Mindanaw na pansikhayan. Ang sulatin ay bahagi ng sinusulat na aklat matibay ang komunidad ng Muslim sa bisa ng relihiyong Ganda sa Buhay Pinoy. Isang mapanuring pagtalakay Islam. ng pamabansang praxis sa pamantayang estetikal. Habang dumadaloy sa kasaysayan ang gobyernong Iniugnay natin sa konseptong talino—na katawagang praylokrasya, walang habas namang sosyo-kultural at may partikular na kabuluhang pinagsasamantalahan ng mga mananakop ang likas na pedagohikal—ang sulatin para sa kapakanang pagtuturo yaman sa Heograpiya ng Pilipinas. (hindi pa Pilipinas at pag-aaral sa Politeknikong Unibersidad ng ang ngalan sa mapa ng bansa sa buong mundo. Sa Pilipinas (PUP). sinaunang mapa ng mundo Islas Maniolas ang pangalan ng lupaing Pilipinas. Si Claudio Ptolemy, griyegong nang lumaon ay mga gurong Pilipino na. Ingles ang topograpista ang naglapat sa pangalan ng bansa sa midyum ng pagtuturo sa edukasyong itinataguyod ng globo.) Amerika sa Pilipinas. Bunga nito, naging pamantayan ng karunungan ang kabihasaan sa pagsasalita sa Malupit sa mga Indiyo ang gobyernong Praylokrasya. wikang Ingles. Edukado o marunong ang turing ng Sapagkat hindi mamamayan ang mga Indiyo: Alipin. lipunan sa mga Pilipinong bihasa mag-Ingles. Sa Walang karapatan ang alipin. Hindi siya tao sa turing ng pamantayang Ingles, ang katalinuhan ay tahasang mga namamanginoon sa pamumuhay. Taong pisikal natiwalag sa kamalayang panlipunan kaipala ding lamang ang mga alipin. Dugo o lahing awtranesyano tumitipon sa pambayan at pambansang katuturan. ang mga katutubo o indiyo. Nagpasalin-salin sa ibat-ibang katauhan ang tatlong Noong 1896, sumiklab ang giyerang larangan ng gobyerno: ehekutibo, lehislatura at Pilipino-Espanyol. Nakilala ito sa kasaysayan ng bayan hudikatura. Sa halip na bakahin ng mga umuugit sa na “sigaw sa Pugadlawin.” Nagtagumpay ang Katipunan gobyerno/pamahalaan ang imperyalismo o pananakop (kilusang mapagpalaya) sa himagsikang nilahukan ng ng Amerika sa Pilipinas, sa antas man lang nang kultura, mga alipin. Idineklara sa Kawit, Kabite ang kalayaan ng pinatatag pa ng kolektibong aksyon/disposisyon ng mga mga Indiyo— 1898. nasa poder ng estado o nagmamaneho ng Gobyerno Sa kabuluhang sosyo-pulitikal ang deklarasyon ng ang lansakang etnosidyo o pagwawasak sa kalayaan ay nagbigay buhay sa konseptong bansa ng kaangkinan/identidad ng madla sa pamamagitan ng Pilipinas at pagkabayan ng mga Pilipino. Bukod pa sa wikang Ingles at komersyal na edukasyong pormalismo. katangiang mamamayan ng mga naninirahan sa Sa pormalismong karunungan ang talino ay nakatuon kapuluan. Kahit pa may mga kapintasan, sa punto ng lamang sa ano ito? At paano ito? Ng mga ideya o bagay kapakinabangan ng pinakamalawak na populasyon o sa mga asignatura ng mga kurso. Hindi karaniwang mamamayan, ang binubusisi/sinusuri sa pedagohiya ang esensyal o ontolohikal na katangian ng mga ideya, teorya at Konstitusyong Malolos sa kabuluhang pulitikal ay konseptong hango sa mga karanasan ng sibilisasyong malinaw na panandang bato sa kasaysayan na Amerikano at Europiyano. Sabihin pa, tiwalag sa nagtampok sa katangiang estado ng Pilipinas. Ang mga realidad ng lipunan o kapamuhayang Pilipino ang talino elemento ng estado ay taumbayan, teritoryo, gobyerno ng mga edukado kuno. at kasarinlan. (sa mga dyornal o aklat maraming diskurso ng Sa paglikwad ng kasaysayan, inagaw ng Amerika ang progresibo na naglalahad sa maling edukasyon na tagumpay na nakamit ng mga Katipunero. Sumiklab ang balakid sa kamulatan ng mga kabataan sa kapaligirang gerang Pilipino-Amerikano. panlipunan—tiwalag ang isip sa reyalidad ng pamumuhay ng sambayanan. Sa kabuluhan ng tama at (Nasa mga aklat ng kasaysayan ang mga datos hinggil makatuturang Pilipino, ayon sa kagalingan ng lipunan at sa mapanakop na pakana ng Amerika sa Pilipinas. kaunlaran ng bansa, lumilitaw na mga intelektwal na Pangunahing datos ang tratado ng Paris...) idyot yaong nakapagkamit ng mga diploma sa Humupa ang giyerang Pilipino-Amerikano. Gayunman, tersiyaryong antas ng edukasyon sapagkat marurunong matagumpay na naitanim ng Amerika ang sila sa napiling disiplina na walang kamuwangan sa pangkabuhayan at pampulitikang interes nito sa tunay na kalagayan ng lipunang Pilipino—batay sa Pilipinas. Sa maagang yugto ng pananakop ng Amerika siyentipikong pananaw.) sa Pilipinas, edukasyon ang armas kultural ng Estados Sa umiiral na gobyernong papet (inutil ang Unidos para maiwaksi ang katinuan ng madla ang konstitusyon at walang silbi ang kalayaan) malaya’t talinong magpapaunlad sa bansa at magdudulot ng walang habas na nakakamkam ng malalaking dayuhang katiwasayan sa lipunan. imbestor/kapitalista ang masaganang likas na yaman ng Samantalang nilupig ng kolonyalismong Espanyol ang bansa. Nakikinabang nang mabuti ang mga dayuhang bait sa isip ng mga katutubo sa pamamagitan ng kapitalista sa murang halaga ng lakas paggawa ng relihiyon, edukasyon naman ang bumitag sa katinuan ng lipunang Pilipino. sambayanang Pilipino sa iskema ng pananakop ng Higit pa rito, kasangkapan o kakutsaba ng mga Amerika sa Pilipinas. dayuhan ang mga taong umuugit sa gobyerno sa Diwang kolonyal ang naipunla at nalinang ng pandarayukdok sa mga produktibong elemento ng edukasyong mga kano ang titser sa maagang yugto na lipunan. Dahil sa mahigpit na dayuhang kontrol sa kabuhayang bansa, nanatiling atrasado ang ekonomiya: komprontasyon sa mga akitan, pingkian at pagbabago lumalaon bumubuti na sumasama pa sa dati. May ng kalidad ng talino—sa salimuhaan ng mga Pilipino sa lukemya ang ekonomiya. Habang nalulubog naman sa lipunan. utang panlabas ang buong bayan sa kagagawan ng mga namamahala sa kapakanan ng lipunan o bayan. Sa kapamuhayang makauri ng lipunang Pilipino, tandisang may hibo ng mga uri ng pagkatao ang Ang diwang materyal o kaisipang pera-pera ay sensibilidad. Ang mga uring sensibilidad ay nababago sa nakasigid o malalim ang baon sa kultura ng bayan. tagisan ng talino na nagaganap sa dinamismo ng Kaipala, salapi ang mahalaga sa kapamuhayang sosyal. kultura. Unti-unti hanggang maglaho ang diwang damayan at bayanihan na naisalin ng sinaunang sibilisasyon sa Sa diskurso ni Amilcar Cabral “The role of culture in kasalukuyang pamumuhay ng mga Pilipino. Dulot ito ng the liberation struggle,” inilahad: “culture is the henosidyo sa kultura na kinasasangkutan ng mga dynamic synthesis, at the level of individual or institusyong sosyal na lumulumpo sa katinuan ng bayan. community consciousness, of the material and spiritual historical reality of a society or a human group, with the Habang naduduhagi ang pagkatao sa kulturang relations existing between man and nature as well as materyalista, sumibol at bumulas sa kamalayang among men, and among social classes and sectors.” panlipunan ang diwang anarkistang mapanganib sa katinuan. Sanhi ng kanyakanyang pag-atupag sa tawag Isinilang ang mga Pilipino sa isang sistemang kultural ng pangangailangan, nalikha ng lipunan yaong “angkan na umiinog sa kasaysayan. Nakatimo sa isip ng ng Diyos” sa ekonomiya, pulitika at kultura. sambayanan ang sagisag, mga tradisyon, kaugalian, pananaw sa buhay at mga pagpapahalagang pantao. Ito Sinasalabusab ng mga “angkan ng Diyos” ang yamang ang kalinangan ng bayan. Sa kalinangan ng bayan sosyal habang iginugumon ang bait ng bayan sa mga masasalamin ang angking katauhan o identidad ng mga kapalaluan at kabulastugan. Bunga nito, mamamayang namumuhay sa lipunan. nagkawindang-windang sa kultura ang pagpapahalagang pantao, pambayan, pambansa at Wikang Filipino ang pangunahing sumasalamin sa panlipunan. pagkataong Pilipino. Sa wika ng bayan sumisibol at nalilinang ang talino ng sambayanang nakabigkis sa Habang napipilas ang mga taon sa kasaysayan, pambansang patrimonya. parawal nang parawal ang pamumuhay sa lipunan, palagim nang palagim ang kaayusang nagpapalakas sa Sa biyaya ng edukasyon, pormal at di-pormal, nasisinop pagkahayop na nasa mga tao o mamamayang Pilipino. ang karunungan ng bayang tumatahak sa kasaysayan. Talino ng bayan ang nagtatakda sa kapalaran ng Ang pagkatao ng mga nilalang sa lipunang Pilipino ay lipunan. Totoo ito kung natatamasa ng sambayanan ang may dalawang sangkap: katauhang bayalohikal at kalayaan at masiglang gumigiling ang soberanyang katauhang kutural. Sa una, pagkain ang nagpapanatili lumilikha at tumutugon sa mga kahingian ng lipunan sa sa pisikal na anyo ng tao. Sa ikalawa, talino ang antas-antas na pagsulong ng sibilisasyong Pilipino. sumusustento sa kalikasang tao (rasyonal) –ang talino ay may hibo ng mga kauring kamalayan o class Anumang mabubuti, totoo at magandang kamanyang sa consciousness. kasaysayan ng bayan, kongkreto o abstrakto, ay pawang nagmula at sinisinop ng bait o matinong Ang Bait/ Katinuan sa Kamalayang Panlipunan kaisipan ng sambayanan. Sama-samang diwa o pag-iisip ng mga mamamayan sa lipunan ang kamalayang panlipunan. Mabuti at masama ang kilatis ng kamalayang sosyal, ayon sa kagalingang Sa sosyolohiya, may kasabihan: walang taong isang panlipunan. Mabuti ang diwang nakalilinang sa pagkatao pulo. Samantala sa wisyo ng bayan isinasaad naman o katauhang kultural. Masama ang isipang nakapipinsala na ang sakit ng kalingkingan ay iniinda ng buong sa pag-unlad ng pagkatao. katawan. Ang dalawang pilosopiyang sosyolohikal ay maganda sa teorya (larangan ng mga ideya) ngunit Sa sosyedad nalilinang ang pagkatao. Sa araw-araw na paandap-andap na liwanag na lamang, kung baga sa salimuhaan ng talino ng mga Pilipino, sa hatak ng ilaw, kapag iniugnay sa buhay ng lipunang Pilipino sa pangangailangang mabuhay na ibat-iba ang sitwasyon. kasalukuyan. Dulot ito ng kaisipang makasarili na Napupulpol ng bait ang nakasusing sensibilidad sa sarili nakabaon sa kamalayang panlipunang nakukulapulan ng pagkatao. Ito ang dinamismo ng kultura. Ang ng oryentasyon at simulaing kapitalismo at pyudalismo. bait/katinuan na angkin ng isip ay nasasalang sa Bago iba ako muna. Ito ang nangingibabaw na diwa sa kamalayang panlipunan. Ang nabanggit na diwa ay pamumuhay na idinudulot ng industriyalisasyon at sinusuhayan pa ng paano naman ako?. modernisasyon ng agrikultura sa ilalim ng makalipunang oryentasyon o simulain ng pamumuhay. Kaipala, sa kapamuhayang sosyal na kontrolado ng mga angkan ng Diyos, na pera-pera ang kalakaran, Tanging sa wisyo ng bayang malaya, sa kilatis na matindi ang inseguridad sa kalooban ng mga maka-agham, makalipunan at mapagpaunlad, mamamayan. Ang pagkahumaling ng madla sa salapi ay masusumpungan ng lipunang Pilipino ang pagkawala ng nagbubulid sa pagkatao ng karaniwang mamamayan sa pagkahayop sa pagkatao. Tatalas ang sensibilidad ng pagiging paninda na lamang na kung saan tinutumbasan bayan na lumilikha sa kanyang kapalaran. ang talino ng kaukulang dami ng pera. Sa antas ng epistemolohiya, lipunan ang bukal ng Namumuni ang mga angkan ng Diyos sa kulturang karunungan at lunduan ng katalinuhang umaayon sa pera-pera. Ang serbisyo sa lipunan ay pay. Wika nga, kahingian ng pagbabago. Perpetuwal ang pagbabago. mukhang pera ang mga tao sa lipunan. Ang hindi lang nagbabago ay pagbabago. Sa pambansang prexis (aksiyon at repleksiyon ng bayan), Ang lipunang sahol sa makataong sensibilidad ay na nagtitika sa mga panlabas na salik, alinsunod sa sadyang kalipunan lamang ng mga hayop. Ang tao ay diwang makatao hahangaan at igagalang ng ibang lahi hayop. Walang makapagpapasubali rito. ng sangkatauhan ang lahing kayumanggi. Tandisang dalawa, na magkasalungat, ang kilatis ng Sa dimensyon ng sosyedad na ginagalawan ng talino o kaisipan sa umiiral na kultura ng lipunang Pilipino: una, bait ng bayan, mamamayan ang lumilikha ng diwang burgis at ikalawa, diwang masa. Ang kasaysayan ng bayan at hindi yaong mga lider. Ang kamalayang burgis o “utak burgis” ay nangingibabaw o tunay na mga lider ay masasabing sikohenesis, ubod dominante sa kamalayang panlipunan. Supil na ng kolektibong kamalayang angkin ng indibidwal, nakapailalim sa kamalayang sosyal o social psyche ang epitomya ang lider ng damdamin at adhikain ng bayan. diwa ng masa na tinatawag na collective unconscious Si Gat. Andres Bonifacio, suprema ng katipunan ay o supil na kamalayan. halimbawa ng sikohenesis. Ulirang katauhan ang Sa diyalektikal na reyalidad ng kultura, na sikohenesis sa sikohistorya. kinasasangkutan ng magkasalungat na makauring Walang talinong makapagpapasimula sa batas ng talino, nagtutunggalian ang diwang burgis at kasaysayan. Ang buhay ng lipunan ay natatakdaan ng progresibong diwa ng masa. Umiigting at humuhupa ang batas ng kasaysayan. Soberanya/kapangyarihan ng tunggalian ng makahidwang diwa ayon sa kalagayan ng buong bayan, na ibinubugso ng kalayaan, ang susulong kabuhayang bansa at kapamaraanan ng pamamahala sa batas ng kasaysayan. Ang soberanya/kasarinlan ay sa kapakanang pambayan o panlipunan ng mga malayang aksiyon at repleksiyon o gawa at isip ng umuungit sa gobyerno. sambayanang lumilikha ng kanyang kapalaran. Ito ang Sapagkat mahinang-mahina ang bait/katinuan sa pambansang praxis o praktika at teorya ng kamalayang panlipunan ginigiyagis ang kalooban ng nagbabagong pamumuhay sa lipunan. Ang batas ng madla ng krisis sa ekonomiya, krisis sa pulitika na kasaysayan ay organikong nakapangyayari sa batas ng tumatagos sa kultura. Liban sa napakaliit na kontradiksyon na kinatatampukan ng diyalektika: progresibong elemento ng lipunan, na di nababalisa sa nag-aakitan, nagsasaniban, nagpipingkian at nagbabago krisis, sa pangkalahatan sadyang ikinababahala ng ang mga bagay na may buhay. madla ang krisis. Sa pananaw o sipat-suri ng matinong Ang Talino ng Bayan isip ng mga progresibo, sa lipunan ang krisis ay palatandaan lamang ng pagbuwelo ng pagbabago sa Produkto o bunga ng karunungan ang talino. Wisyo ang buong himaymay ng buhay ng lipunang Pilipino. Matitino pinong anyo ng talino. Gumagana ang wisyo sa hamon ang mga progresibong elemento ng lipunan sapagkat ng mga pangangailangan sa pamumuhay ng lipunan. nakasalig sa agham ang karunungan nilang gabay sa Diyalektikal ang kalikasan ng talino: likha ng karunungan sistematikong pagtuturo. at nababago ng karunungan: umuunlad ang karunungan sa tumatalas na talino. Ayon sa mga kaalaman at impormasyon sa Sa matinong pagkukuro, na pinagsikhayan ng matalisik antropolohiya, napukaw ang talino ng mga mababangis na pag-aaral, ideomotor o pwersang kultural ang na taong-bundok o taong-gubat, na ninuno ng lahing talinong makatao, makabayan at mapagpalaya na kayumanggi, nang pagkiskisin nila ang dalawang batong maghahatid sa lipunan sa inaasam na matiwasay na lumikha ng apoy. Ang sitwasyon ng pagkiskisan sa pwersa ng kalayaan ang talinong gumagawa/lumilikha. dalawang bato ay akto ng paggawa: apoy ang nalikha. Ang paggawa ay gintong mohon sa kasaysayan ng sibilisasyong Pilipino. Walang sibilisasyon kung walang Sa antropolohiyang pag-aaral hinggil sa tao, malinaw paggawa. ang kabatirang naging tao ang bakulaw sa pamamagitan ng paggawa. Naghunos ang hayop sa pagiging tao. Tinatayang 250,000 hanggang 500,00 taon, sumaklaw sa panahong Paleolitiko, ang nilakaran sa kasaysayan PAGGAWA sa antas-antas na pag-unlad o pagbabago sa anyo’t Sa pawis ng dugo katangian ng Homo Erectus Pilipinensis. Ninuno ng lahing kayumanggi na namuhay sa Islas Maniolas, Isip ang narahuyo sinauna o orihinal na pangalan o tatak sa heograpiya ng Umiglap ang tal ino kapuluan sa sinauang mapa ng mundo o globo. Si Claudio Ptolemy, griyegong topograpista o gumagawa Sa paggawa natuto ng mapa ang naglapat sa pangalan ng bansa sa sinaunang mapa ng mundo. Nakamit ang gusto Magala ang mga bakulaw, sa maliit na pulutong, Sa pagpapakatao naglalakad sila sa kabundukan o kagubatan na nanginginain ng mga bungang kahoy, nanghuhuli ng hayop para kainin at nagtatago sa yungib/kuweba para Isip na lumilikha magkanlong sa malakas at matagal na pagbuhos ng Totoo ang pita ulan at matinding lamig ng kapaligiran. Ginto ang totoo Sa lalawigan ng Kagayan natagpuan ang ilang labi ng sinaunang kagamitan sa pamumuhay ng mga Pilipino. Kagandahan sa tao Kasangkapan iyon ng , ayon sa mga arkiyologo. Dinamismo ng Talino sa Lipunan Mapapansin sa kasaysayan o sibilisasyon ang diyalektikal na realidad ng paggawa at talino na Sa hatak ng pangangailangan nagkakaugnayan ang luminang/lumilinang sa kalikasan ng tao. Habang mga makauring talino sa lipunang Pilipino. May patuloy na nakikipagtunggali ang tao sa kalikasan pamamaraan ang talino na tumutugon sa akit ng (natural na kapaligiran) umunlad nang umunlad ang pangangailangan, gusto at layunin na pawang kaakibat talino sa kanyang isip. Sa batas ng kalikasan na ng pamumuhay sa lipunan. Ang kilatis ng talino na kinasasangkutan ng tao at natural na kapaligiran, humalubilo at umaatupag sa mga bagay-bagay kaugnay makapangyarihan ang tao (pinakamataas na anyo ng ng pamumuhay ay tinatawag na ideolohiya. kalikasan) dahil nabiyayaan siya ng talino. Ang angking Ang ideolohiya na kapamaraanan ng isip na saligan ng talino ng tao ay tumatalas sa paggawa—na nakalilikha talinong umaatupag o lumulutas sa mga usaping sa gusto o pangangailangan ng tao sa pamumuhay sa pangkaranungan ay makikilatis sa uri sa pamamagitan ibabaw ng mundo. ng katanungang para kangino ang talino? Natutukoy Ang pinagmulan o etimolohiya ng talino at samakatwid ang talino ng uri ng pagkatao sa katangian o kalikasan nito (ontolohiya) ay may disposisyon o pagpapasya na umaayon sa kapakanan o ganitong pangitain: kabutihan ng uri ng mga pagkatao sa lipunan. Ang talinong burgis ay nakaayon at nangangalaga sa interes Ang galaw ng mga kamay sa pagkikiskisan ng at kagalingan ng uring burgesya. Gayundin sa talinong dalawang bato ay sitwasyon ng paggawa— apoy ang proletaryado na kumakalinga sa kapakanan ng uring nalikha. Sa bisa ng paglikha ng apoy sa paggawa, anakpawis. nabago nang nabago ang pamumuhay ng sinaunang mga nilalang sa Islas Maniolas. Sa patuloy o walang Ang makauring talino ay matatagpuan sa mga batas, humpay na katangian ng paggawa, naghunos ang hayop patakaran, sulating pansikhayan o diskurso, literatura at (bakulaw) na naging tao. Sa tugunan ng paggawa at ibang likhang sining at sa karaniwang araw-araw na mga natural na kapaligiran, may nalilikha, nalilinang naman gawain sa ibatibang larangan ng pamumuhay sa ng lakas ng katawan ang talino sa isip. Ang pagtugon ng lipunan. Nag-aakitan at nagpipingkian ang mga talino sa paggawa sa udyok ng gusto o naisin ay bugso makauring talino sa pabrika (kapitalista vs. ng kalayaan sa akit ng pangangailangan. Ideomotor o Manggagawa), pagsasaka (propitaryo vs. Magsasaka) Ang mga Aparato ng Ideolohiya sa gobyerno (namumuno vs. Mamamayan) at iba pa. Lingid sa kaalaman ng mga karaniwang tao sa lipunang Sa tagisan ng talino o tunggaliang ideolohikal—hatid ng Pilipino na ang kanilang asal , ugali, gusto, hilig, kapakanan o kagalingang makauri—karaniwang pananaw sa buhay, paninindigan ay pawang hinuhutok nagbubundulan ang mga emosyon. May mga ng mga aparatong ideolohikal: pamilya, paaralan, pagkakataong nakukubabawan ng pagkahayop ang simbahan, gobyerno at mas midya. Ang mga aparato ng pagkatao—lalo na sa pingkian ng kapangyarihan na ideolohiya ay pawang mga institusyong panlipunang iginigiit ng karapatan—sa gayon, humahantong sa nagdidirehe sa mga kagawian o aktitud (kusang karahasan ang gilgilan ng mga makauring talino. reaksyon ng isip sa mga bagay-bagay na may buhay o wala.) Ang mga kagawian ay likas na nasasaniban ng motibo Sapagkat istratehikong magkasalungat sa kapakanan at intensiyon. Sabihin pa, mga aparato ng ideolohiya ang at karapatan, mistulang langis at tubig, kung baga, ang obhetibong lunsaran, daluyan at buweltahan ng umiiral uring anakpawis at burgis kaya lagi at laging na talino sa antas ng kultura ng bayan. Mayroong kinatatampukan ng dahas ang kanilang kusang tagapaghatid at may tagatanggap sa mga produktong pagtugon sa mga kabuluhan at katuturan ng buhay sa pangkultura (mga ideya, batas, aliwan...) na pinaiinog ng lipunan. mga isip sa dinamismo ng kultura. Ang tunggalian ng mga uri ng mga pagkatao, sa antas Liban sa pamilya, pinagkakaitan ang operasyon ng mga ng diwa o interes sa pamumuhay, ay tahasang aparato ng ideolohiya. Sa gayon, industriya ng utak ang nakukulapulan ng mga motibo at intensyon. Ito ang pagtingin ng mga pantas sa komunikasyong panlipunan reyalidad ng sikolohiya. Sa sikososyolohikal na sa tahasang negosyong katuturan ng operasyon ng mga dimensyon umiinog ang makauring kamalayang aparato ng ideolohiya. Samantala, sa dimensyong ibinubugso ng makauring disposisyong tumutugon sa kultural, isang lambat-bitag ng kamalayang panlipunan makauring kapakanan o kagalingan. ang mga aparato ng ideolohiya—lalo na ang mas midya. Samantala, sa dimensyong sosyo-pulitikal Kapitalista-komprador ang taguri ng mga pantas sa obhetibo/tandisang nakasangkot ang gobyerno sa komunikasyong sosyal sa mga taong nagkakamali ng tunggalian ng mga uri ng mga mamamayan sa lipunang limpak-limpak na salapi sa industriya ng utak na sibil. Pawang mga batas, patakaran at alituntunin ang itinataguyod ng mga aparato ng ideolohiya. anyo ng pagkakasangkot ng gobyerno sa tunggalian ng Inihahasik at nillinang ng mga aparato ng ideolohiya sa mga uri ng pagkatao sa lipunan. Burukrasya ang kamalayang panlipunan ang kaisipang palasuko, institusyonal na mekanismong umaatupag/umaasikaso palatakas, patalo, palasisi, kabalastugan at walang sa mga suliraning pinagbabangayan ng mga uri ng mga bahala sa mga parokyano (publiko/madla). Kaugnay pagkatao sa katakdaan ng interes at kagalingang nito, tahasang paninda, ang pagtingin ng uring makauri. kapitalista, sa mga taong binabayaran nila ang serbisyo Ang kontradiksyon, sa pamumuhay, ng mga uri ng mga para wasakin o lasunin ang bait/katinuan ng mga tao sa lipunan ay may katangiang antagonistiko at mamamayan sa lipunan upang mamumini sila sa di-antagonistiko. Sa prebilihiyadong pedestal/ kaayusang sosyal na di-makatao. kinaroroonan ng iilang angkan ng Diyos (10% ng 85 Ang Filipinolohiya sa Epistemolohiya milyong populasyon) at marawal na pamumuhay ng masa (katawagan sa lahat ng uri sa lipunan na api at Sistema ng paglinang sa talino ang edukasyon. Isa itong napagsasamantalahan) tahasang antagonistiko ang mga unti-unti at antas-antas na proseso sa pedagohiya o suliraning kinasasangkutan ng magkahidwang mga uri. pagtuturo at pag-aaral. Nakaprograma sa paaralan o Sa hanay ng masa di-antagonistiko (madaling ayusin akademya ang paglinang sa talino, agham at sining ang ang karaniwang hinampuhan o di-pagkakaunawaan) ang timbulan ng pedagohiya. Isip ang pinagtutuunan ng mga suliranin. pedagohiya. Sa diwang ito ang sistema ng edukasyon ng lipunang Pilipino—sa simulain. Layunin at Sa agham ng karunungan o epistemolohiya ang walang gawain—ay dapat na mabulas na tumutugon sa adhikain humpay na dinamikong galaw ng talino ay tinatawag na ng lipunan, layunin ng mga mamamayan at kagustuhan sikohistorya, nakakulapol sa talino ang mga motibo at ng bayan sa pamumuhay na matiwasay at maunlad. intensyon. May anyo at kulay ang mga talino ayon sa makauring pananaw at paninindigan.  Malusog at malikhain kamalayang panlipunan ang Aktibong mawawasak ang pagkamakasarili sa pinagsisikhayang linangin ng mga iskolar o pantas ng kolektibong sarili ng mga uri ng pagkatao sa lipunan sa buhay ng lipunan. pamamagitan lamang ng karunungang Pilipino, na mula sa mga karanasan ng sambayanang Pilipino sa Luzon, Taliwas sa nabanggit ang katotohanang umiiral sa Visayas at Mindanaw—sinisinop ng akademya—para sa sistema ng edukasyon. Marurunong ang produkto ng kaunlaran ng bansa at kabutihan ng sambayanang umiiral na sistema ng edukasyon. Pilipino. Wikang Filipino, na bigkis ng ibaibang wikang Marurunong ang produkto ng umiiral na sistema ng lalawiganin o bernakular, ang tanging makalilinang sa edukasyon. Marurunong na tanga o intelektwal idyot ang talino ng sambayanan na makatao, makalipunan, mga tituladong nakalatag sa ibat-ibang propesyon. makabayan at may pandaigdigang pananaw. Marunong ang taong may mga kaalaman sa isip. Idyot Sa dinamismo ng talinong makalipunan mapaghuhunos ang walang kamuwangan sa realidad ng buhay. Ang sa katauhan ang makasariling tendensya. Ang uri ng kabuluhan ng karunungan ay laging nasa pagkatao na pangunahing itinatakda sa relasyon sa kapakinabangan at kabutihan ng lipunan. Lipunan ay produksyon ng yamang panlipunan ay gradwal na may-ari ng karunungan. Prangkisa, sa anyo ng lisensya, mapupurga (itatakwil ang kahayupan sa sarili) sa radikal ang pahintulot na ipinagkakaloob ng lipunan sa mga na paglilinis sa katauhan ng edukasyong makatao. propesyunal—guro, doktor, inhenyero atbp.—sa Titining sa kultura ng bayan ang diwang makatao. paggamit ng kanilang karunungan na may kabayaran ang serbisyo sa lipunan. Epistemolohiya, agham ng karunungan, ang lunsaran at sinupan ng pambansang karunungan na Filipinolohiya: pilosopiyang Pilipino, lohikang Pilipino at paninindigang Hindi, kailanman sa pangkalahatan, inaalintana ng mga Pilipino. Sa katuturang akademiko ang Filipinolohiya ay propesyunal ang kagalingang panlipunan sa kanilang ukol sa mga kursong dapat bukal ng mga katalinuhang opisyo o paghahanapbuhay. Mahina o tahasang wala sa panlipunan na inter-aktibong pinagsisikhayan ng guro at talino ng mga propesyonal yaong pagpapahalagang estudyante sa sitwasyong pedagohikal. pantao, panlipunan, pambayan at pambansa. Makasarili ang mga propesyonal. Hatid ito ng napakasamang sistemang sosyal na malakolonyal at malapyudal na Totoo, mabuti at maganda sa pambansang praxis tahasang siklo sa reyalidad ng ekonomiya, pulitika at (aksiyon at repleksyon) na sinisihop sa agham at sining hanggang sa antas ng kultura. na sasalamin sa kabutihan ng lipunan ang tungkulin ng akademya na Filipinolohiya ang oryentasyon. Sa pagkatao, napupukaw ang pagkamakasarili dahil tandisang nakasanib sa kamalayang panlipunan ang May pananagutan ang mga guro sa akademya sa kalikasang hayop at nakatining ito sa kultura ng bayan. pananatili ng mapaminsalang talinong nakasanib sa Matira-matibay ang pilosopiya ng buhay sa lipunang kamalayang panlipunan ng kabihasnang Pilipino. Dapat Pilipino. Sapagkat nabuo na ng kabihasnan ang magtika ang kaguruan at magiting na harapin ang kolektibong sarili sa kilatis ng katauhan ng mga uri ng marawal at malagim na reyalidad sa lipunan. Mababago pagkatao sa lipunan. Nagmamalasakitan ang iwing nila ang reyalidad kung babaguhin muna ng kaguruan kolektibong sarili sa kauri na kapinsalaan o ang angking talinong hinubog ng pormal na maling kapahamakan naman ng ibang uri. Nagagatungan pa edukasyon. Inuuk-ok ng mapaminsalang talino ang ang pansariling tendensya ng magkakahidwaang bait/katinuan ng kaguruan sa partikular at sa kolektibong sarili sa mga uri ng mga tao sa lipunang pangkalahatan an